Filozofia ajdukiewicz skrypt, psychologia stosowana uj, psychologia uni I rok


Filozofia: etymologia słowa.

Narodziny: starożytna Grecja. fileo=miłuję, sofia=mądrość, wiedza. „umiłowanie mądrości”, „dążenie do wiedzy”. Pierwotne - filozofia = nauka. Później, gdy wiedza była coraz rozleglejsza - specjalizacje.

KLASYCZNE ZAGADNIENIA TEORII POZNANIA

teoria poznania = epistemologia (episteme = wiedza, poznanie). Poznanie:

ZAGADNIENIE PRAWDY

klasyczna definicja prawdy: prawda myśli polega na jej zgodności z rzeczywistością. Owa myśl jest podobizną czegoś rzeczywistego, jest odbiciem jakiejś rzeczywistości. Jednak, przeciwnicy. Jak może być podobna do czegoś zasadniczo różnego? Kwestia wymiarów czasoprzestrzennych. Myśl zatem może być niepodobna do rzeczywistości, a mimo to być myślą prawdziwą.

Czym innym jest proces - akt myślenia, czym innym jej treść. Nie proces podobny do rzeczywistości, a sama treść myśli, jeśli ma być prawdziwa. Jednak - podobieństwo = częściowa tożsamość cech - jak dalece musi sięgać podobieństwo? Krytycy: definicja ta pozbawiona jest rzetelnej treści.

Inni twierdzą - nie można stwierdzić, czy myśli nasze są zgodne z rzeczywistością. Prawda jako zgodność myśli z rzeczywistością - niedościgniony ideał. Starożytni sceptycy: by stwierdzić zgodność myśli z rzeczywistością trzeba znać zarówno myśli jak i rzeczywistość. W jaki sposób? Stosując pewne metody/kryteria. Trzeba je poddać kontroli - jednak - wartość tej kontroli zależna będzie od wartości użytych w niej kryteriów, która znowu jest wątpliwa i wymaga dalszego badania. Dlatego też - nie możemy poznać rzeczywistości → nie możemy poznać prawdy.

Prawda jako zgodność z kryteriami: prawda - twierdzenie, w które samemu się wierzy, które odpowiada jego przekonaniom. Jednak. Są twierdzenia prawdziwe, w które nie wierzy się, bo ich się nie zna. A więc myślenie mylne.

Prawda: twierdzenie prawdziwe to tyle co twierdzenie, które czyni zadość kryteriom ostatecznym i nieodwołalnym. Poddanie próbie ostatecznego kryterium. Czy twierdzenie jest zgodne z rzeczywistością → czy zgodne z ostatecznymi kryteriami. Prawda - zgodność myśli z ostatecznymi i nieodwołalnymi kryteriami.

Nieklasyczne definicje prawdy:

I koherencyjna teoria prawdy - prawda jako zgodność myśli między sobą. Kryterium ostateczne i nieodwołalne - zgodność twierdzenia z innymi twierdzeniami przyjętymi. A więc, ostateczne kryterium: zgodność, nawet ponad doświadczeniem (łyżeczka do połowy zanurzona w wodzie). Zgodność musi się opierać na doświadczeniu i harmonii wewnętrznej + inne kryteria (prostota systemu, ekonomia środków). Pytanie2. Zgodność z dotychczasowym doświadczeniem czy zgodność z doświadczeniem dotychczasowym i przyszłym? Jeśli 2 - dopiero w nieskończoności będzie można się przekonać, czy twierdzenie jest prawdziwe czy nie. Prawda to proces nieskończony. Nie ma ostatecznego i nieodwołalnego kryterium. Każde twierdzenie jest tylko prowizoryczne.

II ostateczne kryterium : w powszechnej zgodzie. Prawdziwość jakiegoś twierdzenia polega na powszechnej na nie zgodzie.

III ostateczne kryterium: oczywistość. Descartes - jasne i wyraźne przedstawienie sobie stanu rzeczy, którego dotyczy dane twierdzenie. Czyni twierdzenie niewątpliwym, uznanie. Rickert (badeńska szkoła neokantystów) - gdy dane twierdzenie wydaje nam się oczywiste, narzuca nam się ono z koniecznością, którą odczuwamy jako powinność, obowiązek. Nakaz, norma. Jest od nas niezależna → dlatego norma transcendentalna. Prawdziwość - polega na zgodności z transcendentalną normą.

IV pragmatyzm - prawda jakiegoś twierdzenia polega na jego zgodności z ostatecznymi kryteriami. Ostateczne kryterium: pożyteczność danego twierdzenia w działaniu.

Prawdziwość twierdzenia = użyteczność.

WŁAŚCIWE SFORMUŁOWANIE KLASYCZNEGO POJĘCIA PRAWDY

Myśl prawdziwa - myśl zgodna z rzeczywistością.

Myśl m jest prawdziwa - to znaczy: myśl m stwierdza, że jest tak a tak i rzeczywiście jest tak a tak.

Zarzut dla sceptyków: jeśli nie można się dowiedzieć o tym ,czy myśl jest zgodna z rzeczywistością, to z twierdzenia tego wynika, że nie można się nigdy o niczym dowiedzieć .

Odparcie sceptyków: niczego dowiedzieć się nie możemy, czyli o niczym nie możemy zdobyć uzasadnionej wiedzy. Godzi to jednak i w definicje nieklasyczne - kryteria. To też podważa ich tezę - dlatego wstrzymują się od orzekania czegokolwiek na pewno. Poszukują prawdy, ale jej dotąd nie znaleźli. Skeptomai - „rozglądam się, poszukuję”.

Błąd rozumowania sceptyków: aby zdobyć uzasadnioną wiedzę trzeba:

nieklasyczne definicje prawdy prowadzą do idealizmu.

Zagadnienia źródła poznania

źródło poznania → pierwotnie psychologiczne dociekania nad faktyczną genezą naszych pojęć, sądów i w ogóle myśli. Czy są w umyśle dorosłego człowieka myśli/idee wrodzone? Czy też wszystkie są efektem doświadczenia?

Genetyczni racjonaliści / natywiści → istnienie pojęć wrodzonych : Platon, Descartes, Leibniz;

rola zmysłów: wyzwalają one myśli potencjalnie zawarte w naszym umyśle

genetyczni empiryści → idee na drodze doświadczenia: Locke, Hume

umysł jako tabula rasa - niezapisana tablica. Doświadczenie wpisuje w umysł znaki: wrażenia (impresje) → pamięć, wyobrażenia, złożone idee. „nie ma niczego w umyśle, co by się wpierw nie znajdowało w zmysłach”.

Condillac → model posągu (kolejne zmysły)

Hume → demaskowanie pewnych wyrazów jako posiadających tylko pozorne znaczenie → fundament do poddawania sensu wyrazów gruntowanej analizie : → OPERACJONALIZM - współcześnie za sensowny uznajemy tylko taki wyraz, którego znaczenie zubraja nas w metodę pozwalającą wyraz ten stosować do przedmiotów, tzn. pozwalającą o przedmiotach danych nam w doświadczeniu rozstrzygać, czy można je czy też nie nazwać tym wyrazem. Podstawa dla teorii względności Einsteina.

Teoria poznania - dyscyplina, którą w poznaniu interesuje nie jego faktyczny przebieg, lecz jego prawdziwość i uzasadnienie.

Racjonalizm[aprioryzm] vs empiryzm (metodologiczny)

racjonalizm[antyirracjonalizm] vs irracjonalizm

APRIORYZM I EMPIRYZM

jaką rolę w w poznaniu odgrywa doświadczenie - zmysły lub introspekcja.

Doświadczenia zewnętrzne → Spostrzeżenia zw. Z zmysłami - info o przedmiotach i zdarzeniach świata zewnętrznego

doświadczenie wewnętrzne → spostrzeżenia zawdzięczane introspekcji

APRIORYZM SKRAJNY

wiedza oparta na doświadczeniu jest wiedzą pozorną.

To, co jest rzeczywiście, musi być niezmienne. To, co ulega zmianie, mieści w sobie sprzeczność. A co jest sprzeczne w sobie - istnieć nie może. Doświadczenie pokazuje nam właśnie takie rzeczy, więc jest tylko pozorem rzeczywistości prawdziwej. Tylko oderwana od doświadczenia myśl - rozum - może nas zaznajomić z rzeczywistością prawdziwą.

Dziś : czy w ogóle możemy twierdzenia bez/pośrednio oparte na doświadczeniu.

Twierdzenia a prori - twierdzenia, które mamy prawo przyjmować, choć nie są oparte na doświadczeniu.

EMPIRYZM SKRAJNY

wszelkie uzasadnione twierdzenie musi opierać się bezpośrednio lub pośrednio na doświadczeniu. Nawet aksjomaty matematyki czy logiki.

EMPIRYZM UMIARKOWANY

istnieją twierdzenia w nauce, które nie opierają się na doświadczeniu, ale mają pełne uprawnienia. A priori. Za uprawnione twierdzenia a priori uznaje te, które wyłuszczają jedynie sens zawartych w nich terminów. Możemy więc twierdzić a priori, że kwadrat ma 4 boki, wszystkie promienie koła są sobie równe, etc.

Kant → twierdzenia analityczne: definicje ustalające znaczenia pewnych terminów, logiczne następstwa takich definicji.

Tylko twierdzenia analityczne są uprawnionymi twierdzeniami a priori.

APRIORYZM UMIARKOWANY

istnieją uprawnione twierdzenia a priori nie będące twierdzeniami analitycznymi.

= twierdzenia syntetyczne. (zdania/sądy syntetyczne) - jeśli jest twierdzeniem rzeczowym, które może zostać przez doświadczenie potwierdzone lub obalone.

Spór dziś: czy istnieją uprawnione sądy syntetyczne, które czerpią swe uzasadnienie nie z doświadczenia, ale a priori. Empiryzm temu przeczy, umiarkowany aprioryzm twierdzi, że istnieją twierdzenia syntetyczne a priori. np. suma boków trójkąta jest większa niż bok 3 (nie wynika z definicji trójkąta → nie jest twierdzeniem analitycznym). Wysiłek fantazji pozwala nam wykryć pewną prawidłowość ogólną, a nie tylko fakt jednostkowy = wyobraźnia (Kant), wgląd w istotę rzeczy (Husserl).

SPÓR EMPIRYZMU I APRIORYZMU O CHARAKTER TWIERDZEŃ MATEMATYKI

Empiryzm skrajny : wszystkie twierdzenia matematyki są oparte na doświadczeniu.

Aprioryzm: twierdzenia matematyki mogą być a priori, a umiarkowany: niektórym przynajmniej twierdzeniom matematyki przypisuje charakter sądów syntetycznych.

Empiryzm umiarkowany: matematyka czysta → twierdzenia a priori, jednak charakter sądów analitycznych; matematyka stosowana → obok twierdzeń analitycznych są też syntetyczne, jednak empiryczne → oparte na doświadczeniu.

MATEMATYKA CZYSTA I STOSOWANA

rozmaite rozumienie terminów matematycznych. Geometria.

Matematyka stosowana → jeśli nadajemy terminom (np. geometrii) sens empiryczny.(w mowie potocznej, codziennej).

Matematyka czysta → pozbawiamy wyrazy znaczenia słów jakie mają w mowie potocznej nadając im nowe znaczenie za pomocą definicji wyraźnych - sprowadzeniu danego terminu do innych terminów. Jaki jednak nadajemy sens tym terminom? Wyjściowe terminy pierwotne - zrywamy z ich dotychczasowym charakterem potocznym - też jest tworzony. Nie można ich definiować za pomocą definicji wyraźnych, nie znaczy to jednak, że nie można nadać im dopiero znaczenia (ukonstytuować). Trzeba ustalić określony sposób ich rozumienia. → metoda bezpośrednia - mówienie od razu pełnymi zdaniami (jak przy nauce języków obcych). Wypowiada się wyrazy pierwotne obok innych wyrazów, których określone rozumienie się u słuchacza zakłada. Ma czerpać ich sens z kontekstu zdań, abstrahując od tego, co już o tym słowie wiedział = aksjomaty tej nauki. Aksjomaty - określają znaczenie zawartych w nich terminów pierwotnych, które występują w nich jako wyrazy o niewiadomym znaczeniu. Określają te znaczenia jako takie, które należy wiązać z terminami pierwotnymi, aby te się sprawdziły.

Aksjomaty = definicje uwikłane. Podają dla terminów, których znaczenie określają, ich równoważniki, podają niejako wprost ich wartość.

Aksjomaty - nie podają równoważników dla terminów, których znaczenie konstytuują, ale pozwalają je wypośrodkować/

geometria stosowana - terminy geometryczne mają określone znaczenie niezależne od aksjomatów i znaczenie empiryczne ( o prawdziwości zdań można się przekonać na drodze empirycznej); geometria czysta - terminy nie posiadają innego sensy niż ten, który dla nich wyznaczają aksjomaty, znaczą to co powinny znaczyć, jeśli aksjomaty są prawdziwe i nie posiadają sensu empirycznego.

EMPIRYZM UMIARKOWANY

matematyka czysta - nauka aprioryczna, nie potrzebuje doświadczenia i nie mogą być jej twierdzenia obalone przez doświadczenie, bo nie posiadają w ogóle sensu empirycznego.

Matematyka stosowana - uprawiana tylko jako nauka empiryczna.

Aksjomaty - naczelne twierdzenia przyjmowane w matematyce bez wyprowadzania ich z innych twierdzeń - są tylko hipotezami, które można potwierdzić lub obalić.

EMPIRYZM SKRAJNY

nie znana im była matematyka czysta (zamierzchle czasy), ale utożsamiali matematykę (stosowaną) z nauką empiryczną.

KONWENCJONALIZM

matematyka stosowana jest nauką empiryczną → jeśli terminy w zdaniach weźmiemy w ich zastanym w mowie potocznej znaczeniu, to o prawdziwości lub fałszywości tych zdań przekonać się możemy tylko na drodze doświadczenia.

Ale. 1. myślenie potoczne nie zawsze wyznacza metodę, 2. niektóre twierdzenia w potocznym rozumieniu nie dają się rozstrzygnąć w doświadczeniu (np. geometria). np. Wisła - potok?

„odcinek a jest równy odcinkowi b” - nieostre w mowie potocznej znaczenie. Zaostrzenie znaczenia zwrotu przez konwencję (conventio = zgadzam się, umawiam się).

Zależnie od tego, jaka będzie ta umowa, podyktuje nam doświadczenie taką lub inną odpowiedź na owo pytanie, które dotyczyło równości 2 odcinków.

Korektura umiarkowanego empiryzmu. Matematyka stosowana - o prawdziwości twierdzeń można wnioskować na podstawie doświadczenia po odpowiednim zaostrzeniu potocznego sensu terminów matematycznych, dokonanym w sposób konwencjonalny.

APRIORYZM UMIARKOWANY. NAUKA KANTA.

Matematyka stosowana - nie konstytuuje dopiero znaczeń swoich terminów za pomocą definicji wyraźnych czy aksjomatów, lecz przejmuje znaczenia tych terminów z mowy potocznej, wzbogacając tylko jej słownik i pojęcia za pomocą definicji wyraźnych.

Aksjomaty - nie można ich potwierdzić tylko w doświadczeniu ani nie są to zdania analityczne. Są to zdania syntetyczne a priori. Czysta wyobraźnia (2 punkty i 1 prosta przechodzące przez nie).

Geometrie nieeuklidesowe (w ramach matematyki czystej). Henri Poincare, Albert Einstein.

Prawa geometrii wg aprioryzmu - w ogóle nie opierają się na doświadczeniu. Dla empiryzmu - nie ma takiego problemu. Aprioryzm - jak to się dzieje, że na drodze odciętej od doświadczenia potrafimy przewidzieć wyniki przyszłych doświadczeń. Kant - przedmioty są wytworami ludzkiego umysłu. Spostrzeganie - aktywne. Tworząc obrazy umysłowe - posługuje się tymi samymi schematami jak przy myśleniu oderwanym od doświadczenia. Forma idealizmu.

ISTOTA POZNANIA APRIORYCZNEGO WEDLE FENOMENOLOGÓW

Edmund Husserl. Wszelkie poznanie, które wychodzi poza wiedzę czysto słowną, polegającą na wyłuszczaniu sensu wyrazów, musi się opierać na doświadczeniu. Doświadczenie = świat fizyczny i psychiczny (introspekcja) [jak empiryści] [świat tworów realnych, w czasie] + [świat tworów idealnych, bezczasowych] idee - istoty rzeczy.

Idee rzeczy - jak platońskie idee. Istotą danej rzeczy jako egzemplarza danego gatunku jest gatunek właśnie, owe istoty rzeczy mogą być nam dane bezpośrednio jak i bezpośrednio są nam dane ciała w spostrzeżeniu zmysłowym, ale też i umysł zdaje sobie sprawę z istoty rzeczy w ogóle.

„wgląd w istotę” → doświadczenie, w którym nam są rzekomo bezpośrednio dane istoty rzeczy

→ na jej podstawie budowanie twierdzeń niewątpliwie pewnych (czerwoność). To co jest czerwone jest rozciągłe. Jest to więc twierdzenie niezależne od doświadczenia zmysłowego →

twierdzenie syntetyczne a priori.

wnioski indukcyjne są niepewne.

Aksjomaty - słowne sformułowanie wiedzy zdobytej o liczbach i innych idealnych tworach matematycznych przez uprzednio dokonany wgląd w istotę. („liczba naturalna”, „punkt”). Za pomocą aksjomatów nie konstruuje się tworów idealnych. Świat tworów idealnych bytuje niezależnie od myśli. Zadanie matematyki i innych nauk apriorycznych: poznać ten świat. Poznajemy go wyprowadzając z aksjomatów na drodze logicznej dedukcji różne wnioski.

Poglądy te dotyczą tylko matematyki stosowanej. Aksjomaty - charakter sądów syntetycznych a priori - po stronie aprioryzmu umiarkowanego.

Ale. „wgląd w istotę” może być nazwany uważnym wżywaniem w znaczenie wyrazów. Wyłuszczają więc tylko zawarte w nich terminy, są więc analityczne.

RACJONALIZM I IRRACJONALIZM [antyracjonalizm i irracjonalizm]

racjonalizm → najsilniej XVIII wiek, istotny składnik ideologii wieku oświecenia. Kult poznania racjonalnego, kult poznania na drodze przyrodzonej, kult intelektu. Poznanie naukowe (matematyka i przyrodnicze). Poznanie naukowe (treść myślowa, która):

intersubiektywnie komunikowalne i intersubiektywnie kontrolowalne.

Przyznawanie wartości tylko poznaniu intersubiektywnie komunikowalnemu i kontrolowalnemu.

Motyw: społeczny. By chronić społeczeństwa przed opanowaniem ich przez niezrozumiałe frazesy (silnie uczuciowe i przyszłe ruchy społeczne) jak i ochrona przed bezkrytycznym przejmowaniem poglądów głoszonych przez ich wyznawców nieraz z całą siłą przekonania, ale niedostępnych sprawdzeniu przez innych (może więc fałszywych).

Staje się jednak przez to schematyczne, abstrakcyjne i traci swój intymny kontakt z przedmiotem. (np. ból), to co o przedmiotach potrafimy oddać w słowach nie zastąpi bezpośredniego z nimi obcowania - będzie dystans.

Bergson - oponent racjonalizmu - intuicja, niewyrażalna w słowach, ale pozwalająca poznać rzeczywistość bez osłonek, a nie tylko jej schemat.

Irracjonaliści - mistycy - ludzie mający przeżycia osobliwego charakteru, zw. Ekstazą mistyczną. → olśnienie - subiektywna pewnośc istnienia np. bóstwa.

Kult poznania na drodze nadprzyrodzonej, kult uczucia, intuicji.

Zagadnienie granic poznania

DWA ROZUMIENIA TRANSCENDENCJI

transcendentare - przekroczyć. Czy podmiot poznający w trakcie poznawania może wyjść poza swe własne granice ?

Przedmiot transcendencji:

zewnętrzny - każdy przedmiot nie będący przeżyciem psychicznym podmiotu.

Czy podmiot może przekroczyć swe własne granice → czy podmiot poznający może zdolny jest poznać cokolwiek, co nie jest jego własnym przeżyciem psychicznym.

Twory immanentne = własne przeżycia psychiczne podmiotu.

Czy przedmioty naprawdę istniejące są dostępne poznaniu, czy też poznanie dotyczyć może tylko jakiś konstrukcji myślowych naprawdę nie istniejących.

EPISTEMOLOGICZNY IDEALIZM IMMANENTNY

George Berkeley (XVIII w).

w procesie spostrzegania poznaje się twory immanentne → Berkeley poddaje to krytycznemu rozpatrzeniu → jedynym przedmiotem spostrzeżenia zmysłowego jest tylko moje własne rażenie, a więc pewne przeżycie, pewien twór immanentny. →

1. spostrzeżenie zmysłowe.

2. poznanie własnej duszy i innych duchów - wykroczenie poza własne przeżycia psychiczne poznającego przedmiotu - utożsamienie z przeżyciami psychicznymi poznającego podmiotu

David Hume (XVIII w) - spostrzeżenia wewnętrzne - za ich pomocą zdobywamy samowiedzę, czyli świadomość naszej własnej jaźni, czyli duszy. Co naprawdę spostrzegamy w tzw. doświadczeniu wewnętrznym? → dane nam są nasze własne przeżycia psychiczne, nie jest zaś dana jaźń jako coś odmiennego od owych przeżyć. Jaźń = dusza = strumień przeżyć psychicznych. Nie wychodzimy poza sferę immanentną.


SPOSTRZEŻENIE I JEGO PRZEDMIOT

Berkeley: stosunek między podmiotem poznającym a przedmiotem poznania = treść świadomości. → przeżycie psychiczne. Przedmiot spostrzeżenia staje się treścią przeżycia.

Atak realizmu epistemologicznego: dotyka właśnie tego.

Stosunek intencjonalny.

Realiści: w chwili gdy podmiot poznaje przedmiot, wchodzi w ten przedmiot i staje się jego przeżyciem (treścią tego przeżycia). Podmiot więc wychodzi w akcie poznania poza siebie, zwracając się ku czemuś, co nie jest jego treścią.

Podmiot poznający wykonuje szereg operacji na pojęciach, które są nie mają charakteru biernego (receptywnego) ale i aktywny (spontaniczny). → dzięki temu obiektywizacja, - przeciwstawienie podmiotowi poznającemu przedmiotu poznania. Podmiot zachowuje się czynnie, przedmiot spostrzeżeniowy zostaje dopiero przez umysł ukonstytuowany → czy spostrzeżenie nie jest tylko wytworem umysłu ?

EPISTEMOLOGICZNY IDEALIZM TRANSCENDENTALNY

przedmiot intencjonalny - to, o czymś ktoś myśli, co sobie wyobraża. Niektóre istnieją rzeczywiście, inne nie (fauny, etc). Odróżnienie fikcji od rzeczywistości : kryterium doświadczenia. Jednak w spostrzeganiu jesteśmy ograniczeni - umysł nasz operuje tylko takimi pojęciami, na jakie mu jego organizacja pozwala. A więc umysł nasz nie może przedstawić sobie rzeczywistości od umysłu niezależnej, stale ma do czynienia tylko z własnymi konstrukcjami. A więc nawet kryterium doświadczenia jest konstruktem umysłu.

Umysł nasz nie jest zdolny poznać świata istniejącego od niego niezależnie, tzw. świata „rzeczy samych w sobie”, lecz jest skazany na stałe obcowanie tylko z własnymi konstrukcjami.

Doświadczenie więc nie jest dobrym kryterium, do wyróżnienia przedmiotów innych niż intencjonalne. Jednak, sądy wydawane na podstawie doświadczenia nie są fałszywe. Prawda jako zgodność z pewnymi kryteriami: świadectwo doświadczenia łącznie z harmonią wewnętrzną i powszechną zgodą.

Tylko to, co mogło przez doświadczenie zostać obalone → fikcja/ złudzenie.

Fenomeny / zjawiska → twory, za którymi opowiada się doświadczenie jako kryterium prawdy.

Immanuel Kant - a priori, tj, nie odwołując się do doświadczenia , zdobywamy pewne twierdzenia, które w zasadzie mogłyby zostać obalone przez doświadczenie, a które doświadczenie nie tylko później stale potwierdza, ale co do których z góry jesteśmy pewni, że im doświadczenie nigdy nie zaprzeczy. (np. twierdzenia geometrii - wystarczy czysta wyobraźnia.

badania transcendentalne: dociekania → „jak możliwe są sądy syntetyczne a priori?”.

Rozwiązanie: idealizm transcendentalny.

Przedmioty dane nam w doświadczeniu są tylko konstrukcją umysłu, a nie niezależną od niego rzeczywistością, czyli tzw. rzeczami samymi w sobie.

Analiza jak umysł dochodzi w akcie spostrzegania do przeciwstawienia sobie przedmiotu spostrzeganego - zagadnienie konstytucji przedmiotu spostrzegania.

Udział tzw. form przestrzenno-czasowych i pojęć w konstytuowaniu się przedmiotu spostrzeżenia. Wykazuje subiektywny charakter tych form i pojęć.

REALIZM

Teza o rzeczywistym istnieniu przedmiotów danych w doświadczeniu. Kryteria, którymi posługują się idealiści w swych rozważaniach nie zasługują na większe zaufanie niż doświadczenie, które idealiści krytykują. Zdaniem realistów doświadczenie tak silnie uzasadnia naszą wiarę w rzeczywiste i niezależne od podmiotu istnienie świata danego nam w doświadczeniu, że żadna krytyka epistemologiczna nie jest w stanie jej podważyć ani umocnić. Stawianie idealizmowi zarzutów → „rzeczywistość istniejąca niezależnie od umysłu” są mało konkretne.

POZYTYWIZM

Przyjmuje naczelną tezę empiryzmu - tylko na podstawie doświadczenia poznać możemy rzeczywistość + przedmiotem poznania może być tylko co, co jest lub - co może być w doświadczeniu. Pogląd na granice poznania, nie tylko jego źródło. Teorie fizykalne - twierdzenia, które w nich występują mówiące o świecie niedostępnym bezpośrednio spostrzeżeniu tylko na pozór nie dotyczą doświadczenia → to tylko skróty, które po rozwinięciu ich treści dają się przełożyć na zdania głoszące coś tylko o rzeczach dostępnych doświadczeniu (przepływ prądu.)

Metafizyka - gnębiona przez pozytywistów (poznanie świata nadzmysłowego). Nie ma innej wiedzy o świecie niż ta, której dostarczają nam nauki przyrodnicze. Zadaniem filozofii jest tylko dokonanie syntezy i usystematyzowania wyników tych nauk. Powinna stać się teorią nauki - dokonywać refleksji nad poznaniem naukowym.

Dawid Hume - podwaliny.

August Comte - rozwinął.

* Hume - przedmiotem spostrzeżenia zewnętrznego są tylko treści naszych wrażeń, wewnętrznego zaś - własne nasze przeżycia psychiczne. (grunt idealistyczny)

* spostrzegamy niezależnie od podmiotu spostrzegającego ciała (grunt realistyczny)

* spostrzegamy układy pewnych elementów: barw, dźwięków, woni, smaków, etc., z których złoży się dają zarówno ciała jak i strumień życia psychicznego, lecz same w sobie nie są czyś psychicznym czy fizycznym - ale neutralnym, mogą istnieć nawet nie spostrzegane (grunt neutralny)

Ernst Mach - (jak Berkeley) - ciała, z którymi mamy do czynienia, są tylko układami barw, dźwięków, woni, itd. (ołówek). Czym jest on sam, jego jaźń → dusza? (jak Hume) → wiązka wrażeń, wspomnień, myśli, uczuć, chceń, ale też układy będące ciałami. Barwy, dźwięki, wonie → WRAŻENIA → elementy, które gdy je rozpatrzymy jako składniki kompleksów stanowiących jaźń lub duszę

WŁAŚCIWOŚCI CIAŁ → gdy rozpatrujemy je jako składniki innych układów elementów

ELEMENTY NEUTRALNE → gdy oderwane od strumienia świadomości czy od kompleksów, które tworzą ciała.

Podobne poglądy → Bertrand Russell.

NEOPOZYTYWIZM

z neutralnego pozytywizmu Macha. → do postawy realistycznej.

Zachował z pozytywizmy tezę empirystyczną, przychylającą się do tezy empiryzmu umiarkowanego, wedle której wszelkie poznanie , o ile nie polega tylko na wyłuszczaniu znaczenia wyrazów, a więc nie wyraża się w zdaniach analitycznych, musi się opierać na doświadczeniu. Zdania syntetyczne - nie dają się przez doświadczenie ani obalić ani potwierdzić - są bezpodstawne - ale i - pozbawione sensu.

Metafizykę ostro zrównują z gruntem. → gadanina bez wszelkiego sensu.

Antymetafizyczna postawa - cała wiedza o rzeczywistości mieści się w naukach empirycznych (zoologii, astronomii, historii, etc). Twierdzenia naukowe utożsamiają z wyrażeniami mowy. Filozofia może być tylko teorią języka naukowego. - to samo co logika współcześnie. Negatywne podejście do filozofii! Oprócz teorii języka. - wykazywanie, że zagadnienia filozoficzne były źle postawione. Zagadnienia te dotyczyły pewnych rzeczy - niejasne więc, nieuchwytne - ale nie o rzeczy szło, a o SŁOWA tych rzeczy dotyczące. (pytanie o istotę człowieka. Czym jest istota ?!) występujące w tradycyjnej filozofii zagadnienie istoty rzeczy - gdy się je we właściwy sposób postawi, staje się zagadnieniem dotyczącym języka i w tej swej postaci znajdzie miejsce w teorii języka, do której neopozytywiści pragną filozofię ograniczyć.

Zastępując zagadnienie dotyczące rzeczy przez zagadnienia dotyczące słów te rzeczy oznaczające, znajdują dla tej zmienionej postaci miejsce w swym programie filozoficznym.

Ich program → fizykalizm → właściwe przedmioty poznania to tylko przedmioty fizyczne - czyli ciała. Wypowiedzi wszystkich nauk powinny dać się sprowadzić do wypowiedzi języka fizykalnego, a więc do wypowiedzi o ciałach. Intersubiektywna komunikowalność i sprawdzalność.

STOSUNEK TEORII POZNANIA DO INNYCH NAUK FILOZOFICZNYCH

teoria nauki - system twierdzeń naukowych (gotowe więc rezultaty). Zajmuje się elementami, z których nauka się składa i strukturami z nich zbudowanych.

metodologia - sposoby postępowania (metody stosowane przy tworzeniu nauki). Bada metody dowodzenia, eksperymentowania, etc.

odnosi się po części do teorii poznania → zagadnienia odnoszące się do wartości metod naukowych, zagadnienie roli konwencji (arbitralnych, dowolnych rozstrzygnięć) w poznaniu naukowym. Między teorią poznania a teorią nauki i metodologią nie ma ostrych granic.

Ścisłe związki teorii poznania z metafizyką.

METAFIZYKA

POCHODZENIE NAZWY METAFIZYKA I PODZIAŁ ZAGADNIEŃ

Arystoteles - mówił o filozofiach jako naukach. Wyróżnił z różnych filozofii tę najbardziej podstawową → PIERWSZA FILOZOFIA → dociekanie pierwszych zasad wszystkiego, cokolwiek istnieje.

DRUGA FILOZOFIA → przyrodoznawstwo : fizyka,

Uczniowie Arystotelesa umieścili jednak „filozofię pierwszą” po „filozofii drugiej (fizyka)”. A więc „filozofia pierwsza” → „księgi, które następują po przyrodniczych” → „,metaphysica”.

Księgi poświęcone „pierwszym zasadom bytu” - o Bogu, jako o istocie stojącej ponad przyrodą.

Metafizyka - nauka o tym, co nadprzyrodzone.

ONTOLOGIA

„Być”, „to co jest” „ cokolwiek”.

Nauka o tym, co jest - nauka, której twierdzenia odnoszą się do czegokolwiek.

Arystoteles - pierwsza filozofia. Zamiennie do metafizyka.

Fenomenologowie: ontologia to nie metafizyka. „ontologia” → wszelkie tzw. dociekania istoty rzeczy, którą ma się poznawać za pomocą owego wglądu w istotę.

Definicje rzeczowe - definicje roszczące sobie pretensje do tego, by być zdaniami prawdziwymi przy tych określonych już z góry znaczeniach definiowanych wyrazów.

Zadania ontologów: dążenie do definicji rzeczowych pewnych terminów opartych na wniknięciu w znaczenie przysługujące tym terminom w języku, z którego je czerpiemy. (język techniczny).

Wygłaszanie pewnych twierdzeń, do których dochodzi się przez samo wgłębienie się w znaczenie podnośnych terminów - przez analizę pojęć stanowiących owe znaczenia. Ogólny charakter.

PRZYKŁADY POJĘĆ ANALIZOWANYCH PRZEZ ONTOLOGIĘ

Substancjom przeciwstawia się cechy, stosunki, stany.

byty tylko pomyślane - nie istnieją w pierwotnym sensie tego wyrazu, lecz istnienie można o nich orzekać w przenośnym tylko sensie

pojęcia modalne - pojęcia różnych sposobów istnienia - pojęcie możliwości, pojęcie konieczności, etc.

TWIERDZENIA ONTOLOGICZNE

najgłośniejsza zasada ontologii:

ontologicza zasada sprzeczności - żaden przedmiot nie może jakiejś cechy zarazem posiadać i jej nie posiadać;

ontologiczna zasada wyłączonego środka - każdy przedmiot dowolną cechę posiada lub jej nie posiada;

^ w logice formalnej.

Niektóre twierdzenia: Postać teorii dedukcyjnej - nauki o budowie metodologicznej, takiej jaka jest właściwa matematyce.

Z ontologii wyrastają niektóre nauki szczegółowe.

METAFIZYCZNE WNIOSKI Z REFLEKSJI NAD POZNANIEM

SPÓR O UNIWERSALIA

IDEE PLATOŃSKIE

Platon - skrajny apriorysta. Tylko poznanie rozumowe doprowadza nas do poznania tego, co naprawdę istnieje → do rzeczywistości. Doświadczenie zaznajamia nas z światem ułudy.

Skoro tylko przez poznanie rozumowe poznajemy prawdziwą rzeczywistość - mogą nią być więc tylko twory dające się uchwycić wyłącznie za pomocą pojęć, nie zaś to, co nam ukazują spostrzeżenia i wyobrażenia. = IDEE.

Idee = dobro samo w sobie, piękno samo w sobie.

UNIWERSALIA

ideami mają być tzw. przedmioty ogólne - człowiek w ogóle, koń w ogóle → czyli UNIWERSALIA. A więc tylko świat idei stanowi prawdziwą rzeczywistość, a świat rzeczy jednostkowych, dostępny poznaniu zmysłowemu, nie jest taką rzeczywistością.

Przeciwko tzw. zdrowemu rozsądkowi. → spór o uniwersalia.

Platon: przyznaje uniwersaliom byt rzeczywisty i samoistny → skrajny realizm pojęciowy

Arystoteles: uniwersalia istnieją tylko przez rzeczy jednostkowe, stanowiące ich istotną własność - formę rzeczy jednostkowych. Nie są samoistne. Byt samoistny (substancjalny) - mają tylko rzeczy jednostkowe. Idea człowieka → człowieczeństwo → tylko jako istotna właściwość poszczególnych ludzi. → umiarkowany realizm pojęciowy

przeciwko nim:

konceptualizm. Odmawia ideom w ogóle istnienia rzeczywistego - przyznaje im byt tylko pomyślany. Nie ma uniwersaliów, a tylko ich pojęcia.

Nominalizm: odmawia uniwersaliom istnienia, a nawet posiadaniu ich pojęć. Istnieją tylko nazwy ogólne, ale ani pojęć ogólnych ani tym bardziej przedmiotów ogólnych nie ma.

WSPÓŁCZESNA POSTAC SPORU O UNIWERSALIA

czy nauki aprioryczne (matematyka) badają jakiś w pełni rzeczywisty, choć zupełnie pd świata danego w doświadczeniu zmysłowym odrębny - tzw. świat tworów idealnych, istnieje niezależnie od naszego umysłu - czy istnieje?

Kwestia aksjomatów matematycznych.

ZAGADNIENIE IDEALIZMU METAFIZYCZNEGO

a. idealizm subiektywny

KONSEKWENCJE IDEALIZMU EPISTEMOLOGICZNEGO

idealizm epitemologiczny - umysł nie jest zdolny poznać rzeczywistości względem siebie zewnętrznej.

co poznajemy: przyroda cielesna.

Wersja immanentna: ciała są jakimiś przeżyciami umysłu poznającego. Berkeley. - ciała - układu wrażeń spostrzegającego je umysłu.

Wersja transcendentna: ciała są tylko konstrukcjami umysłu.

TEZA IDEALIZMU SUBIEKTYWNEGO

Idealista immanentny: ciała to wrażenia lub układy wrażeń poznającego podmiotu. Wrażenia to przeżycia które mogą istnieć tylko dzięki podmiotowi. Ciała nie są substancjami.

„ciała istnieją” znaczy: „ktoś (jakiś podmiot psychiczny) ich doznaje”, „ktoś je przeżywa”, „ktoś jest ich świadom.” → teza metafizycznego idealizmu subiektywnego w wersji immanentnej. /Berkeley esse=percipi/

Idealista transcendentny: stawia ciała na równi z fikcjami - umysł poznawać może tylko własne swe konstrukcje. Słowo „istnieje” znaczy: „ktoś sobie o ciałach w pewien sposób myśli”, „ktoś sobie ciała w pewien sposób uświadamia”.

Metafizyczny idealizm subiektywny nie uznaje więc przyrody cielesnej, a zwłaszcza ciał za coś co istnieje w dosłownych, dalej niesprowadzalnym sensie tego wyrazu, lecz sądzi, że tzw/ „istnienie” ciał ma inny sens, że mianowicie orzekając o nich „istnienie” możemy to słusznie uczynić tylko o tyle o ile wypowiedzi prowadzają się do stwierdzenia, że jakiś przedmiot psychiczny w pewien sposób zachowuje np. że przeżywa pewne wrażenia, że myśli jakoś o owych ciałach, etc.

ciała nie istnieją dosłownie.

RZECZYWISTOŚĆ I JEJ POZORY W ŚWIETLE IDEALIZMU SUBIEKTYWNEGO

dla idealisty nie ma różnicy między realnym stołem a jego halucynacją.

Idealiści immanentni: różnica między pozorem ciała a ciałem rzeczywistym /Berkeley: ciała rzeczywiste - układy wrażeń wyróżnione prze to, że są identyczne z układami wrażeń doznawanymi przez Boga/ tylko takie układy wrażeń, których zespół wykazuje pewną ciągłość i prawidłowość / .

idealizm transcendentalny: /Kant - pozory rzeczywistości (fikcje) vs zjawiska (fenomeny) (rzeczywistość empiryczna) /

świat materialny - konstrukcja umysłu jak fikcja literacka. Różnica: myśli o świecie materialnym spełniają warunek: kryterium metody doświadczalnej.

b. idealizm obiektywny

POŁOWICZNOŚĆ IDEALIZMU SUBIEKTYWNEGO

ciała i przyroda- rzeczy nie same w sobie,

dusze i świat psychiczny - „ rzeczy same w sobie”, istnieją dosłownie.

Uznaje świat dany w doświadczeniu, zarówno materialny jak i psychiczny, a więc całą przyrodę cielesną i duchową za korelat tworu, który nazywa się duchem obiektywnym.

SĄDY W SENSIE PSYCHOLOGICZNYM I SĄDY W SENSIE LOGICZNYM

transcendentalny idealizm subiektywny: uważa przyrodę za ogół przedmiotów tylko intencjonalnych (konstrukcje umysłu), kryterium: doświadczenie.

Pytanie:

czy przyroda to ogół przedmiotów intencjonalnych stwierdzonych w sądach spełniających kryterium prawdy, ale tylko tych, które zostały wydane przez ludzi?

Czy też w takim sądach spełniających te kryterium, których żaden człowiek nie wydał ?

Logika. - sąd nie jako zjawisko psychiczne, a ogólna prawda - wszyscy taką mamy.

ŚWIAT DUCHA OBIEKTYWNEGO

sądy w sensie logicznym - nie zjawiska psychiczne, które muszą wiązać się z jakimś psychicznym podmiotem. Sądy mogły zostać przez kogoś wydane, ale też i są takie, które nie musiały.

Gdzie te sądy nie wydane przez nikogo? Umieszczane w świecie idei platońskich - świat tworów idealnych, pozaczasowych (liczby oderwane, twory abstrakcyjne, uniwersalia). „Sądy w sensie logicznym” wykazują z uniwersaliami pewne podobieństwo. = sądy idealne.

Sądy idealne, pojęcia idealne, etc - świat tworów idealnych = świat ducha / świat ducha obiektywnego. Brak podmiotu

Świat psychiki - sądy i pojęcia wydane przez podmiot

TEZA IDEALIZMU OBIEKTYWNEGO

transcendentalny idealizm: przyroda to ogół przedmiotów tylko intencjonalnych,stwierdzanych w sądach idealnych spełniających kryterium prawdy.

Wypowiedź przypisująca tworom przyrody istnienie ma tylko sens przenośny i znaczy tyle, że twory te są stwierdzone w sądach idealnych (a więc obojętne, czy znanych komuś czy też nikomu nie znanych) spełniających kryterium prawdy.

Idealizm obiektywny: twory przyrody są tylko zjawiskami (fenomami) ducha obiektywnego. Uważa zarówno twory świata materialnego jak i twory świata psychicznego, a więc podmioty psychiczne za fenomeny, za zjawiska ducha obiektywnego. (nie istnieją dosłownie). → świat idei platońskich.

PRZEDSTAWICIELE IDEALIZMU OBIEKTYWNEGO:

doktryna idealizmu obiektywnego → rozwinięcie myśli transcendentalnego idealizmu Kanta.

Wielka trójca idealistów niemieckich XIX w: Fichte, Schelling, Hegel

marburska i badeńska szkoła neokantystów : Cohen, Natorp, Windelband, Rickert,

DIALEKTYKA HEGLA

przyroda jest fenomenem świata ducha obiektywnego → prawa rządzące przyrodą są tylko odbiciem praw rządzących w świecie ducha obiektywnego → prawa logiki.

Prawa dialektyki - prawa logiki rządzące w świecie tworów logicznych. Ustalają pewną hierarchię wśród pojęć, od najogólniejszej - zasady bytu. Zasada hierarchii: odnośne pojęcia układają się w pary pojęć sprzecznych → teza i antyteza. W każdej takiej parze jeszcze synteza - pośrednik. Teza i antyteza, zmagając się ze sobą dają początek jakiemuś stanowi nowemu, będącemu pewną syntezą zmagających się przeciwieństw.

DIALEKTYKA HEGLA I DIALEKTYKA MARKSA

Hegel - a priori.

Karol Marks - procesy rozwojowe i wszelka zmiana odbywają się w przyrodzie wedle praw dialektyki, równocześnie jednak odrzucał całą aprioryczną podbudowę, na której Hegel oparł swoją dialektykę. Marks był materialistą - przyroda cielesna najprawdziwsza, skrajny empiryk - tylko doświadczenie. → materializm dialektyczny

REALIZM NAIWNY I KRYTYCZNY

realizm metafizyczny - ciała istnieją w dosłownych sensie.

Realizm naiwny - przyrodzony, nie tknięty żadnymi rozważaniami nad poznaniem

realizm krytyczny - po dokonaniu refleksji epistemologicznej i rozważaniu argumentów idealistycznych - podtrzymuje tezę o istnieniu tworów przyrody w sensie dosłownym; tworów tych nie utożsamia ani z układami wrażeń ani z jakimiś konstrukcjami umysłu, lecz uznaje je za byty transsubiektywne.

Obraz świata, jaki przedstawia się naszym zmysłom, nie odpowiada rzeczywistości.

Jakości wtórne - przez organizację naszych władz poznawczych wytworzone i mylnie przedmiotom przypisywane jakości

jakości pierwotne - rzeczywiście ciałom przysługują .

ZAGADNIENIA METAFIZYCZNE WYRASTAJĄCE Z ROZWAŻAŃ NAD PRZYRODĄ

już w starożytnej Grecji. - ? metafizycy (przyrodnicy):

filozofia starożytna: aspekt cielesny. Później: aspekt psychiczny. Filozofia nowożytna: istnieją substancje cielesne i duchowe czy tylko jedna z nich? Problem duszy i ciała.

Determinizm i indeterminizm.

JAKIE SUBSTANCJE ISTNIEJĄ W PRZYRODZIE?

DUALIZM

istnieją zarówno substancje duchowe jak i cielesne - zarówno dusze jak i ciała. Ciała są podłożem zjawisk fizycznych. Ciała poruszają się, ogrzewają, odkształcają, elektryzują, etc, ale nie myślą, nie czują, nie cierpią, nie radują się, (podłoże chrześcijanizmu). Dusze myślą, czują, cierpią i się cieszą.

DUALIZM SKRAJNY I UMIARKOWANY

skrajny: św. Augustyn, Kartezjusz.

Umiarkowany: Arystoteles, św. Tomasz z Akwinu.

Arystoteles: rzeczywiście i samoistnie istnieją przede wszystkim ciała - rzeczywiste substancje.

2 czynniki:

ale. Dusza jest nieśmiertelna (niekonsekwencja....)

Averroes - średniowieczny filozof Arabski, zaatakował tę tezę

św. Tomasz z Akwinu - dokonał pewnej modyfikacji tezy.

Skrajny: traktuje dusze i ciała równorzędnie. Oba samoistne, substancje, odpowiada pierwotnemu i bardzo rozpowszechnionemu w życiu potocznym poglądowi.

MONIZM I JEGO ODMIANY

przyjmuje tylko jeden rodzaj substancji.

MATERIALIZM

istnieją tylko substancje materialne, czyli tylko ciała są substancjami.

Cabanis, Vogt, Buchner

Engels i Marks.

Prawa dialektyki:

zmiany jakościowe - „skoki dialektyczne”

Zenon z Elei - wypuszczona strzała → ruchu naprawdę nie ma. Zmysły nas zwodzą, doświadczenie nie jest wiarygodnym źródłem poznania. → skrajny aprioryzm.

Ruch implikuje sprzeczność - ale nie nie istnieje. Sprzeczność istnieje.

Materia jest pierwotniejsza od ducha. Duch pochodzi od materii. Niezależność materii od ducha.

MATERIALIZM W WALCE Z IDEALIZMEM

z idealizmem subiektywnym (materia zespołem wrażeń)

z idealizmem obiektywnym ((przyroda korelatem świata tworów logicznych)

wyznają realizm! (tak jak dualizm)

MATERIALIZM W WALCE Z DUALIZMEM

spór o istnienie dusz pojmowanych jako substancje równorzędne z ciałem, a odmienne od ciał.

Materializm vs dualizm radykalny.

Materialiści: za istnieniem dusz nie opowiada się doświadczenie ani bez ani pośrednio. → istnienie substancji myślących różnych od ciał jest zupełnie bezpodstawne. Fluid cieplny w ciałach - substancja elektryczna, zjawiska biologiczne → anima vegetativa/spiritus animalis. Fluidy psychiczne - dusza. Nie znaczy to, że musi istnieć.

Dualizm: nikt duszy nie widział, ale zmysłowe spostrzeganie nie jest jedyną formą bezpośredniego doświadczenia. Jest jeszcze doświadczenie wewnętrzne. Istnienie duszy jest więc lepiej ugruntowane doświadczeniem niż istnienie ciał.

Dusza - „istota myśląca” → doświadczenie wewnętrzne świadczy, że dusza istnieje.

Dusza - „istota myśląca różna od ciała” → trudniej wykazać prawdziwość.

Materialiści: zjawiska psychiczne zależne są od naszego ciała. Uszkodzenia mózgu, środki: alkohol, kofeina. Nie możemy ukazać samej duszy, bez ciała. Albo poczekać na śmierć → doświadczenie wewnętrzne. Ale niedostępne żywym...

dualizm: 1. procesom psychicznym nie można przypisać miejsca w przestrzeni. 2. dusza = jaźń. Ja jako podmiot myśli jestem różny od ciała.

II dualizm: dusza jako substancja różna od ciała.

Materialiści: próbują obalić tę tezę.

Fizyka: zaciera granicę między materią a energią. Na korzyść dualizmu. Materia jest złudzeniem. Stają jednak na gruncie monizmu - istnieją tylko dusze.

Włodzimierz Iljicz Lenin - fizyka ma odpowiedzieć na pytanie, czym jest świat ciał dany nam w doświadczeniu. Materializm - świat ten istnieje rzeczywiście, a nie jest tylko wytworem/układem wrażeń.

MOGÓLNA CHARAKTERYSTYKA MATERIALIZMU

STOSUNEK ZJAWISK FIZYCZNYCH DO PSYCHICZNYCH

dusza - substancja, w której rozgrywają się zjawiska psychiczne. Zjawiska te różne od zjawisk fizycznych → substancjalny dualizm, dialektyczny materializm. Vs materializm mechanistyczny → każdemu zjawisku psychicznemu odpowiada w sposób jednoznaczny pewne zjawisko fizjologiczne.

Niektórzy: zjawiska psychiczne mogą wywoływać zjawiska psychiczne. → interakcjonizm

epifenomenalizm → tylko fizjologiczne zjawiska oddziałują na zjawiska psychiczne, ale nie na odwrót; zjawisk psychicznych między sobą nie łączą bezpośrednie związki przyczynowe. Zjawiska psychiczne ubocznym produktem zjawisk fizjologicznych.

Paralelizm - zjawiska fizjologiczne ani nie oddziałują na zjawiska psychiczne, ani też na odwrót. Przebiegają równolegle, choć nie ma połączenia przyczynowego.

Teoria dwóch stron - zjawiska fizjologiczne i odpowiadające im zjawiska psychiczne są dwoma różnymi aspektami jednego i tego samego zjawiska.

UCZUCIOWE MOTYWY OPOZYCJI PRZECIW MATERIALIZMOWI

nie chcemy, by coś co jest wyznacznikiem ludzkości, nasza godność zniknęła - przy stawianiu człowieka na równi z przyrodą. Ale materializm nie przekreśla naszej autonomii - panowaniu nad sobą, ożywieniu psychicznemu. Pozbawia jednak wiary w życie pozagrobowe. Przeciwko wszelkim religiom.

SPIRYTUALIZM

w świecie rzeczywistym istnieją tylko substancje duchowe. Łączy się z idealizmem subiektywnym - zwłaszcza idealizm immanentny.

Spirytualizm idealistyczny: Samoistnie istnieją tylko podmioty świadome, a więc dusze.

Spirytualizm realistyczny: istnieją tylko substancje duchowe, ale ciała istnieją rzeczywiście - jako odmiana substancji duchowych /Leibniz/. Monady - dusze - cegiełki w budowie świata.

MONIZM WŁAŚCIWY. TEORIA IDENTYCZNOŚCI.

kierunki monistyczne → Materializm i spirytualizm → uznają tylko jeden rodzaj substancji

→ monizm właściwy - teoria identyczności duszy i ciała /Baruch Spinoza/

istnieje tylko jeden rodzaj substancji, który posiada zarówno atrybuty duchowe jak i cielesne.

MONIZM AMMENENTY

dusza ni ciało nie są ostatecznymi cegiełkami, z których składa się świat / Dawid Hume / - ciała i dusze są tylko układami elementów danych nam bezpośrednio w doświadczeniu (barwy, wonie,...) → nawiązanie do Berkeleya → ciała układami wrażeń. Dusza to podmiot zjawisk psychicznych. Ale widzi sprzeczności Berkeleya, więc Hume mówi dalej: ani ciała ani dusze nie istnieją jako substancje, ale są układami pewnych elementów, które są lub aktualnie treściami świadomości albo mogłyby się ze swej istoty nimi stać.

III DETERMINIZM I INDETERMINIZM

SPÓR O PRZYCZYNOWY USTRÓJ PRZYRODY

zasada przyczynowości → każde zdarzenie jest skutkiem jakiejś przyczyny → determinizm

indeterminizm → nie wszystko w świecie jest skutkiem jakiejś przyczyny

ANALIZA I KRYTYKA POJĘCIA PRZYCZYNY

pojęcie przyczyny jest bardzo niejasne. „działa” - gdy mówimy o rzeczach martwych czy jako o działających przyczynach (świadomie)?

„działanie” jako „siła” → X działa na Y → X wywiera siłę na Y. „siła” - tez niejasne.

„przyczyna” jako to, po czym to zjawisko z koniecznością musi nastąpić. Też nie jasne.

Dlatego: po zjawisku A musi nastąpić zjawisko B → nastąpienie zjawiska B po zjawisku A jest szczególnym przypadkiem jakiegoś ogólnego prawa. W sumie też nie.

Więc: prawidłowe następstwo wynikające z naczelnych praw przyrody. Tu też niejasności …

ZAGADNIENIE PRZEWIDYWALNOŚCI

eliminowanie pojęcia przyczyny z pojęć naukowych → determinizm dziś bez użycia pojęć „przyczyna”, „konieczność”. Dziś przyjmuje postać zagadnienia „prewidyzmu” - przewidywalności. Czy na podstawie przeszłości można przewidzieć przyszłość?

Mechanizm: nauki przyrodnicze za determinizmem.

Laplace (XVIII w) - inteligencja o nieograniczonej sprawności w rozwiązywaniu zadań myślowych, której by znane były prawa natury i której znane byłoby w danej chwili wzajemne położenie oraz względne prędkości punktów materialnych tworzących świat, potrafiłaby stąd wedle tych praw wywnioskować jakie będzie lub jakie było ich położenie i prędkość w każdej chwili późniejszej lub wcześniejszej.

Jednak dziś już wiemy, że nie można jednocześnie przewidzieć prędkości i masy elektronu. Można jednak przewidzieć przeciętne przyszłych losów wielkiej liczby elektronów.

PRAWA PRZYRODY PRAWAMI STATYSTYCZNYMI TYLKO?

Zdarzenia statystyczne tylko w zdarzeniach masowych lub w masie zdarzeń.

Prawa rządzące zjawiskami, w których uczestniczą większe ciała, dadzą się sprowadzić do praw statystycznych. Tylko tam, gdzie olbrzymie ilości cząstek elementarnych. Ale w świecie tych cząstek - zupełny chaos.

WOLNOŚĆ WOLI

upatrywano ją w człowieku w:

A więc: czy wola jest podporządkowana ogólnej zasadzie przyczynowości czy się spod jej rygorów wyłamuje, czy czy są pośrednimi ogniwami w łańcuchach przyczynowych, czy tylko początek łańcucha przyczynowego.

Wolności woli - związana z godnością, warunek który umożliwia uważanie człowieka za pana swojego losu, moralnego.

ZAGANIENIE ISTNIENIA PRZYSZŁOŚCI

istota czasu - twórca i niszczyciel swoich własnych stworzeń. (przykład Kronosa - mit. Grecka). Każde zdarzenie jest przez czas powołane do życia, jednak przez ten sam czas zostaje zepchnięte w przeszłość i przestaje istnieć. Czy rzeczywiście przestają jednak istnieć? Czy przyszłość już nie istnieje?

Drugie: zagadnienie determinizmu: czy przyszłość jest już gotowa czy też nie → indeterminizm.

Henri Bergson - indeterminizm - czas twórcą realnego świata, a w historii świata twórczej ewolucji.

IV MECHANIZM I FINALIZM

SPÓR O CELOWY USTRÓJ ŚWIATA

finalizm / teleologia - świat jest urządzony celowo

mechanizm - świat nie jest urządzony celowo

CELOWOŚĆ ANTROPOMORFICZNA

finalizm antropomorficzny - świat urządzony celowo - świat zamierzonym celem istoty zdolnej myśleć, chcieć i wolę swą urzeczywistniać, skonstruowany w pewnym celu. Łączy się z wizją Boga. Liczba faktów potwierdzających tę tezę, a które można znaleźć na świecie jest ogromna. np. zamarzanie wody - życie ryb → odchylenia od regularności.

Wnioskowanie z analogii. Czy rzeczywiście tak jest?

Bliżej metafizyki, religii.

Argumenty przeciw: nie musi być tak, że to co jest odchyleniem od normy a jest dla kogoś korzystne, musi być stworzone celowo.

Dowód finalistów: ustrój istot organicznych i ich niezwykłe przystosowanie do warunków życia.

Mechaniści : teoria walki o byt (Karol Darwin). Potomstwo mogło być lepiej przystosowane do życia albo gorzej, przekazywało przystosowania dobre następnym pokoleniom. Było na to mnóstwo czasu.

MECHANIZM BIOLOGICZNY I WITALIZM

mechanizm biologiczny - dla wyjaśnienia zjawisk przyrody organicznej wystarczają te prawa, które są niezbędne i wystarczające dla wyjaśnienia zjawisk przyrody nieorganicznej, → wszystkie prawa biologiczne dadzą się wywieźć z praw fizyki i chemii.

Witalizm - prawa rządzące przyrodą nieorganiczną nie wystarczają dla zdania sprawy z faktów świata organicznego, że więc prawa fizykochemiczne nie wystarczają dla wyjaśnienia wszystkich zjawisk biologicznych. (paleowitalizm - pierwotna wersja → biegiem procesów organicznych kierują tzw. siły witalne/tajemnicze istoty - archeusze - sterują energią fizyczną)

psychowitalizm (najbliżej antropomorficznego finalizmu) - cała przyroda żywa, każda jej komórka wyposażona jest w duszę, która dąży do rozwoju, utrzymania organizmu, etc. w sposób jednak nieświadomy. Echa monad Leibniza, filozofii Fechnera → finaliści.

Arystoteles - „zasady, czyli przyczyny bytu” 4 rodzaje:

Bóg - forma świata, ku której urzeczywistnieniu świat w swoim rozwoju zdąża.

NEOWITALIŚCI

procesy rozgrywają ce się w organizmach są celowe w tym znaczeniu, że niepodobna ich przebiegu przewidzieć, gdy się zna tylko warunki wcześnijesze, lecz że potrzebna jest nadto znajomość fazy końcowej, jaką indywidua gatunku, do którego dany organizm należy osiągają s swym rozwoju w warunkach normalnych. (odcięcie jaszczurce nogi i ogona - przeszczepienie tkanek).

Nie można przewidzieć przebiegu rozwoju, jeśli nie zna się celu końcowego.

HOLIZM

znajomość praw rządzących elementami nie wystarcza do wywiedzenia z nich praw rządzących całościami. Trzeba znać prawa rządzące całościami by mieć wyobrażenie działania elementów.

CELOWOŚĆ UTYLISTYCZNA

celowe urządzenie organizmów, świata, nie dla konkretnego celu który widzimy, ale dla przeżycia gatunku. Celowe jest to co przyczynia się do osiągnięcia jakiejś korzyści, jakiegoś dobra.

OPTYMIZM I PESYMIZM

optymizm - świat jest urządzony celowo tak, że przyczyna się do urzeczywistnienia takiego a nie innego dobra

pesymizm - urzeczywistnieniu się tego dobra przeciwstawia

optymizm / pesymizm eudajmonologiczny - czy urządzenie świata sprzyja osiągnięciu szczęścia

optymizm / pesymizm etyczny - dobru moralnemu

optymizm / pesymizm estetyczny - piękno vs brzydota

ZAGADNIENIE METAFIZYCZNE WYRASTAJĄCE Z RELIGII

RELIGIJNE POJĘCIE BÓSTWA

przypisywanie bóstu dodatnich wartości w stopniu najwyższym. Religie polistetyczne- wartości te rozkładają się na wiele bóstw. Religie monoteistyczne: nie może ogarnąć Boga rozumem, dlatego zostaje nam najwyższy zachwyt, cześć, pokora i uległość.

NIEŚMIERTELNOŚĆ DUSZY

zwykle życie ma prowadzić do życia wiecznego, gdzie największe szczęście, etc. ceremoniał ,obrzędy tajemniczego komunikowania się z Istotą Najwyższą.

METAFIZYKA RELIGIJNA

zwykle przyjmujemy religię jako gotowiec, nie zastanawiamy się. Jednak ci, który tak - tłumacza ją sobie racjonalnie lub irracjonanie (mistycy).

FILOZOFICZNE POJĘCIE BÓSTWA

Kseofanes - to ludzie stworzyli bógów na kształt człowieka, a gdyby konie wymyśliły - na ich podobieństwo.

Platon - Bóg = idea dobra, dobro samo w sobie.

Chrześcijańska filoofia scholastyczna - istota posiadająca byt samoistny, substancjalny. Nie ma przyczyny istnienia.

DOWODY ISTNIENIA BOGA

Kant - chciał obalić.

BÓG I ŚWIAT

jako stwórca. W jednych - nie wtrąca się w świat po stworzeniu. Dla innych - ingeruje.

ATEIZM

zaprzeczają istnieniu Boga. Materialiści,

ZAGADNIENIE NIEŚMIERTELNOŚCI DUSZY U FILOZOFÓW

pośmiertne trwanie indywidualnych dusz, zachowanie świadomości. / dusza jest tylko formą ciała - Averroes, więc traci swoją indywidualność. / Fechner - dusza po śmierci nie ginie, ale dusza nie tylko ludziom przysługuje - wszytskiemu. Roztapia się w duszy wszechświata.

METAFIZYKA RELIGIJNA I ETYKA

+zagadnienie Boga

+nieśmiertelność duszy

+wolność woli

etyka metafizyczna - odwołanie do tych 3 przesłanek etyki normatywnej.

Etyka niezależna - etyka, która nie opiera się na przesłankach metafizycznych.


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Kontrola...Reykowski, psychologia stosowana uj, psychologia uni I rok
Etyka skrypt, psychologia drugi rok, etyka
skrypt- psychopatologia, MEDYCYNA telietta, Psychiatria
hand-out agresja, BIOLOGIA UJ LATA I-III, ROK III, dydaktyka, psychologia, Nowy folder
metodologia.skrypt, Psychologia, Metodologia
psychologia organizacji i pracy, notatki skryptu, psychologia, swps
Spoleczna - skrypt, psychologia(1)
filozofia, Carl Jung-psychologia i literatura
6. Skrypty, Psychologia
Filozofia – specjalność antropologia i psychologia egzystencjalna
skrypt z psychopatologii, PSYCHOLOGIA, psychopatologia
Paluchowski - Skrypt, Psychologia UŚ, Semestr VI, Diagnoza psychologiczna
KLINICZNA-skrypt, Psychologia, Kliniczna dorosłych
kolejne bzdury, psychologia KUL rok 1 semestr 1, filozofia paluśińska

więcej podobnych podstron