Uświadomienie emocji i samokontrola emocjonalna

• procesy emocjonalne są uzależnione od sytuacji, w jakiej człowiek się znajduje- czy jest sprzyjająca czy szkodliwa

• procesy emocjonalne są niezależne od podmiotu

• zachowania słowne i motoryczne znajdują się w sferze kontroli podmiotu procesy emocjonalne są poza tą kontrolą- jest to uwarunkowane organicznie

• reakcje emocjonalne pojawiają się w związku z czynnościami autonomicznego układu nerwowego, regulującego czynności mięśni gładkich, na które nie mamy bezpośredniego wpływu

• człowiek ma możność wpływania na swój stan emocjonalny

• ta sama sytuacja może mieć różne znaczenie emocjonalne cechy tej samej sytuacji mogą mieć różne konsekwencje dla jednostki-bierze ona pod uwagę różne aspekty sytuacji i analizuje je w różny sposób

Uświadamianie emocji

• emocje można rozpatrywać jako specyficzne procesy regulacji

• emocje same też podlegają regulacji człowieka wykształcił się i rozbudował osobny system kontrolujący, który rejestruje i nadzoruje przebieg procesów regulacji

• to wszystko dzięki działaniu świadomości

• procesy emocjonalne mogą być rejestrowane w świadomości

• nie zawsze i nie wszystkie procesy są w świadomości rejestrowane

• u człowieka dojrzałego proces emocjonalny z reguły znajduje odbicie w świadomości

• uświadomienie emocji- dwa zjawiska

1. pewnego rodzaju poczucie, że coś w nas zachodzi

2. uświadomienie właściwe- wiedza o własnym stanie ujęta w kategorie słowne (symboliczne)

• cechą charakterystyczną uświadomienia jest włączenie otrzymywanych sygnałów w system informacji uporządkowanych i usystematyzowanych

• uświadomienie właściwe daje człowiekowi środki kontroli nad emocjami- zdolność przewidywania ich przebiegu, czas trwania, siłę, następstwa…

Ograniczenia procesu uświadamiania emocji

Freud (1957)

• procesy emocjonalne nie zawsze i nie w pełni są uświadamiane

Dollard i Miller (1950)

• próbowali dokonać syntezy psychoanalizy i teorii uczenia się

• nie są uświadamiane te procesy, które powstały i rozwinęły się we wczesnym dzieciństwie

• aby emocja została odebrana i wyodrębniona (odróżnicowana) spośród innych procesów wewnętrznych musi osiągnąć odpowiedni stopień natężenie i organizacji

• zdarza się, że słaba czy niewystarczająco zorganizowana emocja nie zostanie zarejestrowana w świadomości

• czasem bywa tak z głodem ^^

Dollard i Miller

• utrudniony dostęp do świadomości będą miały te wszystkie emocje, których przejawianie bywa karane- zależy to w znacznym stopniu od norm obowiązujących w danej kulturze

• również indywidualne losy życiowe określają, jakie emocje są karane

• źródłem kary może być nie tylko zachowanie innych ludzi, lecz także niezgodność tego, co się odczuwa (np. własnych emocji) z opinią na swój temat (np. co się powinno odczuwać w danej chwili)

• usuwanie ze świadomości nie likwiduje emocji- powstaje konflikt wewnętrzny

• przebieg konfliktu ma wpływ na proces uświadamiania emocji

Epstein (1962)

• badał zależność miedzy liczbą elementów seksualnych w fantazjach studentów a stopniem seksualnej deprywacji

• im silniejszy był wpływ rozwijającej się emocji seksualnej tym silniej działały negatywne emocje związane z poczuciem winy ze wzrastającą siłą tłumiąc przejawy emocji seksualnej w świadomości

Zniekształcenia orientacji w zjawiskach emocjonalnych mogą występować w następujących typowych formach:

1. niezdawanie sobie sprawy z występowania emocji

2. fałszywa kategoryzacja emocji

3. nieprawidłowe określenie źródeł emocji

4. nieprawidłowe określenie związku między emocją a postępowaniem

• mechanizmy obronne- w większości wypadków stanowią zniekształconą orientację we własnych stanach emocjonalnych

Samokontrola emocjonalna

• uświadamianie emocji a w szczególności ich przewidywane jest ważnym warunkiem samokontroli emocjonalnej, ale warunkiem niewystarczającym

• konieczne jest uzyskanie dystansu wobec samego siebie, niezbędnego do oceny własnego postępowania i przeżyć

• chodzi o zdolność ujmowania siebie samego jako przedmiotu poznania i oceny

• ukształtowanie pojęcia „JA”- stanowi warunek podmiotowego odniesienia do otoczenia i do siebie samego

M. Kofta- trzy grupy strategii za pomocą, których człowiek może wpłynąć na przebieg własnych procesów emocjonalnych

1. Oddziaływanie na sytuacje, które są źródłem emocji

• podejmowanie takich czynności, które osłabiają (lub wzmagają) kontakt z sytuacjami wzbudzającymi emocje

• poszukiwanie sytuacji, które mogą wzbudzać emocje konkurencyjne wobec tych, jakie człowiek odczuwa

2. Oddziaływanie na procesy symboliczne (wewnętrzne) które mogą modyfikować emocje

• emocje mogą być wzmagane lub osłabiane pod wpływem wyobrażeń i myśli, które człowiekowi przychodzą do głowy

• czasem można stłumić istniejącą emocję aktywizując wyobrażenie, które wzbudzają emocję konkurencyjną

• gdy bodziec emocjonalny jest silny próby kierowania tokiem swych skojarzeń mogą okazać się nieskuteczne

• intelektualizacja- ujmowanie tego, co się przezywa w bardziej abstrakcyjne kategorie; może zmniejszać emocjogenny charakter uprzytamnianych treści

• podobny wpływ może wywrzeć spojrzenie na własne doświadczenie w szerszym kontekście, odniesienie go do innych doświadczeń, do doświadczeń innych osób…

3. Podejmowanie czynności mających na celu zredukowanie (lub wzmożenie) pobudzenia (napięcia) emocjonalnego

• podejmowanie działań mających na celu zredukowanie emocji za pomocą czynności, które je wyrażają i wywołują

• tłumienie emocji (blokowanie ich zewnętrznego wyrazu) prowadzi do wzrostu napięcia emocjonalnego, wyrażanego w formie objawów fizjologicznych

• wyrażanie emocji prowadzi do jej utrwalania

L. Berkowitz

• wyrażanie emocji agresywnych utrwala agresję, ponieważ sprzyja zahamowaniu tendencji do agresywnego zachowania

• przypuszczenie- wykonywanie czynności emocjonalnych najpierw wzmaga emocje a dopiero po jakimś czasie osłabia je

• emocje mogą być wyrażane w formach słownych

• nie zawsze słowne wyrażanie emocji przynosi efekt wyładowujący- może prowadzić do koncentracji uwagi na czynnikach, które emocje wywołały a przez to wzmagać ich intensywność

• słowa nie zawsze stanowią adekwatny wyraz treści przeżyć

• skuteczność samokontroli emocjonalnej jest większa wtedy, gdy człowiek podejmuje próbę zapanowania nad emocjami zanim wystąpiło silne pobudzenie emocjonalne

• jeśli emocja już powstała jej opanowanie polega na ograniczeniu zewnętrznego wyrazu emocji na jej tłumieniu, co niekiedy wywołuje negatywne zmiany w czynnościach narządów wewnętrznych

• wyparcie- usuniecie informacji o przezywanych emocjach ze świadomości, co nie jest równoznaczne z usunięciem samych emocji

• pozostają one w formie przewlekłego napięcia- w różny sposób może zakłócać czynności człowieka

Wprowadzenie do problematyki motywacji

• motywacja- mechanizm regulacyjny kontrolujący gospodarowanie energią

• dążenia- tendencje do podejmowania ukierunkowanych na cel czynności

• cel- stan rzeczy, którego projekt tworzy się w umyśle człowieka i uzyskuje zdolność do sterowania jego czynnościami (jako intencja)

• realizacja intencji wymaga odpowiedniego zorganizowania czynności i skupienia energii- to właśnie jest główną funkcją procesu motywacyjnego

Czynność i jej parametry

Efekty czynności

• czynności różnią się przede wszystkim pod względem efektu do osiągnięcia, którego „zmierzają”- ze względu, na który są zorganizowane

• czynności mogą mieć różny kierunek

• osiągane efekty można charakteryzować pod względem:

1. jakościowym- co zostaje osiągnięte

2. ilościowym:

1. rozmiary- dużo mało

2. poziom trudności- łatwy trudny

3. rzadkość- typowy wyjątkowy

3. odpowiedniości

1. wobec wymogów zadania

2. wobec celów (intencji) osoby działającej

• wymogi zadania- materialne i społeczne okoliczności, w których czynność jest realizowana określają, co człowiek musi uwzględniać

• czynność człowieka jest kierowana pewną intuicją znajdującą subiektywny wyraz w formie pewnego projektu, który jednostka zamierza realizować

• projekt, cel- wyznacza kierunek dążeń

• intencja zależy zarówno ilościowych jak i jakościowych cech wyniku

• ilościowych- poziom aspiracji- dotyczy rozmiarów stopnia trudności rzadkości czy społecznej odpowiedniości wyniku

• poziom aspiracji można porównać z osiągniętymi właściwościami, czyli poziomem wykonania

• poziom wykonania- charakteryzuje efekt czynności pod względem ilościowym

Wyznaczniki poziomu wykonania

• poziom wykonania uzależniony jest od:

1. organizacji czynności

2. ilości czasu poświeconego na wykonanie danej czynności

3. od jej intensywności

• organizacja czynności- proces składania różnych operacji praktycznych w pewne całości, które umożliwiają uzyskanie określonych wyników etapowych i końcowych

• ilość czasu ma wpływ przede wszystkim na ilościowe cechy wyniku, w wielu wypadkach także na cechy jakościowe

• ilość czasu jest zależna od odporności na zmęczenie i działanie czynników zakłócających- przeszkód i konkurencyjnych intencji

• wytrwałość- zdolność do długotrwałego wykonywania czynności mimo przeszkód i zakłóceń

• energia czynności wyraża się w szybkości a także sile i stanowczości podejmowanych działań

• zarówno efekty czynności ja k i takie jej cechy jak organizacja, wytrwałość, intensywność zależą od pewnych mechanizm ów swoistych a także od jednego mechanizmu wspólnego- motywacji

• kierunek czynności- uzależniony jest od procesów poznawczych oraz od motywacji, dzięki której wyobrażenia i idee mogą przybierać kształt intencji

• poziom wykonania uzależniony jest od umiejętności i wiadomości, a to z kolei zależy od poziomu zdolności od nabytej wiedzy i sprawności

• wytrwałość zależy od stopnia zaangażowania w dana aktywność a przede wszystkim od motywacji i mechanizmu woli

• energia czynności jest uzależniona od stopnia emocjonalnego pobudzenia a także od pewnych stałych właściwości temperamentalnych i stopnia zaktywizowania motywacji

• motywacja- specyficzna zdolność aparatu psychicznego człowieka do formułowania w umyśle projektu określonego stanu rzeczy, który ukierunkowuje czynności i wpływa na ilość energii, jaką człowiek zużywa dla realizacji danego kierunku

• motywacja warunkuje realizację czynności tj. zachowań ukierunkowanych na cel

Sposoby ujmowania motywacji- przegląd historyczny

Psychologia klasyczna

• zjawiska wiążące się z motywacją- przeżycie intencji wykonania jakichś ruchów, przeżycia wyborów, pobudki- zaliczono je do kategorii przeżyć woli

• opis specyficznych doznań, które mogą towarzyszyć czynnościom

Wiliam James

• impuls do wykonania czynności zawarty jest w każdym wyobrażeniu (czy idei) czynności

• intensywność tego impulsu może być różna

• szczególnie intensywne odnoszą się do przedmiotów reakcji instynktownej lub zawierają uczucia przyjemności/ przykrości, bądź takie do wykonywania, których jesteśmy przyzwyczajeni

• inne idee mogą uzyskać przewagę jako rezultat specjalnego wysiłku- wysiłku woli

• wola może sprawiać, że słabszy impuls zdobędzie przewagę na d silniejszym, instynktownym- towarzyszy emu zawsze uczucie wysiłku

• akt woli wraża się w dominacji idei

• to czy jedna z czynności nastąpi a druga nie zależy nie tylko od woli, ale także od innych czynników p. czy zjawisko znajduje się w sferze kontroli podmiotu czy nie

• gdy chodzi o takie zjawiska dojście do skutku czynności zależy od stosunku między siłami pobudzającymi a hamującymi czynność

• „siły napędowe”- zachowanie się ludzi w sferze instynktownej- sfera instynktów

Ujęcia „dynamiczne”

• instynkt- dwojakie ujmowanie:

1. wg wersji mechanistycznej miał to być łańcuch odruchów uruchamianych przez jakiś bodziec zewnętrzny

2. wg wersji „naturalistycznej” instynkt jest celową siłą tkwią w naturze żywych organizmów

Wiliam McDougall

• psychologia hormiczna

• horme (grec.) dążenie, impuls

• owa „celowa siła” sprawia, że zachowania mogą być zmienne. plastyczne wiodąc jednak człowieka do określonych celów

Z. Freud

• psychoanalityczne ujęcie motywacji

• główną siłą napędową czynności ludzi są impulsy powstające jako rezultat napięć w różnych okolicach ciała

• najbardziej znaczące są napięcia powstające w sferach erogenicznych

• oralnej- okolice ust

• analnej- okolice odbytu

• genitalnej- okolice narządów płciowych

• celem jest osiągnięcie wyładowania, z czym wiąże się doznanie przyjemności a środkiem- odpowiednie przedmioty i zachowania

• przedmioty katektyczne- przedmioty służące do wyładowania pierwotnych impulsów

• czynność katektyczna- odpowiednia czynność wyładowująca

• nie wszystkie motywy mają swe źródła w impulsach cielesnych

• część z nich powstaje jako rezultat uwewnętrznienia wymagań stawianych dziecku przez otoczenie społeczne

• osoby znaczące- osoby, które odegrały ważną rolę w życiu dziecka i młodego człowieka

• w świetle koncepcji psychoanalitycznej dwa podstawowe źródła motywacji to:

1. pierwotne impulsy

2. lęk

• kierunek motywacji jest „zadany” w naturalnych właściwościach impulsów i wymaganiach otoczenia

Koncepcja McDougalla

• instynkty (skłonność) to odziedziczona czy wrodzona dyspozycja, która składa się z trzech głównych czynników

1. poznawczego- wrażliwość na pewne cechy otoczenia, które mają zdolność uruchamiania reakcji instynktownych

2. wzruszeniowego- napięcie emocjonalne skłaniające do działania w określonym kierunku

3. motorycznego- wrodzone „motoryczne koordynacje”

• dzięki uczeniu się zakres czynników zdolnych wywołać „wzruszenie” czy popęd wzrasta

• istnieje pewna skończona liczba „sił napędowych” właściwych człowiekowi, które mogą być realizowane za pomocą wielu różnych form zachowania i wzbudzane przez najróżniejsze okoliczności

• pewną transformacją tego poglądu jest koncepcja, która zakłada ze człowiek ma pewna liczbę podstawowych potrzeb, które sterują jego zachowaniem

• każdej z nich odpowiada określony zespół warunków wzbudzających (wg Murraya- nacisków) i określony rodzaj stanów końcowych zaspokajających potrzeby (efektów)

• istnieją tez charakterystyczne dla każdej potrzeby sposoby jej zaspokajania

• dwie listy potrzeb- Henry A. Murray (1938) i Abraham Maslow (1964)

Teoria „uczenia się”

Clark Hull (1943)

• ujęcie behawiorystyczne odrzuca idee celu i założenia, że istnieją wrodzone tendencje czy wewnętrzne siły, które ukierunkowują zachowanie się na określone rezultaty

• mechanizm uruchamiający:

• składnikami tego mechanizmu są „popęd” i „nawyk”

• popęd- bodźce, które pojawiają się w organizmie, gdy następują w nim zmiany niekorzystne dla jego wewnętrznej równowagi

• popęd wzmaga poziom aktywności

• wzmocnienie danej aktywności- jeśli dzięki aktywności organizm zetknie się z przedmiotami redukującymi popęd to nastąpi powiązanie między bodźcami wywołanymi przez aktywność, która doprowadziła do tego efektu a inną (redukcją) bodźców popędowych

• celowe zachowanie istoty żywej jest wynikiem uczenia się

• sytuacje skojarzone z pobudzeniem pierwotnych popędów same mogą stawać się tzw. wtórnymi popędami

• bodźce, które towarzyszyły redukcji popędu (czyli wzmocnieniu pierwotnemu) same nabywają zdolności do redukcji popędu (w jakimś stopniu) stając się tym samym wtórnymi wzmocnieniami

Ujęcia poznawcze

Kurt Lewin (1890- 1947)

• analiza zachowania się ukierunkowanego na cel

• cele- pewien stan rzeczywistości (pewien region w polu psychicznym przedmiotu czy „przestrzeni życiowej”) mający pozytywną lub negatywną walencję

• zachowanie- ruch (lokomocja) od jednego obszaru aktywności do innego

• ruch jest możliwy dzięki działaniu sił psychicznych, które mają charakterystykę wektorową- kierunek, natężenie i punkt zaczepienia

• region mający pozytywna walencję wywołuje przyciąganie (atrakcja)

• rejon z negatywną walencją- odpychanie (repulsja)

• natężenie sił psychicznych zależy od wielkości walencji oraz od dystansu od regionu mającego walencję- im mniejszy dystans tym większe natężenie sił

• zależy także od stanu podmiotu- przede wszystkim od jego potrzeb

• potrzeby niezaspokojone są źródłem napięcia zaspokojenie potrzeby powoduje redukcję napięcia

• quasi potrzeby- system napięć wywołanych przez zadanie

• zadanie- pewien fakt poznawczy

• źródła motywacji nie muszą tkwić w biologicznej naturze człowieka

• można ich upatrywać w sposobie ujmowania sytuacji przez jednostkę- w pewnej szczególnej konstelacji treści poznawczych

L. Festinger

• teoria dysonansu poznawczego

• niezgodność między treściami poznawczymi może wywoływać napięcie

• różne zachowania ludzi mogą być interpretowane jako dążenie do redukcji tej niezgodności (dysonansu)

• zjawisko niezgodności- dysonans- dwa przekonania są w stosunku dysonansu, jeżeli z jednego z nich wynika psychologiczne zaprzeczenie drugiego

• działa ono jak kara, czyli pobudza do czynności mających na celu usunięcie go

Berlyne (1967)

• teoria poznawczego konfliktu

• źródłem napędu jest „zderzenie”(niespójność) pewnych treści poznawczych

• aktywność jest naturalną, niezbywalną właściwością organizmów żywych

• funkcję ukierunkowania aktywności pełnią struktury (organizacje) poznawcze

• wyjaśnianie zachowania się ludzi wymaga badań nad tym jak człowiek odbiera, zapisuje i przetwarza informacje

George Kelly (1905- 1966)

• człowiek organizuje swoje doświadczenie w formie systemu konstruktów

• konstrukty- to mniej lub bardziej abstrakcyjne formy poznawcze, dwubiegunowe, za pomocą, których człowiek organizuje swoje doświadczenie

• każde trzy zjawiska mogą stworzyć konstrukt w ten sposób, ze dwa znajda się na jednym biegunie a trzecie na pozostałym, definiując obszary podobieństw i różnic, do których odnosi się dany konstrukt

• dzięki konstruktom człowiek formułuje przewidywania, które sprawdza w działaniu

Stanowisko psychologów radzieckich

• ważna rolę odgrywają kategorie „świadomość” i „czynność”

• motywacja reguluje czynności i kształtuje się w toku czynności

• cechą istotną czynności ludzi jest świadomy charakter, ale czynność może być świadoma w różnym stopniu

S. L. Rubinsztejn (1889- 1960)

• 1940- Podstawy psychologii ogólnej

• mechanizmy działania dowolnego

• zaczątki działania dowolnego w potrzebach

• potrzeba- odczuwany przez człowieka brak rejestrowany dzięki wrażliwości sensorycznej i uczuciowej, która stanowi pierwotne odzwierciedlenie potrzeb

• odzwierciedlenie to zawiera składnik napięcia dynamicznego- dążenie

Dążenie- trzy różne formy:

1. Popęd

• nieświadomy i bezprzedmiotowy

• potrzeby organiczne

• przekształca się w pragnienie

• Pragnienie

• określone, co do przedmiotu

• wstępny elementarny proces uświadomienia motywacji- zdawanie sobie sprawy z pragnienia

• przedmiot staje się celem, do którego zmierza działanie

• w społeczeństwie człowiek działa dla zaspokojenia potrzeb społecznych ^^

• to, co społecznie ważne nabiera znaczenie osobistego stając się źródłem tendencji dynamicznych- skłonności do wykonywanie obowiązku

• pragnienie wystarcza do realizacji działania

3. Chęć

• prawdziwy akt woli

• powstaje, kiedy do znajomości celu dołącza się nastawienie na jego realizacje, przekonanie o jego osiągalności i tendencja do użycia odpowiednich środków

• ukształtowanie „uświadomionego JA” czyni człowieka podmiotem własnych działań

A. N. Leontiew (1903- 1979)

• rozwijał pojęcie działania

• rozwój potrzeb człowieka dokonuje się dzięki działania, czyli czynnościom przedmiotowym

• w toku tych czynności człowiek nie tylko opanowuje i spożytkowuje przedmiot, lecz zarazem wytwarza świat przedmiotów

• tworząc nowe przedmioty człowiek tworzy nowe potrzeby

• człowiek wytwarza nie tylko materialne przedmioty, ale i duchowe

• potrzeba- podstawowa przesłanka motywacji

• potrzeba staje się motywem dzięki zetknięciu z przedmiotem- nabiera przedmiotowych treści i staje się zdolna do ukierunkowania działań

• zjawiskiem pierwotnym jest brak odpowiedniości celu i motywu

• człowiek uświadamia sobie cel działania, ale na ogół nie uświadamia sobie motywów

• motyw daje o sobie znać w formie reakcji emocjonalnej towarzyszącej czynności

• osiągniecie celu może wywołać niezadowolenie, jeżeli mija się z motywem

• polimotywacyjność czynności- ta sama czynność jest pobudzana przez różne motywy

• najważniejsze z nich to te, które nadają sens działaniom ludzi- są sensotwórcze

• hierarchia motywów zależy nie od ich bliskości wobec potrzeb organicznych, lecz od ich roli w nadawaniu sensu działalności- rola ta jest zmienna

• ta koncepcja człowieka opiera się na filozofii marksistowskiej [;)]

Czynniki określające rodzaj (kierunek) i siłę motywacji

Ogólna charakterystyka procesu motywacyjnego

• proces motywacyjny- proces regulacyjny, który steruje czynnościami człowieka tak, aby doprowadziły one do określonego efektu takiego jak:

1. zmiana w fizycznym lub społecznym stanie rzeczy

2. zmiana w sobie

3. zmiana własnego położenia fizycznego bądź społecznego

• w wielu wypadkach efekt należy rozumieć jako pewien obszar „stanów rzeczy” a nie jako „pojedynczy punkt”

• ukierunkowanie czynności na efekt dochodzi do skutku dzięki temu, że człowiek wytwarza w umyśle jego projekt, czyli formułuje cel

• aktywność człowieka wykazuje ukierunkowanie, mimo iż w jego umyśle projekt nie postał- dotyczy to czynności rutynowych a także sterowanych przez wymagania i polecenia zewnętrzne

• czynności motywowane mają charakter intencjonalny- sterowane są przez chęć (czy intencję) osiągnięcia określonego efektu uprzednio przedstawionego w umyśle, czyli celu

• zjawiska motywacyjne- gdy wyobrażony efekt zyskuje walencję(dodatnią lub ujemną) - staje się atrakcyjny lub awersyjny

• gdy pojawi się przeświadczenie, że istnieje możliwość zrealizowania efektu pozytywnego lub uniknięcia efektu negatywnego powstaje dążenie- tendencja motywacyjna, tendencja do działania

• tendencja motywacyjna jest funkcją wartości celu i rozpoznania możliwości jego osiągnięcia

Von Neumann i Morgenstern; Edwards

• wybór jest funkcją subiektywnie oczekiwanej użyteczności (SEU) rozumianej jako iloczyn oczekiwanej użyteczności danego kierunku aktywności i subiektywnego prawdopodobieństwa osiągnięcia danego efektu

• SEU= U.PS

• motywacja może być charakteryzowana przez dwie główne właściwości

1. Kierunek dążeń

• może być opisany dwojako-

1. przez wskazanie celu (lub klasy celów), do których zmierza czynność

2. stan podmiotu (stan motywacyjny, motyw) ze względu, na który dane cele były wybierane

2. Siła dążenia

• większa lub mniejsza zdolność do wyłączania konkurencyjnych dążeń

• stopień, w jakim dano dążenie kontroluje zachowanie

• tym silniejsze im trudniej skłonić człowieka do zmiany kierunku podjętej działalności

• im silniejsze dążenie tym większa zdolność do wysiłku, większa szybkość i siła reakcji

• nie zawsze silnym dążeniom towarzyszy podwyższony poziom mobilizacji

• wzrasta on głównie w sytuacjach, gdy działanie natrafia na przeszkody, gdy nie doprowadza do spodziewanego wyniku, gdy zadanie jest bardzo trudne i gdy ma duże znaczenie dla podmiotu

• mobilizacja zależy także od sposobu uruchomienia motywacji

• gdy jest uruchamiana przez działanie czynników negatywnych łatwiej osiąga wysoki poziom

Mi= f (Wi, Pi)

• jeżeli atrakcyjność celu (Wi) bądź przekonanie o możliwości jego osiągnięcia (Pi) są równe zeru to motywacja jest równa zeru

• cechy ilościowe motywacji, czyli jej natężenie zmieniają się wraz ze zmianą atrakcyjności i przekonania o możliwości

• atrakcyjność celu jest funkcja dwóch czynników:

1. stanu wewnętrznego charakteryzującego się „poczuciem niespełnienia” - motyw i związaną z tym gotowością do podjęcia aktywności- napięcie motywacyjne

2. w jakim stopniu dany cel ma zdolność do redukcji napięcia motywacyjnego- wartość gratyfikacyjna - ściślej mówiąc chodzi tu o przewidywaną- antycypowaną wartość gratyfikacyjną

• kierunek i siłę motywacji wyjaśnimy za pomocą trzech głównych czynników:

1. motywu- napięcia motywacyjnego

2. antycypowanej wartości gratyfikacyjnej

3. przekonania o możliwości osiągnięcia celu

Motyw i napięcie motywacyjne

• napięci to ma specyficzny charakter, ponieważ uwrażliwia jednostkę na określoną klasę czynników- takich, które mogą je redukować

• redukcja napięcia motywacyjnego nie jest tym samym, co zmniejszenie pobudzenia

• motyw może mieć charakterystykę ujemną pobudzając do unikania sytuacji, które go wzbudziły lub dodatnią pobudzając do zwiększenia kontaktów z sytuacjami, które go wzbudziły

• apatia lub błogostan- podmiot nie jest gotów do podjęcia czynności (pozbawiony napięcia motywacyjnego); są to zjawiska raczej wyjątkowe

Źródła motywów

1. Niezaspokojenie potrzeb organicznych-

2. Niezaspokojenie potrzeb psychicznych- osamotnienie, odrzucenie, rozłąka

3. Pobudzenie wzorców afektywnych- przyjemnych bądź przykrych

4. Działanie czynników zakłócających czynności praktyczne czynności umysłowe- frustracja, stres, konflikt

5. Sformułowanie zadań

• zadanie powstaje wtedy, kiedy człowiek dostrzega, że jakiś stan otoczenia odbiega od standardów przyjmowanych przez daną jednostkę

• lub, że w jakimś uporządkowanym ciągu czynności brakuje jakiegoś ogniwa

• np. poczucie obowiązku, poczucie niedokończenia, niezadowolenie z nieporządku

• Zaktywizowanie zainteresowań

• przez czynniki zewnętrzne bądź na drodze wewnętrznych procesów przetwarzania informacji

7. Zaktywizowanie wartości w wyniku dostrzeżenia, że jakieś cenione przez podmiot wartości są zagrożone albo, że sfera wpływów wartości może zostać poszerzona

• motywy mogą być uświadamiane w różnym stopniu

• motywacje różnią się nie tylko jakościowo, lecz również ilościowo- różny stopień czy wielkość napięcia motywacyjnego- większe lub mniejsze poczucie niespełnienia i związana z nim gotowość do aktywności oraz wrażliwość na czynniki treściowe związane z danym motywem

• wielkość napięcia motywacyjnego- ograniczoną podstawa oszacowania dają pomiary pobudzenia lub opisy stanu subiektywnego można je oceniać biorąc pod uwagę wskaźniki pośrednie- czas deprywacji, wielkość frustracji itp.

R.A. Butler

• siła motywacji poznawczej wyrażająca się częstością otwierania okienka specjalnego pomieszczenia wzrasta wraz z długością czasu, przez jaki była ona (mapa) pozbawiona bodźców wzrokowych

• jeśli deprywacja trwa zbyt długo, siła motywacji dalej nie wzrasta- pojawia się zniechęcenie

• Redukcja napięcia motywacyjnego

• Napięcie spada, gdy:

1. Jednostka osiągnie cel, a cel ma właściwość redukcji motywu, czyli wartość gratyfikacyjną

• czynności konsumacyjne (jedzenie, budowanie, wywoływanie podziwu, sprawowane władzy)- redukują napięcie motywacyjne, chociaż nie od razu

• w początkowym etapie mogą to napięcie nawet wzmagać

2. Napięcie może spadać spontanicznie, jeżeli trwało bardzo długo- być może wiąże się to z rozpadem mechanizmów regulacyjnych, w których powstało lub też z ich wyczerpaniem

3. Napięcie podlega zmianom wskutek cyklicznych zmian zachodzących w ustroju

• wewnętrzny rytm czynności życiowych może spowodować wahania ogólnego poziomu pobudzenia, które mają wpływ również na poziom napięcia motywacyjnego

4. Napięcie motywacyjne może być usuwane przez inne konkurencyjne silne napięcia, np. napięcie wywołane przez zagrożenie życia może stłumić napięcia związane z dążeniem do zdobycia prestiżu

5. Napięcie motywacyjne może być zredukowane pod wpływem jakichkolwiek bardzo silnych podrażnień i związanych z nimi gwałtownych reakcji

BRAKUJE!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!79-79

• Wartość celu zależy od jego jakości

• preferencje u ludzi pozwalają na uporządkowanie przedmiotów mających wartość

• w układzie preferencji czasami nie jest zachowany stosunek przechodniości- tzn., jednostka daje przewagę przedmiotowi, który w świetle poprzednich porównań powinien być odrzucony

• można to wyjaśnić dwojako:

1. w trakcie dokonywania oceny zmienił się stan napięć motywacyjnych- wzrosła wartość gratyfikacyjna przedmiotu A

2. proces oceny może modyfikować jej kryteria

• każda para ocenianych przedmiotów może (G. Kelly) uruchamiać inne konstrukty poznawcze- ten sam przedmiot w zestawieniu z różnymi przedmiotami będzie oceniany wedle innych kryteriów

• skale, na których człowiek ocenia różne przedmioty i zjawiska tworzą przestrzeń wielowymiarową

• w poszczególnym akcie oceny bierze on pod uwagę tylko cześć spośród tych skal

• wartość celu zależy od ubiegłych doświadczeń ze zjawiskami danej kategorii

• wartość może zmieniać się w miarę powtarzania kontaktu z przedmiotem gratyfikacyjnym

• zmienna taka daje się w wielu wypadkach wyrazić za pomocą krzywej w kształcie odwróconej litery U

• przedmiot, o którym wiemy bardzo niewiele ma w zasadzie niską wartość

• przy powtarzaniu doświadczeń występują dwa przeciwne efekty

1. spadek wartości przedmiotu wskutek wielokrotnych, częstych z nim kontaktów

2. powstanie zapotrzebowania na przedmioty danego rodzaju

• jeżeli przedmiot mało znany ma jakąś cechę, której podmioty przypisuje wysoką wartość to wyobrażenie o nim może wypełnić się fantazjami zwiększającymi jego wartość gratyfikacyjną - kontakt z przedmiotem może wtedy wywołać uczucie zawodu

• znaczny wpływ na wartość celu ma doświadczenie sukcesu bądź niepowodzenie przy osiąganiu go (N. Feather (1966))

• wartość celu zależy od jego dostępności

• im cel trudniej dostępny tym większa jego wartość istnieją dane, które wskazują ze jest to wartość liniowa

• wartość celu wydaje się większa, jeżeli osiąga się go rzadko

• przedmiot wydaje się tym atrakcyjniejszy im mniej osób może go osiągnąć

• cele osiągane rzadko mają większą wartość ich wpływ na motywację jest modyfikowany przez to, że prawdopodobieństwo ich realizacji (Ps) jest zwykle małe

Atkinson

• maksimum motywacji przypada na średni poziom trudności

• wartość zależy od dystansu psychologicznego wobec celu

• aby osiągnąć cel trzeba zwykle pokonać pewną odległość bądź wykonać pewną liczbę operacji, bądź odczekać przez jakiś czas

• dystans między aktualnym stanem podmiotu a efektem, który ma być osiągnięty

K. Lewin, C. Hull, N. Miller

• wartość przedmiotu wzrasta, kiedy dystans psychologiczny maleje

• generalizacja wzmocnienia

• dodatnia wartość przyrasta wolniej niż ujemna- zjawisko odpychania przez ujemne cechy celu okazuje się silniejsze w jego pobliżu niż zjawisko przyciągania przez cechy dodatnie

• zależność ta nie jest liniowa

• przy małych dystansach subiektywna wartość celu jest szczególnie duża

• wpływ dystansu na wartość nagrody zaznacza się szczególnie wyraźnie u tych osób, u których zdolność do posługiwania się symbolami nie jest zbyt dobrze rozwinięta

• ten sam przedmiot może być różnie odległy na różnych wymiarach dystansu psychologicznego

• w trakcie realizacji celu może następować zmiana oceny jego wartości wynikająca stąd że zmienia się ilość informacji na temat przedmiotu do którego zmierza czynności

• zmienia się także stopień odpowiedniości między celem a motywem

• dany cel okazuje się bądź bardziej bądź mniej przydatny do redukcji stanu motywacyjnego

• im lepiej znamy siebie i otocznie tym trafniej możemy oceniać wartość celów

• są pewne czynniki wpływające na ocenę odpowiedniości, które nie zależą od ilości informacji

• np. samoocena

• u osób o niskiej samoocenie można zaobserwować dewaluowanie tego, co udało im się osiągnąć

• atrakcyjność celu ma składnik wewnętrzny (napięcie motywacyjne) i zewnętrzny (wartość gratyfikacyjną)

• składnik wewnętrzny zmienia swoje natężenie pod wpływem zmian zachodzących w podmiocie a składnik zewnętrzny pod wpływem zmian zachodzących w podmiocie (cel) a także pod wpływem zmian stosunku miedzy przedmiotem a podmiotem

Przekonanie o możliwości osiągnięcia celu- rola subiektywnego prawdopodobieństwa

• aby powstała intencja podjęcia określonej działalności (dążenie do osiągnięcia określonego celu) człowiek musi mieć choćby słabą nadzieję, że cel da się osiągnąć a czynność da się wykonać

• wiedza- umożliwia orientację w aktualnej sytuacji i ocenę możliwości

• wiedza ta ma charakter złożony i dotyczy możliwości obiektywnych i możliwości własnych

• zróżnicowanie czynników wpływających na ocenę możliwości sprawia, że w wielu sytuacjach życiowych człowiek staje wobec niepewności

• niepewność ta dotyczy:

1. materialnych warunków działania

2. społecznych warunków działania

3. osobistych warunków działania

• w sytuacjach dobrze znanych ocena tych warunków jest od razu gotowa

• w sytuacjach mniej znanych lub zupełnie nowych ocena opiera się ma mniej lub bardziej rozwiniętych czynnościach orientacyjnych

• ocena uzyskiwanych informacji dokonuje się pod wpływem stanów emocjonalno- motywacyjnych- lęki, pragnienia, niechęci, preferencje

• wpływ na ocenę maja również pewne charakterystyczne dla osobowości dyspozycje emocjonalno- motywacyjne (np. stały poziom lęku, ufność, poziom zależności) a także pewne stałe reguły przetwarzania informacji

• na proces oceny wpływ ma również atrakcyjność celu- cel atrakcyjny skłania do oceniania możliwości jako wyższych niż cel nieatrakcyjny

• niepewni siebie niedoceniają możliwości osiągania atrakcyjnych celów

• ludzie różnią się tym jak wielki wpływ na ich motywację wywierają informacje o możliwości osiągnięcia celu

B. Wojciszke

• można wyodrębnić osoby, które systematycznie kierują się przede wszystkim wartością celu a w znacznie mniejszym stopniu możliwością jego osiągnięcia- idealiści

• pragmatycy- koncentrują uwagę na możliwościach

• informacje o możliwościach osiągnięcia celu są podstawą do ukształtowania się w umyśle przekonań o szansach, czyli subiektywnego prawdopodobieństwa osiągnięcia celu (Ps)

• subiektywne prawdopodobieństwo trafnie odzwierciedla prawdopodobieństwo obiektywne w tych sytuacjach, w których zdarzenia są niezależne od podmiotu i sam wynik nie ma wpływu na stan podmiotu

Szereg czynników modyfikujących ocenę:

1. minione doświadczenia z danym rodzajem czynności i wyniki

• Tolman- szczególne znaczenie ma częstość doświadczeń i pierwszeństwo oraz świeżość doświadczeń

2. ocena atrakcyjności celu

• czy cel jest oceniany jako pozytywny czy negatywny

• tendencja do przeceniania celów pozytywnych a niedoceniania celów negatywnych

• tendencja taka może się nasilać u osób, które doznają wyjątkowo wiele niepowodzeń

• przypadki uporczywego przewidywania niepowodzeń- przyczyna- pewne właściwości osobowości

• gdy atrakcyjność celu jest szczególnie duża można się spodziewać dużego odchylenia prawdopodobieństwa subiektywnego od prawdopodobieństwa obiektywnego- tzw. myślenie życiowe

• ocena szans zależy od ich wielkości

• tendencja do przeceniania małych szans i niedoceniania dużych

Ocena szans a siła motywacji

• szanse równe jedności nie wzbudzają motywacji, ponieważ odpowiadają sytuacji, gdy cel został już zrealizowany

• dla uruchomienia motywacji konieczne jest spełnienie warunku

0 < Ps<1

• zmiana subiektywnego prawdopodobieństwa jest równoważna ze zmianą dystansu psychologicznego od celu

• im wyższa Ps tym większa siła motywacji

• zależność ta jest modyfikowana przez pewne czynniki:

1. osiągnięcie celu ma dodatkowe znaczenie dla jednostki- satysfakcję- ty większą im mniejsze były szanse osiągnięcia celu

• pewność rezultatu może zmniejszyć wartość celu gdyż osłabia satysfakcje z sukcesu

2. na stosunek do celu wpływa również ocena konsekwencji niepowodzenia

• frustracja

• czynnik dodatkowy- upokorzenie- tym większe im większe były szanse osiągnięcia celu

• nieosiągnięcie cel pociąga za sobą dodatkowe kary

Regulacyjne funkcje motywacji

Motywacja a ukierunkowanie czynności

• ukierunkowanie czynności- podporządkowanie aktywności celowi atrakcyjnemu dla jednostki ( z dodatnią walencją) lub awersyjnemu (walencja ujemna; cel ujemny)

• wybór lub wytworzenie celu stanowi podstawowy warunek ukierunkowania czynności

• cel może się pojawić w różnych formach- spostrzeżenie przedmiotu (czynności, sytuacji), który ma walencję, wyobrażenie, przypomnienie, wymyślenie przed podmiot

Formowanie celów

• cel ma dwa aspekty

1. aspekt treściowy- to, co zostało wybrane bądź zamierzone

2. aspekt ilościowy- poziom trudności celu, poziom aspiracji

• zależą od właściwości procesu motywacyjnego, motywów

• na wybór celu wpływa nie tylko rodzaj motywu, ale również jego cechy ilościowe (napięcie motywacyjne)

• gdy napięcie jest duże wzrasta gotowość do wyboru celów odpowiednio dużych

• rozmiary celu i poziom jego trudności to nie to samo

• skrzynka przeszkód- pomieszczenie, w którym przedmiot gratyfikacyjny umieszczony był pod naelektryzowaną podłogą, aby zwierze mogło się do niego dostać musiało przez nią przejść

• liczba takich przejść jest proporcjonalna do czasu trwania deprywacji a także do wielkości przedmiotu gratyfikacyjnego a więc proporcjonalna do użyteczności wyniku

• w miarę wzrostu napięcia motywacyjnego wzrasta zdolność do tolerowania negatywnych cech celu np. głód i pokarm^^

• to samo dotyczy innych motywów

• motywacja silna a zarazem trwała jest warunkiem wytrwałości w działaniu

• przez dłuższy czas inne motywy nie mają wpływu na zachowanie się- odporność na zmęczenie n a pokusy

• przy silnej motywacji wzrasta odporność na wygaszanie tzn. jednostka może wielokrotnie powtarzać próby osiągnięcia celu mimo niepowodzeń

• przy tej samej motywacji możliwe są różne wybory ze względu na działanie różnych czynników modyfikujących takich jak:

1. procesy intelektualne

2. wytworzone nawyki- warunkujące wykonanie i hamulcowe

3. tendencja do zgadzania się- ujawnia się w toku badań kwestionariuszami psychologicznymi- podporządkowywanie się sugestii zawartej w konstrukcji pytania

• wyraża się także w podporządkowaniu czynności bezpośrednio oddziałującym wymogom zewnętrznym

Zjawisko polimotywacyjności zachowania

• motywacja ma charakter złożony- w normalnych warunkach może się pojawiać u człowieka równocześnie wiele różnych motywów i kształtować się wiele różnych dążeń

• człowiek dorosły zmierza do koordynacji motywów

Wybranie celu i podjęcie czynności tworzy pewną sytuację motywacyjną, w której można wyróżnić:

1. Dążenie dominujące- określa wybór celu (Mid)

2. Dążenia lub motywy towarzyszące- wspomagają dany kierunek czynności (Mit)

3. Dążenia konkurencyjne- pobudzają do podjęcia czynności zmierzających do celów niedających się pogodzić z celem wybranym (Mik)

• każde z tych trzech aspektów czynności może być źródłem dążeń podtrzymujących lub hamujących daną czynność (MiC)

Mi= f(md, Mit, Mik, MiC)

• Mid- ma zawsze wartość dodatnią- pobudza do realizacji celu

• Mit- ma także wartość dodatnią

• Mik- ma zawsze wartość ujemną odwodzi od realizacji celu

• MiC- może mięć wartość dodatnią lub ujemną, zmienia się w trakcie realizacji czynności

• bardzo często działa nie jeden, lecz kilka motywów dominujących

• polimotywacyjność zachowania- zjawisko równoczesnego działania więcej niż jednego motywu, z których każdy może być wystarczającym powodem wykonywania czynności

• „zalegający” proces motywacyjny- występuje w takiej formie jak niepokój, przykrość, podniecenie, bywa przyczyną negatywnych nastrojów

• ludzie różnią się tym jak wiele ważnych dla nich dążeń nie są w stanie realizować

Zmienność i stałość motywacji

• motywacja zmienia się z upływem czasu

• w trakcie wykonywania czynności zmienia się stan realizacji motywów

Atkinson i Birch

• czynność ma pewną wartość konsumpcyjną- dzięki jej wykonaniu spada napięcie motywacyjne określonych motywów

• w trakcie trwania czynności człowiek wchodzi w kontakt z nowymi sytuacjami, które mogą pobudzać nowe motywy lub tez wzmagać już istniejące

• zmieniają się także możliwości- pod wpływem przyrostu własnych kompetencji, nabywania nowej wiedzy

• nie można trafnie opisać motywacji człowieka zakładając niezmienność jego dążeń

• dążenia- tendencje motywacyjne- ulegają ciągłej zmianie

• poznawanie ludzkiej motywacji wymaga poznania zasad zmienności motywów

• Procesy motywacyjne a procesy umysłowe

• w wielu sytuacjach emocje i motywy są na tyle słabe, że ich wpływa na procesy umysłowe jest prawie żaden

• w miarę wzrostu ich natężenia wzrasta ich modyfikujący wpływ na procesy poznawcze

• Wpływ może być:

1. Specyficzny

• procesy motywacyjne oddziałują jak czynnik selektywnie ułatwiający bądź utrudniający przebieg pewnych procesów umysłowych

• prowadzi do wyolbrzymiania lub osłabiania (niedoceniania) pewnych informacji

• wpływowi temu podlegają procesy poznawcze pozostające w związku znaczeniowym z danymi emocjami lub motywami

• Niespecyficzny

• jest konsekwencją stanu pobudzenia

• wyraża się w większej lub mniejszej „sprawności” przebiegu tych procesów

Wyolbrzymianie spowodowane wpływem specyficznym przejawia się:

1. W spostrzeganiu- przecenianie wielkości, jasności, głośności

2. W procesach pamięci- ułatwianie zapamiętywania i przypominania sobie treści związanych z gratyfikacją

3. W zakresie zjawisk, wyobraźni i fantazji- skłonność do wyobrażania sobie tego, co jest związane z gratyfikacją

4. W zakresie myślenia- modyfikowanie toku myślenia tak, aby jego wyniki były zgodne z dominującym procesem emocjonalno- motywacyjnym

• w pewnych wypadkach procesy motywacyjne wpływają „osłabiająco” na niektóre procesy poznawcze

• dzieje się tak, gdy treść procesów poznawczych jest sprzeczna z dominującymi motywami czy emocjami

• spostrzeżenia, przypomnienia, przewidywania niezgodne z tym, czego człowiek bardzo pragnie mają utrudniony dostęp do świadomości

• obronność percepcyjna- trudność spostrzegania tych treści, które mogą wywołać negatywną emocję lub negatywne napięcie motywacyjne; gdy człowiek nie ma możliwości adekwatnego zareagowania na przykrą sytuację

• pod wpływem silnych motywów może dochodzić do deformacji spostrzeganego materiału w kierunku zależnym od właściwości przezywanych stanów- typowe dla zmian psychotycznych (halucynacje, urojenia) ^^

Czynniki warunkujące stopień wpływu procesów motywacyjnych na procesy poznawcze

Trzy podstawowe czynniki:

1. Natężenie procesów motywacyjnych

• gdy natężenie jest niskie spostrzeganie zjawisk a także myślenie o nich zależy głównie od naszego doświadczenia i zdolności rozumienia- od czynników należących do sfery poznawczej

• przy dużym natężeniu motywów i nieokreśloności sytuacji nie wszyscy ludzie w jednakowym stopniu ulegają wpływowi czynników motywacyjnych

2. Stopień organizacji procesów poznawczych

• im bardziej sprecyzowany jest obraz, myśl czy wspomnienie tym trudniej ulega oddziaływaniu pragnień

• sprecyzowanie zależy od cechy bodźców i naszego doświadczenia

3. Dojrzałość osobowości

• nawet silne pragnienia nie wywołują znaczniejszych deformacji obrazu świata, jeżeli człowiek potrafi zdobyć się na krytycyzm wobec swoich własnych ocen

Procesy motywacyjne a energia i sprawność działań

• im większa intensywność motywacji tym większa energia zaangażowana w wykonywaną czynność

• podłożem fizjologicznym różnic intensywności motywacji byłoby większe lub mniejsze pobudzenie układu siatkowatego

• pobudzenie emocjonalne i intensywność motywacji to zjawiska w zasadzie identyczne

• zależność między intensywnością motywacji a energią działania jest w zasadzie aż do pewnej granicy liniowa- im bardziej wzrasta intensywność motywacji tym bardziej wzrasta energia działania

• po przekroczeniu pewnego poziomu intensywności może dojść do nagłego załamania wyrażającego się w całkowitej utracie sił

• zależność miedzy intensywnością motywacji a sprawnością działania ma charakter krzywoliniowy- dla danego typu działań istnieje optimum intensywności, przy którym sprawność działania będzie największa

Energia działań

• mobilizacja energii wzrastająca wraz ze wzrostem intensywności motywacji wyraża się głównie w takich właściwościach odpowiednich czynności jak: siła, szybkość, czas latencji, odporność na zmęczenie

F.M. Fletcher

• szympans potrafi pokonać tym większy opór przy przyciąganiu wózka, na którym umieszczono kawałek banana im większy był ten kawałek ^^

• wykonywanie tej samej czynności przy zwiększonym pobudzeniu emocjonalnym powoduje większe zmęczenie niż wtedy, gdy pobudzenie jest niewielkie

M. Czerpiński

• u dzieci szkolnych występuje znacznie większe zmęczenie po lekcjach, na których były odpytywane niż po lekcjach, na których przerabiany był nowy materiał

C. Hull

• zwierzęta biegną szybciej po bieżniach, w których przedmiot gratyfikacyjny znajduje się bliżej- gdy mniejszy jest dystans psychologiczny od celu

• ludzie o wyższej motywacji wykonują więcej pracy w jednostce czasu

R.S. Schwab

• zwiększenie motywacji powoduje wzrost zdolności do wykonywania męczącego ćwiczenia fizycznego [akurat]

• zmniejszenie kolejnych porcji zadań tak, aby pracownik częściej doświadczał zadowolenia z zakończenia określonego etapu pracy wpływa dodatnio na ilość wykonywanej pracy i zmniejsza poziom zmęczenia

• zdarza się, że ludzie, którzy są bardzo zaangażowani w realizację jakichś celów mogą dążyć do osiągania ich aż do krańcowego wyczerpania własnych sił

Sprawność działania

• przy tym samym poziomie zdolności i wprawy można osiągnąć różny poziom rezultatów w zależności od aktualnego natężenia motywacji

• zależność ta jest opisywana za pomocą praw Yerkesa- Dodsona

I

W miarę wzrostu intensywności motywacji czynność wykonywana jest coraz lepiej do określonego poziomu krytycznego, po czym zaczyna się pogarszać aż do zupełnej dezorganizacji.

• jeśli intensywność jest mała poziom wykonania jest niski

• jest niski także wtedy, gdy intensywność motywacji jest duża

• fiksacja- pewne pomysły się utrwalają, mimo że nie prowadzą do pożądanych rezultatów

• regresja- obniżenie się organizacji czynności do poziomu charakterystycznego dla wczesnych faz treningu w danej dziedzinie

• na ogół motywacja utrzymuje się na średnim poziomie i tylko w wyjątkowych okolicznościach jej natężenia nadmiernie wzrasta

• nie odnosi się to do motywacji typu lękowego związanej z pragnieniem uniknięcia niepowodzeń, nagany, wstydu

• motywacja typu zainteresowanie nigdy nie osiąga takiego natężenia, że mogłaby zdezorganizować czynność

• stopień pobudzenia emocjonalnego związany z realizacją określonego zadania, może być różny w zależności od rodzaju zaangażowanej motywacji

F. Allport

• obecność audytorium sprawiała, że badani wykonali więcej zadań arytmetycznych, ale zarazem popełniali więcej błędów

II

Przy zadaniach prostych nawet bardzo intensywne motywy nie wywołują jeszcze poważniejszych zmian w sprawności działania natomiast przy zadaniach skomplikowanych już niewielkie pobudzenie emocjonalne może spowodować pogorszenie sprawności działania

• trudność zadania zależy od cech samego zadania i od cech wykonującego je podmiotu

Diagnoza procesów motywacyjnych

Cele diagnozy

• celem diagnozy może być ocena stanu aktualnego- aktualnie działających motywów, bądź trwałych mechanizmów (dyspozycji), od których zależy powstanie napięcia motywacyjnego, ocena wartości oraz ocena możliwości

• pytanie p natężenie motywu da się rozłożyć na trzy bardziej szczegółowe pytania- o siłę, wielkość i intensywność procesu motywacyjnego

• cel- czy określone motywy występują u badanej jednostki i jakie jest och natężenie

• badania eksploracyjne- ustalenie, jakie ważne motywy mogą występować u badanych

Eksploracyjne badania nad motywacją- czynności zewnętrzne jako wskaźnik motywacji

• o motywacji wnioskujemy na podstawie analizy kolejnych czynności badając wg jakich zasad są one selekcjonowane

Wskaźniki opracowane przez T. Tomaszewskiego:

1. Inicjatywy- wszelkie czynności nieprzewidziane przez regulamin pracy, przez wymagania roli, przepisy

2. Preferencje- ze względu, na jakie cechy istniejących możliwości podmiot dokonuje wyboru

3. Opory- wszelkie akty przeciwstawiania się wymaganiom czy naciskom zewnętrznym

4. Konflikty- sytuacje, w których dane osoby angażują się w zwalczanie kogoś lub przeciwstawiają się działaniom innych osób

5. Tendencyjność ocen lub opinii- analiza tendencyjności może ujawniać intencje danej osoby

6. Zasada selekcjonowania i opracowywania informacji przy przedstawianiu zdarzeń (informowaniu)

• u tej samej osoby może działań więcej niż jeden motyw- zaobserwowane wskaźniki mogą się odnosić nie do jednego, lecz do kilku różnych procesów motywacyjnych

Zeznania o własnych emocjach i motywach

• w wielu wypadkach nie jest możliwe dokonanie ani bezpośredniej a ni pośredniej (przy współpracy innych osób) obserwacji zachowania się badanych jednostek

• wtedy jednym ze sposobów jest pytanie osoby badanej o jej intencje, pragnienia, chęci, życzenia, zamiary, cele, dążenia lub też o jej samopoczucie, doznania, stany emocjonalne itp.

• człowiek tylko częściowo zdaje sobie sprawę z tego, ku czemu dąży i z jakich czyni to powodów

• jego zeznania na temat własnych motywów modyfikowane są przez różne czynniki- podstawowy to potrzeba akceptacji (lub aprobaty) społecznej

• bezpośrednie pytania o motywację mogą dać wiarygodny materiał wtedy, gdy są kierowane do osób dorosłych, intelektualnie wyrobionych, emocjonalnie dostatecznie dojrzałych, zainteresowanych prawdziwością rezultatów

• wpływ czynników zniekształcających wypowiedzi jest mniejszy, jeśli badane motywy są silne, często występujące i jeśli dany motyw nie wywołuje silnych reakcji konfliktowych

• techniki projekcyjne -TAT

• na podstawie analizy danych z tego testu można oceniać aktualny stan emocjonalny jak również aktualne napięcia motywacyjne

• obiektywne sposoby analizy dla różnych motywów dla potrzeb osiągnięć, potrzeby afiliacji, potrzeby władzy, dla potrzeby seksualnej

• Bandura i Walters- test obrazkowy do mierzenia agresji i zależności

• techniki oparte na dokańczaniu zdań

• do badania motywacji nadaje się test E.French

Organizacja i kierunek procesów orientacyjnych

• pod wpływem emocji i motywacji mogą zachodzić tendencyjne ich zniekształcenia

• Test Rorschacha- nieokreślone plamy, w których osoba badana ma dopatrzeć się sensownych kształtów

• w celu dokonywania diagnozy motywacji można też wykorzystać tendencyjność w ocenie pogladów

• kliniczny wywiad diagnostyczny i pewne techniki psychoterapeutyczne dostosowane są do pełniejszego wykorzystania danych introspekcyjnych na temat motywacji i emocji

• posługując się tymi technikami możemy znacznie zmniejszać wpływ czynników zniekształcających oraz wykrywać motywy, które nie są w pełni uświadamiane oraz te, których badany wstydzi się lub lęka

• istnieje pewna liczba technik standardowych do badania procesów emocjonalno- motywacyjnych

• np. lista przymiotników Nowlisa

• Skala Jawnego Niepokoju- opracowana przez Janet Paylor - mierzy stan pobudzenia emocjonalnego oraz napięcie motywacyjne w formie niepokoju

• Skala Mierzeni a Lęku Przedegzaminacyjnego - ułożona przez Mandlera i Sarasona

• standardowe techniki kwestionariuszowe do mierzenia motywacji nastawione są na pomiar mechanizmów (dyspozycji) motywacyjnych a nie motywacji aktualnej

Właściwości procesów regulacji jako wskaźniki emocji i motywów

Przejawy procesów emocjonalno- motywacyjnych

1. Przebieg procesów pamięci

• procesy motywacyjne ułatwiają zapamiętywanie związanych z nimi treści

• Płynność skojarzeń

• procesy motywacyjne torują drogę skojarzeniom związanym z nimi znaczeniowo i dlatego płynność skojarzeń w określonej dziedzinie będzie większa wtedy, gdy została zaangażowana odpowiednia motywacja

3. Wysiłek i wytrwałość

• im silniejsza motywacja tym większa na ogół wytrwałość przy wykonywaniu odpowiednich czynności

4. Fantazja

• wybór dokonany przez osobę badaną może zdradzać jej motywy

• organizacja materiału percepcyjnego może być wskaźnikiem motywacji

• technika „deszcz słów”- wymaga integracji materiału percepcyjnego, przy czym przypuszcza się, że najłatwiej w tych warunkach odczytywane są zdania, których treść nawiązuje do motywacji osoby badanej

• Struktura wypowiedzi

Osgood

• opracował kryteria za pomocą, których możliwe jest zidentyfikowanie pobudzenia emocjonalnego u osoby wypowiadającej się

• pod wpływem wzrostu pobudzenia pojawi się większa stereotypowość wypowiedzi, niższy stopień jej organizacji, tematy skojarzone z dominującym motywem a także formy wypowiadania się charakterystyczne dla stanu konfliktu

Fizjologiczne wskaźniki emocji i motywacji

• możliwe jest określenie treści emocji, ale dane te nie są jeszcze na tyle dokładne, aby mogły być wykorzystane do celów diagnostycznych

• zmiany EEG- wzrost częstotliwości rytmów

• zmiany potencjałów mięśniowych za pomocą elektromiografu EMG

• zmiany ciśnienia krwi, tętna- metoda sligmograficzna

• rozmieszczenie krwi- platysmografia

• zmiany oddechu- rejestrowane za pomocą pneumografu

• zmiany temperatury skóry i przewodnictwa skórnego- RSG- reakcja skórno- galwaniczna

• zmiany biochemiczne- w składzie krwi i moczu

15

---