Szybka i efektywna nauka, teoria i praktyczne metody

Spis Treści

• Wstęp

• Teoria

• 1. Mnemotechnika

• Łańcuchowa metoda skojarzeń

• Zapamiętywanie długich liczb

• 2. Efektywne notatki

• Mapy Pojęć

• Mapy Myśli

• 3. Optymalne powtórki

• Aktywne powtórki

• Praca z FullRecall

• Podsumowanie

• Odnośniki

• Literatura

"Ten wie wystarczająco dużo, kto wie jak się uczyć." - Henry Adams

Wstęp

Myślę, że motywowanie do nauki tych metod jest zbędne - jeśli już to czytasz, zapewne zdajesz sobie sprawę z korzyści jakie wynikają z efektywniejszego wykorzystywania umysłu. Poznasz tu metody, które być może Cię nawet zadziwią swoimi możliwościami. Będą Ci pewnie pomocne w życiu. Nie znajdziesz tu jednak metod, dzięki którym wiedza "sama będzie wchodzić do głowy". Takie metody nie istnieją. Twój wysiłek podczas nauki jest niezbędny, lecz można ten wysiłek uczynić minimalnym przy zachowaniu maksymalnej skuteczności - i o tym będzie tutaj mowa.

Czego możesz się spodziewać po lekturze tej strony?

• Wiedzy jak działa pamięć. Jak efektywniej zapamiętywać. Nauczysz się też sztuczek pamięciowych - trików, dzięki którym można łatwo zapamiętywać np. kolejność setek liczb. Te sztuczki nie często są łatwe do zastosowania wprost na co dzień, ale wiedza o tym jak działają bywa pomocna w praktyce.

• Będziesz lepiej rozumieć procesy zapominania oraz metody, które wykorzystują tę wiedzę aby pamiętać dłużej.

• Będziesz wiedzieć jak powinny wyglądać optymalne notatki aby łatwiej było je przyswajać.

Teoria

Na początek trochę teorii - pomoże to lepiej zrozumieć metody szybkiej nauki.

Wszystko zaczyna się i kończy w naszym mózgu - miliony szarych komórek zwanych neuronami przetwarzają rzeczywistość, którą odbieramy zmysłami. Neurony, połączone między sobą i wymieniające się informacjami, sprawiają że myślimy, zdajemy sobie sprawę ze świata nas otaczającego, z własnego istnienia, pamiętamy epizody z przeszłości.

W neuronach zmagazynowana jest wiedza jaką posiadamy. Nasza pamięć jest zorganizowana inaczej niż cyfrowa, linearna pamięć współczesnych komputerów. Każda informacja, jaką pamiętamy, jest pamiętana przez różne neurony, dużą ich ilość, czasem nawet w różnych obszarach mózgu (np. jedna część mózgu pamięta co ktoś do Ciebie powiedział, druga jaką wtedy intonacje głosu miała dana osoba, trzecia część mogła zapamiętać jakie wtedy miałeś emocje). Żadna informacja nie ma swojego konkretnego "adresu", pod którą można ją znaleźć. Komputerowi wydajemy instrukcję: "pokaż mi zawartość 5446 komórki pamięci" i natychmiast daje nam odpowiedź, bo wie gdzie ją szukać. Pamięć komputera jest zorganizowana liczbowo, linearnie. Tak samo jak tekst na tym papierze. Każdej literce i wyrazowi tego dokumentu można przyporządkować konkretny, jedyny adres (numer wiersza, numer kolumny).

Nie mamy ponumerowanych obszarów pamięci, a każda informacja jest pamiętana przez mózg w dość rozmyty sposób: informacje uporządkowane są skojarzeniami, a struktura uporządkowania wygląda trochę jak sieć pająka. Mózg (podświadomość) nie szuka informacji pod konkretnym adresem, lecz przechodzi od skojarzenia do skojarzenia, zmierzając do szukanej informacji. Jesteśmy w stanie łatwo przypomnieć sobie informacje, o której przed chwilą myśleliśmy (przejście do węzłów "sieci pamięci" odpowiadających za to co przed chwilą myśleliśmy jest szybkie). Mózg "optymalizuje" dostęp do ważnych informacji (tych, do których sięgamy często) i tych, do których sięgnęliśmy niedawno. Optymalizacja polega na tym, iż im częściej przecieramy jakiś szlak naszej "sieci pamięci" tym łatwiej (i szybciej) nasz mózg będzie się w przyszłości poruszał tym szlakiem.

Jak mózg zapamiętuje informacje? Tak samo jak potem wyszukuje i przypomina informacje: poprzez skojarzenia. Przypominając sobie jakąkolwiek informacje używamy skojarzeń. Gdy chcemy sobie przypomnieć co jedliśmy na obiad: kojarzymy fakty, przechodząc od jednego skojarzenia do drugiego - myślimy o tym co "pamiętamy": czas obiadowy, kuchnia, talerz, widelec, i... bingo! Po skojarzeniu wszystkiego co się wiąże z obiadem, nasz mózg doszedł do informacji, która miała być przypomniana - "co jedliśmy na obiad?". Ta informacja "sama doszła" do naszej świadomości gdy tylko pomyśleliśmy o tym co kojarzy się z obiadem: o tym czym jedliśmy obiad, w jakim otoczeniu, itp. Co się przez ten czas działo w mózgu? Podświadomość szukała danej informacji w naszych komórkach. Przechodząc od jednego skojarzenia do drugiego, doszła do szukanej informacji.

Zapamiętywanie poprzez skojarzenia odbywa się jakby za naszymi plecami - dzieje się w podświadomości. Szczególnie dobrze kojarzą nam się obrazy, dźwięki, zapachy - to z czym ludzkość spotyka od zawsze. Kiepsko kojarzymy tekst z podręcznika, szczególnie taki bez obrazków. Ewolucja wykształciła naszą pamięć do pamiętania tego co spotykaliśmy w naszym otoczeniu. Do przeżycia potrzebowaliśmy pamiętać jak wyglądały niebezpieczne dla nas zwierzęta, jakie dźwięki wydawały, jak pachniały trujące rośliny. W kilka wieków obcowania z literami tworzącymi zdania, nie zmieniliśmy wcześniejszego wysiłku ewolucji, która wykształciła naszą pamięć do dobrego pamiętania bodźców, które nie mają (pozornie) nic wspólnego z tekstem. Mnemotechnika to sztuczki pozwalające efektywnie skojarzyć to co trudno jest nam naturalnie zapamiętać (np. tekst, numery) z tym co zapamiętujemy łatwiej (obrazy, dźwięki, etc.).

1. Mnemotechnika (gr. 'mneme' = 'pamięć')

To, że pamięć działa poprzez skojarzenia wiemy nie od dzisiaj. Trudno dociec początków użycia technik łatwiejszego zapamiętywania poprzez skojarzenia, tj. mnemotechnik, wiemy jednak, że nie były one obce starożytnym Grekom. Grecy lubili się tymi sztuczkami popisywać - zapamiętując bez problemu nawet kolejność kilku talii kart.

Prosty przykłady: przypuśćmy, że masz zapamiętać nr kodu pocztowego: 56-789. Czy będziesz mieć problemy z zapamiętaniem tego numeru? Pewnie nie, jeśli tylko skojarzysz: 5, a każda następna cyfra jest o 1 większa. W mnemotechnice chodzi właśnie o dostrzeżenie jakiejś łatwej do zapamiętania zależności pomiędzy informacją, którą już pamiętasz, a tą którą chcesz zapamiętać. Sęk, w tym aby zależność była łatwiejsza do zapamiętania niż docelowa informacja do zapamiętania: wtedy mimo, że "nie pamiętasz" tego co masz pamiętać, jesteś w stanie przypomnieć sobie szybko tę informacje korzystając z zapamiętanej zależności. Rzadko znajduje się zależność tak oczywistą jak "każda następna cyfra jest o jeden większa"; zwykle zależności są (z pozoru) skomplikowane, jednak mnemotechniki to zbiór już gotowych technik, wśród których są i takie, które (jeśli tylko są opanowane) czynią pamiętanie nawet skomplikowanych zależności czymś co zajmuje kilka sekund.

Łańcuchowa metoda skojarzeń

W tej metodzie kojarzysz ze sobą kolejne pozycje, zwykle używając wymyślonej, zabawnej historii. Jeśli np. masz zapamiętać jakiś ciąg elementów, szczególnie w odpowiedniej kolejności, to właśnie ta metoda jest odpowiednia.

Przykład:
Załóżmy, iż masz zapamiętać następującą listę zakupów: chleb, jajka, masło, pomidory, mleko.
Jak szybko zapamiętasz tę listę? Jaką będziesz mieć pewność, że wszystko sobie przypomnisz? Jutro. A pojutrze? Za tydzień? Dwa? Dzięki tej metodzie szansa na późniejsze przypomnienie znacznie się zwiększy. Jeszcze raz podkreślę: skojarzenia. Aby wymyślić dobre skojarzenia potrzebna jest wyobraźnia. Skojarzenia - wyobrażenia, wykorzystujące wszystkie zmysły (wzrok, słuch, węch, dotyk) i te skojarzenia, które są zabawne, przesadzone, niezwykłe, dziwne - są dobre, bo zapadają na długo w pamięci.

A więc zaczynamy z naszym przykładem:

Pierwszy mamy chleb. Wyobraź sobie więc siebie wchodzącego do sklepu. Pierwsze co rzuca Ci się w oczy, po wejściu do sklepu, to dostawa świeżego chleba. Czujesz jego zapach, wyobrażasz sobie jaki musi być smaczny. Dostawca, niezdarnie przeciągając skrzynie z pieczywem, zahacza o półkę, na której znajdują się jajka... i tak! oczywiście - wszystkie spadają rozbijając się! Powstaje przy tym duży hałas (aż bolą Cię od niego uszy) i zamieszanie w sklepie. Jedno jajko rozbiło się na bucie chłopca, który stał akurat przy kasie i trzymał w ręku masło. Chłopak się zdenerwował, rzucił masło na podłogę... masło rozwaliło się robiąc jeszcze większy miszmasz. Podłoga wysmarowana jajkami i masłem była bardzo śliska. Sprzedawca próbując podejść, aby zrobić porządek, pośliznął się...
spróbował się złapać półki z pomidorami... lecz była zbyt słabo przymocowana i zleciała, a pomidory wysypały się mu na głowę robiąc na niej zupę pomidorową.
(Co nam jeszcze zostało? mleko.) Akurat w tym momencie ktoś, najwidoczniej bardzo się śpieszący, wszedł do sklepu i zapytał szybko "czy jest mleko?", po chwili zauważył całą tę dziwną sytuacje i się roześmiał.

Ta historia była "głupia", nierealna, zwariowana, zabawna, niezwykła, dziwna (zupełnie jak sen) - zapadająca więc łatwo (i na długo) w pamięci. Jeśli tylko będziesz w stanie przypomnieć sobie, mniej więcej, tę historię, przypomnisz sobie również wszystkie pozycje, które były do zapamiętania! Pomyślisz pewnie, że to jest sposób dookoła. Ale działa! Jaki jest inny sposób? Bezmyślnie powtarzać? chleb, jajka, masło, pomidory, mleko... chleb, jajka, masło, pomidory, mleko...zZzz

chleb, jajka... co tam dalej było? Lepiej wymyślić głupią historyjkę, poświecić trochę więcej czasu, ale dzięki tej historyjce skojarzyć lepiej to co masz zapamiętać, niż próbować bezmyślnie-tradycyjnie powtarzać informacje, które masz zapamiętać. Zapamiętywanie poprzez świadome wymyślanie skojarzeń z czasem staje się naturalne, jeśli tylko jest używane regularnie.

Zapamiętywanie długich liczb

Numery telefonów, PIN, adresy, kody, daty, itd. - czy nie wspaniale byłoby móc to wszystko pamiętać z łatwością zapamiętania powyższej historii z chlebem i jajkami? Można! Trzeba tylko wymyślić, zapadające w pamięć, skojarzenia pomiędzy liczbami, a czymś co łatwiej zapamiętujemy niż liczby.

Aby łatwo zapamiętywać liczby, najpierw musisz zapamiętać "alfabet kodów", który jest poniżej. Każdej cyfrze od 0 do 9 odpowiada pewna spółgłoska. Gdy tylko będzie trzeba zapamiętać jakiś numer, przekształcisz go w podane spółgłoski, dodasz samogłoski i będziesz mieć wyraz, najlepiej rzeczownik, który będziesz mógł sobie wyobrazić, skojarzyć w jakieś historii - dzięki czemu łatwo zapamiętać. W efekcie łatwe zapamiętywanie liczb, o dowolnej długości, będzie równie łatwe jak wymyślanie zabawnych historyjek!

"Alfabet kodów" (używany od wieków, nie jest wymyślony przeze mnie):

1	t, d
2	n
3	m
4	r
5	l
6	j, c
7	k, g
8	f, w
9	p, b
0	z, s

W kodzie występują tylko spółgłoski. Samogłoski (i typowo polskie spółgłoski, np.: sz, ś, ć) nie będą niosły ze sobą żadnej informacji o numerze, lecz będą potrzebne by utworzyć wyraz.

Jak łatwo zapamiętać ten "alfabet"? Możesz posłużyć się skojarzeniami, np. t i d mają pojedynczą pionową kreskę, więc reprezentują cyfrę 1. Inne pomocne skojarzenia znajdziesz poniżej, ale możesz wymyślić własne, które mogą lepiej działać dla Ciebie.

numer	litera/dźwięk	pomoc z zapamiętaniu
1	t,d	t ma jedną pionową kreskę
2	n	n ma dwie pionowe kreski
3	m	ma trzy pionowe kreski
4	r	r jest głoską wyrazu "cztery"
5	l	rzymskie 50 = L
6	j,c	odwrócone J wygląda jak 6
7	k,g	wyobraź sobie K narysowane z dwóch siódemek
8	f,w	zakrzywiona f ma dwie pętle jak
9	p,b	odwrócone P wygląda jak 9
0	z,s	wyraz "zero" zaczyna się na Z

Cóż więc teraz począć z tym kodem? Załóżmy, iż masz zapamiętać liczbę "49"; jest to sala w jakiej będziesz mieć wykład. Najpierw kodujesz 49 na literki kodu:

4 = r
9 = b lub p (wybierzesz sobie literę, która bardziej będzie Ci pasować)

A więc masz r i b lub p. Dodajesz teraz jakieś spółgłoski aby utworzyć z tego wyraz, najlepiej rzeczownik, abyś móc sobie daną rzecz wyobrazić, a wiec łatwo skojarzyć. Np. RyBa. Teraz kojarzysz sobie rybę z salą, w której będziesz mieć wykład. Np. wyobraź sobie, że w danej sali wykładowej jest gadająca, złota ryba. Gdy tylko pomyślisz o sali wykładowej, przypomni Ci się pewnie ryba, a wyraz ryba łatwo rozkodujesz na liczbę 49.

50 liczb, zakodowanych na przykładowe wyrazy, które łatwo skojarzyć:

1 - Duch	11 - TaTa	21 - NiT	31 - MaTa	41 - RaDio
2 - Nóż	12 - TiNa	22 - NeoN	32 - MiNa	42 - RaNa
3 - Mysz	13 - TaMa	23 - NeMo	33 - MaMa	43 - RaMa
4 - Ryż	14 - TiR	24 - NoRa	34 - MuR	44 - RuRa
5 - Liść	15 - TaLerz	25 - NiL	35 - MoL	45 - RoLa
6 - Jeż	16 - TaCa	26 - NoC	36 - MaJa	46 - RaCa
7 - Kość	17 - ToGa	27 - NoGa	37 - MaK	47 - RaK
8 - Wąż	18 - ToFfi	28 - NaWa	38 - MeWa	48 - RaFa
9 - Pszczoła	19 - DąB	29 - NieBo	39 - MaPa	49 - RyBa
10 - Tezeusz	20 - NoS	30 - MeSa	40 - RoSa	50 - LiS

Nie trzeba uczyć się powyższej tabelki na pamięć, jest ona po to aby pokazać jak można zakodować kolejne liczby na wyrazy. Możesz znaleźć inne wyrazy, które Tobie będą lepiej zapadały w pamięci. Choć wyraz można utworzyć sobie też na poczekaniu, to warto pamiętać przynajmniej pierwszych kilkanaście wyrazów, które najczęściej się używa, gdyż wymyślanie wyrazów zajmuje trochę czasu.

Przykładowo masz zapamiętać numer: 15395781. Znalezienie wyrazu zawierającego w kolejności spółgłoski t/d, l, m, p/b, l, k/g, f/w, t/d jest raczej niemożliwe lub przynajmniej trudne. Tak długie liczby należy rozbić na mniejsze. Np. 15-395-781 begin_of_the_skype_highlighting              15-395-781      end_of_the_skype_highlighting. Teraz trzeba znaleźć trzy wyrazy. (Jeśli będzie trudno - zawsze można podzielić numer w inny sposób, np. 153-95-7-81 begin_of_the_skype_highlighting              153-95-7-81      end_of_the_skype_highlighting.).

Pierwszy (15) ma mieć spółgłoski t/d, l. Hmm, chwila myślenia... (lub spojrzenie na tabele powyżej) i mamy np. TaLerz.
Następny wyraz, do liczby 395: m, p/b, l ?
Np. mebLe.

781= k/g, f/w, t/d ?
Np. kwiat.

Zadaną liczbę zakodowaliśmy jako talerz, meble, i kwiat. Teraz należy wymyślić jakieś skojarzenie tych trzech rzeczowników. Np. wyobraź sobie latający po pokoju talerz, który kręcąc piruety, nie wyrobił się, wpadł na meble, i... się stłukł! Staraj się przy tym, by ta scena była jak najbardziej "żywa" - wyobraź sobie dźwięk rozbijanego talerza, zapach mebli, itp. - więcej skojarzeń i użycia zmysłów w wyobraźni sprawi, że lepiej zapamiętasz daną scenę.

A co z ostatnim wyrazem? Kwiat. Możesz wyobrazić sobie kwiaty, które widząc rozbity talerz tak się przeraziły, że wypadły z wazonu (koniecznie "poczuj" zapach kwiatów, usłysz i może nawet poczuj na swoich spodniach, wylaną z wazonu wodę! - to naprawdę pomoże w zapamiętaniu).

"Dobre pomysły nie są przyswajane samoczynnie.
Muszą być wdrażane w praktykę z nieustraszoną cierpliwością."
- Adm Hyman Rickover

Czy jesteś teraz w stanie przypomnieć sobie powyższą historię, a przynajmniej ich głównych "bohaterów"? Jeśli tak, to gratuluje, zapamiętałeś właśnie liczbę 15395781, gdyż "TaLerz" rozkodujesz sobie na liczbę "15", MeBLe na "395", a KWiaT na "781".
15-395-781 = 15395781.

Jaka lekcja z tego wynika, jakie praktyczne korzyści? Przy zapamiętywaniu numerów - całkiem duże. Często jednak mamy do zapamiętania całkiem inne informacje: skomplikowane relacje, historie, dziwne nazwy. Jak sobie radzić z nimi?

Należy szukać skojarzenia pomiędzy informacjami już pamiętanymi, a informacją do zapamiętania.

Trudno zapamiętać dziwne nazwy? Np. słówka obcego języka? Ależ nie! Trzeba tylko sprytnie dobrać... skojarzenia. Skojarzenia czasem są oczywiste (ang. computer, to polski komputer; telephone to polski telefon) i nie mamy problemu z zapamiętaniem takiej informacji, ponieważ naturalnie kojarzy się ona z informacją, którą już pamiętamy. Problem pojawia się gdy nowa informacja nijak ma się do tego co już pamiętamy. Dobrym przykładem jest tu np:

• nauka języka obcego od podstaw, ponieważ nie znając żadnych słów w tym języku, nie mamy do czego kojarzyć nowych. Znając podstawy języka łatwiej kojarzymy nowe słowa z tymi, które już pamiętamy. Łatwiej nauczyć się francuskiego znając już angielski (niektóre wyrazy są podobne) niż chińskiego.

• nauka innego przedmiotu, o którym nie mamy pojęcia - ten sam powód. Jeśli np. znasz się dobrze na historii to łatwo skojarzysz nowy fakt, np. iż w roku 1918 urodził się Brzozowski Tadeusz, bo skojarzysz, że T. Brzozowski urodził się w roku, w którym skończyła się I Wojna Światowa. Ale jeśli nie znasz się na historii lub po prostu nie wiesz co ważnego wydarzyło się w okolicach roku 1879, nie będzie Ci już tak łatwo skojarzyć-zapamiętać, że urodził się wtedy Albert Einstein.

Czy istnieje inny sposób zapamiętywania niż skojarzenia? Nie!

Skojarzenia to jedyny sposób w jaki mózg zapamiętuje nowe informacje.

Nawet gdy próbujesz bezmyślnie powtarzać jakąś informacje (próbując w ten sposób ją zapamiętać) to zapamiętujesz ją w końcu, ponieważ tworzy się jakieś skojarzenie (nawet poza Twoją świadomością). Wiedząc jak działa pamięć możesz świadomie wymyślać te skojarzenia - zapamiętując szybciej i skuteczniej! Nie martw się, że poświęcasz więcej czasu na wymyślenie skojarzenia niż na powtórzenie informacji 5 razy. Jeśli chcesz zapamiętać na dłużej to czas zainwestowany w wymyślenie dobrego skojarzenia pewnie się zwróci.

Dostaje sporo pytań - o przykłady. Jak konkretnie zapamiętywać fakty? Jak uczyć się historii, a jak biologii? itd. Nie ma uniwersalnej recepty na każdy przedmiot, a ja nie znam wszystkich możliwych mnemotechnik aby doradzić najlepszą. Poza tym - każdy z nas jest inny. Niektórzy z nas mają lepszą pamięć wzrokową, inni słuchową, jeszcze inni mają dobrze wykształcony zmysł dotyku i zapamiętują dobrze wrażenia dotyku. Co prawda nie należy ograniczać się do jednego zmysłu - im więcej zmysłów jest użytych w wyobraźni tym lepsze skojarzenia, to powinniśmy brać pod uwagę (przy wyborze mnemotechniki i skojarzenia) bodźce, które pamiętamy najlepiej. Jeśli nie wiesz jakie skojarzenie wymyślić do danego pojęcia - spróbuj wymyślić skojarzenie choć do części wyrazu lub chociaż wyobrazić sobie pojęcie. Skojarzenia jakich będziesz używać nie muszą być najlepsze możliwe, a wręcz nie powinny być, bo zbyt dużo czasu zajmowałoby Ci szukanie takich perfekcyjnych skojarzeń i w efekcie nie byłoby oszczędności czasu na zapamiętaniu. Szybko znalezione skojarzenie jest zwykle dobrym kompromisem, który zajmuje mało czasu na wymyślenie, a jednocześnie znacznie ułatwia zapamiętanie. Np.: erystyka oznacza sztukę doprowadzania sporów do korzystnego rozwiązania; chcąc zapamiętać co znaczy erystyka możesz wyobrazić sobie warczenie w kłótni, errrry, i "stykanie" dwóch desek oznaczające zgodę (erystyka). Skojarzenia jakie będą Ci czasem przychodzić do głowy mogą wydawać się "głupie", irracjonalne - nie szkodzi, takie też są dobre, a nawet szczególnie takie.

Jeśli masz zapamiętać, iż ang. clock znaczy zegarek i nie masz pomysłu na skojarzenie. Nie wymyślaj skojarzenia na siłę. Zapamiętywanie powinno być przyjemnością, a nie wysiłkiem. Postaraj się chwilę "nie myśleć" - skojarzenie może pojawić się samo.

Możesz posłużyć się też uniwersalną metodą:

wyobraź sobie wielki zegar, z wszystkimi jego szczegółami. A na nim niezwykły napis, ułożony np. z bananów, "Clock".

Jeśli te wyobrażenie będzie wystarczająca silne, to skojarzenie również będzie trwałe. Na myśl "Zegar?" przypomnisz sobie ten niezwykły, wyobrażony zegarek, po czym odczytasz z niego śmieszny, bananowy napis "Clock". Nie zawsze więc trzeba wymyślać skojarzenie w historyjce (nie zawsze się da, nie zawsze jest to opłacalne czasowo), w podobieństwie pisowni czy brzmieniu wyrazów. Często trzeba improwizować - bawić się własną wyobraźnią i w wyobraźni ujrzeć dwa pojęcia do zapamiętania - kojarzyć je w wyobrażeniach, które nie muszą mieć związku z rzeczywistością jaka nas otacza.

Początkowe skojarzenia-historyjki-wyobrażenia później przestają być potrzebne do przypomnienia sobie danej informacji - gdzieś w głębi mózgu tworzy się bardziej bezpośrednie skojarzenie (zegarek ↔ clock). My z początku używamy wyobraźni i skojarzeń "dookoła" by pomóc z początkowym skojarzeniem, które jest najtrudniejsze.

Znajomość działania pamięci jest kluczem do efektywnej nauki, a rozdział ten jest ważny. Pozwolę sobie więc już tutaj wspomnieć o tym co będzie szerzej rozwinięte w dziale o optymalnych powtórkach: nic nie pamiętamy "na zawsze". Skojarzenia, które nie są przez nas używane, są zapominane. Im mniej ważne dla nas skojarzenie (oraz im mniej emocji wzbudza i mniej zmysłów porusza) i im rzadziej jest wspominane, tym szybciej je zapominamy. Analogicznie: Przypominanie powoduje wzmocnienie skojarzenia, a więc przypominanie danej informacji powoduje, że daną informację lepiej pamiętasz.
Najbardziej efektywna powtórka to taka, podczas której sam próbujesz przypomnieć sobie informacje - bez żadnych zewnętrznych pomocy, ewentualnie z małymi wskazówkami z zewnątrz. Przypominanie polegające na otwarciu zeszytu i biernym przeglądaniu notatek, mimo że jest łatwe i nie wymaga dużego wysiłku mentalnego, nie jest efektywne. Efektywniej jest przypomnieć sobie z własnej pamięci - zdać sobie sprawę z tego czego nie pamiętasz i dopiero wtedy otworzyć notatki lub książkę i wyszukać czego nie pamiętałeś. Istotny jest też czas powtórki - optymalnie jest przypominać daną informacje tylko wtedy gdy jest ona już blisko zapomnienia. O tym jak przewidzieć taki termin będzie mowa później.

2. Efektywne notatki

Czy można uczynić notatki bardziej efektywnymi? Należy zadbać aby były przejrzyste. Szybciej można przeczytać i zrozumieć notatki, która mają wyraźne akapity rozdzielające osobne zagadnienia, podkreślone główne pojęcia, użyte kolory i załączone rysunki pozwalające lepiej zrozumieć dane zagadnienie.

Jednak można pójść o krok dalej - wiemy, że nie myślimy literami ani zdaniami, lecz skojarzeniami, wśród których są głównie obrazy i dźwięki. Ponadto normalne notatki mają często dużo szczegółowych informacji - w detalach tracimy ogólne pojęcie o danym temacie - brakuje mam spojrzenia z perspektywy. Aby nauczyć się nowych informacji należy je skojarzyć z tym co już wiemy - dlatego tak ważne jest ogólne spojrzenie na dany temat.

Przykładowa, prosta Mapa Pojęć,
wykonana programem Inspiration:

Mapy Pojęć (ang. Concept Maps)

Do podobnych wniosków doszedł Prof. Joseph D. Novak na Uniwersytecie Cornella w 1960 roku. Rezultatem badań Prof. Novaka nad efektywną reprezentacją wiedzy są Mapy Pojęć.

Mapy Pojęć są dwuwymiarowymi reprezentacjami pojęć i ich wzajemnych relacji ze sobą. Są pomocne w nauce ze zrozumieniem - widoczne relacje pomiędzy pojęciami pomagają w zrozumieniu i zapamiętaniu nowych faktów.

Wszędzie tam, gdzie występują skomplikowane struktury wiedzy (np. hypermedia, duże strony WWW, skomplikowane i długie dokumenty), gdzie trzeba przekazać komuś (np. uczniom, współpracownikom) złożone pomysły, Mapy Pojęć są pomocne.

Odnośniki (j. ang.)

• en.wikipedia.org/wiki/Concept_map - o mapach pojęć na wikipedii

• web.singnet.com.sg/~axon2000/ - Axon Idea Processor - "A Visualization Tool for Thinkers"

• www.inspiration.com - Inspiration Software

Mapy Myśli (ang. Mind Maps)

"Mapy myśli" są popularną, spokrewnioną z Mapami Pojęć, techniką opracowaną przez Tony'ego Buzana jako sposób pomocy uczniom w robieniu notatek używając tylko słów-kluczy i obrazów. Tworzy się je szybciej niż tradycyjne notatki, a dzięki ich wizualnemu charakterowi łatwiej przegląda i zapamiętuje. Mapa myśli składa się z centralnego wyrazu-pojęcia. Naokoło centralnego wyrazu narysowanych jest od kilku do kilkunastu głównych pojęć, które odnoszą się do środkowego pojęcia. Następne podgałęzie mają znowu od kilku do kilkunastu pojęć odnoszących się do sąsiadujących słów. Warto zauważyć, iż podobnie jest zorganizowana wiedza w naszym mózgu - poszczególne pojęcia ze sobą powiązane w podobny sposób. Gdy wypowiem słowo: "czekolada" skojarzyć Ci się może "jedzenie", "słodkość", itd. bo pojęcia te są ze sobą powiązane - tak samo jak na Mapie Myśli powiązane są ze sobą elementy.

Tony Buzan - światowej sławy autorytet w dziedzinie usprawniania pracy umysłowej.
Przez wiele lat redagował "Journal of Mensa"
- periodyk międzynarodowego stowarzyszenia osób o najwyższym ilorazie inteligencji.
Napisał wiele książek (m.in. taki bestsellery jak "Rusz Głową", czy "Pamięć na zawołanie".),
wynalazł metodę na efektywne notatki - nazwał je Mapy Myśli (Mind Maps).

Wiemy, że nasz mózg nie zapamiętuje linearnie. Nie zapamiętuje literek, ale najpierw przetwarza je na obrazy, dźwięki (jeśli napisze: "plum!" to pomyślisz pewnie o dźwięku chlupiącej wody, nie o literkach P-L-U-M), zapachy lub inne bodźce. Mapy Myśli wykorzystują sposób działania naszej pamięci - skojarzenia, obrazy, dźwięki, zapachy, itp.

Tradycyjne notatki mają swoje wady: tracimy czas i energię na zapisywanie wielu zbytecznych słów. Notatki zabierają dużo czasu w przeglądaniu. Nie są na nich uwidocznione powiązania pomiędzy pojęciami, a brak kolorów i innych wizualnych cech nie pomaga w ich zapamiętaniu.

Przykładowa, prosta Mapa Myśli wykonana programem MindManager:

Mapy Myśli odzwierciedlają sposób działania mózgu - organizacja Map Myśli przypomina sposób w jaki mózg organizuje pojęcia. Pamięć działa poprzez skojarzenia - każde pojęcie ma wiele połączeń z innymi. Mapy myśli pozwalają zaprezentować, na papierze, skojarzenia - przez co lepiej je zapamiętać. Mapy myśli zawierają tylko "słowa klucze" i "obrazy-klucze" (które kojarzą się z wieloma innymi informacjami), umożliwiając umieszczenie o wiele większej ilości informacji na pojedynczej stronie. Zastosowania Map Myśli:

• Notatki
  Jakakolwiek informacja jest zapisywana, Mapa Myśli pomaga zorganizować ją w formę łatwo asymilowaną przez mózg, więc łatwą do zapamiętania. Mapy myśli pozwalają pojęciom być szybko zanotowanym w zorganizowany sposób - nie ma potrzeby zapisywania zdań w ich pełnej formie. Mogą być użyte m.in. do notowania na wykładach, lekcjach, streszczenia książek.

• Twórczość.
  Kiedykolwiek chcesz zwiększyć kreatywność, mapy myśli uwalniają umysł od linearnego myślenia, pozwalając nowym pomysłom na szybszy przepływ.

• Rozwiązywanie problemów.
  Mapy Myśli pomagają zobaczyć wszystkie sprawy i sposób ich powiązania ze sobą. Pomagają również innym szybko ujrzeć przegląd tego jak widzisz różne aspekty sytuacji i ich względnej ważności.

• Planowanie.
  Są pomocne w planowaniu - masz wszystkie istotne informacje przed sobą w jednym, zorganizowanym kawałku. Mogą być użyte w planowaniu jakiejkolwiek formy pisma, od listu do scenariusza książki, lub do zaplanowania spotkania, dnia lub wakacji.

Jak tworzyć Mapy Myśli:

• Zaczynaj zawsze od środka strony - umieść na środku wyraźny rysunek (jeśli to możliwe), który przedstawia ogólny temat Mapy Myśli.

• Używaj "skrótów myślowych", Mapy Myśli powinny być zwięzłe. Zamiast całych zdań, staraj się używać słów-kluczy i - kiedy to możliwe - rysunków. Czasem rysunek niesie ze sobą tyle treści co "1000 słów", ponadto łatwiej zapamiętujemy rysunki.

• Używaj kolorów do wyróżnienia pojęć. Strzałek, ikon, i innych wizualnych pomocy dla pokazania zależności pomiędzy różnymi elementami.

• Jeśli zależy Ci na kreatywności: zapisuj pomysły podczas ich wystąpienia. Nie osądzaj ich i nie wstrzymuj - takie nieprzemyślane pomysły czasem są odkrywcze!

Mapy Myśli nie są w stanie, w większości przypadków, zastąpić zupełnie zwykłych notatek - szczególnie gdy potrzebujemy zanotować szczegóły. Mapy Myśli są jednak dobrym uzupełnieniem zwykłych notatek.

Odnośniki:

• pl.wikipedia.org/wiki/Mindmapping - o mapach myśli na wikipedii

3. Optymalne powtórki

W roku 1885 Hermann Ebbinghaus opublikował wyniki swoich badań na temat pamięci. O ile mi wiadomo, jako pierwszy opisał "krzywą zapominania". Znając ten wykres możemy, w przybliżeniu, ocenić kiedy dana informacja będzie bliska zapomnienia.

Niestety, przybliżenie terminu zapomnienia tylko na podstawie tego wykresu jest niedokładne. Na proces zapominania wpływ mają m.in. takie czynniki jak trudność materiału, znajomość danego materiału przed rozpoczęciem nauki i aktualna znajomość.

Częstość powtórek można wyliczyć (z pewnym przybliżeniem), ale dodatkowo częstość ta zależy od trudności danego materiału. Jednak istnieje na to rozwiązanie: program FullRecall, wykorzystujący sztuczną sieć neuronową która "uczy się" krzywej zapominania danej osoby i dostosowuje terminy powtórek do tempa nauki danej osoby. Dzięki programowi tracimy niezbędne minimum czasu na powtórki, które są wyznaczane na terminy w których dany materiał jest już bliski zapomnienia. (Powtórki są niezbędne! Nic nie pamiętamy "raz na całe życie". Ważne incydenty z życia pamiętamy dobrze, bo często sobie je przypominamy, nawet nieświadomie, choćby we śnie.)

Efekt? Na przestrzeni wielu lat nauki można zapamiętać znacznie więcej materiału spędzając mniej czasu na nauce. Przy krótkiej nauce (np. tydzień - przed sprawdzianem) nie uzyskamy aż tak ogromnych korzyści, wciąż jednak jest to bardziej efektywna nauka niż "wkuwanie" bez żadnego algorytmu powtórek.

Aktywne powtórki

Najdłuższy ślad pamięciowy zostawiają pytania, na które staraliśmy się znaleźć odpowiedź. Innymi słowy: jeśli zadasz sobie pytanie: "Czym są Mapy Myśli?" i spróbujesz przypomnieć sobie odpowiedź na to pytanie, dość skutecznie utrwalisz sobie odpowiedź na to pytanie (jeśli tylko sobie ją przypomnisz). Dużo skuteczniej, niż gdybyś zamiast pytania ujrzał po prostu gotową odpowiedź. Program wspiera aktywne powtórki i pomaga je używać (dzięki opcji "wskazówka") do pewnego stopnia nawet gdy nie pamiętamy odpowiedzi.

Jak wygląda praca z FullRecall

• Program zadaje pytanie.

• Osoba ucząca się stara się przypomnieć sobie (aktywna powtórka!). Odpowiedź (w myślach, na głos lub wpisuje odpowiedź klawiaturą).

• Po przemyśleniu odpowiedzi osoba wciska przycisk "Pokaż odpowiedź".

• Po ujrzeniu odpowiedzi osoba sama ocenia na ile pamiętała daną informację (ocena w skali np. 0-5 wybierana klawiaturą lub myszką). Ocena ta informuje program jak dobrze osoba pamiętała daną informacje i pozwala wyliczyć kiedy powinna nastąpić następna powtórka.

• Przechodzi się do następnego pytania przyciskiem "Następna powtórka".

Po dłuższej nauce z programem część osób rezygnuje, gdyż wydaje się im, iż nauka z programem wcale nie jest efektywna. To błędne odczucie bierze się stąd, że na powtórkach są informacje, które albo bardzo ciężko sobie przypomnieć (bo są już bliskie zapomnienia), albo odpowiedź "wyleciała już całkiem z głowy" osobie uczącej się. A więc powtórki z materiału, który już nie pamiętamy sprawiają, że osoba ucząca się odnosi wrażenie, że nic się nie nauczyła. Ale właśnie na tym polega idea FullRecall: program nie będzie przypominał nam informacji, które jeszcze dobrze pamiętamy (to byłaby strata naszego czasu), i należy o tym pamiętać, by nie zrazić się trudnością powtórek!

Podsumowanie

"Wiedza o tym jak się uczyć jest najważniejszą umiejętnością w życiu." - Tony Buzan

Opisanych zostało tu kilka (mnemonika, efektywne notatki, optymalne powtórki) popularnych i skutecznych metod optymalizujących naukę. Masowe informacje zalewają ekrany naszych monitorów, docierają do nas z książek, gazet, telewizji, radia, telefonów komórkowych. Ci, którzy są w stanie lepiej wykorzystać te informacje mają większe szanse na sukces i na łatwiejsze życie.

"Doświadczenie bez teorii jest ślepe, ale teoria bez doświadczenia jest czysto intelektualną grą." - Immanuel Kant

Pamiętaj, że wiedza z tego dokumentu, bez praktyki, jest niewiele warta - do pełnego nauczenia się mnemoniki trzeba zacząć ją używać, Aby w pełni nauczyć się robić efektywne notatki nie wystarczy przeczytać o Mapach Myśli i narysować jedną; dopiero doświadczenie sprawi, że zaczniesz efektywnie notować. Aby efektywnie korzystać z programu FullRecall nie wystarczy ogólna wiedza o FullRecall i zdobycie samego programu. Dopiero po jakimś czasie, gdy już zdobędziesz praktykę, będziesz w pełni efektywnie umieć korzystać z tego programu tworząc pytania i odpowiedzi w sposób optymalny. I tak ze wszystkim - oprócz informacji potrzebne jest doświadczenie. Podstawowe informacje, o metodach efektywniejszej nauki, już masz.

Literatura

• "Genialna pamięć". Tony Buzan

• "Szybkie czytanie. Czytaj 1000 słów na minutę i zapamiętuj informacje". Tony Buzan

• "Mapy twoich myśli", Tony Buzan i Barry Buzan

• "Rewolucja w uczeniu", Gordon Dryden, Jeanette Vos.

---