Mariusz Widz
nauczyciel Publicznego Gimnazjum im. Jana Pawła II
w Janowie Lubelskim

Rola Internetu
w bibliotece szkolnej

SPIS TREŚCI

WSTĘP 3
NOWOCZESNE BIBLIOTEKARSTWO SZKOLNE 5
1. Zmiany w środowisku bibliotek w związku z rozwojem technologii 5
2. Komputeryzacja bibliotek szkolnych. 6
3. Charakterystyka wybranych programów do obsługi biblioteki szkolnej. 10
4. Serwisy internetowe dla bibliotekarzy szkolnych 19
5. Strona WWW biblioteki szkolnej 28
6. Lekcje biblioteczne z wykorzystaniem zasobów centrum multimedialnego oraz Internetu 35
SPIS ILUSTRACJI: 55
BIBLIOGRAFIA 70


WSTĘP

Kiedy obejmowałem urząd prezydenta, jedynie eksperci od fizyki słyszeli o terminie World Wide Web. Teraz nawet mój kot ma swoją stronę.
Bill Clinton, 1996r.

Już ponad 5000 lat - od czasu największego wynalazku Sumerów - trwa „pisana” historia ludzkości. Słowo pisane - a więc popularna, papierowa książka - stało się nieodłącznym elementem kultury, towarzyszy człowiekowi od niemal pierwszych chwil jego życia i nikogo ten fakt nie dziwi. Człowiek jednak, jeszcze kilkanaście lat temu nie był w stanie wyobrazić sobie, że wiele książek można zmieścić na jednym krążku o średnicy 120 mm i grubości 2 mm (CD) albo, że będzie można dotrzeć do poszukiwanego źródła w kilka sekund bez wychodzenia z domu przy pomocy kabla z łączem sieciowym.
Czy można zatem powiedzieć, że homo sapiens zawsze potrafił przewidzieć to, co może wydarzyć się jutro, pojutrze? Czy potrafił on przewidzieć procesy i przeobrażenia dokonujące się w jego otoczeniu?
W dzisiejszych czasach obserwuje się bardzo dynamiczne zmiany.
Niemal codziennie stajemy się świadkami nowych odkryć w różnych dziedzinach życia: informatyce, medycynie, technice, astronomii, itd. Postęp naukowy powoduje, że człowiek dostaje nowe, coraz bardziej udoskonalone produkty i narzędzia, których znaczenia a często także wyglądu nawet sobie nie wyobrażał. Można zadać pytanie: Jak rozwój nowoczesnych technologii wpłynie na losy kolejnych pokoleń? W jakim kierunku będą się one rozwijały, jak będą przez człowieka wykorzystywane?
Obecnie nie można zakwestionować ogromnej roli, jaką pełni Internet w życiu codziennym człowieka. Od kiedy stał się ogólnodostępny, nie jest już tylko narzędziem w pracy czy źródłem publikacji naukowych, ale także forum nawiązywania kontaktów interpersonalnych: począwszy od zawodowych, skończywszy na czysto towarzyskich. Ponieważ dominuje on niemal we wszystkich dziedzinach życia człowieka, nie mogło zabraknąć go także w bibliotece szkolnej. Biblioteka, jako źródło dostępu do informacji, również powinna sprostać wymogom współczesnych czasów, w tym zmierzyć się z nowym źródłem informacji- siecią WWW. Tak więc konieczna stała się adaptacja nowoczesnych technologii, wykorzystanie nowinek technicznych, informatycznych i informacyjnych
w takim stopniu, aby spełnić m.in. oczekiwania współczesnych użytkowników.
Celem niniejszej pracy jest przedstawienie nowoczesnej biblioteki szkolnej, wpływu zmian technologicznych na sposób świadczenia usług oraz kompetencje bibliotekarza, a w szczególności roli Internetu we współczesnej bibliotece szkolnej.
Tematyce pracy poświęcono już wiele uwagi, literatura obejmuje liczne źródła tradycyjne, jak również elektroniczne. Niezwykle użyteczne w przygotowaniu niniejszej pracy były publikacje autorstwa D. Artemiuk-Sołkiewicz i T. Piskorskiej, H. Batorowskiej i B. Kamińskiej-Czubała, M. Chudzińskiej, S.D. Kotuły, B. Staniów, B. Tomkiewicz czy A. Węglarz, dotyczące komputeryzacji i unowocześnienia biblioteki szkolnej, jej roli we współczesnych czasach. Istotne dla tematu okazały się też publikacje dotyczące wykorzystania i roli Internetu autorstwa B. Boryczki, W. Wolańskiej, E. Maleszy, S. Skórki oraz B. Staniów. Ciekawych inspiracji dostarczyły artykuły z miesięczników Biuletyn EBiB i Biblioteka w Szkole oraz publikacje dostępne w tematycznych serwisach adresowanych do nauczycieli-bibliotekarzy, np. Elektroniczna Biblioteka, Pedagogiczna SBP, serwis informacyjny Ośrodka Edukacji Informatyczneji Zastosowań Komputerów w Warszawie, serwis awans.net, serwis Poradnik Bibliotekarza, strona biblioteki Uniwersyteckiej w Toruniu czy Biblioteki Publicznej w Olsztynie, i inne.
Wiele praktycznych informacji dotyczących możliwości wykorzystania Internetu wynika z moich własnych doświadczeń, ponieważ na co dzień korzystam z Sieci w procesach dydaktycznych w szkole oraz w procesach informacyjno-bibliotecznych.
Niniejsza praca składa się z dwu rozdziałów. W rozdziale I przedstawiona została wizja nowoczesnej biblioteki szkolnej, podyktowana rozwojem technologii informatycznych i informacyjnych, a także koniecznością dostosowania się współczesnej biblioteki do wymogów czasu poprzez jej komputeryzację, wybór odpowiedniego oprogramowania bibliotecznego, poprzez wykorzystanie Internetu w pracy bibliotekarza oraz celową edukację medialną, obejmującą zarówno uczniów, jak i nauczycieli.
Rozdział II poświęcony jest analizie badań własnych za pomocą autorskiego kwestionariusza ankiety pt. Wykorzystanie Internetu oraz centrum multimedialnego przy bibliotece szkolnej, skierowanej do uczniów Publicznego Gimnazjum im. Jana Pawła II w Janowie Lubelskim. Celem badania było poznanie preferencji oraz sposobów wykorzystania przez uczniów Internetu oraz zasobów centrum multimedialnego, częstotliwości korzystania z Internetu, celowości dostępu do Internetu, najczęściej odwiedzanych stron i portali, miejsc z dostępem do sieci i trudności związanych z „surfowaniem” po jego zasobach. Pytania dotyczyły też sposobów wykorzystania znajdujących się w centrum multimedialnym stanowisk komputerowych i Internetu, wykorzystywanych aplikacji, wyposażenia pracowni oraz roli nauczyciela - bibliotekarza. Wyniki badań potwierdzają, że Internet jest narzędziem powszechnie wykorzystywanym przez młodzież, co stanowi ostateczny argument przemawiający za koniecznością transformacji bibliotekarstwa szkolnego z wykorzystaniem technologii informacyjnych.

NOWOCZESNE BIBLIOTEKARSTWO SZKOLNE

1. Zmiany w środowisku bibliotek w związku z rozwojem technologii

W obecnych czasach dokonuje się ogromny postęp w dziedzinie informacji i technologii informacyjnych. Jeszcze niedawno trudno było sobie wyobrazić, że możliwa jest tak szybka wymiana informacji, danych, że możliwy jest kontakt z osobami odległymi o tysiące kilometrów w tak błyskawicznym czasie. Odległość, czas czy miejsce nie są już problemem we wzajemnym komunikowaniu się.
Jeszcze kilka, kilkadziesiąt lat temu nikt chyba nie spodziewał się, że światowa sieć internetowa będzie odgrywać tak ważną rolę w życiu człowieka. Trudno przewidzieć, jakie będą dalsze losy ludzkości w obliczu tak szybkich zmian, których tempo ciągle rośnie. Dziś WWW jest niemal wszędzie, komunikacja nie stanowi żadnego problemu. Technologie informatyczne i informacyjne stwarzają ogromne możliwości dla różnych dziedzin życia i działalności człowieka. Wielkie znaczenie mają techniki przekazu multimedialnego, zgromadzone w Sieci, zawierające nie tylko tekst, ale także grafikę, dźwięki, video, animację, często łączone ze sobą w perfekcyjny sposób, będące uderzającym środkiem wyrazu, źródłem wiedzy i informacji, narzędziem do ich prezentacji. Natomiast komputer pozwala na szybką obróbkę danych, wyszukiwanie i gromadzenie ogromnej ilości informacji.
Zmienia się także oblicze książki: przy obecnym tempie i możliwościach, jakie daje rozwój informatyki i technologii informacyjnych, precyzyjnych technologiach skanowania, przechowywania, inteligentnego wyszukiwania informacji, powszechnym i tanim dostępie do informacji w sieci, jakości prezentacji na nowoczesnych superekranach, powstają nowoczesne e-booki i audio-booki, czyli książki elektroniczne. Coraz większą popularność zdobywają cyfrowe biblioteki, umożliwiające udostępnianie książek, także audio-booków, dokumentów, map, grafiki czy zdjęć w sieci internetowej w formie elektronicznej.

Rysunek 1. Czytnik e-booków, umożliwiający czytanie elektronicznych książek, gazet, komiksów, itp. Źródło: http://audiobooki.net.pl/czytnik-ebook/, lipiec 2009
Przemiany cywilizacyjne nie omijają także szkoły. Rozwój technologii informacyjnej spowodował, że książka przestała być dla ucznia, studenta czy nauczyciela jedynym źródłem informacji. Coraz częściej wykorzystują oni w pracy multimedia oraz sieć globalną - Internet. Założenia reformy edukacji zmieniają formy pracy z uczniem. Nauczanie z encyklopedycznego staje się generatywnym. Podstawa programowa kształcenia ogólnego dla gimnazjów i szkół ponadgimnazjalnych wskazuje, że jedną z podstawowych umiejętności ucznia ma być sprawne posługiwanie się nowoczesnymi technologiami informacyjno - komunikacyjnymi . Ministerstwo Edukacji Narodowej określa, iż ważnym zadaniem szkoły (...) jest przygotowanie uczniów do życia w społeczeństwie informacyjnym. Nauczyciele powinni stwarzać uczniom warunki do nabywania umiejętności wyszukiwania, porządkowania i wykorzystywania informacji z różnych źródeł, z zastosowaniem technologii informacyjno - komunikacyjnych, na zajęciach różnych przedmiotów. Realizację powyższych celów powinna wspomagać dobrze wyposażona biblioteka szkolna, dysponująca aktualnymi zbiorami, zarówno w postaci księgozbioru, jak i w postaci zasobów multimedialnych. Nauczyciele wszystkich przedmiotów powinni odwoływać się do zasobów biblioteki szkolnej i współpracować z nauczycielami bibliotekarzami w celu wszechstronnego przygotowania uczniów do samokształcenia i świadomego wyszukiwania, selekcjonowania i wykorzystywania informacji .

2. Komputeryzacja bibliotek szkolnych.

Wobec zaleceń Ministerstwa Edukacji Narodowej o konieczności przygotowania uczniów do życia w globalnym społeczeństwie informacji, usprawnienia komunikacji w systemie oświaty oraz podjęcia działań inicjujących dalszy rozwój edukacji informatycznej (w szczególności upowszechnienia Internetu) rozpoczął się proces „komputeryzacji” poprzez wyposażenie szkolnych pracowni internetowych. Od kwietnia 2001 roku firma Intel przy wsparciu firmy Microsoft uruchomiła program „Nauczanie ku Przyszłości” (Teach to the Future). Program jest już realizowany między innymi w Niemczech, Francji i Anglii. Głównym założeniem tego projektu jest wielka promocja wprowadzania technologii informacji i komunikacji do szeroko rozumianej praktyki szkolnej oraz pokazanie odpowiednio dobranych, aktywnych metod nauczania. Program skierowany jest do nauczycieli, którzy chcieliby wzbogacić swoje metody nauczania, uczyć lepiej i efektywniej przy wykorzystaniu najnowocześniejszych technologii komputerowych. Program ten zyskał poparcie Ministerstwa Edukacji Narodowej i Sportu, które w wystosowanym wraz z firmą Intel liście intencyjnym uznało program jako formę doskonalenia i kształcenia nauczycieli, deklarując wsparcie dla jego realizacji .

Biblioteka szkolna zawsze spełniała ważną rolę w przygotowaniu uczniów do poszukiwania literatury, informacji, zachęcała do czytania poprzez różnorodne formy popularyzacji czytelnictwa takie jak wystawy, konkursy, imprezy literackie, wieczory autorskie. Wypożyczanie książek, gromadzenie księgozbioru, opracowywanie go i katalogowanie, prowadzenie lekcji bibliotecznych, analiza czytelnictwa, popularyzacja książki nie wystarczają już dziś do pełnej realizacji założeń nowoczesnej dydaktyki. Tradycyjna funkcja biblioteki ulega pod wypływem zmian metod, form i środków znacznemu rozszerzeniu się o najważniejszą funkcję: przygotowanie do korzystania z informacji. Wykorzystywanie w procesie dydaktycznym nowoczesnych środków dydaktycznych w połączeniu z tradycyjnymi metodami, formami organizacyjnymi i środkami kształcenia - tzw. kształcenie multimedialne - ma bezpośredni wpływ na model współczesnej biblioteki. Przestała być ona tylko wypożyczalnią książek, a przekształciła się w pracownię szkolną - miejsce najbardziej aktywnej i twórczej, indywidualnej i grupowej pracy uczniów . W zreformowanej szkole biblioteka ma pełnić rolę pracowni ogólnoprzedmiotowej, której zasady funkcjonowania oraz zadania należy ująć w statucie każdej szkoły. Stworzenie warunków do prawidłowego i efektywnego funkcjonowania takiego modelu biblioteki to ważna sprawa, gdyż tylko w nowoczesnym, dydaktycznym centrum informacyjnym uczeń chciałby spędzać większość czasu szkolnego nad samodzielną nauką szkolną i pogłębianiem zainteresowań .
Komputeryzacja bibliotek stała się koniecznością, powstał nawet szeregdokumentów, np. rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 21 maja 2001 r., Manifest Bibliotek Szkolnych IFLA i UNESCO czy plan działań e-Europe+, jako inicjatywa Komisji Europejskiej mająca na celu przyspieszenia działań na rzecz transformacji społeczeństwa obecnego w społeczeństwo informacyjne o charakterze globalnym. Potencjalne korzyści komputeryzacji bibliotek szkolnych można podzielić na dwie grupy: korzyści użytkowe i wychowawcze dla uczniów i nauczycieli oraz korzyści użytkowe dla bibliotekarza .
W dalszej części pracy zostaną one szerzej przedstawione i omówione.
Mimo że pionierskie lata komputeryzacji już minęły, wciąż widoczne są trudności programu wyposażania bibliotek szkolnych w centra informacji multimedialnej. Otóż nadal problemem jest wyposażenie biblioteki w odpowiedni komputerowy system biblioteczny oraz odpowiednią jego ilość. Trzeba pamiętać, że oprogramowanie biblioteczne nie tylko usprawnia działalność biblioteki, lecz także pełni w szkole istotną funkcję edukacyjną - uczy korzystać ze zautomatyzowanych katalogów, stwarza szerokie możliwości dla pracy z uczniem.
Aby biblioteka szkolna mogła pełnić swoją nowoczesną funkcję, powinna być odpowiednio wyposażona, właściwie zorganizowana. Powinna stać się alternatywą dla ciągle umacniającej się pozycji telewizji, Internetu, być wrażliwą na szybko postępujące przemiany i reagować na potrzeby środowiska, stać się miejscem przyjaznym dla ucznia. Konieczna jest adaptacja nowoczesnych technologii cyfrowych, formatów, wykorzystanie nowych metod prezentacji i udostępniania zbiorów, odpowiedniego sprzętu, promocja Internetu jako narzędzia w procesie dydaktycznym, umożliwiającego szeroki dostęp do zewnętrznych źródeł informacji. Taka biblioteka powinna łączyć szereg technologii pochodzących z różnych źródeł, (...)powinna ona integrować dostęp do wszystkich rodzajów zasobów, używając różnorodnych technologii ze świata biblioteki cyfrowej i stosując je do różnorodnych mediów .
Trwa proces transformacji bibliotek ze zorientowanych na zbiory,
ku - zorientowanym na dostęp. Wirtualne zasoby sieciowe stały się osiągalne i możliwe do wykorzystania przez 24 godziny na dobę i przez 7 dni w tygodniu - zarówno przez bibliotekarzy, jak i użytkowników bibliotek. Dzięki Internetowi czytelnik może - nie wychodząc z domu, przed ekranem komputera przeglądać katalogi, zamówić dostępną książkę, odebrać ją w dowolnym terminie czy wręcz przeczytać z poziomu ekranu monitora w jednym z ogólnodostępnych formatów zapisu. Procesy zachodzące w obecnych bibliotekach powodują konieczność przeprowadzania reorganizacji w samych bibliotekach, jak również ustawicznego doskonalenia kwalifikacji zawodowych przez ich personel . Bibliotekarze szkolni powinni spełniać trzy nachodzące na siebie funkcje: specjalisty od informacji, nauczyciela oraz konsultanta oświaty. Bibliotekarz szkolny - specjalista medialny ma wykonywać te funkcje poprzez pomoc uczniom przy wyszukiwaniu i zrozumieniu informacji, szkolenie nauczycieli o materiałach i technologiach dydaktycznych oraz poprzez porady w planowaniu programu nauczania .
Należy zwrócić uwagę na fakt, że istotnym zadaniem współczesnego bibliotekarza jest odpowiednie przygotowanie użytkowników nowoczesnej biblioteki, czyli uczniów oraz nauczycieli do samodzielnego i efektywnego korzystania z najnowszych technologii, przełamywanie barier i niechęci do „nowinek” z dziedziny informatyki i komunikacji - zwłaszcza u starszych nauczycieli. Konieczne wydają się odpowiednio przygotowane szkolenia, kursy przygotowujące do dalszego samokształcenia. Stąd wypływają korzyści użytkowe nowoczesnej biblioteki: dzięki temu uczniowie będą mogli efektywnie rozwijać i wykorzystać swoje umiejętności, rozwijać zainteresowania i pozyskiwać wiedzę, nauczyciele zaś mogą wzbogacić swój warsztat, mają możliwość prowadzenia ciekawych lekcji bibliotecznych z wykorzystaniem zgromadzonych technologii oraz dostępu do globalnej sieci.
Biblioteka szkolna staje się obecnie pracownią ogólnoprzedmiotową, swoistym centrum multimedialnym. W tzw. modelu angloamerykańskim, wprowadzonym we współczesnym bibliotekarstwie szkolnym, bibliotekę określa się jako media centre lub school library media centre . Dziś dla wielu osób centrum multimedialne przy szkolnej bibliotece, zwane też Szkolnym Centrum Informacji (SCI) to w zasadzie tradycyjna biblioteka, gromadząca książki i czasopisma, do której dokłada się zbiory multimedialne, a więc płyty DVD, CD, kasety VHS, wraz z odpowiednim sprzętem do ich odczytu. Dodatkowo sytuuje się w niej kilka komputerów z dostępem do Internetu, w tym jeden dla bibliotekarza z popularnym programem typu MOL, LIBRA czy innym. Jak uważa S. Kotuła wielokrotnie to, co nazywa się buńczucznie SCI, jest tak naprawdę mediateką. Tworzenie takich centrów informacji na poziomie kupna odtwarzacza DVD, skanera, drukarki oraz kilku komputerów powinno być tylko wstępem. Częstokroć pomija się możliwości płynące z posiadania najzwyklejszego projektora multimedialnego, dzięki któremu znacznie rozszerza się pole manewru dla bibliotekarza: pokazując na powierzchni kilku metrów kwadratowych zawartość ekranu monitora komputerowego, umożliwia się prowadzenie zajęć w o wiele ciekawszej formie. Zgromadzonym uczniom można zademonstrować sposoby wyszukiwania informacji w Internecie, różne wyszukiwarki, tworzenie kwerend, źródła informacji, np. biblioteki cyfrowe, serwisy on-line, czasopisma elektroniczne, wszelkie bazy danych, itd.
Aby biblioteka szkolna stała się nowoczesną i w pełni realizowała założenia reformy edukacji, niezbędne jest zaopatrzenie jej w nowoczesny sprzęt: komputery, urządzenia peryferyjne (drukarki, skanery, czytniki kodów, kopiarki, projektory multimedialne), oprogramowanie - w tym specjalistyczne aplikacje biblioteczne (np. MOL, Libra, Sowa, Mak), odpowiednie łącze internetowe. Wybór odpowiedniego sprzętu z całej gamy dostępnych na rynku - wbrew pozorom, wcale nie jest łatwy, wymaga wiele pracy, przeobrażeń - także w mentalności środowiska szkolnego, dla którego biblioteka jest kojarzona tylko i wyłącznie z wypożyczalnią książek . Odpowiednia liczba stanowisk komputerowych, oczywiście na miarę możliwości lokalowych i finansowych, powinna spełniać oczekiwania klienta - ucznia szkoły oraz biblioteki, także w kwestii ich kompatybilności z przewidzianymi urządzeniami i oprogramowaniem, odpowiednią pojemnością dysków, parametrami procesorów. Jest to bardzo ważne dla bezawaryjnego działania centrum multimedialnego w przyszłości.
Przekształcając bibliotekę w multimedialne centrum pokonać należy wiele trudności natury technicznej. Pierwszą jest odpowiednia adaptacja pomieszczeń, przystosowanie ich do nowych zadań i funkcji, których dotąd biblioteka nie pełniła. Powinien to być zespół pracowni, wzajemnie ze sobą powiązanych, w żadnym wypadku jedno pomieszczenie „wspólne”. Według Hanny Batorowskiej i Barbary Kamińskiej-Czubała w kompleksie takim powinny znaleźć miejsce następujące pracownie i pomieszczenia: wypożyczalnia skomputeryzowanej biblioteki szkolnej wyposażona w terminale zapewniające dostęp do katalogów i kartotek komputerowych, komputerowe stanowisko dla bibliotekarza, tradycyjne katalogi i kartoteki oraz podręczny księgozbiór informacyjny, a także urządzenia kserograficzne, czytelnia biblioteki posiadająca (...) odpowiednią ilość miejsc i (...) stanowisk komputerowych, spełniająca w razie potrzeby funkcje pracowni dydaktycznej. Tu także może być wydzielone miejsce dla pedagoga szkolnego pełniącego funkcje specjalisty od pracy umysłowej, magazyn Centrum zawierający zbiory tradycyjne i specjalne, w tym multimedialne, pracownia gromadzenia, opracowania i konserwacji zbiorów będąca zarazem pokojem służbowym dla bibliotekarza, pracownia multimedialna wyposażona w minimum 4 stanowiska komputerowe, pracownia komputerowa wyposażona w 10 - 16 stanowisk komputerowych, sala do prezentacji multimedialnych, będąca też salą widowiskową, konferencyjną i dydaktyczną, wyposażona w telewizor, magnetowid, projektor multimedialny, itp. Dodatkowo: wideoteka i fonoteka, sekretariat Centrum Informacji, kawiarenka internetowa, księgarenka szkolna . Niestety, barierą na drodze tego typu przeobrażeń są ciągle względy finansowe szkół a także widoczna niechęć części środowiska nauczycielskiego do najnowszych osiągnięć technicznych i komunikacyjnych.

3. Charakterystyka wybranych programów do obsługi biblioteki szkolnej

Wybór i zakup odpowiedniego dla obsługi biblioteki oprogramowania, począwszy od systemu operacyjnego, skończywszy na aplikacji do kompleksowej obsługi biblioteki również nie jest sprawą łatwą. Musi ono przede wszystkim być dosyć rozbudowane, aby wykonać wszystkie niezbędne czynności w pracy biblioteki, ale jednocześnie proste w obsłudze, aby skutecznie wspomagało pracę bibliotekarza, zamiast być kolejną przeszkodą do pokonania. Wybierając oprogramowanie, warto sugerować się pozycją i popularnością na rynku (liczba instalacji, zakupionych licencji), obsługą bibliotecznych standardów i norm, wymaganiami systemowymi komputerów biblioteki, pracą w środowisku sieciowym, dostępnością pomocy i serwisu, możliwością aktualizacji, brzmieniem licencji (wielostanowiskowa, jednostanowiskowa). Niewątpliwie, istotna jest cena programu i każdorazowej aktualizacji (licencji), część z nich jest bezpłatna (np. MATEUSZ, KOHA).
Zwrócić należy uwagę, że dostępne są różnego rodzaju darmowe pakiety biurowe i aplikacje, które można pobrać z Internetu, a które to pozwalają obniżyć koszty wyposażania komputerów w oprogramowanie, a ich części składowe, jak np. Impress (pol. Prezentacja) pakietu Open Office (http://www.openoffice.pl), dają możliwość tworzenia prezentacji multimedialnych i w tej postaci realizowania chociażby lekcji bibliotecznej. Można znaleźć w sieci mnóstwo programów na licencji GNU - Powszechnej Licencji Publicznej, pozwalających na nieodpłatne użytkowanie, począwszy od systemów operacyjnych, poprzez pakiety biurowe, programy graficzne, multimedialne i inne, które nie odbiegają standardami i funkcjonalnością od swoich komercyjnych odpowiedników .
Obecnie na rynku istnieje wiele profesjonalnych programów przeznaczonych przede wszystkim do obsługi bibliotek szkolnych np.: MOL, MAK, SOWA, CO-LIBER, CUADRA STAR, LECH-BMS, PROLIB, WINLIB , MATEUSZ, KOHA, PATRON, MATEUSZ, MINILIB, BIBLIOTEKA PROGMAN, BIBLOS, CO-LIBER, BIBLIOTEKARZ, KO-BI, WEB LIS, ALEPH, VIRTUA . Umożliwiają one ewidencję zasobów biblioteki (książki, czasopisma, artykuły, itp.), ewidencję wypożyczeń oraz zamówień, rejestrację i ewidencję użytkowników, odpowiednie wyszukiwarki w obszarze zasobów, wspomagające obliczenia statystyczne i finansowe, obsługę kodów kreskowych, prowadzenie skontrum, kontrolę terminów zwrotów książek a także skanowanie i dołączanie skopiowanych dokumentów do zasobów . Ponieważ celem pracy nie jest prezentacja wszystkich systemów bibliotecznych, scharakteryzowano wybrane przykłady programów dostępnych na rynku ułatwiających pracę bibliotekarza i usprawniających pracę współczesnej biblioteki szkolnej.
Do najpopularniejszych systemów w bibliotekach szkolnych należą: MOL, MAK, SOWA, PROLIB oraz LIBRA .
Przykładowo Program MOL, znany w wersji 2000+ oraz nowszej - MOL Optivum, służy do kompleksowej obsługi biblioteki szkolnej. Jak zapewniają producenci , pozwala on na szybszą, łatwiejszą i wydajniejszą pracę bibliotekarza. Każdy nowy nabytek bibloteczny wystarczy wpisać tylko raz, a jego karta znajdzie się natychmiast we wszystkich katalogach komputerowych biblioteki. MOL pozwala na szybsze sporządzanie opisów bibliograficznych, zawarte w nim mechanizmy usprawniają budowę katalogu dzięki możliwości pobierania opisów bibliograficznych z internetowej bazy Biblioteki Narodowej oraz wbudowanej liści haseł przedmiotowych i autorów. Program może także uzupełnić szkolną witrynę WWW o pełny dostęp do katalogu biblioteki, gdzie czytelnik może m.in. podglądać własne konto wypożyczeń, pełny opis katalogowy, uzyskać informacje
o niewypożyczonych aktualnie egzemplarzach interesującej go książki, skorzystać z opublikowanych na różne okazje przez nauczyciela - bibliotekarza zestawień bibliograficznych .

Rysunek 2. Wygląd interfejsu modułu MOL WWW (rys. pochodzi ze strony Biuletynu Informacyjnego VULCAN http://www.vulcan.edu.pl/biuletyn/bi32/06mol_po_nowemu.html)

Rysunek 3. Wygląd interfejsu modułu MOL WWW (rys. pochodzi ze strony Biuletynu Informacyjnego VULCAN. Tryb dostępu: http://www.vulcan.edu.pl/biuletyn/bi32/06mol_po_nowemu.html)
W ten sposób katalog biblioteczny dostępny jest dla użytkownika nie tylko z poziomu komputera szkolnej sieci, ale także z zewnątrz szkoły. Moduł MOL WWW można łatwo wkomponować w witrynę internetową szkoły, dobierając m.in. dowodną kolorystykę i wygląd czcionek .

Rysunek 4. Interfejs katalogu biblioteki programu MOL 2000+ (rys. pochodzi ze strony Biuletynu Informacyjnego VULCAN. Tryb dostępu: http://www.vulcan.edu.pl/biuletyn/bi32/06mol_po_nowemu.html, lipiec 2009)

Bardzo dużym ułatwieniem w pracy bibliotekarza jest możliwość wykorzystania naklejek z kodami kreskowymi - pod warunkiem posiadania odpowiedniego skanera - czytnika takich kodów. W ten sposób znacznie przyspiesza się i ułatwia ewidencję wypożyczeń i zwrotów, skanując kod naklejony na książce .
Bazę danych programu MOL stanowią dane katalogowe księgozbioru, słownik haseł wzorcowych, kartoteka zagadnieniowa (dane bibliograficzne), katalog i karty akcesji czasopism, księgi inwentarzowe, rejestr ubytków, rejestr czytelników, ewidencja wypożyczeń i rejestr danych statystycznych. Możliwe jest prowadzenie wielu odrębnych ksiąg inwentarzowych wraz z rejestrami ubytków, dla różnych rodzajów zbiorów oraz szkół, bowiem program może być stosowany przez jedną szkołę, jak i zespół szkół. Opracowanie zbiorów odbywa się zgodnie z normą PN-82/N-01152. Dzięki sieci internetowej można importować gotowe opisy bibliograficzne z bazy Biblioteki Narodowej bądź innych baz (zapisanych w formacie MARC 21 oraz MARC-BN), uzupełniając o informacje specyficzne dla biblioteki, modyfikować opisy już istniejące lub tworzyć samodzielnie cały opis. Opisy automatycznie są uzupełniane o obowiązujące znaki umowne, istnieje też możliwość zbiorowego opracowania lub modyfikowania opisów wielu egzemplarzy tej samej pozycji.

Rysunek 5. Interfejs programu MOL 2000+ i przykładowy opis bibliograficzny (rys. pochodzi ze strony Biuletynu Informacyjnego VULCAN http://www.vulcan.edu.pl/biuletyn/bi32/06mol_po_nowemu.html,
lipiec 2009)

Rysunek 6. Interfejs programu MOL 2000+ przedstawiający katalog przedmiotowy z odsyłaczami(rys. pochodzi ze strony Biuletynu Informacyjnego VULCAN http://www.vulcan.edu.pl/biuletyn/bi32/06mol_po_nowemu.html, lipiec 2009)
W nowszej wersji programu MOL pojawił się też nowy, łatwiejszy sposób opracowywania książek wielotomowych. Można sporządzić jeden opis bibliograficzny całości wydawnictwa wielotomowego, posługując się metodą opisu na jednym poziomie. Jest to szczególnie przydatne do opracowywania książek wielotomowych o tytułach niewyróżniających, np. encyklopedii, słowników. W wyniku tego otrzymuje się znacznie bardziej przejrzysty katalog, wolny od zbędnych opisów bibliograficznych poszczególnych tomów .
Automatycznie odbywa się też tworzenie odpowiednich zapisów we właściwych księgach inwentarzowych oraz powielanie opisów w odpowiednich katalogach zawartych w programie. Przeszukiwanie księgozbioru odbywa się na podstawie dowolnego fragmentu opisu bibliograficznego, hasła głównego (katalog alfabetyczny), tytułu (katalog tytułowy), słów kluczowych (katalog przedmiotowy), symbolu UKD, typów dokumentów czy roku wydania. W ten sposób bardzo usprawnia się wyszukiwanie potrzebnych pozycji, można je ograniczyć, np. tylko określonych typów dokumentów (np. czasopism, dokumentów elektronicznych, filmów itp.). Program prowadzi rejestr czytelników z podziałem na uczniów i nauczycieli, umożliwiając określenie osobnych regulaminów wypożyczeń dla każdej z tych grup oddzielnie, rejestruje każdy zwrot, wypożyczenie, prolongatę, automatycznie tworzy karty analityczne czytelników i karty książek, automatycznie zbiera
i przetwarza dane dla celów statystycznych, generując odpowiednie raporty, czy wreszcie wykonuje automatycznie na koniec roku szkolnego promocję czytelników do następnej klasy (przenosi wszystkie klasy o jeden poziom w górę). Efektywność programu jest odpowiednio większa, gdy jest on zainstalowany na większej ilości komputerów tworzących sieć, z których część jest udostępniona czytelnikom, służąc do wyszukiwania informacji o księgozbiorze bibliotecznym. MOL umożliwia wszechstronną wymianę danych pomiędzy bibliotekami stosującymi takie samo oprogramowanie: MOL oraz LIBRA. Dla zwiększenia bezpieczeństwa przed utratą danych możliwe jest okresowe archiwizowanie danych na dyskietkach oraz dysku twardym . Program posiada wbudowane mechanizmy zapewniające zgromadzonym bazom poprawne działanie i bezpieczeństwo danych .
MOL jest programem osadzonym w środowisku Windows, stąd wszystkim użytkownikom tego systemu operacyjnego obsługa popularnych „okienek” nie powinna sprawiać żadnych problemów.
Innym, równie popularnym systemem obsługi biblioteki jest LIBRA 2000+. Jest to system przeznaczony dla małych i średnich bibliotek, a przyjęte tu rozwiązania są technicznie i funkcjonalnie podobne do MOL-a 2000+. Różnią je nieco odmienne statystyki wypożyczalni i księgozbiorów, inne formy kart czytelników oraz możliwość opisu przez LIBRA norm i literatury techniczno-handlowej .

Rysunek 7. Interfejs programu LIBRA 2000. Rysunek pochodzi z W.M. Kolasa, M. Król, Analiza możliwości komputerowych systemów bibliotecznych. Raport 2006, w: http://www.koszykowa.pl/biblioteka/files/konf2006/kolasa_wladyslaw.pdf. , lipiec 2009

Rysunek 8. Interfejs programu LIBRA 2000. Rysunek pochodzi z W.M. Kolasa, M. Król, Analiza możliwości komputerowych systemów bibliotecznych. Raport 2006, w: http://www.koszykowa.pl/biblioteka/files/konf2006/kolasa_wladyslaw.pdf., lipiec 2009
LIBRA także obsługuje wszystkie funkcje biblioteczne: ewidencję i opracowanie zbiorów, budowę baz bibliograficznych, automatyczne udostępnianie zbiorów i tworzenie ksiąg inwentarzowych dla poszczególnych typów dokumentów, generowanie statystyk bibliotecznych, pozwala na sporządzanie i drukowanie zestawień bibliograficznych z własnej bazy danych oraz prezentacji ich w Internecie (nowsze wersje programu), posiada możliwość importu opisów bibliograficznych z baz Biblioteki Narodowej (zarówno dostępnych na CD-ROM-ach, jak i dostępnych w sieci. Posiada prosty, czytelny i przyjazny interfejs, łatwy w obsłudze, niewymagający specjalnych szkoleń i związanych z nimi nakładów finansowych .

Rysunek 9. Interfejs programu SOWA2. Rysunek pochodzi z W.M. Kolasa, M. Król, Analiza możliwości komputerowych systemów bibliotecznych. Raport 2006. Tryb dostępu: http://www.koszykowa.pl/biblioteka/files/konf2006/kolasa_wladyslaw.pdf., lipiec 2009

Rysunek 10. Interfejs programu SOWA2. Rysunek pochodzi z W.M. Kolasa, M. Król, Analiza możliwości komputerowych systemów bibliotecznych. Raport 2006. Tryb dostępu: http://www.koszykowa.pl/biblioteka/files/konf2006/kolasa_wladyslaw.pdf. lipiec 2009

Rysunek 11. Interfejs programu MATEUSZ. Ciekawa tu jest możliwość wyświetlania grafiki. Rysunek pochodzi z W.M. Kolasa, M. Król, Analiza możliwości komputerowych systemów bibliotecznych. Raport 2006. Tryb dostępu: http://www.koszykowa.pl/biblioteka/files/konf2006/kolasa_wladyslaw.pdf. lipiec 2009

Rysunek 12. Interfejs programu MATEUSZ. Rysunek pochodzi z W.M. Kolasa, M. Król, Analiza możliwości komputerowych systemów bibliotecznych. Raport 2006. Tryb dostępu: http://www.koszykowa.pl/biblioteka/files/konf2006/kolasa_wladyslaw.pdf. lipiec 2009
Wszystkie wymienione systemy biblioteczne dla bibliotek szkolnych oferują dosyć zbliżoną funkcjonalność, obsługują najważniejsze normy i standardy biblioteczne, nieznacznie różnią się pod wzglądem dokumentacji, wsparcia i pomocy (także szkoleń), za to zdecydowanie oddziela je ergonomia, wygląd (interfejs użytkownika), wydajność, wymagania sprzętowe, możliwości konfiguracji oraz cena (od kilku tysięcy do programów na licencji freeware) . Wybór stosownego oprogramowania zależy od możliwości finansowych oraz świadomości informatycznej bibliotekarza, dla którego może stać się ono nieocenioną pomocą w pracy.

4. Serwisy internetowe dla bibliotekarzy szkolnych

W sieci internetowej dostępnych jest wiele serwisów przeznaczonych
dla bibliotekarzy. Można tam znaleźć m.in. przepisy prawne, informacje o szkoleniach i ich programach, adresy bibliotekarskich zasobów sieciowych oraz inne, przydatne wiadomości i nowości, opisy programów komputerowych zarządzających pracą biblioteki, pomoce w edukacji czytelniczej i medialnej (np. scenariusze lekcji bibliotecznych, pomoce dydaktyczne), materiały konferencyjne. Na stronach tych bibliotekarze mogą dzielić się swoimi doświadczeniami zawodowymi, opiniami (fora dyskusyjne).
Serwis Elektroniczna Biblioteka Pedagogiczna SBP jest redagowany od roku 2002 przez bibliotekarzy bibliotek pedagogicznych. Od roku 2008 funkcjonuje w ramach Sekcji Bibliotek Pedagogicznych i Szkolnych Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich (SBP) .
Jest to ogólnokrajowa platforma cyfrowa przeznaczona dla bibliotekarzy zarówno bibliotek pedagogicznych, jak i szkolnych oraz kadry nimi zarządzającej. Intencją twórców serwisu jest integracja środowiska bibliotekarzy, wspieranie ich w pracy zawodowej, wymiana doświadczeń, pomoc w doskonaleniu warsztatu i samokształceniu podnoszącemu poziom umiejętności. Podstawowymi założeniami EBP SBP, dostępnego pod adresem http://e-pedagogiczna.edu.pl, jest dostarczanie wiedzy fachowej (przez publikacje elektroniczne) oraz porad i informacji bieżącej niezbędnej w pracy zawodowej bibliotekarzy, gromadzenie i usprawnienie obiegu informacji zawodowej, wspomagającej pracę bibliotekarzy bibliotek pedagogicznych i szkolnych, upowszechnienie nowoczesnych standardów pracy bibliotecznej, podnoszenie poziomu edukacji kadr placówek bibliotecznych , rekomendowanie nowych metod zarządzania bibliotekami pedagogicznymi oraz wzmacnianie roli bibliotek pedagogicznych jako centrów informacji edukacyjnej .

Rysunek 13. Strona główna serwisu Elektronicznej Biblioteki Pedagogicznej SBP. Źródło własne.
Na stronie http://e-pedagogiczna.edu.pl znaleźć można informacje dotyczące zarządzania biblioteką (akty prawne), rozwiązania organizacyjne dla bibliotek, informacje dotyczące awansu zawodowego nauczyciela - bibliotekarza na poszczególne stopnie, materiały szkoleniowe, dokładne opisy systemów bibliotecznych (MOL 2000+, Biblioteka Szkolna MOL, LIBRA 2000 i LIBRA DOS, PROLIB, ALEPH, PATRON, BIBLOS, SOWA, informacje Ne temat wdrażania tychże systemów, gromadzenia, opracowywania i udostępniania zbiorów, scenariusze zajęć, projekty edukacyjne, informacje o konkursach, spotkaniach autorskich, wystawach, wykładach i seminariach, osobny dział poświęcony jest biblioterapii. Serwis zawiera bazę adresową bibliotek pedagogicznych w Polsce, prezentuje historię wybranych bibliotek w kraju czy galerię ekslibrisów. Z poziomu serwisu jest dostęp do 82 katalogów on-line oraz baz danych (np. bazy bibliograficzne, kartoteki zagadnieniowe, bazy artykułów z różnych zakresów itp.) bibliotek polskich, materiałów konferencyjnych. Bardzo przydatny i ciekawy dla nauczyciela - bibliotekarza jest link do projektu Baza edukacyjnych zasobów Internetu, celem którego jest utworzenie nowego sprawnie działającego źródła informacji w bibliotekach pedagogicznych. Projekt budowy takiej bazy narodził się w Dolnośląskiej Bibliotece Pedagogicznej i jej filiach, a do prac nad nim włączyło się już kilka bibliotek z ogólnopolskiej sieci bibliotek pedagogicznych . Nieocenionym źródłem informacji, wymiany poglądów i spostrzeżeń jest forum EBP SBP dla bibliotekarzy i dyrektorów placówek, posiadające kilka kategorii tematycznych i działów m.in. dotyczących awansu zawodowego, organizacji bibliotek, komputeryzacji i systemów bibliotecznych, związanych z nim problemów, ewidencjonowania, gromadzenia i selekcji zbiorów, działalności edukacyjnej, itd.
Innym przykładem portalu internetowego dla bibliotekarzy jest serwis informacyjny Ośrodka Edukacji Informatycznej i Zastosowań Komputerów z siedzibą w Warszawie, dostępny pod adresem: http://biblioteka.oeiizk.waw.pl/index.html. Znaleźć tam można informacje m.in. o szkoleniach komputerowych prowadzonych przez tą instytucję, ich programach, terminach, opisy programów komputerowych z przeznaczeniem dla bibliotek, pomoce dydaktyczne, adresy bibliotekarskich zasobów sieciowych i wiele innych. Istnieje tu możliwość publikacji artykułów celem wymiany doświadczeń, współpracy, prezentacji własnego dorobku nauczycieli - bibliotekarzy (np. scenariuszy lekcji). Autorzy serwisu umieścili w nim nie tylko bazę zasobów sieciowych, czyli linki do najbardziej popularnych stron WWW dla bibliotekarzy, biuletynów, czasopism, katalogów bibliotecznych , ale także bazę stron internetowych bibliotek szkolnych .
Jednym z najbardziej znanych serwisów dla bibliotekarzy jest platforma cyfrowa SBP EBIB - Elektroniczna Biblioteka. Dostępna pod adresem http://www.ebib.info/. Biuletyn EBIB jest przykładem elektronicznego czasopisma w wersji on-line, skierowanego do bibliotekarzy oraz wszystkich zainteresowanych zawodem i pracą bibliotekarza, bibliotekarstwem. Czasopismo udostępnia artykuły zgodnie z ideą open access, tj. bez ograniczeń i opłat. Wydawane jest od 1 kwietnia 1999 roku przez Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich .

Rysunek 14. Strona główna Elektronicznej Biblioteki (EBIB). Źródło własne.
Serwis EBIB zawiera stałe działy, aktualizowane według potrzeb, m.in.: Edukacja - zbiór adresów bibliotekarskich, Prawo - akty prawne i przepisy dotyczące zawodu bibliotekarza i samych bibliotek, Czasopisma - listy i spisy treści tradycyjnych polskich czasopism bibliotekarskich, Konferencje - polskie i zagraniczne sesje naukowe, warsztaty czy seminaria, Linki - adresy internetowe wspomagające pracę bibliotekarza, i inne . Spośród specjalistycznych działów EBIB wymienić też warto łącza do katalogów on-line bibliotek na świecie, ich stron internetowych, bibliotek wirtualnych, bibliotek narodowych. Na łamach serwisu poruszane są problemy współczesnych bibliotek - także cyfrowych (digitalizacji), szerokiego zagadnienia informacji i komunikacji, zjawiska, jakim jest Internet, technologii informacyjnych a także czytelnictwa.

Rysunek 15. Biuletyny EBIB - tu numer 2 i 3 dotyczące wykorzystania Internetu w bibliotekach.
Źródło własne.
Niezwykle cenną inicjatywą - nie tylko dla bibliotekarzy - jest portal Kujawsko-Pomorskiej Biblioteki Cyfrowej, dostępny pod adresem http://kpbc.umk.pl/dlibra. Jest to jedna z kilkunastu prężnie działających regionalnych bibliotek cyfrowych w kraju, których zasoby przeglądać można równocześnie z wykorzystaniem aplikacji Federacji Bibliotek Cyfrowych dostępnej pod adresem http://fbc.pionier.net.pl/owoc.
Warto bliżej scharakteryzować Kujawsko-Pomorską Bibliotekę Cyfrową bowiem udostępnia ona wiele wartościowych publikacji elektronicznych (zarówno historycznych jak i współczesnych) poświęconych bibliotekarstwu. Celem projektu jest umożliwienie dotarcie wszystkim zainteresowanym do zasobów wiedzy, a także cennych zabytków kultury piśmienniczej a tym samym wspieranie edukacji, nauki, turystyki oraz potencjału intelektualnego i innowacyjnego społeczeństwa . Zasób biblioteki został podzielony na trzy duże kolekcje tematyczne: regionalna, czyli cyfrowe książki i dokumenty dotyczące Kujaw, Pomorza i Ziemi Dobrzyńskiej, materiały dydaktyczne - cyfrowe wersje wybranych podręczników, monografii i artykułów oraz dziedzictwo kulturowe - kopie wybranych najcenniejszych starych ksiąg, rękopisów, inkunabułów, zbiorów ikonograficznych, kartograficznych .

Rysunek 16. Strona główna Kujawsko-Pomorskiej Biblioteki Cyfrowej. Źródło własne.
Oprócz zdigitalizowanych zbiorów Biblioteka posiada forum dla społeczności czytelników i bibliotekarzy pod adresem http://forum.biblioteka20.pl/.
Wśród zasobów Kujawsko-Pomorskiej Biblioteki Cyfrowej znajduje się pismo o zasięgu ogólnopolskim dla bibliotek publicznych, pedagogicznych oraz szkolnych Poradnik Bibliotekarza w wersji cyfrowej. Poradnik jest czasopismem problemowo-warsztatowym, ukazującym się od października 1949 roku w wersji papierowej, a od lutego 2008 - właśnie w cyfrowej. Czasopismo zawiera artykuły problemowe, interpretacje przepisów prawnych i porady prawne dla bibliotekarzy, relacje z konferencji i sympozjów, teksty z zakresu rynku książki, recenzje literatury zawodowej, przykłady bogatej działalności bibliotek w środowisku, promocji i działań marketingowych bibliotek, propozycje różnych form pracy z czytelnikiem, scenariusze imprez, lekcje biblioteczne, zestawienia bibliograficzne, wiadomości, komunikaty, felietony. Kilka razy w roku ukazują się dodatki do „Poradnika”: wytyczne IFLA, słowniczki, kanony książek, kalendaria rocznic literackich i noblistów .
Pod adresem http://poradnikbibliotekarza.pl/ dostępna jest strona internetowa czasopisma.
Rysunek 17. Cyfrowa wersja Poradnika Bibliotekarza dostępnego w Kujawsko-Pomorskiej Bibliotece Cyfrowej. Źródło własne.

Nie sposób wymienić wszystkich portali i serwisów przeznaczonych dla bibliotekarzy, nie jest to zresztą celem pracy. Autor chciał tylko zasygnalizować ich mnogość oraz bogatą i niezwykle przydatną zawartość, różnorodność form i treści. Wspomnieć należy jeszcze krótko o innych - dotychczas niewymienionych, np.:
• Biblioteczny Serwis Sieciowy (http://www.wsp.krakow.pl/kbin/bss/index.html),
• Biblioteka Interklasy (http://www.biblioteka.edu.pl/),
• serwis Bibliotekarz Szkolny (http://www.vulcan.edu.pl/bibliotekarz/)
• internetowe zasoby biblioteczne (http://www.bg.univ.gda.pl/pl/strony/pl_domowe.html)
• strona Biblioteki Narodowej (http://www.bn.org.pl/)
• Katalog Rozproszony Bibliotek Polskich KaRo (http://karo.umk.pl/Karo/)
• NUKAT - Narodowy Uniwersalny Katalog Centralny (http://www.nukat.edu.pl/)
• Library of Congress (http://www.loc.gov/index.html)
• Biblioteka w Szkole (http://www.sukurs.edu.pl/sklep/)
• Polska Platforma Cyfrowa europejskiej sieci bibliotek szkolnych ENSIL(http://jjk.nazwa.pl/ensil/)
• serwis dla bibliotekarzy, studentów bibliotekoznawstwa (http://pulowerek.pl/)
• Biblioteka Analiz (http://www.biblioteka-analiz.pl/)
• katalog czasopism (http://katalog.czasopism.pl/index.php/Strona_g%C5%82%C3%B3wna)
• polska prasa w Internecie (http://wodip.opole.pl/internet/czasopisma.htm)
• Wolne Lektury (http://www.wolnelektury.pl/katalog/)
• Repozytorium Zespołu Bibliotek Cyfrowych (http://dlibra.psnc.pl/biblioteka/dlibra)
• e-Kolekcja Czasopism Polskich (http://buwcd.buw.uw.edu.pl/e_zbiory/ckcp/CKCP.html)
• serwis poświecony książkom elektronicznym eBooks.pl (http://www.ebook.pl/)
• biblioteka internetowa Exlibris (http://exlibris.biblioteka.prv.pl/)
• Internetowa Biblioteka Historyczna (http://www.historia.terramail.pl/)
• serwis portalu Wirtualna Polska (http://abc.wp.pl/komunikat/?sN=ksiazki)
• prasa w Internecie (http://www.bilp.uw.edu.pl/prasa/index.html)
• Poezja Polska - Internetowy serwis poetycki (http://www.poezja-polska.pl/fusion/main.php)
• serwis poświęcony dawnej literaturze polskiej - Staropolska (http://www.staropolska.pl/index.php)
• bibliograficzna baza danych z zakresu bibliotekoznawstwa i informacji naukowej (http://www1.bg.us.edu.pl/bazy/cytbin/)
• Polska Bibliografia Literacka (http://pbl.ibl.poznan.pl/dostep/)
• Polskie bibliografie i informatory w Internecie (http://www.bj.uj.edu.pl/var/bibliogr1_pl.php)
• Słownik pojęć z zakresu bibliotekoznawstwa z informacji naukowej i czytelniczej (http://bibliomaniak.w.interia.pl/slowniczek.html)
Gdyby dodać do tej listy strony poszczególnych czasopism, wydawnictw, katalogi biblioteczne, strony bibliotek, utworzy się pokaźna baza wiedzy i materiałów przydatnych w pracy każdego nauczyciela - bibliotekarza. Nie sposób ominąć tak cennych i licznych forów internetowych i list dyskusyjnych, np.:
• Biblioteka 2.0 - forum bibliotekarzy cyfrowych (http://forum.biblioteka20.pl/)
• Forum EBIB - różne fora dyskusyjne dla bibliotekarzy (http://ebib.oss.wroc.pl/phpBB/)
• Forum "Biblioteki w szkole" - forum dyskusyjne bibliotekarzy szkolnych i pedagogicznych (http://www.sukurs.edu.pl/forum/)
• HORBIB - lista dyskusyjna polskich bibliotekarzy pracujacych w systemie HORIZON (http://www.man.torun.pl/archives/horbib-l.html)
• INFOBIB-L - lista dyskusyjna pracowników informacji naukowej bibliotek szkół wyższych (http://www.man.torun.pl/archives/infobib-l.html)

Rysunek 18. Forum internetowe dla bibliotekarzy Biblioteka 2.0. Źródło własne.


Rysunek 19. Forum internetowe EBIB dla bibliotekarzy. Źródło własne.

5. Strona WWW biblioteki szkolnej
W epoce społeczeństwa informacyjnego biblioteka szkolna powinna pełnić rolę centrum informacyjnego. W jej zbiorach muszą się znaleźć źródła informacji we wszystkich dostępnych postaciach, formatach. Jak słusznie zauważa z B. Boryczka,
jednym z przejawów nowej działalności biblioteki szkolnej powinno być jej zaistnienie
w Internecie, tworzenie własnej strony WWW. Witryna taka pełniłaby nie tylko funkcję informacyjną o działalności biblioteki, ale także rolę punktu wyjściowego dla uczniów
i nauczycieli poszukujących w sieci interesujących wiadomości .
Strona WWW jest wizytówką nowoczesnej biblioteki szkolnej, staje się punktem wyjściowym dla uczniów poszukujących w sieci interesujących ich treści. Dotychczas najczęściej biblioteki szkolne nie posiadały w ogóle serwisów internetowych, a nawet jeżeli, to były one hipertekstowo jedynie ze stroną główną szkoły, mają charakter wizytówki: zawierają skromne wiadomości na temat samej biblioteki - liczbę zbiorów, dni i godziny otwarcia, sposób udostępniania zbiorów, stan komputeryzacji (jeśli taka istnieje), opis lokalu i działalność na forum szkoły. Do rzadkości należą odsyłacze do innych miejsc związanych z nauką, książką i czasopiśmiennictwem, które spełniałyby rolę tematycznego katalogu stron WWW. Własną stronę posiadają najczęściej biblioteki w zespołach szkół, bardzo rzadko w szkołach podstawowych .
Słuszność ma również twierdzenie Ewy Maleszy z Zakładu Bibliotekoznawstwa Uniwersytetu w Białymstoku, że własny, komplety serwis WWW z pewnością pomógłby
w promocji biblioteki wśród czytelników, którzy nie zawsze zdają sobie sprawę z tego, że postęp technologiczny dokonał się także w bibliotece , z pewnością ułatwiłby on kontakt na linii bibliotekarz - uczeń czy bibliotekarz - nauczyciel.
Centrum multimedialne przy bibliotece szkolnej jest idealnym miejscem umożliwiającym uczniom korzystanie w sposób celowy z ogólnodostępnych zasobów sieciowych. Jednak powodów, dla których szkolne centrum multimedialne i biblioteka powinny mieć własną stronę internetową, jest więcej. Laurel A. Clyde wymienia następujące:
1. Uczniowie rozwijają umiejętności wyszukiwania informacji poprzez włączanie się do prac związanych z projektowaniem i aktualizowaniem strony domowej biblioteki;
2. Szkolne centrum multimedialne jest głównym ośrodkiem informacji w szkole, logiczne więc wydaje się, że powinno być włączone we wszelką szkolną działalność informacyjną bazującą na Internecie; nauczyciele - bibliotekarze samodzielnie mogą przyczynić się do rozwijania prawdziwego szkolnego serwisu informacyjnego przez Internet;
3. Nie uczestnicząc ani w budowie szkolnej, ani bibliotecznej strony WWW, bibliotekarz traci szansę na promocje swojej biblioteki; serwis WWW jest dowodem, że szkolna biblioteka idzie z czasem adaptując nowe technologie do udzielania informacji. Jako szkolne centrum informacyjne, biblioteka powinna przejmować inicjatywę w udostępnianiu tą drogą informacji poprzez własną stronę domową;
4. Biblioteka szkolna może używać strony WWW do promowania własnych kolekcji i usług, specjalnej działalności bibliotecznej, np.: Książka Tygodnia, i serwisów, natomiast uczniowie i nauczyciele, najczęściej odwiedzający bibliotekę, powinni być włączani w działalność poprzez stronę WWW;
5. Bibliografie, recenzje książek, przewodniki po informacyjnych źródłach i inne dokumenty mogą być dostępne dla społeczności szkolnej na stronie WWW biblioteki, informacja udostępniana przez WWW obejmuje informacje o cytowaniach bibliograficznych, przewodniki internetowe, podręczniki on-line i bazy danych tworzone przez studentów i personel biblioteczny;
6. Możliwość dostępu do katalogu biblioteki ze strony głównej daje korzyść użytkownikom, którzy mogą przeglądać jego zawartość (np. z klasy, z domu, poprzez jakikolwiek terminal w publicznej bibliotece) nawet wówczas, gdy biblioteka szkolna jest zamknięta ; umożliwiają to programy takie, jak MOL, LIBRA, PATRON i inne.
Podobną opinię na temat korzyści płynących z zaistnienia biblioteki w sieci internetowej zamieszcza Bogumiła Staniów w artykule pt. "Internet w bibliotekach szkolnych
i pedagogicznych" . Autorka zalicza do nich m.in.:
1. Promowanie biblioteki i jej zbiorów, warsztatu informacyjnego, usług i bieżących przedsięwzięć na własnej stronie WWW;
2. Informowanie o własnych zbiorach w sieci wewnętrznej i zewnętrznej;
3. Aktualne informowanie o prawie oświatowym, ośrodkach i formach dokształcania nauczycieli bibliotekarzy, o programach dla bibliotek itd.;
4. Konsolidacja rozproszonego środowiska zawodowego, np. :
• korzystanie z serwisów informacyjnych i portali edukacyjnych
dla bibliotekarzy i aktywne uczestniczenie w ich działalności;
• utrzymywanie stałych kontaktów z innymi bibliotekami i ich pracownikami;
• śledzenie dokonań i przedsięwzięć międzynarodowych;
• lektura stron WWW czasopism bibliotekarskich;
• przeglądanie publikowanych spisów treści czasopism bibliotekarskich.
5. Możliwość korzystania na bieżąco z zagranicznej literatury fachowej dzięki transmisji plików FTP;
6. Udział w kursach i szkoleniach na odległość;
7. Zdobywanie aktualnych informacji o nowościach wydawniczych zamieszczanych
w serwisach i portalach o książce, na stronach WWW wydawców; możliwość zakupu książek, zamówienia, prenumeraty, korzystania z archiwum artykułów;
8. Aktualna informacja o mediach;
9. Bieżąca informacja na temat obowiązujących programów nauczania, wykazów lektur, literatury pomocniczej, podręczników i środków dydaktycznych zatwierdzonych przez MEN;
10. Pomoc w pracach informacyjno - bibliograficznych (bazy bibliograficzne, opracowywanie zbiorów);
11. Pomoc w pracy pedagogicznej:
• uczenie sposobów zdobywania informacji w Internecie;
• wykorzystanie Internetu na lekcjach bibliotecznych - jako atrakcyjnego źródła informacji;
• inspirowanie uczniów do tworzenia własnych dokumentów i ich publikowanie na stronach WWW;
• tworzenie i wykorzystywanie programów sprawdzających wiedzę
i umiejętności;
• szkolenie nauczycieli poszczególnych przedmiotów w zakresie wykorzystania Internetu w realizacji programów nauczania (nowa rola bibliotekarza szkolnego zwanego School Library Media Specialist).
12. Wzajemna wymiana doświadczeń, instruktaż poprzez pocztę elektroniczną.
Serwisy internetowe bibliotek szkolnych mogą i mają różne formy. Inna jest ich zawartość. Różnice te jednak dotyczą bardziej prezentacji zasobów bibliotecznych, niż treści w nich zawartych. Większość stron WWW bibliotek polskich ma bardzo podobną budowę i strukturę . Niektóre z nich mają charakter wizytówek, często są odnośnikami ze stron głównych szkoły, zawierając tylko kilka niezbędnych informacji, np. godziny otwarcia, kontakt, krótką informację o bibliotece. Są w tej grupie także rozbudowane witryny i serwisy bibliotek szkolnych, dopracowane w szczegółach nie tylko merytorycznie i pod względem zawartości, ale także pod względem graficznym. Lista stron bibliotek szkolnych stale się powiększa, według stanu z 24 maja 2009 lista stron WWW bibliotek szkolnych wygląda dosyć imponująco, jednak w skali całego kraju, przy liczbie szkół i szkolnych bibliotek jest to zaledwie ułamek: 206 pozycji .
W sieci jest wiele interesujących serwisów bibliotek szkolnych oraz centrów multimedialnych. Oto przykładowe adresy witryn internetowych bibliotek szkolnych:
• Biblioteka Szkolna w Alwerni - http://biblioteka.scholaris.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=19&Itemid=33
• Szkolne Centrum Biblioteczno-Informacyjne w Augustowie (rozbudowany serwis) - http://zstaugustow.cba.pl/biblioteka/
• Biblioteka Zespołu Szkół Ogólnokształcących nr 2 w Białej Podlaskiej - http://www.biblioteka-zso2.c0.pl/index.html
• Biblioteka Szkolna Zespołu Szkół Ekonomicznych w Bielsku-Białej - http://www.man.pl/~ozaist/bszse/
• Biblioteka LO im. ONZ w Biłgoraju - http://biblioteka.oeiizk.waw.pl/bib_szkol.html
• Biblioteka Zespołu Szkół Elektronicznych w Bydgoszczy - http://biblioteka.zse.bydgoszcz.pl/bib/
• Biblioteka Gimnazjum nr 29 w Gdańsku - http://gim29bib.w.interia.pl/
• Biblioteka im. Harry`ego Pottera, PSP 9 w Kędzierzynie-Koźlu - http://www.bibliotekapsp9.republika.pl/
• Biblioteka II LO im. Jana Śniadeckiego w Kielcach z katalogiem on-line - http://www.sniadek.pl/~biblioteka/index.html
• Biblioteka Liceum i Gimnazjum Zakonu Pijarów w Krakowie z bardzo rozbudowaną witryną - http://www.liceum.pijarzy.pl/biblioteka/
• Biblioteka Szkoły Podstawowej nr 18 w Nowym Sączu - http://biblioteka18.prv.pl/
• Biblioteka i centrum multimedialne I Liceum Ogólnokształcącego w Opolu - http://biblioteka.wodip.opole.pl/
• Biblioteka Zespołu Szkół Ogólnokształcących nr 10 w Poznaniu - http://biblioteka.viilo.poznan.pl/Pliki/strona.html
• Biblioteka ZSZ w Pszowie - http://www.zspszow.slask.pl/biblioteka/main.html
• Biblioteka Szkół Urszulańskich w Rybniku - http://www.bibliofilur.republika.pl/
• Biblioteka Zespołu Szkół Zawodowych w Starym Sączu - http://www.biblioteka_zsz1.republika.pl/
• Biblioteka Zespołu Szkół nr 1 w Sierpcu - http://www.zs1bibl.cba.pl/
• Biblioteka VIII LO im. Władysława IV i 58 Gimnazjum w Warszawie - http://www.wladyslaw.edu.pl/biblioteka/biblioteka.php
• Biblioteka I Liceum Ogólnokształcącego w Żywcu - http://biblioteka.lo-zywiec.pl/

Dobrze opracowany serwis biblioteki szkolnej powinien gromadzić, opracowywać i udostępniać informacje znajdujące się w Sieci; czynności te wymagają od bibliotekarza umiejętności tworzenia dokumentów - także w języku HTML. W Stanach Zjednoczonych istnieją specjalne witryny służące pomocą bibliotekarzowi szkolnemu w tworzeniu i zarządzaniu własnymi stronami WWW .
Tworzenie serwisu internetowego szkoły, w tym księgozbioru podręcznego on-line nie jest trudne. Zanim rozpocznie się tworzenie strony WWW należy zastanowić się przede wszystkim co będzie prezentowała i komu będzie służyła: uczniom, nauczycielom, rodzicom, osobom z poza szkoły czy może wszystkim jednocześnie. Pomocna w redagowaniu strony jest szeroko dostępna literatura, różnego rodzaju podręczniki, kursy HTML - w tym multimedialne, a także gotowe edytory, wspomagające projektowanie (np.: Pajączek, HomeSite, HotDog, WebEdit i inne) . W poszukiwaniu interesujących treści, szczególnie dla celów dydaktycznych, trzeba wziąć pod uwagę ich przydatność merytoryczną i językową. Należy systematycznie odwiedzać i aktualizować hiperłącza - jeżeli takie są zamieszczone. Tu pojawia się możliwość zorganizowania i zaktywizowania grupy uczniów w ramach, np. Koła Przyjaciół Biblioteki, która mogłaby sprawdzać aktualność dostępnych adresów, rozbudowywać stronę, wspomagając tym samym nauczyciela-bibliotekarza. Prowadzenie własnego serwisu WWW przez bibliotekę powinno odbywać się także przy współpracy z nauczycielami przedmiotów, którzy ostatecznie zatwierdzaliby daną stronę jako, np. pomoc dydaktyczną. Biblioteczny serwis nie zastąpi oczywiście tradycyjnych środków dydaktycznych, powinien jednak dać możliwość napisania referatu z dowolnego przedmiotu na podstawie internetowych źródeł, znalezienia potrzebnych informacji czy wyszukania w katalogu on-line potrzebnej książki. Ma on tę zaletę, iż w przeciwieństwie do księgozbioru podręcznego czy katalogu bibliotecznego, może być wykorzystywany przez dowolne osoby w różnych częściach świata, dlatego też należy zadbać o to, by użytkownik wiedział, gdzie znajduje się serwis i przez kogo jest udostępniany. Ważne są także informacje o samej bibliotece. Idealnym rozwiązaniem jest połączenie serwisu z wizytówką biblioteki. Z czasem można też utworzyć inną wersję językową strony , co z pewnością podniesie jej atrakcyjność.
Ważnymi elementami stron internetowych bibliotek - nie tylko szkolnych - są: ogólne informacje o bibliotece (pracownicy, godziny otwarcia, struktura biblioteki, informacje o wystawach i konkursach), ale także informacje o zbiorach, katalogach on-line, bazach danych dostępnych w bibliotece, jak też udostępnianych w Internecie, linki do serwerów bibliotecznych i innych ciekawych stron .
Zdaniem autora niniejszej pracy, aby mieć pewność, iż strona biblioteki będzie systematycznie odwiedzaną, należy „przyciągnąć” internautów oryginalnym i funkcjonalnym wyglądem (układ treści, menu, czytelność, odpowiednio wkomponowana i konsekwentna grafika, logiczny i intuicyjny układ treści, prosta nawigacja) oraz ciekawą i systematycznie uzupełnianą (aktualizowaną) treścią. Projektując stronę, należy wziąć pod uwagę odpowiednią kompozycję graficzną, która nie będzie rozpraszała nadmiarem szczegółów, lecz będzie przyciągała wzrok, prezentacja treści będzie przejrzysta i zrozumiała.
Komputer i Internet są bardzo ważnym elementem multimedialnego centrum, więc bibliotekarz musi starać się wykorzystać je jak najlepiej i jak najefektywniej, z dbałością o szczegóły, które przede wszystkim mają zachęcić ucznia do korzystania z usług biblioteki. Strona internetowa daje taką możliwość, a ponadto jest dowodem na to, że szkolna biblioteka staje się nowoczesnym medium, idzie z duchem czasu i potrzebami społeczeństwa, wykorzystując najnowocześniejsze technologie.

6. Lekcje biblioteczne z wykorzystaniem zasobów centrum multimedialnego oraz Internetu

Misją biblioteki jest nie tylko umożliwienie uczniom zdobywania wiedzy, informacji oraz umiejętności koniecznych do funkcjonowania w społeczeństwie, ale także wychowywanie poprzez rozwój zainteresowań czytelniczych, uwrażliwianie na piękno literatury, wdrażanie do samokształcenia, samodzielnego korzystania ze zbiorów bibliotecznych, kształtowanie systemu wartości i postaw moralnych, umacnianie szacunku wobec dziedzictwa narodowego, historycznego, regionalnego, rozbudzanie tolerancji.
W ogłoszonym w 1998 roku przez IFLA i UNESCO Manifeście Bibliotek Szkolnych zapisano, że biblioteka szkolna dostarcza informacji i pomysłów, które są podstawą satysfakcjonującego funkcjonowania w społeczeństwie edukacyjnym. Wyposaża uczniów w umiejętność uczenia się przez całe życie i rozwija wyobraźnię, przygotowuje do roli odpowiedzialnych obywateli. Obok procesów typowych również dla innych bibliotek (gromadzenie różnorodnych zbiorów, opracowanie, udostępnianie, informacja o zbiorach i ze zbiorów, praca pedagogiczna), świadczy także usługi, które ułatwiają wszystkim członkom społeczności szkolnej rozwijanie umiejętności krytycznego myślenia i efektywnego korzystania z informacji w różnych postaciach i za pośrednictwem różnych mediów .
Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 sierpnia 2007 roku edukacja czytelnicza i medialna ma na celu przygotowanie do samodzielnego poszukiwania potrzebnych informacji i materiałów, przygotowanie do odbioru informacji rozpowszechnianych przez media, przygotowanie do świadomego i odpowiedzialnego korzystania ze środków masowej komunikacji (telewizji, komputerów, prasy), kształtowanie postawy szacunku dla polskiego dziedzictwa kulturowego w związku z globalizacją kultury masowej. Do zadań szkoły, a także biblioteki należy też przygotowanie uczniów do życia
w społeczeństwie informacyjnym, stwarzanie warunków do nabywania umiejętności wyszukiwania, porządkowania i wykorzystywania informacji z różnych źródeł, z zastosowaniem technologii informacyjno-komunikacyjnych. Temu służyć mają między innymi lekcje biblioteczne.
Współczesna biblioteka szkolna, zgodnie z modelem wypracowanym przez bibliotekarzy amerykańskich, to bardzo ważne, centralne miejsce w szkole. Chodzi tu zarówno o najdogodniejsze dla wszystkich położenie pomieszczenia biblioteki w centrum szkoły, jak i o strategiczną rolę w procesie nauczania uczenia się. Nauczyciele-bibliotekarze kierują pracą biblioteki, a także pomagają nauczycielom w przygotowywaniu zajęć, zadań i pomocy dydaktycznych niezbędnych do konkretnych tematów lekcyjnych, powielaniu materiałów. Służą też radą w sprawach wykorzystania nowych technologii, metod aktywizujących i szkolą w tym zakresie nauczycieli .
Należy zgodzić się z Bogumiłą Staniów, że lekcje biblioteczne z wykorzystaniem zasobów centrum multimedialnego oraz Internetu stwarzają duże możliwości dla nauczyciela. Internet stanowi nieocenioną pomoc w pracy pedagogicznej. Pozwala uczyć, jak zdobywać informacje, oceniać ich jakość, odpowiednio przetwarzać pozyskane treści, korelować z danymi uzyskanymi z innych źródeł, dołączać do zasobu indywidualnej wiedzy, generować zapotrzebowanie na następne informacje . Wykorzystanie Internetu i najnowszych technologii informacyjnych z pewnością podnosi atrakcyjność zajęć, zapewnia aktualność i różnorodność informacji (nauczyciel formułuje zadanie typu: „Wyszukujemy informacje na temat...”), może też zachęcać do nawiązywania kontaktów ze specjalistami z różnych dziedzin wiedzy z całego świata (uczeń - badacz, ekspert) w trakcie zgłębiania konkretnych tematów, inspirować uczniów do tworzenia własnych dokumentów i ich publikowania na stronach WWW, np. jako sposób prezentacji wyników projektu (tworzenie własnych komunikatów, zgodnie z wymaganiami międzyprzedmiotowej ścieżki edukacja czytelnicza i medialna). Dzięki dostępowi do sieci globalnej uczeń zdobywa umiejętności pozwalające tworzyć i wykorzystywać programy sprawdzające wiedzę i umiejętności (ze wszystkich przedmiotów nauczania oraz z edukacji czytelniczej i medialnej). Bibliotekarz może szkolić nauczycieli przedmiotowych w zakresie wykorzystywania Internetu w realizacji programów nauczania (nowa rola bibliotekarza szkolnego, zwanego School Library Media Specialist), tworzyć dla nich kartoteki przydatnych adresów (i regularnie je uaktualniać), dzielić się doświadczeniami z pracy pedagogicznej z innymi nauczycielami, np.: publikować konspekty zajęć z edukacji czytelniczej i medialnej oraz scenariusze ciekawych zajęć pozalekcyjnych .
Zasoby Internetu są tak olbrzymie, że jego wykorzystanie przez nauczyciela w procesie dydaktycznym jest bardzo szerokie: stanowi źródło materiałów pomocnych w przygotowaniu zajęć, gotowych scenariuszy lekcji, imprez, tekstów źródłowych, zadań, grafiki, itd.
Tworzenie ciekawych scenariuszy zajęć z uczniami pomoże im w zrozumieniu tego, jak media zmieniają świat, pozwoli zrozumieć rolę mediów i informacji, nauczy wykorzystywać je w życiu codziennym. Oczywiście w pracy nad takimi scenariuszami należy uwzględnić takie pomoce dydaktyczne, jak komputer, różnego rodzaju media i multimedia oraz Internet, które stymulują ucznia do poszerzania wiedzy w atrakcyjnej dla niego postaci, podając ją - poprzez poglądowość - w sposób ciekawy i zrozumiały. Ocena przydatności i sposób wykorzystania nowoczesnych technologii wraz z Internetem należy do nauczyciela.
Wykorzystanie komputera i Internetu daje szansę pogłębienia możliwości prezentacji i zastąpienia nimi metod czysto werbalnego nauczania. Zwiększa to także możliwości uaktywnienia uczniów. Wykorzystując komputer w nauczaniu, dzieci uczą się formułowania problemu i analizowania możliwości uzyskania jego optymalnego rozwiązania. Wypracowanie konkluzji wyrabia w uczniach nawyk myślenia twórczego i pojęciowego. Realizuje się zatem cel procesu nauczania i uczenia się poprzez przyswajanie wiadomości, umiejętności i wartości oraz monitoruje proces dydaktyczno-wychowawczy .
Scenariusz lekcji z wykorzystaniem Internetu powinien być dokładnie przemyślany. Należy dokładnie zastanowić się nad celem zajęć i tym, co chcemy osiągnąć: przekazać ważne informacje, zainteresować odbiorcę, skłonić go do refleksji, pobudzić sferę emocjonalną. Ważny jest odpowiedni dobór środków i metod, dostosowany do możliwości uczniów, zaplanowanie czasu lekcji. Na lekcjach z Internetem nauczyciele powinni zwracać uwagę na praktyczne jego zastosowanie oraz uczyć, jak z niego korzystać.
Na stronie http://biblioteka.oeiizk.waw.pl/scenariusze.html (dostęp: lipiec 2009) znaleźć można wiele ciekawych scenariuszy zajęć z uczniami, w tym także z wykorzystaniem sieci internetowej, publikowanych przez nauczycieli bibliotekarzy. Przykłady takich scenariuszy zajęć lekcyjnych znajdują się w załączniku nr 1.
Badania eksperymentalne nad efektywnością wykorzystania technologii informacyjnych w procesie kształcenia na lekcjach w szkole podstawowej i gimnazjum wykazały, że użycie tychże technologii sprzyja: większemu zainteresowaniu tematem lekcji i większej satysfakcji uczniów z udziału w lekcji (większemu zaangażowaniu uczniów na lekcji); wyższemu poziomowi i bardziej zróżnicowanym formom aktywności uczniów; większej koncentracji uczniów, lepszemu wykorzystaniu czasu lekcji; większemu przyrostowi wiedzy, osiąganiu lepszych wyników nauczania; nabywaniu przez uczniów kompetencji związanych z wykorzystaniem technologii informacyjnych i komunikacyjnych w różnych sytuacjach życiowych .
Interesującą metodę wykorzystującą Internet jako narzędzie wspomagające tradycyjny proces nauczania zaproponowali naukowcy z San Diego University: Tom March i Bernie Dodge. Pojęcie WebQuestu zostało wprowadzone w połowie lat dziewięćdziesiątych przez B. Dodge'a dla określenia angażującego uczniów działania nastawionego na dociekanie, badanie, w którym wykorzystywane są narzędzia internetowe i gdzie większość lub wszystkie wykorzystywane informacje pochodzą z Internetu. Metoda ta uczy nie tylko ukierunkowanego poszukiwania informacji, ale również ich przetwarzania, pozwala na doskonalenie umiejętności rozwiązywania problemów, krytycznego i twórczego myślenia, współpracy w zespole. Wspomaga proces myślowy ucznia na poziomie analizy, syntezy i ewaluacji. WebQuest ma na celu rozwinięcie u uczniów umiejętności myślenia problemowego, daje możliwość kształcenia wspomaganego technologiami komunikacyjnymi i informacyjnymi, które uwzględniają uczenie się przez działanie, doświadczanie, odkrywanie, przyswajanie. WebQuest jest ćwiczeniem grupowym (uczy, więc pracy w zespole), ale może być także realizowany jako zadanie indywidualne. Poprzez opracowywanie ciekawych scenariuszy i przypisywanie członkom zespołów określonych ról pełni rolę motywującą - pobudza zainteresowanie uczniów danym zagadnieniem.
Metoda WebQuest, popularna w Stanach Zjednoczonych, w Polsce jest jeszcze mało znana. W Internecie możemy napotkać wiele anglojęzycznych zasobów dotyczących budowy i zastosowania WebQuestu oraz zadań zbudowanych w oparciu o tę metodę (m.in. na stronach:
• http://webquest.sdsu.edu/,
• http://edweb.sdsu.edu/people/bdodge/Professional.html,
• http://www2.yarden.ac.il/chinuch/english/new_webquests.htm
• http://www.ozline.com/learning/index.htm
• http://webquest.abc.pl/webquest.swf
• http://www.webquest.wombb.edu.pl/
• http://www.puw.pl/webquest/
Oto przykłady ciekawego wykorzystania metody WebQuestu:
• http://www.intereol.net/wq/WQ_nr%2013_Gotyk/index.html
• http://www.intereol.net/wq/WQ_nr_22_Kosciolki/index.html.
Warto jeszcze - za Dorotą Kwiatkowską i Magdaleną Lewandowską - wymienić zalety tej metody:
1. WebQuest bazuje na naturalnym zainteresowaniu uczniów komputerem i Internetem, wykorzystując te zainteresowania w procesie nauczania. Praca z komputerem promuje aktywne działanie, w przeciwieństwie do postawy biernego odbiorcy. Uczniowie mają okazję do pracy z aktualnymi, bezpośrednimi źródłami, rozwiązując „autentyczny” problem, analizując konkretne sytuacje, co sprawia, że omawiane zagadnienia w większym stopniu odnoszą się do życia i sytuacji ucznia, wypracowane sposoby mogą być wykorzystywane w życiu codziennym;
2. Metoda Kształtuje umiejętności rozwiązywania problemów, krytycznego i twórczego myślenia, współpracy w zespole, wspiera procesy myślowe analizy, syntezy i ewaluacji;
3. Przygotowuje do świadomego i krytycznego korzystania z usług internetowych (uczy wykorzystania technologii informacyjnych - w szkole, a później również życiu dorosłym);
4. Promuje posługiwanie się Internetem jako narzędziem pracy intelektualnej, co jak wykazują badania, zmniejsza jego negatywny wpływ na użytkownika.
Internet daje ogromne możliwości zarówno nauczycielowi, jak i uczniowi. Jednak pamiętać należy o zagrożeniach płynących z tego medium. M. Braun-Gałkowska wymienia następujące: dostęp do wielkiej liczby informacji, zarówno cennych, jak również mało wartościowych, czy wręcz fałszywych; różnorodna zawartość Internetu, m.in.: strony z pornografią (również prezentującą dewiacje, przemoc i pedofilię), na które można trafić także przypadkiem, przy poszukiwaniu innych informacji; mnogość reklam, działających w sposób zamierzony (zachęcenie odbiorcy do zakupienia określonego towaru) i niezamierzony (nie doprowadzający do zakupów, ale powodujący zmiany w psychice przez sam kontakt z reklamą); wreszcie fakt, że Internet „wciąga” i pochłania wiele czasu - wielość i różnorodność informacji nierzadko prowadzi do wielogodzinnego przesiadywania przed komputerem, kosztem relacji rodzinnych i przyjacielskich.
Dlatego konieczna jest odpowiednia, efektywna edukacja medialna ucząca, jak mądrze korzystać z dostępu do Sieci, jak ustrzec się przed zagrożeniami płynącymi z Internetu. To wielkie wyzwanie i misja - także dla nauczyciela-bibliotekarza. Celowe jest przeprowadzenie zajęć ukazujących niebezpieczeństwa i pułapki Internetu. Przykładowy scenariusz takich zajęć znajduje się w załączniku nr 2.
Istnieją jeszcze inne korzyści pracy ucznia z Internetem. Dzięki zabawie, uczniowie poznają tajniki Sieci, na zajęciach pozalekcyjnych uczniowie mogą przygotować (także z pomocą nauczyciela) stronę internetową biblioteki czy szkoły z aktualnymi informacjami, historią, wiadomościami o nauczycielach, absolwentach. W ten sposób poznają zasady tworzenia dokumentów w języku HTML, a bibliotece pozwalają na zaistnienie w globalnej sieci. Internet może być doskonałym narzędziem do utrzymywania kontaktów i rozwoju współpracy z uczniami innych krajów (np. udział w programie e-Twinning
czy internetowym konkursie Europa AT school). Na stronach WWW znaleźć można dużą ofertę konkursów, dzięki którym uczniowie - oprócz cennych nagród, mogą porównać swoje umiejętności z umiejętnościami rówieśników (np. konkurs na szkolną witrynę na portalu EDUSEEK). Udział w takich konkursach zmusza uczniów do podnoszenia swoich umiejętności. Poprzez Internet dzieci w wieku szkolnym mają możliwość rozwijania kontaktów rówieśniczych poprzez klientów IRC i popularne komunikatory. Uczniowie bardziej zainteresowani jakąś dziedziną mogą poszerzać swoją wiedzę poprzez udział w wybranych grupach dyskusyjnych, inni znajdą wiele miejsc, które służą rozrywce dostosowanej do wieku i potrzeb. Wreszcie redagując gazetkę szkolną lub ścienną można wykorzystać zasoby sieci internetowej w celu jej uatrakcyjnienia .
Podsumowując należy stwierdzić, że komputer i Internet powinny być nie tylko celem, ale i środkiem pracy dydaktycznej nauczyciela bibliotekarza. Mimo, iż zajęcia z komputerem nie zastąpią zajęć prowadzonych tradycyjnie, mogą stać się cennym narzędziem w procesie nauczania-uczenia się. Należy preferować takie formy zajęć, które stymulują aktywność ucznia, zachęcają do samodzielności, ale również prowokują do selektywnego i krytycznego traktowania pozyskanych informacji. Zadaniem technologii informacyjnych oraz Internetu w szkole - także w szkolnej bibliotece, jest sprzyjanie rozwojowi społecznemu ucznia, ale gwarantem prawidłowego ich wykorzystania musi być nauczyciel.

***
Rozważania zawarte w pracy mają na celu ukazanie roli Internetu w bibliotece szkolnej. Została tu przedstawiona została wizja nowoczesnej biblioteki szkolnej, podyktowana rozwojem technologii informatycznych i informacyjnych, a także koniecznością dostosowania się współczesnej biblioteki do wymogów czasu poprzez jej komputeryzację, wybór odpowiedniego oprogramowania bibliotecznego, poprzez wykorzystanie Internetu w pracy bibliotekarza oraz celową edukację obejmującą zarówno uczniów, jak i nauczycieli.
Nie sposób przecenić roli Internetu. Postęp technologiczny jest tak zaawansowany, że zarówno szkoła, jak i biblioteka szkolna muszą sprostać wymogom dzisiejszych czasów, uwarunkowanych szybkim rozwojem technologii komputerowych i informacyjnych.
W przeszłość odchodzi pokolenie, które nie miało do czynienia z Internetem, mniejszością są ludzie negujący wartość Internetu i przydatność komputera. Współczesne pokolenia, to pokolenia internautów, niejednokrotnie uzależnionych od Internetu, niewyobrażających sobie życia bez Internetu, ale także dostrzegające jego wartościowość i atrakcyjność.
Jak pisze profesor Wacław Strykowski Przede wszystkim jednak media są dla uczniów źródłami informacji oraz bazą i inspiracją dla ich wszechstronnej aktywności i samodzielnego uczenia się .
Podsumowując zauważyć można, że Internet staje się jednym z głównych źródeł pozyskiwania informacji, rozrywki, komunikacji międzyludzkiej, jego atutem jest szybkość, łatwość dostępu, co pociąga za sobą oszczędność czasu, niewielkie lub żadne nakłady finansowe ze strony użytkownika. WWW opanowała już różne dziedziny życia i aktywności człowieka, nieodzowny stał się w szkole oraz bibliotece szkolnej. Odwołując się do wyników ankiety stwierdzić należy, że młodzież chętnie korzysta z Internetu z uwagi na wyżej wymienione atuty. Biblioteka szkolna musi więc sprostać zapotrzebowaniom ucznia w zakresie dostępu do najnowszych osiągnięć cywilizacyjnych.

BIBLIOGRAFIA
OPRACOWANIA:

Artemiuk-Sołkiewicz D., Piskorska T., Komputeryzacja biblioteki. Tryb dostępu: http://www.bialystok.edu.pl/cen/archiwum/aspekty/as2003/da.htm.
Batorowska H., Kamińska - Czubała B.: Szkolne Centrum Informacji. Kraków 2002.
Bednarek-Michalska B., EBIB historycznie rzecz ujmując... Tryb dostępu: http://ebib.oss.wroc.pl/arc/e012-03.html [EBIB 2000, nr 4].
Boryczka B., Biblioteki szkolne w Internecie. Tryb dostępu: http://ebib.oss.wroc.pl/matkonf/iwb/boryczka.php#1.
Braun-Gałkowska M., Oddziaływanie Internetu na dzieci. Referat wygłoszony na konferencji „Dziecko a Internet. Szanse - zagrożenia”, 9 grudnia 2002 r. Sala Kolumnowa Sejmu RP. Tryb dostępu: http://www.brpd.gov.pl/braun_galk.html.
Chudzińska M., Konieczność i kierunki zmian w organizacji bibliotek szkolnych w Polsce. Tryb dostępu: http://www.szkolnictwo.pl/index.php?id=PU4976.
Gajkiewicz J., MOL po nowemu, Vulcan, Biuletyn Informacyjny 4/2000 (32). Tryb dostępu: http://www.vulcan.edu.pl/biuletyn/bi32/06mol_po_nowemu.html.
Internet jako narzędzie dydaktyczne, oprac. W. Wolańska. Tryb dostępu: http://www.zspolice.pl/nasza_szkola/materialy_dydaktyczne/jezyk_obcy/internet_dydaktyka.pdf.
Kolasa W.M., Król M., Analiza możliwości komputerowych systemów bibliotecznych. Raport 2006. Tryb dostępu: http://www.koszykowa.pl/biblioteka/files/konf2006/kolasa_wladyslaw.pdf.
Kotuła S.D., Technologie informacyjne i komunikacyjne w Szkolnym Centrum Informacji. Tryb dostępu: http://www.wbp.olsztyn.pl/bwm/1-2_07-ie/technologie.htm.
Kucharska K., Projekt Centrum Informacyjnego w Gimnazjum Nr 2 w Łowiczu. Tryb dostępu: http://gim2.lowicz.pl/text/programy/bibliot.doc.
Kwiatkowska D., Lewandowska M., WEBQUEST: metoda pracy z uczniami. Tryb dostępu:http://gazeta-it.pl/200305225059/WEBQUEST-metoda-pracy-z-czniami.html.
Malesza E., Ogólna charakterystyka stron WWW polskich bibliotek . Tryb dostępu: http://www.oss.wroc.pl/biuletyn/ebib07/1_malesza.html.
Piotrowicz G., Wpływ technologii teleinformatycznych na kształt i funkcjonowanie współczesnych bibliotek uczelnianych. Tryb dostępu: http://ebib.oss.wroc.pl/matkonf/iwb2/piotrowicz.php#do35.
Skórka S., Internetowa strona WWW - nowe narzędzie informacji w bibliotece szkolnej, [w:] Biblioteka w szkole 1999, nr 6.
Staniów B., Internet w bibliotekach szkolnych i pedagogicznych. "Biblioteka w Szkole" 2002, nr 2.
Staniów B., Internet w bibliotekach szkolnych i pedagogicznych. Korzyści wynikające z wykorzystania Internetu w pracy nauczycieli-bibliotekarzy (pracowników bibliotek szkolnych i pedagogicznych) . Tryb dostępu: http://ebib.oss.wroc.pl/matkonf/iwb/staniow.php.
Staniów B., Współczesna biblioteka szkolna - centrum informacji w szkole. Tryb dostępu: http://www.bu.umk.pl/BE/wspolczesna.html.
Strykowski W., Edukacyjne walory Internetu, http://www.brpd.gov.pl/strykowski.html.
Strykowski W., Wyposażenie i obudowa medialna niezbędnym elementem procesu kształcenia, Zakład Technologii Kształcenia UAM Poznań. Tryb dostępu: http://www.ptm.edu.pl/www/start2.html.
Tomkiewicz B., Biblioteka obecna w szkole. [w:] Biblioteka w szkole 1992, nr 1.
Węglarz A., Szklone Centrum Informacji - nowa rola biblioteki szkolnej. Tryb dostępu: http://www.awans.net/strony/biblioteki/weglarz/weglarz1.html.
Wolańska W. (oprac.), Internet jako narzędzie dydaktyczne,. Tryb dostępu: http://www.zspolice.pl/nasza_szkola/materialy_dydaktyczne/jezyk_obcy/internet_dydaktyka.pdf.

ŹRÓDŁA:

Biblioteka szkolna XXI wieku. Tryb dostępu: http://www.wsp.krakow.pl/kbin/bss/ai_w_bibliotece.html#01
http://biblioteka.oeiizk.waw.pl/bib_szkol.html
http://biblioteka.oeiizk.waw.pl/linki.html
http://e-pedagogiczna.edu.pl/27,l1.html
http://e-pedagogiczna.edu.pl/index.php?akcja=forum_zobacz
http://ultra.ap.krakow.pl/~wmkolasa/ak/libra.html
http://www.dbp.wroc.pl/linki/index.php
http://www.exell.pl/coliber/doc1/
http://www.mol.pl/?mol=17
Raport strategiczny IAB Polska Internet 2008. Tryb dostępu: http://www.iabpolska.pl/20090601260/raport-internet-2008.html, lipiec 2009
Rozporządzenie MEN z dn. 23 grudnia 2008 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół. Dz. U. z 15 stycznia 2009 r. Nr4, poz. 17, zał. 4).
Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 sierpnia 2007 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół (Dz. U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2572, z późn. zm., załącznik nr 1, poz.1100)

---