ETYKA
Żeby skoncentrować się na jakieś dziedzinie podajemy jej:
-przedmiot
-cel
-metodę
Przedmiot etyki:
Dobro i zło
przedmiot materialny - to co etyka bada - ludzkie działania. Ocena zamiaru działania człowieka. Ludzkie działanie:
-rozumne
-wolne
Czyn dobry - pozytywna wartość moralna
Czyn zły - negatywna wartość moralna
Celem etyki jest wskazanie i uzasadnienie kryterium oceny czynów na dobre i złe.
Cel praktyczny - recepta jak postępować w danych sytuacjach, jak żyć. Słuszne postępowanie.
Metoda
Punktem wyjścia jest doświadczenie moralne, powinność robienia lub nie robienia czegoś.
Etyka jest filozoficzną i normatywną teorią czynu w aspekcie jego moralnej wartości.
Filozoficzna - uzasadniając, odwołuje się do poprzedniego doświadczenia moralnego i rozumowania. Teologia moralna odwołuje się do pisma św. Itp. Gdy na gruncie etyki pytamy, dlaczego jakieś postępowanie jest złe, nie odwołujemy się do pism religijnych, ale do złotej reguły - „nie czyń tego, co tobie nie miłe” Istnieją normy, które dotyczą wszystkich. [Jest to tłumaczenie na gruncie filozofii]
Normatywna
norma to sąd imperatywny, wyrażający powinność zrobienia czegoś. Odróżnia to etykę od dyscyplin, które opisują etykę, ale jej nie oceniają. Np. etologia, socjologia moralności, psychologia moralności.
Przedmiot materialny etyki
3 dziedziny etyki
Ogólna - fundamentalna, próba znalezienia i uzasadnienia podstawowej zasady na której oparta jest moralność, np. dążenie do szczęścia jak największej liczby osób
Szczegółowa(stosowana) - zastosowania zasad do szczegółowych problemów moralnych np. * bioetyka m medycynie, biologii np. In-vitro, aborcja, eutanazja
* etyka biznesu w działalności komercyjnej
* etyka środowiska naturalnego w odniesieniu do zwierząt i przyrody np. eksperymenty na zwierzętach, ich prawa
* etyka społeczna, sprawiedliwość społ. Np. tolerancja
* etyka sportu np. fair play
* etyka komputerowa np. nielegalne pliki
Kazuistyka - ocena konkretnych przypadków szczególnie trudnych, rozpatrywanych przez komisję etyczną. Konkretna osoba/okoliczności/miejsce/czas
3 cechy czynu:
Rozumność - zdolność do podejmowania racjonalnych decyzji, wiedza co do możliwości i skutków podejmowanych działań. Czyn człowieka jest rozumny wtedy gdy jest aktem dążenia do rozpoznanego przez rozum dobra.
Wolność - Czynimy to, czego najbardziej chcemy. Dążymy do motywu, który jest dla nas najważniejszy. Możemy przez to robić rzeczy pośrednie, które niekoniecznie uznajemy za ważne, a są niezbędne do realizacji czynu nadrzędnego.
Sprawczość - człowiek jest odpowiedzialny za czyn, jeśli możemy wskazać związek przyczynowo skutkowy podjętej decyzji.
Elementy ograniczające odpowiedzialność moralną człowieka:
Aktualne - oddziaływają przez krótki czas, przejściowe stany psychiczne np. niewiedza, uczucia, przymus
Habitualne - stanowią stały element, podczas działania człowieka np. błędne opnie i uprzedzenia, choroby psychiczne, wrodzone skłonności i nałogi
Niewiedza
Człowiek podejmując działanie nie posiada odpowiedniej wiedzy do podjęcia danego działania. Np. lekarz stawia diagnozę, która jest niepełna i prowadzi błędną terapię. Ocenić go możemy gdy wiemy czy:
- niewiedza była zawiniona - lekarz się nie douczył
-niewiedza była nie zawiniona - wykonał wszystko odpowiednio.
Uczucia
Podejmując decyzję towarzyszą nam przy tym. Mogą pełnić dwojaką rolę:
-funkcję motywacyjną (gniew)
-funkcję hamującą (strach)
Przymus
Dana osoba spełnia czyn pod naciskiem fizycznym ze strony innej osoby. Nacisk fizyczny odróżnia przymus od szantażu, gdzie jest tylko nacisk słowny.
Dzielimy na:
-Bezwzględny 1. Człowiek się nie zgadza na działania które musi podjąć 2. Stosuje zewnętrze środki ochrony.
-Względny
Gdy brak 1 lub 2.
Bezwzględny znosi odpowiedzialność za podjęte czyny, a względny ogranicza.
Błędne opinie i uprzedzenia
Silne przekonania ze wzgl. Na środowisko socjalizacji pierwotnej. Są one błędne, więc częściowo zwalniają z odpowiedzialności, ale każdy ma własny rozum. Może to być rasizm.
Wrodzone skłonności i nałogi
Skłonność do podjęcia ryzykownych decyzji, np. ratowanie życia z narażeniem własnego. Bardziej wartościowe są czyny osób bojaźliwych niż osób skłonnych do ryzyka, gdyż te przełamały swój lęk.
Nałogi - skłonność nabyta (wyuczona) do spełniania pewnego działania.
Choroby psychiczne
Ograniczają i znoszą możliwość racjonalnego działania.
Czy brak czynu też jest czynem?
Jeśli mamy możliwość uratować kogoś kto walczy o życie, ale walczymy o jego spadek, nie pomagamy mu. Mimo tego, że nie działamy jest to jednak czyn zły.
3 warunki, gdy człowiek odpowiada za to co zrobił.
-przewiduje złe skutki, które się pojawią gdy nie zacznie działać
-mamy możliwość podjęcia działania
-powinniśmy podjąć działanie.
Czyn o strukturze prostej:
-postawić cel (chcę auto)
-podjąć decyzję (idę do salonu)
-realizacja (kupuję)
Wszystkie te czynność tworzą cel.
Czyn o strukturze złożonej:
-mamy główny cel, ale realizujemy środki pośrednie.
Chcę kupić samochód, dlatego idę do pracy, apotem mam kasę to kupuję. Pojawił się nowy cel i nowy skutek. Podjedliśmy nową decyzję, aby zrealizować cel.
Struktura:
-decyzja
-czyn będący środkiem do celu
-czynności
-skutek
Stały element czynu -> DECYZJA I SKUTEK
Teoria decyzji - sposób realizacji optymalnych wyborów. Zastanawiamy się przed podjęciem decyzji.
Teoria gier - polega na analizowaniu ale zawęża pole w przypadku konfliktu interesów.
Przykład:
2 więźniów napada na bank, nie ma śladów, są czyści, ale psy wiedzą, że to oni. Zostają zatrzymani i każdy z nich jest w oddzielnym pomieszczeniu. Stawiają im warunki: przyznać się - wtedy do odgibania 2 lata, wydać kolegę - nagroda za pomoc, oraz milczeć - ryzyko, bo nie wiemy co zrobi nasz wspólnik i czy nas nie wyda. Najracjonalniejszą decyzją w tym momencie jest się przyznać, ponieważ jesteśmy w pewien sposób ubezpieczeni, ponieważ jak nas sprzeda wspólnik to dostaniemy 10 lat. Racjonalne, ale nie najbardziej korzystne.
Etyczny schemat podejmowania decyzji.
Dialog rozumu i woli.
-rozum -> władza poznawcza - rozpoznanie dobra, możemy wdawać sądy, myślenie
-wola - władza porządawcza - chcemy coś co już rozpoznaliśmy
Wola różni się od serca tym, że jest władzą na nieco niższym poziomie jak uczucia. Pozwala blokować uczucia, które mają negatywne skutki.
Rozum
Wybór celu
Pomysł - spostrzeżenie dobra przez rozum, np. sława, bogactwo, władza.
Możemy stworzyć hierarchię dóbr:
-przyjemnościowe (pragniemy go bo sprawia przyjemność)
-pożyteczne (dążymy bo pozwala nam osiągnąć inne dobra)
-godziwe (dobro jest celem samym w sobie, chcemy mu się poświęcać, np. ukochana osoba)
Upodobanie - stanowi odpowiedź na dobro odkryte przez nasz rozum na etapie pomysłu (wiem, że coś jest dobre i to nam się podoba)
4. Zamiar - do osiągnięcia danego dobra
3. Zamysł - myślenie o dobru jako o celu naszego działania ( chcemy zrealizować cel z aktu woli)
II. Wybór środków do celu
5. Namysł - zbiór możliwych środków do wykonania celu( co jest przydatne/konieczne do wykonania celu)
7. Rozmysł - zastanawiamy się, który ze środków jest najbardziej właściwy.
Wola
6. Przyzwolenie - dokonujemy selekcji tych środków z namysłu
8. Wybór
Błędy: Pochopność - podejmujemy decyzję nie będąc pewnymi. Zbytni namysł może paraliżować działania.
Podejmując decyzję nikt może o tym nie wiedzieć, dokąd nie podejmiemy jakiegoś działania.
Różne rodzaje skutków działania
Naturalny i uboczny
Zewnętrzny i wewnętrzny
Bezpośredni i pośredni
Przewidywalny i nie przewidywalny
Zamierzony i nie zamierzony
Ad.1 Naturalny i uboczny
Naturalny - inaczej przedmiotowy, skutek wewnętrznie związany z danym działaniem, np. Apap stosujemy po to, aby uśmierzyć ból.
Uboczny - nie jest wewnętrznie związany z danym działaniem, np. utrata koncentracji po Apapie
Ad.2Zewnętrzny i wewnętrzny
Zewnętrzny- widoczne, spowodowane działaniem człowieka w zewnętrznym świecie.
Wewnętrzny- działanie może wpływać na nasze uczucia (pozytywnie lub negatywnie)
Ad.3Bezpośredni i pośredni
Bezpośredni- następuje zaraz po wykonanym działaniu
Pośredni- zajmuje dalsze miejsce w łańcuchu przyczynowo-skutkowym
Ad.4Przewidywalny i nie przewidywalny
Przewidywalny- posiadamy przesłanki, że jakieś działanie może nastąpić, możemy oszacować prawdopodobieństwo
Nieprzewidywalny- pojawia się podczas działania, ale nie był planowany przy podejmowaniu decyzji
Ad.5Zamierzony i nie zamierzony
Zamierzony- chcemy go wywołać w naszym działaniu -> cel
Niezamierzony- nie chcemy go wywołać
Sytuacja niemożliwa jest abyśmy mieli skutek: zamierzony nieprzewidywalny
Kryterium oceny moralnej postępowania:
Szczęście - czyn jest słuszny gdy prowadzi do jak największego szczęścia jak największej liczby osób. STANOWISKA: Eudajmonizm, Utylitaryzm
Deontonmizm - zgodność z nakazem jakiegoś autorytetu
Personalizm - godność osoby ludzkiej
Normy moralne szczegółowe wchodzą ze sobą w konflikt. Aby rozstrzygnąć musimy odwołać się do jakiejś wyższej wartości/prawa/autorytetu.
Norma moralności - źródło i kryterium wartości moralnej czynu.
Nie ma zgody co tym źródłem i kryterium jest, jedni mówią że jest ich wiele, inni że nie ma wcale.
My omówimy 3.
Ad.1 Eudajmonizm - stanowisko etyczne, zgodnie z którym czy jest słuszny gdy prowadzi do szczęścia podmiotu. Być szczęśliwym to dobrze żyć i dobrze się mieć.
Rodzaje eudajmonizmu:
-hedonistyczny -> szczęście to przyjemności i brak cierpień
-arytyczny -> szkoła cyników - szczęście jest niezależnością jednostki od różnego rodzaju uwarunkowań wewnętrznych - naszych i zewnętrznych - innych ludzi.
-perfekcjonistyczny -> proponowany przez Arystotelesa, szczęście polega na doskonałości człowieka, czyli w najdoskonalszym akcie, najdoskonalszej ludzkiej władzy w odniesieniu do najdoskonalszego przedmiotu.
Tzn. Ludzka władza - rozum, odróżnia człowieka od zwierząt
Akt - funkcje rozumu - poznawanie prawdy dla wiedzy lub praktyki. Zdaniem Arystotelesa ważne jest poznawanie prawdy dla niej samej(kontemplacja) Odkrywamy ostateczną przyczynę świata i ostateczny cel - czyli Absolut, utożsamiany potem z Bogiem.
Doskonałość -> dążenie do spełnienia
Zastrzeżenia do Eudajmonizmu:
Człowiek który dąż do realizacji swojego celu - szczęścia taktuje innych jak środki do celu.
Utylitaryzm- teoria zgodnie z którą czyn jest słuszny, gdy przynosi więcej korzyści niż strat w porównaniu z każdym alternatywnym działaniem.
Przedstawiciele: J.S. Mill, H. Sidwick
W utylitaryzmie klasycznym rozumiemy korzyść jako szczęście.
Aby móc porównać przyjemności i przykrości należy wziąć pod uwagę intensywność przyjemności(kryterium ilościowe). Mill stwierdził, że kryterium ilościowe jest zbyt wąskie. Są przyjemności wyższe np. intelektualne, i niższe np. zmysłowe
Zalety utylitaryzmu:
Jest niezależny od narodowości, wyznania itp.
Szczęście jest mało problematyczne - każdy człowiek dąży do szczęścia, choć może rozumieć przez jego pryzmat co innego.
Moralne problemy mogą zostać rozstrzygnięte przez empiryczny rachunek konsekwencji( bilans skutków, interpretacja faktów)
Zapewnia możliwość uzgodnienia opozycyjnych przekonań i rozstrzygnięcia konfliktów moralnych.
Cechy specyficzne utylitaryzmu:
- w ocenie moralnej ludzkiego działania intencja nie ma znaczenia, liczą się skutki
- nie ma znaczenia także sposób działania
-nie ważne jest kto wykona dane działanie, ale ważne są jego skutki
-wartość ludzkiego życia zależy od jego jakości
Zarzuty:
Nakazuje działania, które wydają się niesłuszne, jeśli nie ma lepszej alternatywy. Na ogół przyjmujemy pewne zasady życia, np. nie zabijamy. Utylitaryzm mógłby jednak zezwolić na takie kroki, jeśli miałoby to maksymalizować szczęście większej liczby osob, jest dopuszczalne jeśli bilans zysków i strat jest korzystny.
Nie uwzględnia zasad sprawiedliwości, np. 4 osoby kradną auto jednej, nie istnieją żadne prawa, ważna jest maksymalizacja szczęścia.
Na gruncie utylitaryzmu nie można uzasadnić obowiązku dotrzymywania obietnic. Żadne nasze zobowiązania nie są wiążące, liczy się tylko to, co daje szczęście w przyszłości, nasze aktualne decyzje.
Utylitaryzm zbyt wiele wymaga od podmiotu. Jest mnóstwo rzeczy, które przynoszą lepsze skutki niż np. nasze decyzje, które podejmujemy. Np. Przekazać kasę na charytatywny cel niż zjeść pizze. Utylitaryzm wymaga od nas skrajnego autonomizmu.
Ocena:
Spełnia warunek bezinteresowności, jednak nie jest dobra, nie spełnia warunków norm prawa naturalnego, są pewne normy, które obowiązują bezwarunkowo.
Szczęście nie może być ostatecznym kryterium dobra i zła moralnego. Dążenie do niego nie jest złe, ale występują inne kryteria, które mogą go ograniczyć.
Deontonomizm
Stanowisko etyczne, zgodnie z którym czyn jest słuszny, jeśli jest zgodny z nakazem autorytetu.
Wyróżniamy 2 rodzaje ze wzgl. Na rozumienie autorytetu:
-heteronomiczny - osoba lub grupa osób zewnętrzna wobec podmiotu, np. opinia publiczna, instytucje lub osoby, które uznajemy za autorytet.
-autonomiczny - podmiot jest autorytetem, określa co jest dobre a co złe.
1. Heteronomiczny
Czym innym jest słuchanie wskazówek pewnych instytucji czy osób, a czym innym uważanie je za autorytet. Nie zawsze e organy nadają się na ostateczny autorytet moralny. Wskazuje na ważny autorytet, ale nie najważniejszy, gdyż potrzebujemy ostatecznego(wyższego) kryterium, aby ocenić ten autorytet.
Woluntaryzm etyczny - odmiana, której autorytetem jest prawo stanowione przez Boga. Jednak moralność nie zawsze idzie w parze z wiara w Boga. Prowadzi również do błędnego koła, gdyż nie mamy zewnętrznego kryterium aby potwierdzić dobro naszych czynów, a uzasadniamy je przez Boga lub biblię, która pochodzi od Boga.
Deontonomizm H. spełnia warunki bezinteresowności i bezwarunkowości.
Krytyka
Aby stwierdzić o dobru i złu podmiot sam musi je określić, autorytet moralny może dawać wskazówki, ale decyzje musi podjąć podmiot, stanowi pomoc, ale nie nakazuje działań. Nie uwzględnia więc warunku rozumności i autonomii podmiotu.
Deontonomizm Autonomiczny
J. Sartre.
Wg. Niego czyn człowieka jest słuszny, gdy jest przejawem wolności człowieka. Jednak ta koncepcja wolności, która jest ponad dobrem i złem, jest nie odpowiednia, gdyż nie potrafimy rozpoznać obiektywnego dobra i zła, nie daje żadnych wskazówek. Nie spełnia warunku rozumności człowieka.
I.Kant
Czyn jest słuszny, jeśli jest zgodny z prawem moralnym, które podmiot odkrywa w sobie samym. Aby odkryć to prawo należy zastosować imperatyw kategoryczny.
1 forma imperatywu kategorycznego:
Postępuj wg. Takiej maksymy, co do której mógłbyś chcieć aby stała się prawem powszechnym. Musimy sformułować subiektywny sposób(maksymę) naszego działania i zastanowić się czy chcielibyśmy, aby była prawem powszechnym.
Warunek:
Bezinteresowności - spełnia
Bezwarunkowości - spełnia
Wolność i rozumność - spełnia
Zarzuty wobec etyki Kanta:
Jest zbyt rygorystyczna - podmiot ma wykonywać obowiązki czy mu się to podoba czy nie.
Podmiot powinien działać wbrew własnym uczuciom, byle tylko spełnić swój obowiązek. (mamy nie odczuwać uczuć w wyniku działania, a działać w imię prawa moralnego)
Formalizm - główna maksyma Kanta nie niesie za sobą żadnej treści.
A więc Kant sformułował 2 maksymę imperatywu kategorycznego:
Postępuj tak, byś człowieczeństwo w twej osobie, jak i każdego innego traktował zawsze zarazem jako cel, nigdy tylko jako środek.
W porównaniu do 1 maksymy ta wskazuje już cel, jest nim człowieczeństwo, a więc nie jest narażona na zarzut formalizmu. Spełnia także wszystkie 3 warunki maksymy 1.
Personalizm
Czyn jest słuszny, jeśli stanowi akt afirmacji godności osoby, a nie słuszny, gdy się jej sprzeciwia.
4 elementy uzasadnienia stanowiska:
1. Osoba jako bezcenna wartość
Godność wewnętrzna - niezbywalna wartość człowieka( każda osoba jest inna, niezastąpiona)
2. Osoba jako ktoś inny( osoba jest unikalna, zupełnie inna jak ja)
3. Wartość osoby a nie jej cechy
Nasze uczucia do osób są zależne od cech, które posiadają. Jednak, jeśli osoba traci niektóre cechy, to nasze uczucia nie ustają. A więc stworzenie listy cech nie wyjaśnia w pełni naszych uczuć.
4.Osoba jako podmiot
Osoba jest podmiotem tzn. jest rozumnym autorem swojego życia, może je kształtować.
Czy każdy człowiek posiada godność osobową?
Problematyczne przypadki:
Osoby głęboko upośledzone oraz w śpiączce.
Rozumność i wolność jest wpisana w istotę danego człowieka, nie musi z nich korzystać, nie musimy widzieć przejawów tych działań.
Zarodki i embriony
Nie można stwierdzić momentu, kiedy płód staje się osobą, czy jest to 3 miesiąc, czy 7, a więc za ten moment uznajemy początek jej życia.
Wrogowie i złoczyńcy
Aby zrozumieć należy odróżnić dwa rodzaje godności:
Godność osobowa - wykraczająca ponad ludzkie cechy wartość
Godność osobowościowa - nabywana przez nasze czyny. Możemy ją uzyskać i utracić.
Jednak godności osobowej nie nabywamy, jest wrodzona, i nie możemy jej utracić poprzez nasze czyny.
Obowiązki lekarza wynikające z godności człowieka:
Wykonywać swoją pracę jak najlepiej
Wykonywać swoją pracę dobrowolnie
Poszanowanie autonomii pacjenta
Tajemnica lekarska - nie wolno ujawniać osobom trzecim
Paternalizm - sytuacja, gdy lekarz podejmuję decyzję za pacjenta
Krytyka personalizmu
Pojęcie godności osoby jest niejasne. Np. mogą się do niej odwoływać zarówno zwolennicy i przeciwnicy eutanazji. Zwolennicy akcentować to będą jako decyzję człowieka, a przeciwnicy konieczność opieki nad osobą.
Kategoria godności jest relatywna, zależy od epoki i uwarunkowań.
Odpowiedź personalistów
Należy uzupełnić normę respektowania godności działaniami, które je reprezentują w praktyce.
Argumentacja opiera się na doświadczeniu godności osoby. Nie da się naukowo stwierdzić, że człowiek posiada godność.
Szowinizm gatunkowy. Personalizm nie uwzględnia norm moralnych dotyczących istot nie będących ludźmi.
Odp. Różnice między normami formułowanymi w stosunku do ludzi i tych nie do ludzi polega na tym, że te pierwsze są bezwarunkowe, drugie nie. Istoty nie będące ludźmi nie są rozumne i wolne. Człowiek posiada bezwzględną wartość której się należy ochrona.
W jaki sposób zastosować normy moralności do oceny moralnej?
Wskaźniki moralności czynu:
Cel podmiotowy - intencja działania, subiektywny cel
Cel przedmiotowy - cel wpisany w dane działanie, obiektywny cel działania niezależny od intencji działającego
Okoliczności.
Ad.1 Jeśli intencją jest działanie rozpoznaną normą moralności to jego intencja jest dobra, jeśli nie - zła.
Ocena intencji od celu różni się tym, że ktoś może mieć dobrą intencję, a jego działanie obiektywnie może krzywdzić inną osobę. Aby dobrze zinterpretować sytuację należy zanalizować okoliczności. Są one elementem zmiennym w strukturze czynu. Okoliczności są zawsze inne. Wskazanie na okoliczności pełnią 2 funkcje w ocenie moralnej działania:
Określa słuszność lub niesłuszność czynu moralnie obojętnego
Powiększa lub zmniejsza słuszność lub niesłuszność danego czynu
Rodzaj okoliczności:
KTO -> dotyczy działającej osoby, podmiotu działania. Ocena moralna danego działania zależy od zawodu osoby wykonującej czyn.
Okoliczności łagodzące - zmniejszają winę osoby
CO -> wyraża jakąś właściwość przedmiotu. Np. czym innym jest 100 zł dla bogacza a czym innym dla biedaka, choć nadal to ten sam banknot.
GDZIE -> miejsce, gdzie czynność została spełniona
JAKIMI ŚRODKAMI -> czy sprawca działa sam, na własną odpowiedzialność, czy działa z zachęty kogoś innego lub szantażu.
W JAKI SPOSÓB - wysiłek jakim dana czynność została spełniona. Słuszne działania zasługują na pochwałę, jeśli sprawia to dużą trudność
KIEDY -> czas, w którym dane działanie zostało spełnione.
Czy cel uświęca środki?
Jeśli dobre intencje miałby usprawiedliwić wszystkie drogi dążenia do celu byłoby to wyraźnym nadużyciem. Nie można realizować dobrych celów za pomocą złych środków. Poprzez taki dobór środków działamy przeciw tej normie.
Problem brudnych rąk
Pytanie o usprawiedliwienie złamania przez polityków jakiś zasad moralnych w celu osiągnięcia większego dobra albo uniknięcia tragedii.
3 zasadnicze odpowiedzi:
1. Zasady utylitarystyczne
Stanowisko to pozwala na takie działania wg. Zasady użyteczności
2. Przekonanie, że normy moralne wiążą nas absolutnie
Nigdy nie powinno się ich łamać, nawet w sytuacji wyższej konieczności.
Można tej teorii zarzucić, że bardziej czci normy niż, np. czyjeś życie.
3. Normy moralne są wiążące, ale mogą być złamane przez polityków tylko i wyłącznie w imię wyższej konieczności, czyli w normalnych sytuacjach normy są bezwarunkowo wiążące.
Moralność jest możliwa, gdy ludzie nie walczą o przetrwanie
2 zasady w stosunku sytuacji brudnych rąk
1. Mniejsze zło
W sytuacji konfliktu dóbr usytuowanych na różnych poziomach hierarchii dóbr, pierwszeństwo ma dobro o wyższym poziomie w tej hierarchii.
2. Zasada koniecznego zła
W tej sytuacji w której wchodzi w grę dobro związane w sposób konieczny z istnieniem i tożsamością osoby jako osoby bezpośrednia agresja na to dobro nie może być usprawiedliwiona dobrem wyższym. Nie istnieje bowiem wyższa aksjologiczna całość od indywidualnej osoby. Nie można poświęcić części społeczeństwa dla uratowania całego społeczeństwa, gdyż nie jest ono wartością większą od jednej osoby - lecz są one równe.
Złota reguła
Negatywna forma - nie czyń drugiemu co tobie nie miłe
Pozytywna forma - wszystko co chcielibyście aby ludzie wam czynili - i wy czyńcie.
Jest ona formułowana w sposób bezwarunkowy. Starając się stwierdzić o słuszności naszych działań staramy się postawić na miejscu drugiej osoby. Dopiero gdy to zrobimy, okazuje się, że z własnej perspektywy możemy coś przeoczyć, co jest ważne dla drugiej osoby.
Złota reguła nie ma zastosowania w przypadku karania przestępców - nie może on nam zarzucić, że czynimy mu, co nam nie miłe.
NIE JEST TAKŻE nastawiona na nasz zysk.
Ludzkie gusta różnią się, a więc nie jesteśmy w stanie do końca wcielić się w postać drugiej osoby. (np. kupowanie komuś prezentów -> nam się podoba, komuś nie)
Zmodyfikowana wersja:
Czyń innym to, co oni chcieliby, abyś czynił.
Jednak ta wersja nie stosuje się, gdyż ludzie mogą nas wyzyskiwać
A więc obie wersje prowadzą do błędnych wniosków, jeśli stosujemy je do subiektywnych czynników jak gusta, upodobania -> złota reguła może odnosić się tylko do dóbr obiektywnych.
Złota reguła zakazuje podwójnych standardów, np. jeśli my kradniemy to spoko, ale jeśli ktoś kradnie to nie. Jeśli dajemy łapówkę to spoko, a jeśli ktoś daje to korupcja.
Jednak ci, którzy stosują je działają nie logicznie, oraz moralnie źle. To co jest słuszne dla jednej osoby nie może być nie słuszne dla innej.
Złota reguła nie zakazuje wykraczania ponad swoje obowiązki, robienia więcej, niż ktoś od nas oczekuje.
Jednak wg. Subiektywizmu i relatywizmu istnienie powszechnych norm moralnych to kwestia gustu( w przyp. Sub.) lub zwyczaju( w przyp. Rel.) Nie da się określić obiektywnych norm dla wszystkich.
Czy istnieją niezmienne, niezależne, powszechne normy moralne?
Relatywizm -> nie istnieją powszechne i niezmienne normy moralne. Wszelkie normy są zależne od uwarunkowań kulturowych. Normy moralne są normami zwyczajowymi.
Uzasadnienie: w każdej epoce coś innego uznajemy za słuszne.
Subiektywizm -> jeszcze bardziej skrajne stanowisko. Przekonania moralne są kwestią gustu. Nie ma obiektywnej normy. Za pomocą której możemy to rozstrzygnąć.
Czy możliwe jest obiektywne uzasadnienie porządku dóbr?
Należy stwierdzić czy są dobre obiektywnie, dobre dla wszystkich ludzi, niezależnie od kontekstu.
3 stanowiska wskazujące:
1. Tym co stanowi o naturze człowieka jest jego cielesność. Ze względu na podobną strukturę biologiczną te same rzeczy będą przyjemne dla ludzi, a te same przykre.
BŁĄD naturalizmu: uzasadnianie norm tylko poprzez odwołanie się do faktów naturalnych.
BŁĄD biologizmu - jeśli coś jest zgodne z biologicznymi procesami jest słuszne.
2. Tym, co stanowi o naturze człowieka jest rozumność
Cielesność tutaj nie ma żadnego znaczenia, Realizujemy to, co uznajemy za dobre.
Jedna człowiek nie może robić wszystkiego ze swoim ciałem, nawet jak jest to słuszne.
3. Tym co stanowi jest rozumność wyrażająca się poprzez ciało
Ciało jest ściśle związane z osobą jako podmiotem. Dopuszczalne są działania uwzględniające integracje sfery duchowej z biologiczną.
Prawo naturalne
Możemy uzasadnić normy w oparciu o prawo natury. Będziemy trzymać się koncepcji św. Tomasza.
4 cechy prawa:
Rozporządzenie rozumu
Nadane dla dobra wspólnego
Przez tego kto ma piecze nad wspólnotą
Publiczne obwieszczone
4 gatunki prawa:
Odwieczne - boska opaczność, która kieruje światem. Każdy byt posiada swoją naturę, jak u Arystotelesa. Ma także cel, do którego dąży. Z jednej strony ograniczamy możliwości danego bytu, jednak dajemy mu szanse osiągnięci swojej doskonałości. Autorem jest Bóg.
Naturalne - człowiek dzięki rozumowi potrafi odkryć prawo wpisane w jego naturę
Ludzkie - stanowione przez ludzi regulujące życie społ. Prawa stanowione przez władze państwową.
Boskie -Prawo objawione w Biblii.
W jaki sposób odkrywamy normy prawa naturalnego?
-zasada Synerezy - podstawowa w prawie naturalnym: CZYŃ DOBRO UNIKAJ ZŁA
-normy można odkryć analizując naturalne skłonności człowieka
3 rodzaje skłonności:
-wspólne dla człowieka i pozostałych bytów, np. zachowanie własnego istnienia. Normy: Zakaz zabijania, samobójstwa
-wspólne dla człowieka i zwierząt np. przekazywanie życia i opieka nad potomstwem(instynkt rodzicielski) Jednak u człowieka jako istoty rozumnej wyglądają one inaczej, są wyrazem miłości
-wpisane w rozumną naturę ludzką - np. poznawanie prawdy, życie w społeczeństwie.
Krytyka koncepcji prawa naturalnego:
1. Odwołuje się do założeń teologicznych, przekonania, że istnieje Bóg, który jest autorem tej koncepcji.
Obrona: Św. Tomasz przedstawia 5 dowodów filozoficznych na istnienie Boga.
2 Odwołuje się do celowościowej wizji rzeczywistości. W przypadku człowieka możliwe jest udowodnienie celowości, w przypadku przyrody nie.
Normy prawa naturalnego są:
-Powszechne
-Niezmienne
Prawo naturalne jest odkrywane a nie konstruowane, wskazuje na to fakt poczucia winy po czynie zły. Innym znacznikiem jest to, że czyny dobre SA trudne do konstruowanie, gdyby było konstruowane ludzie uczynili by to łatwym. Ludzie zmieniają czasem zastane normy, a wiec prawo naturalne jest istniejącym wcześniej obiektywnym odniesieniem.
Relacje między prawem moralnym a stanowionym.
Czy prawo stanowione powinno być konstruowane na bazie prawa naturalnego?
I koncepcja
Powinno być.
Odpowiedniki prawa naturalnego powinny mieć miejsce w prawie stanowionym, kodeksach. P. Naturalne powinno być podstawą formułowania p. stanowionego, musi być z nim zgodne
II koncepcja - Pozytywizm prawny
P. Stanowione jest niezależne od moralności.
Jednak gdyby było całkowicie niezależne od moralności a regulowało tylko życie społeczne to prawo III rzeczy byłoby do zaakceptowania.
3 powody dla których musi istnieć prawo stanowione:
- prawo naturalne nie daje norm działania we wszystkich kat. Ludzkiego postępowania
- nie wszystkie nakazy p. naturalnego są jednoznacznie oczywiste
-prawo naturalne nie jest usankcjonowane prawnie
Czy istnieje moralny obowiązek przestrzegania prawa stanowionego?
Istnieje moralny obowiązek przestrzegania prawa stanowionego, ale pod pewnymi warunkami:
-musi być tak sformułowane, aby nie przekraczało możliwości ludzi do jego wykonania.
-musi być ustanowione przez kompetentną władze
-musi pozostawiać w zgodzie z prawem naturalnym
Obywatelskie nieposłuszeństwo - publiczne manifestowanie nie przestrzegania prawa przez obywateli, którzy uważają je za niesprawiedliwe i chcą wywrzeć wpływ na władzy, aby go zmienić.
Problematyka sumienia
Sumienie dotyczy sfery własnego postępowania. Dotyczy konkretnych działań, które wykonaliśmy lub chcieliśmy wykonać.
Uczucia podobne:
-wstyd(jednak nie musimy robić rzeczy moralnie złych)
-żal(gdy chcielibyśmy aby wypadki potoczyły się inaczej niż chcieliśmy, nie zależnie czy zrobiliśmy coś złego)
-skrucha ( odnosi się do moralnego zła jakie uczyniliśmy, jednak nie musi się pojawić od razu po naszym działaniu.
Definicja sumienia - Praktyczno praktyczny sąd, oceniający normatywny, odnoszący się do własnego postępowania podmiotu.
Jest wnioskiem wyprowadzonym z dwóch przesłanek:
Norma moralna (np. nie kłam)
Stwierdzenia faktu (np. okłamałem kogoś)
Sądy teoretyczno praktyczne - normy moralne. Odnoszą się postępowania ale nie do żadnego konkretnego czynu. Sądy praktyczno praktyczne odnoszą się do konkretnych działań.
2 błędy sumienia
1. Co do prawa - mylnie rozumiemy normę prawną
2. Co do faktu - nie uznajemy naszego działania za złamanie normy moralnej
Sumienie pewne - stan sumienia w którym człowiek nie wątpi o prawdziwości swojego sądu.
Sumienie wątpliwe - człowiek nie jest do końca pewny prawdziwości którejś z dwóch przesłanek. W tym wypadku należy powstrzymać się od działania.
Dyspozycje do działań moralnie dobrych i złych.
Działa się moralnie dobrze, gdy działa się z dobrą, rozpoznaną normą moralności, ma dobre intencje.
Resentyment- uważamy, że coś jest niewartościowe, gdyż tego nie posiadamy.
Cnota- moralna cecha dobrego człowieka, który osiągnął doskonałość, jest bohaterem.
Cnota- stała skłonność i sprawność do czynienia dobra.
- Sprawność- cecha nabyta, można mieć sprawność do czynienia moralnie dobrych czynów, ten kto ma skłonność do czynienia moralnie dobrych czynów jest mu łatwiej funkcjonować.
Rozwój moralny polega na doskonaleniu się, unikaniu czynów moralnie złych, a skupieniu się na tych dobrych.
Cnota gdy jest praktykowana wzrasta, a gdy nie, zanika.
- Skłonność—człowiek chce działać moralnie dobrze, nabywa tej skłonności do czynienia dobra. Cnota nie jest skłonnością naturalną tak jak np. gra na fortepianie.
Cnota to skłonność do czynienia dobra.
Cnota jako skłonność do czynienia zła to wada.
Cnota to pewien złoty środek pomiędzy dwoma skrajnościami. (Arystoteles)np.
Skąpstwo- szczodrość- rozrzutność.
Dobre działanie zależy od działania rozumu, który pomaga osiągnąć złoty środek w dążeniu do dobra.
Związek cnót: Cnoty moralne są ze sobą powiązane. Nabywając 1 cnotę moralną, rozwijamy równocześnie inne. Np.: Chcąc byś sprawiedliwym rozwijamy również cnotę roztropności.
PODZIAŁ CNÓT:
Teologiczne (wiara, nadzieja i miłość)
Moralne ( kardynalne- roztropność, sprawiedliwość, umiarkowanie i męstwo)
Cnoty teologiczne- człowiek może zdobyć tylko dzięki Bogu, sam nie może ich posiąść.
Cnoty moralne- człowiek może zdobyć własnymi siłami.
Pozostałe cnoty są powiązane z kardynalnymi.
każda cnota może być cnotą gatunkową cnoty kardynalnej.
Każda cnota może być cnotą integralną cnoty kardynalnej.
Każda cnota może być cnotą pokrewną cnoty kardynalnej.
ROZTROPNOŚĆ- usprawnia do podejmowania decyzji słusznych. Rozum rozpoznaje dobro a wola je wybiera. Roztropność usprawnia ten proces a decyzje są optymalne.
Cnoty integralne w odniesieniu do woli:
1= Prawość woli jest koniecznym warunkiem do posiadania roztropności, pozwala odróżnić roztropność od cwaniactwa, usprawnia wolę.
2= Pilność woli to chęć poznania prawdy, pozwala wytrwać w poszukiwaniu prawdy.
Cnoty integralne w odniesieniu do rozumu:
1= Pamięć pozwala korzystać ze zdobytego doświadczenia, mamy się uczyć na własnych błędach.
2= Zdolność trafnego ujęcia danej sytuacji wyzwala nas ze schematycznego, stereotypowego myślenia.
3= Otwartość na opinię innych, porady u ludzi, którzy byli kiedyś w takiej sytuacji i są dobrzy.
4=Domyślność chroni przed naiwnością w interpretowania działań i zachowań innych ludzi.
5= Zdrowy sąd umiejętność zastosowania logiki do praktycznego myślenia.
6= Zapobiegawczość umiejętność przygotowania się na trudności.
Zdolność przewidywania to przewidzenie konsekwencji moich działań.
SPRAWIEDLIWOŚĆ- usprawnia człowieka do oddania każdemu co mu się słusznie należy.
Cnoty gatunkowe do sprawiedliwości:
Sprawiedliwość zamienna( relacje między jednostkami np. dotrzymywanie umów, bycie wiernym postanowieniom).
Sprawiedliwość rozdzielcza( podział zasobów, dóbr pomiędzy jednostko np.; rola państwa)
Sprawiedliwość współdzielcza (nakłada obowiązki na obywateli w stosunku do państwa np. podatki.
Cnoty integralne sprawiedliwości:
- Negatywna- po pierwsze nie szkodzić.
- Pozytywna- Oddać każdemu to co należy.
Cnoty pokrewne sprawiedliwości:
Pełne oddanie sprawiedliwości nie jest możliwe.
Religijność- oddanie spraw Bogu.
Cnoty wykraczające poza sprawiedliwość - hojność, miłosierdzie.
UMIARKOWANIE- opanowanie uczuć pożądliwych.
MĘSTWO- osiąganie trudnego dobra
Cnoty integralne do męstwa:
Odwaga pomaga opanować strach.
Cierpliwość pozwala zdobyć dobra a unikać złą
Stałość utrzymywanie podjętej słusznej decyzji
Wielkoduszność opanowuje smutek i zniechęcenie.
Umiarkowanie i męstwo pomagają uporządkować uczucia.
3 cześci: (łącznie 20 pytań)
Test jednokrotnego wyboru
Test wielokrotnego wyboru ( żeby pytanie było zaliczone trzeba zaznaczyć wszystkie poprawne odpowiedzi)
2 pytania otwarte (napisać po kilka zdań)
Uzasadnienie kary w ogóle
Karą może być np. mandat za przekroczenie prędkości, grzywna itd. Problematyka kary jest szersza niż tylko kara śmierci.
Kara:
Zadawanie cierpienia, przykrości ( nie ma kary przyjemnej)
Nakładana przez instytucje uprawnione do tego prawnie lub moralnie np. policja
Nakładana wobec osób, które popełniły jakieś przestępstwo, złamały jakąś regułę
Cel i uzasadnienie stosowania kary:
Stanowisko utylitarystyczne (kara powinna przynosić pozytywne skutki dla społeczeństwa)
Stanowisko retrybutywistyczne (kara powinna być sprawiedliwą odpłatą za popełnione zło)
Ad. 1
Działanie jest słuszne jeśli przynosi pozytywne skutki. Zwraca się uwagę na 2 główne pozytywne skutki kary:
Odstrasza potencjalnych przestępców
Poprawia poczucie bezpieczeństwa w społeczeństwie
Zgodnie z tym stanowiskiem praktyka karania jest usprawiedliwiona. Jej brak przyniósłby negatywne skutki.
Zarzuty wobec stanowiska utylitarystycznego:
- jeśli jedynym celem stosowania kar są pozytywne skutki to usprawiedliwione byłoby ukaranie niewinnej osoby.
Np. w pewnym miasteczku zostaje dokonane brutalne przestępstwo, ale nie mogą odnaleźć winnego i w mieście wybucha paranoja. Dlatego są fabrykowane wobec kogoś fałszywe dowody.
-w pewnych okolicznościach stanowisko utylitarystyczne dopuszczałoby stosowanie zbyt surowych kar. Ważne jest by kara była proporcjonalna do popełnionego zła.
Ad. 2
Musi być nałożona na kogoś kto rzeczywiście popełnił przestępstwo i powinna być proporcjonalna do popełnionego zła.
W społeczeństwie panuje pewien ład, przestępstwo zaburza ten ład.
Kara jest rozumiana jako odpłata za zło.
Czym różni się kara od zemsty?
Kara jest nakładana przez instytucje do tego uprawnione, natomiast zemsta nie spełnia tego warunku.
Celem zemsty wydaje się eliminacja negatywnych uczuć jakie spotkała ofiara, np. żądza zemsty.
Zemsta nie jest ograniczona warunkiem proporcjonalności, natomiast kara jest.
Zarzuty stawiane wobec stanowiska retrybutywistycznego:
Stan sprawiedliwości w społeczeństwie jest niejasny, np. jak ktoś kogo zabije to nie przywróci się życia tej osobie, nie wróci wszystko do porządku
Co jeśli przestępca już cierpi? Np. żałuje tego lub okazało się, że ma raka. Przestępca przez cierpienie, które go spotyka już odpłaca za zło, które wyrządził.
W niektórych przypadkach kara może prowadzić do negatywnych skutków, abstrahuje od pozytywnych skutków. Np. drobny złodziej po odbyciu kary więzienia wychodzi jako potencjalny zabójca, gwałciciel.
I Uzasadnienie powinno uwzględniać pozytywne jak i negatywne skutki.
II Kara powinna być sprawiedliwa, proporcjonalna.
III Kara powinna mieć dobre skutki dla społeczeństwa, ale też dla przestępcy (zarzut demoralizacji). Np. ograniczenie wolności powinna sprzyjać wyjściu na prostą.
Dobre skutki dla społeczeństwa - aspekt utylitarystyczny
Sprawiedliwość - aspekt retrybutywistyczny
Dobre skutki dla przestępcy - aspekt resocjalizacyjny
Problem polega na tym, że musimy rozstrzygnąć, który aspekt jest najważniejszy!
KARA ŚMIERCI:
W odniesieniu do kary śmierci w zależności, który aspekt wybierzemy będzie miało wpływ na rozstrzygnięcie kary śmierci.Pojawia się również 1 dodatkowy aspekt: Kara śmierci jest NIEODWRACALNA!Wiąże się również z wartością ludzkiego życia.
ARGUMENTY ZA STOSOWANIEM KARY ŚMIERCI:
Argumentacja utylitarystyczna(pozytywny bilans skutków) |
Argumentacja retrybutywistyczna |
Zarzuty: nie uzasadniono, że kara śmierci zmniejsza przestępczość.
|
|
ARGUMENTY PRZECIWKO KARZE ŚMIERCI:
Argumenty utylitarystyczne |
Argumenty personalistyczne |
|
Prawo do życia jest prawem niezbywalnym, fundamentalnym.
|