CZYNY NIEDOZWOLONE

Czynami niedozwolonymi (deliktami prawa cywilnego) są takie zdarzenia prawne, które wykazują łącznie następujące cechy:

• Wywołują szkodę

• Z punktu widzenia porządku prawnego są oceniane negatywnie

• Z mocy przepisów prawa stają się samoistnym źródłem stosunku zobowiązaniowego, którego treścią, od chwili powstania, jest obowiązek naprawienia szkody.

I. Klasyfikacja czynów niedozwolonych.

Czyny niedozwolone wyróżnione w kodeksie cywilnym, są klasyfikowane wg kryterium wspólnych cech zdarzenia, z którym przepis łączy powstanie odpowiedzialności odszkodowawczej. Można wyróżnić:

• Odpowiedzialność za czyny własne

• Odpowiedzialność za cudze czyny

• Odpowiedzialność za niezgodne z prawem wykonywanie władzy publicznej

• Odpowiedzialność za zwierzęta

• Odpowiedzialność za rzeczy

• Odpowiedzialność związana z użyciem sił przyrody

• Odpowiedzialność za produkt niebezpieczny.

ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA WŁASNE CZYNY

W tym przypadku szkoda powstaje w związku z zachowaniem się człowieka, z tym że wywołać szkodę może zarówno działanie człowieka, jak i zaniechanie działania. Jednak w przypadku zaniechania, szkoda musi powstać w wyniku niepodjęcia działania przez podmiot, który do tego działania był zobowiązany (dotyczy obowiązku ustawowego i umownego). Ponadto zachowanie, które wyrządza szkodę musi być bezprawne, przy czym niezgodność z prawem to nie tylko naruszenie przepisów prawa, ale też norm postępowania wynikających z zasad współżycia społecznego.

Odpowiedzialność ponosi osoba fizyczna albo prawna, która jest sprawcą szkody. W sytuacji gdy jest kilku sprawców, ponoszą oni odpowiedzialność solidarną. Co ciekawe, na równi ze sprawcą szkody odpowiedzialność ponoszą osoby, które pośrednio przyczyniły się do jej powstania (podżegacz i pomocnik) oraz osoby, które ze szkody wyrządzonej innej osobie skorzystały (paser). [art.422 k.c.]

Odpowiedzialność wymienionych wyżej podmiotów oparta została na zasadzie winy. Odpowiedzialność powstaje bez względu na postać czy stopień winy, jednak któraś z tych okoliczności może mieć wpływ na wyznaczenie sposobu naprawienia szkody, np. wysokość odszkodowania.

Wina definiowana jest jako „ujemna ocena zachowania sprawcy, wynikająca z możliwości postawienia mu zarzutu, że jest ono niewłaściwe”. W dziedzinie czynów niedozwolonych wyróżnić można 2 postacie winy:

• Winę umyślną (dolus)

• Winę nieumyślną [niedbalstwo] (culpa)

Z winą umyślną mamy do czynienia wtedy, gdy w psychice sprawcy istnieje świadomość i zgoda na osiągniecie skutku w postaci szkody. Może ona polegać na tym, że sprawca chce swoim bezprawnym zachowaniem wyrządzić szkodę (dolus directus) lub ma świadomość możliwości jej wyrządzenia i godzi się na to (dolus eventualis).

W przypadku winy nieumyślnej sprawca nie dąży do wywołania szkody. Sprawca może mieć przy tym świadomość bezprawności swojego zachowania i bezpodstawnie sądzić iż szkody uniknie (lekkomyślność) lub w ogóle nie uświadamiać sobie bezprawności swego zachowania, mimo że mógł i powinien był rozpoznać zarówno bezprawność zachowania jak i jego skutki.

W przypadku osób prawnych, gdy szkodę wyrządziła własnym czynem osoba prawna, jest ona zobowiązana do naprawienia szkody, którą wyrządziła drugiemu z winy swego organu (art. 416 k.c.).Tak więc odpowiedzialność odszkodowawcza osoby prawnej uzależniona jest od możliwości przypisania winy jej organowi. Jeżeli organ ten jest jednoosobowy, jego wina jest ustalana tak jak w wypadku osoby fizycznej będącej sprawcą szkody.

( wyłączenie odpowiedzialności)

Wyłączenie odpowiedzialności obejmuje okoliczności, których wystąpienie uwalnia sprawcę uszczerbku od odpowiedzialności odszkodowawczej. Wyróżnia się okoliczności wyłączające bezprawność i okoliczności wyłączające winę.

Okoliczności wyłączające bezprawność, to np.:

• Obrona konieczna, czyli działanie osoby odpierającej bezpośredni (obrona musi mieć miejsce w czasie gdy trwa zamach) i bezprawny zamach na jakiekolwiek dobro własne lub innej osoby. Zamach musi pochodzić od człowieka i polegać na naruszeniu lub zagrożeniu dobra chronionego (dobro osobiste lub majątkowe). W trakcie obrony trzeba stosować tylko takie środki, które są niezbędne do odparcia zamachu. [art. 423 k.c.]

• Stan wyższej konieczności. Ma on miejsce wówczas, gdy zagrożenie, które dotyczy czyjegokolwiek dobra chronionego, pochodzi od rzeczy lub zwierzęcia. Jeżeli sprawca w celu uniknięcia niebezpieczeństwa zniszczy lub uszkodzi cudzą rzecz albo zrani lub zabije cudze zwierzę, jest zwolniony od obowiązku naprawienia wynikłej stąd szkody. Reguła ta nie obowiązuje gdy sprawca sam wywołał niebezpieczeństwo, niebezpieczeństwu można było zapobiec w inny sposób albo ratowane dobro było mniej ważne niż dobro poświęcone. [424 k.c.]

• Dozwolona samopomoc, polega ona na stosowaniu przymusu własnego w celu przywrócenia stanu zgodnego z prawem. [art.432 k.c.]

Okoliczności wyłączające winę:

• Niepoczytalność [art.425 k.c.]. Można ją przypisać osobom, które znajdują się w stanie wyłączającym świadome lub swobodne powzięcie decyzji lub wyrażenie woli. Dotyczy to upośledzeń cielesnych (ślepota, głuchota), oraz trwałych lub przemijających zaburzeń psychicznych, spowodowanych np. chorobą, użyciem lekarstw, czy wyczerpaniem fizycznym. Stan niepoczytalności nie będzie wyłączał odpowiedzialności, jeżeli sprawca szkody z własnej winy wprawił się w stan zanurzeń psychicznych, np. za pomocą alkoholu lub narkotyków.

• Małoletniość [art.426 k.c.] Małoletni, którzy nie ukończyli trzynastu lat nie ponoszą odpowiedzialności za wyrządzoną własnym czynem szkodę. Ustawodawca przyjął, że psychika takich osób nie jest jeszcze ukształtowana na tyle, żeby doskonale zdawały sobie sprawę tego co czynią.

Odpowiedzialność za cudze czyny.

Jeden podmiot ponosi odpowiedzialność odszkodowawczą za szkodę wyrządzoną osobie trzeciej czynem drugiego podmiotu. Należy do niej odpowiedzialność osób powierzających wykonanie czynności osobie trzeciej.

Art.427

Uszczerbek w sferze dóbr prawnie chronionych, które należą do osoby trzeciej, wyrzadza swoim zachowaniem podopieczny.

Podopiecznym może być wyłącznie osoba, której nie można przypisać winy w związku z zaistniałą szkodą.

Przyczynami, które uniemożliwiają przypisanie negatywnej oceny (winy) zachowaniu może być:wiek podopiecznego, jego stan psychiczny oraz stan cielesny.

Okoliczności konkretnej sprawy decydują o tym, czy charakter i zakres niepoczytalności umożliwiają wyłączenie winy. Brak podstaw do wyłączenia podopiecznego uniemożliwia konstruowanie odpowiedzialności osoby zobowiązanej do nadzoru.

Odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przez podopiecznego ponosi osoba, która była zobowiązana do sprawowania nad nim nadzoru. Może to być osoba fizyczna lub prawna. Źródłem tego obowiązku może być przepis prawa (np. rodzice z mocy art. 95 1. kro. mają obowiązek wykonywania pieczy nad osobą dziecka) albo umowa (np. umowa z pielęgniarką o sprawowanie pieczy nad starszą, zniedołężniałą osobą).

Ponadto odpowiedzialność za szkody wyrządzone przez podopiecznego ponoszą osoby, które pomimo braku obowiązku nadzoru sprawują faktyczną pieczę nad osobą, której nie można przypisać winy. Przykładem takich osób mogą być dziadkowie, którzy sprawują czasową pieczę nad wnukiem albo osoba obca opiekująca się dzieckiem sąsiadów.

W omawianym wypadku odpowiedzialność osoby sprawującej nadzór została oparta na zasadzie winy (tzw. wina w nadzorze). Kodeks cywilny wzmacnia pozycję poszkodowanego, ustanawiając domniemanie winy w nadzorze.

Podmiot sprawujący nadzór może uniknąć odpowiedzialności, jeżeli alternatywnie:

-obali domniemanie winy w nadzorze; w tym celu musi wykazać, że nadzór sprawował starannie. Dotyczy to zarówno zakresu obowiązków nadzoru, jak i sposobu ich wykonania;

-wykaże, że nie było związku przyczynowego pomiędzy niewykonywaniem albo nienależytym wykonaniem nadzoruj szkodą wyrządzoną przez podopiecznego.

Innymi słowy nadzorca, który wykonywał nadzór niesumiennie albo wcale go nie wykonywał, musi udowodnić, że szkoda powstałaby także wtedy, gdyby nadzór był sprawowany starannie.

Z zasady zarówno sprawca szkody, któremu w związku z jej wyrządzeniem nie można przypisać winy, jak i osoba zobowiązana nadzoru, która wykazała, że nadzór sprawowała starannie, nie ponoszą odpowiedzialności odszkodowawczej. W konsekwencji wystąpić wypadki, w których szkoda, pomimo że została wyrządzona bezprawnie, nie będzie mogła być naprawiona na podstawie art. 4l5 albo 427 k.c.

Ustawodawca, dążąc w takich wypadkach do tego, by stanowione przez niego prawo odpowiadało poczuciu sprawiedliwości społecznej, przewidział możliwość uzyskania całkowitego lub częściowego odszkodowania od sprawcy szkody, któremu winy nie można przypisać. Jego odpowiedzialność ma wtedy charakter wyjątkowy i jest oparta na zasadzie słuszności.

Odpowiedzialność osób powierzających wykonanie czynności innej osobie

Kodeks cywilny w obrębie niniejszej grupy czynów niedozwolonych poddaje niezależnej regulacji dwa Stany faktyczne.

1. Pierwszy z nich obejmuje odpowiedzialność za osobę, która samodzielnie wykonuje powierzone jej czynności

2. drugi zaś — odpowiedzialność za czynności powierzone podwładnemu.

Odpowiedzialność za czyny samodzielnego wykonawcy powierzonej czynności (art. 429 k.c.)

Szkoda powstaje w wyniku działania osoby, która samodzielnie wykonuje powierzoną jej czynność. Pomiędzy wyrządzeniem szkody i wykonywaniem powierzonej czynności musi istnieć związek funkcjonalny. Prawne znaczenie z punktu widzenia opisywanej odpowiedzialności mają jedynie te uszczerbki w sferze dóbr prawnie chronionych osoby trzeciej, które zostały wyrządzone przy wykonywaniu powierzonej czynności (np hydraulik naprawiający instalację wodociągową zalał mieszkanie sąsiada, które znajdowało

się poniżej miei.kania osoby zlecającej naprawę). Natomiast takiej doniosłości nie będą miały szkody wyrządzone przy okazji wykonywania czynności powierzonej (np. hydraulik, który dokonywał naprawy w mieszkaniu zlecającego czynność udał się do piwnicy w celu zamknięcia głównego zaworu dopływu wody; w trakcie pobytu w piwnicy okradł piwnicę sąsiada). Decydujące znaczenie ma tutaj cel działania sprawcy szkody. Jeżeli działa on w celu realizacji czynności zleconej, powstanie odpowiedzialność odszkodowawcza po stronie zlecającego. W wypadku gdy sprawca szkody działa w celu osobistym, taka odpowiedzialność nie powstaje.

Sprawca szkody musi działać samodzielnie. Oznacza to, że podczas wykonywania powierzonej czynności nie podlega on kierownictwu zlecającego czynność i nie ma obowiązku stosowania się do jego wskazówek.

Dla powstania odpowiedzialności zlecającego czynność niema znaczenia to, czy działanie wykonawcy, który szkodę wyrządził, było zawinione czy też niezawinione. Jeżeli jednak było ono zawinione, poszkodowany może dochodzić naprawienia szkody także od wykonawcy czynności powierzonej na podstawie art. 415 k.c. (za czyn własny). W takiej sytuacji odpowiedzialność odszkodowawcza zlecającego czynność i jej wykonawcy jest solidarna (art. 441 I k.c.).

Odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przez wykonującego czynność zleconą ponosi ten, kto zlecił jej wykonanie.

Odpowiedzialność zlecającego wykonanie czynności za szkody wyrządzone przez wykonawcę czynności została oparta na zasadzie winy (wina w wyborze): Jednocześnie ustawodawca wprowadził domniemanie winy w wyborze.

W celu uniknięcia odpowiedzialności osoba powierzająca wykonanie czynności musi alternatywnie:

— obalić domniemanie winy w wyborze; w tym celu należy wykazać, że wyboru dokonano starannie (np. powierzono wykonanie czynności osobie, która ma odpowiednie kwalifikacje formalne do jej wykonania);

— wykazać, że wykonanie czynności powierzyła podmiotowi, który w zakresie swojej zawodowej działalności trudni się wykonywaniem takich czynności.

Odpowiedzialność za czyny podwładnego (art. 430 k.c.)

Zdarzeniem, które wyrządza szkodę jest działanie podwładnego, który wykonuje powierzoną mu czynność.

Szkoda musi zostać wyrządzona przy wykonywaniu czynności powierzonej, a nie przy okazji jej wykonywania.

Sprawca szkody może być uznany za podwładnego, jeżeli wykonuje czynność na rachunek zwierzchnika, z którym zostaje w stosunku podporządkowania. Istota stosunku zwierzchnictwa przejawia się w tym, że podwładny podczas wykonywania powierzonej mu czynności ma obowiązek stosować się do wskazówek przełożonego (podlega kierownictwu zwierzchnika). Przyjmuje się, że chodzi tu o szeroko rozumiane podporządkowanie organizacyjne. Umożliwia to przyjęcie, że stosunek zwierzchnictwa wiąże poszczególnych członków danej jednostki organizacyjnej (np. pracowników zatrudnionych w przedsiębiorstwie) — umiejscowionych na wszystkich szczeblach jej struktury — z podmiotem, który tę jednostkę prowadzi na własny rachunek (np. przedsiębiorca). W takim rozumieniu podwładnym będzie zarówno osoba, która na najniższym poziomie struktury jednostki wykonuje proste czynności podlega szczegółowemu kierownictwu bezpośredniego przełożonego, jak i osoby, które w ramach struktury jednostki mają samodzielne albo kierownicze stanowiska. W wypadku tych ostatnich kierownictwo podmiotu prowadzącego jednostkę na własny rachunek będzie z reguły bardzo ogólne.

Ponadto działanie podwładnego, które powoduje wyrządzenie szkody osobie trzeciej, musi być zawinione. W takim wypadku poszkodowany może dochodzić naprawienia szkody solidarnie od podwładnego, za czyn własny oraz od przełożonego. Warto podkreślić, że w omawianej sytuacji doktryna prawa cywilneego dopuszcza stosowanie konstrukcji winy anonimowej. Wystarczy zatem, by powstała w wyniku zawinionego zachowania nieustalonego członka zespołu podwładnych.

Podmiotem odpowiedzialnym za szkodę wyrządzoną przez podwładnego przy wykonywaniu powierzonych mu czynności jest zwierzchnik. Może nim być osoba fizyczna albo prawna, która na rachunek powierza wykonanie czynności podwładnemu.

Zasadą odpowiedzialności przełożonego jest ryzyko.

Zwierzchnik nie może uchylić się od odpowiedzialności odszkodowawczej w wypadku, gdy wystąpią wszystkie przesłanki warunkujące jej powstanie (zawinione wyrządzenie osobie trzeciej szkody przez podwładnego przy wykonywaniu powierzonej mu czynności

ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA SZKODY WYRZĄDZONE PRZY WYKONYWANIU WŁADZY PUBLICZNEJ

(art.417-421 k.c.)

Ogólne reguły odpowiedzialności:

W tym przypadku szkoda powstaje w wyniku niezgodnego z prawem działania lub zaniechania przy wykonywaniu władzy publicznej. Tak jak w przypadkach odpowiedzialności za cudze czyny, szkoda musi zostać wyrządzona przy wykonywaniu władzy publicznej, a nie przy okazji jej wykonywania.

Szkoda musi powstać w związku z działaniem lub zaniechaniem jednostki organizacyjnej, której zostały przypisane kompetencje władzy publicznej. Nie ma tu znaczenia status bezpośredniego sprawcy szkody ani jego wina. Nie ma także potrzeby jego identyfikacji (tzw. sprawca anonimowy).

Aby można mówić o szkodzie, zachowanie jednostki organizacyjnej, która wykonuje władzę publiczną, musi być niezgodne z prawem i dotyczy to tylko powszechnie obowiązujących przepisów prawa a nie np. zasad współżycia społecznego.

Przykładami niezgodnego z prawem zachowania przy wykonywaniu władzy publicznej są np. wadliwe zabezpieczenie imprezy masowej, przewlekłość postępowania sądowego, wadliwe oznakowanie lub utrzymanie drogi publicznej.

Podmiotami ponoszącymi odpowiedzialność za szkody wyrządzone przy wykonywaniu władzy publicznej są Skarb Państwa, jednostki samorządu terytorialnego oraz inne osoby prawne, które wykonują władzę z mocy prawa.

Odpowiedzialność ponoszą też podmioty wykonujące zadania zlecone, jednak w tak przypadku podmiot zlecający ponosi solidarną odpowiedzialność z wykonawcą.

Zasadą odpowiedzialności za szkody wyrządzone przy wykonywaniu władzy publicznej jest ryzyko.

Występują także sytuacje, w których poszkodowany oprócz całkowitego lub częściowego naprawienia szkody majątkowej na osobie, może domagać się także zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę. Ma to miejsce gdy:

• Wyrządzona szkoda jest szkodą na osobie

• Zachowanie przy wykonywaniu władzy publicznej, które wywołało szkodę było zgodne z prawem (postrzelenie osoby postronnej przez wykonującego obowiązki policjanta)

• Naprawienia szkody wymagają względy słuszności (niezdolność poszkodowanego do pracy, jego ciężkie położenie materialne)

Odpowiedzialność za niezgodne z prawem akty normatywne, prawomocne orzeczenia i ostateczne decyzje (art. 417¹ k.c.)

Z uwagi na doniosłość skutków, jakie rodzą akty normatywne, prawomocne orzeczenia i ostateczne decyzje, odpowiedzialność za szkody związane z ich wydaniem została odrębnie uregulowana. Z uwagi na zasadę pewności prawa oraz potrzebę ochrony sytuacji prawnej, którą kształtują prawomocne orzeczenia oraz ostateczne decyzje, niezgodność z prawem wymienionych przejawów władzy publicznej wymaga stwierdzenia w szczególnym trybie.

Jeżeli szkoda została wyrządzona przez :

a) wydanie aktu normatywnego, jej naprawienia można żądać po stwierdzeniu we właściwym postępowaniu niezgodność tego aktu z Konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub ustawą (art. 417¹par1.). Chodzi tu tylko o takie postępowanie, w których wyniku przepisy niezgodne z hierarchicznie wyższymi aktami prawa zostaną usunięte

systemu prawa (tzw. hierarchiczna kontrola aktów prawnych).

Z punktu widzenia Konstytucji kompetencje do prowadzenia takiej kontroli aktów normatywnych mają Trybunał Konstytucyjny oraz Naczelny Sąd Administracyjny.

b) w związku z niewydaniem aktu normatywnego, którego obowiązek wydania przewidują przepis prawa (art. 417 ¹ par4.). Ponieważ polski ustawodawca nie wprowadził szczególnego trybu kontroli tego typu zaniechań legislacyjnych, ich niezgodność z prawem każdorazowo stwierdza sąd rozpoznający sprawę o naprawienie szkody.

c) przez wydanie prawomocnego Orzeczenia lub ostatecznej decyzji, jej naprawienia można żądać dopiero po stwierdzeniu we właściwym postępowaniu ich niezgodności z prawem (art. 417 ¹ par2. zdanie pierwsze). Należy podkreślić, iż w polskim prawie nie ma jednolitego trybu ustalania niezgodności z prawem prawomocnych orzeczeń i ostatecznych

Rozstrzygnięcia w tym względzie są wydawane na zasadach i w trybie określonym przez przepisy właściwe dla postępowania, w którym została wydana taka decyzja lub orzeczenie

Naprawienia szkody można się domagać także wtedy, gdy prawomocne orzeczenie lub ostateczna decyzja zostały wydane na podstawie aktu normatywnego niezgodnego z Konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub ustawą (art. 417¹ par 2 )

W takim wypadku podstawa prawna wydania orzeczenia lub decyzji musi zostać uprzednio uchylona w trybie hierarchicznej kontroli aktów prawnych. Rozstrzygnięcie Trybunału Konstytucyjnego w tej kwestii jest podstawą do wznowienia postępowania albo uchylenia ostatecznej decyzji lub prawomocnego orzeczenia, na zasadach i trybie określonych w przepisach właściwych dla danego postępowania (art. 190 ust. 4 Konstytucji). Dopiero zmiana lub uchylenie orzeczenia albo decyzji daje możliwość wystąpienia o naprawienie związanej z tym szkody.

Ponadto omawianą odpowiedzialnością odszkodowawczą, objęte szkody, które powstały w związku z niewydaniem orzeczenia lub decyzji, jeżeli obowiązek ich wydania przewidywał przepis prawa (art. 417¹ par 3 ). Naprawienia szkody można żądać dopiero wówczas, gdy we właściwym postępowaniu ten stan zostanie uznany za niezgodny z prawem. Dotyczy to dwóch grup stanów faktycznych.

Pierwsza z nich obejmuje sytuacje, w których podmiot zobowiązany do działań, które zmierzają do ich wydania. Przykładem właściwego postępowania jest tutaj postępowanie w sprawie skargi na bezczynność organu zobowiązanego do wydania aktu administracyjnego (art. 352 pkt 8 prawa o postępowaniu przed sądami administracyjnymi).

Druga grupa odnosi się do wypadków, w których postępowanie zmierzające do wydania orzeczenia lub decyzji jest prowadzone, jednak nosi znamiona przewlekłości. Oznacza to, że trwa ono dłużej, niż jest to konieczne dla wyjaśnienia okoliczności faktycznych i prawnych istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy. Przykładem postępowania, które zmierza do ustalenia niezgodności z prawem takiego stanu jest sądowe postępowanie w sprawie skargi na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki (art. 2 ust. 1 ustawy z 17 czerwca 2004 r. o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy). Skarga ta może być wnoszona w wypadku przewlekłości wszelkich sądowych postępowań (postępowania cywilnego, sądowo-administracyjnego, karnego).

ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA SZKODY WYRZĄDZONE PRZEZ ZWIERZĘTA.

Obejmuje ona szkody wyrządzone przez zwierzęta pozostające pod władztwem człowieka. Dotyczy to zwierząt domowych, jak i dzikich chowanych w ogrodach zoologicznych czy cyrkach. Kwestia naprawy szkód wywołanych przez zwierzęta żyjące w stanie wolnym, są regulowane przez odrębne ustawy, np. ustawa z 1995 Prawo łowieckie.

Szkoda postaje w związku ze spontanicznym zachowaniem się zwierzęcia. Zachowanie to musi być zatem samoistne ( nie może być kierowane przez człowieka). [gdy poszczujemy kogoś psem, odpowiadamy za czyn własny].

Odpowiedzialność za szkody wyrządzone przez zwierzę ponosi osoba fizyczna bądź prawna, która zwierzę chowa albo się nim posługuje.(zwierzę chowa ten kto sprawuje nad nim pieczę-dostarcza pożywienia, daje schronienie). Nie ma natomiast znaczenia czy chowający zwierzę ma do niego tytuł prawny. Odpowiedzialność podmiotu chowającego zwierzę obejmuje okres kiedy zwierzę podlegało jego nadzorowi, jak też okres w którym nadzoru takiego nie można było sprawować , ponieważ zwierzę zabłąkało się lub uciekło. Możliwość ponoszenia odpowiedzialności zostanie wyłączona dopiero wtedy, gdy inna osoba zacznie zwierzę chować albo się nim posługiwać.

(zwierzęciem posługuje się ten, kto nie sprawując nad nim pieczy, krótkotrwale wykorzystuje je do realizacji własnych celów- np. ochrona obiektów za pomocą psa).

Zasadą odpowiedzialności podmiotu, który zwierzę chowa albo się nim posługuje jest wina.

Istnieje możliwość wyłączenia odpowiedzialności, jeżeli osoba chowająca lub posługująca się zwierzęciem nie ponosi winy, ma to miejsce np. gdy nadzór był sprawowany starannie a szkoda wynikła z winy poszkodowanego (np. poszkodowany znęcał się nad zwierzęciem), gdy szkoda wynikła wyłącznie z winy osoby trzeciej (np. osoba trzeba wypuściła niebezpieczne zwierzę z klatki w zoo), bądź też zachodzą przesłanki wyłączające winę jak niepoczytalność, małoletniość).

Wyjątkowo także odpowiedzialność odszkodowawczą może ponieść osoba chowająca lub posługująca się zwierzęciem, której nie można przypisać winy. Muszą jednak przemawiać za tym zasady współżycia społecznego- np. porównanie stanu majątkowego osoby nadzorującej zwierzę i poszkodowanego.

ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA SZKODY WYRZĄDZONE PRZEZ RZECZY

Odpowiedzialność za wyrzucenie, spadnięcie, wylanie czegoś z pomieszczenia (art.433 k.c.)

Takie wypadki mogą spowodować powstanie szkody na zewnątrz budynku jak i w jego wnętrzu.

Osobą odpowiedzialną za naprawienie szkody jest ten, kto zajmuje pomieszczenie. Nie jest istotne, czy osoba ta ma tytuł prawny do zajmowanego lokalu. Jeśli pomieszczenie służy do użytku kilki osób, ponoszą one odpowiedzialność solidarną. Jeśli natomiast pomieszczenie jest ogólnodostępne, odpowiedzialność za szkodę ponosi posiadacz budynku.

Ciekawa jest sytuacja, kiedy sprawca szkody nie jest osobą zajmującą pomieszczenie (np. gość), ale jego tożsamość zostanie ustalona, wtedy poniesie on odpowiedzialność odszkodowawczą za czyn własny. Ponadto w taki m wypadku odpowiedzialność zajmującego pomieszczenie i sprawcy szkody ma charakter solidarny.

Zajmujący pomieszczenie może zwolnić się od odpowiedzialności, jeżeli wykaże, że szkoda powstała na skutek wystąpienia jednej z poniższych okoliczności:

• Siła wyższa (charakter zewnętrzny, w stosunku do działalności człowieka, skutków wystąpienia tego zdarzenia nie da się przewidzieć, skutkom wystąpienia nie można zapobiec na danym etapie rozwoju techniki)

• Wyłączna odpowiedzialność poszkodowanego (np. ktoś wyrzucił przez okno kaktus i trafił w nim w swój samochód)

• Wyłączna wina osoby trzeciej (za którą zajmujący pomieszczenie nie ponosi odpowiedzialności i której działaniu nie mógł zapobiec; np. jego mieszkanie zostało okradzione i zalane wodą przez złodzieja).

Odpowiedzialność za zawalenie się budowli lub odpadnięcie jej części.

Zawalenie obejmuje rozpad całej budowli, natomiast odpadnięcie dotyczy sytuacji gdy od budowli odpada jej część składowa (n.balkon).

Przyczyną odpowiedzialności musi być wada w budowie, lub nienależyty stan jej utrzymania. Odpowiedzialność za szkodę w takich sytuacjach ponosi samoistny posiadacz budowli. Nie musi on posiadać tytułu własności, nie ma też znaczenia czy działa w dobrej czy złej wierze.

Zasadą odpowiedzialności samoistnego posiadacza budowli jest ryzyko.

Uwolnić od odpowiedzialności może uwolnić się on tylko wtedy, gdy udowodni, że przyczyny zawalenia budowli były inne niż wady w budowie albo nienależyty stan jej utrzymania (np. siła wyższa, zamach terrorystyczny).

Odpowiedzialność związana z użyciem sił przyrody

Regulacje, które wprowadzają odpowiedzialność za szkody wyrządzone w związku z wykorzystywaniem przez człowieka sil przyrody mają spełniać funkcję mechanizmów chroniących przed zagrożeniami, jakie są związane z intensywnym rozwojem techniki Według kodeksu siłami przyrody są para, gaz, elektryczność i paliwa płynne. Wyliczenie to ma jednak charakter tylko przykładowy.

• Odpowiedzialność za ruch przedsiębiorstwa (art. 435 kc.)

Szkoda powstaje w związku z działalnością przedsiębiorstwa lub zakładu wprawianego w ruch siłami przyrody. Pojęcie przedsiębiorstwa zostało zdefiniowane w art. 55¹.

W świetle tej definicji należałoby przyjąć że zakład jest zorganizowanym zespołem składników niematerialnych i materialnych przeznaczonym do realizacji celów innych niż prowadzenie działalności gospodarczej.

W podstawowym zakresie funkcjonowanie przedsiębiorstwa lub zakładu musi się opierać na wykorzystaniu sił przyrody. Taki charakter mają na przykład zakłady energetyczne, fabryki przemysłowe oraz huty. Natomiast wymienionego kryterium nie spełniają szczególności banki, teatry, przedsiębiorstwa handlowe czy gospodarstwa rolne. Wprawdzie wykorzystują one w swej działalności siły przyrody, czynią to jednak tylko ubocznie (nie są wprawiane w ruch tymi siłami).

Na równi z przedsiębiorstwami, które są wprawiane w ruch silami przyrody, ustawodawca traktuje przedsiębiorstwa lub zakłady wytwarzające łub posługujące się materiałami wybuchowymi (np. fabryki amunicji, kamieniołomy, kopalnie). W takim wypadku odpowiedzialność powstanie nawet wtedy, gdy przedsiębiorstwo nie jest wprawiane w ruch siłami przyrody.

Odpowiedzialność za szkody wyrządzone przez przedsiębiorstwo lub zakład wprawiany w ruch silami przyrody ponosi ten, kto prowadzi to przedsiębiorstwo lub zakład na własny rachunek na zasadzie ryzyka

Prowadzenie przedsiębiorstwa łub zakładu na własny rachunek ma miejsce wówczas, gdy podmiot, który wykonuje nad nim władztwo, czyni to dla siebie i we własnym imieniu. Zatem będzie to każdy posiadacz samoistny lub zależny (np. właściciel, dzierżawca, użytkownik, osoba prowadząca przedsiębiorstwo bez tytułu prawnego).

.

Uchylenie się od odpowiedzialności za szkodę jest możliwe po udowodnieniu, że wystąpiła jedna z następujących okoliczności egzoneracyjnych:

- siła wyższa,

-wyłączna wina poszkodowanego,

-wyłączna wina osoby trzeciej, za którą prowadzący przedsiębiorstwo lub zakład nie ponosi odpowiedzialności i której działaniu nie mógł zapobiec.

• Odpowiedzialność za ruch mechanicznego środka komunikacji (art 436 kc.)

Zdarzeniem, które powoduje powstanie szkody jest ruch mechanicznego środka komunikacji poruszanego za pomocą sił przyrody. Pojazd ma charakter mechaniczny, jeżeli jest wyposażony w niezależne urządzenie mechaniczny (np. silnik), które dzięki wykorzystaniu sil przyrody umożliwia jego samodzielny ruch (np. pojazd samochodowy, samolot, łódź motorowa). Jednak nie dotyczy tych pojazdów, które spełniają powyższe kryterium, ale poruszają się po szynach. W wypadku wyrządzenia szkód przez pojazdy szynowe (np. pociągi) powstaje odpowiedzialność związana z działalnością przedsiębiorstwa, które jest wprawiane w ruch siłami przyrody.

W świetle orzecznictwa Sądu Najwyższego należy przyjąć, że pojazd mechaniczny jest w ruchu od chwili uruchomienia urządzenia mechanicznego do chwili osiągnięcia celu jazdy albo jej etapu.

Odpowiedzialność odszkodowawczą za szkody wynikłe związku z ruchem mechanicznego środka komunikacji ponosi jego posiadacz samoistny. Dla jej powstania nie ma znaczenia ani legalność posiadania, ani dobra wiara posiadacza.

Jeżeli posiadacz samoistny odda środek komunikacji w posiadanie zależne powyższa odpowiedzialność obciąża posiadacza zależnego.

Odpowiedzialność posiadacza mechanicznego środka komunikacji została oparta na zasadzie ryzyka.

W dwóch wypadkach odpowiedzialność za szkody wyrządzone w związku z ruchem mechanicznych środków komunikacji została oparta na zasadzie winy.

Dotyczy to:

- zderzenia się mechanicznych środków komunikacji. Może mieć ono miejsce wówczas, gdy wszystkie kolidujące środki komunikacji były w ruchu. Jeżeli winę można przypisać obu (wszystkim) stronom kolizji, obowiązek naprawienia szkód, które strony sobie wzajemnie wyrządziły, ulega odpowiedniemu zmniejszeniu stosownie do okoliczności, a zwłaszcza do stopnia ich winy (art. 362 k.c.)

- przewozu z grzeczności. Występuje on wtedy, gdy strona przewożona nie spełnia w związku z przewozem żadnego świadczenia na rzecz przewożącego. Ponadto musi te być przewóz bezinteresowny. Takiego charakteru nie ma przewóz nieodpłatny dokonywany w celu zaspokojenia określonych potrzeb przewożącego (np. nieodpłatny przewóz lekarza, który ma udzielić pomocy członkowi rodziny przewożącego).

• Odpowiedzialność za produkt niebezpieczny (art. 4491 kc.)

Szkoda powstaje w związku z użyciem produktu niebezpiecznego. Pojęciem produktu zostały objęte rzeczy ruchome (także gdy zostały połączone z inną rzeczą, np. nieruchomością), zwierzęta oraz energia.

Niebezpieczne są jedynie te produkty, które nie zapewniają bezpieczeństwa, jakiego przy normalnym ich użyciu należałoby oczekiwać. O zakresie bezpieczeństwa, jakiego należy oczekiwać, decydują okoliczności z chwili wprowadzenia produktu do obrotu.

W szczególności dotyczy to sposobu zaprezentowania go na rynku oraz informacji, jakie o właściwościach produktu zostały przekazane konsumentowi (np. w ramach instrukcji obsługi produktu).

Za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny ponosi odpowiedzialność jego producent.

Jest nim ten, kto wytworzył produkt w zakresie swojej działalności gospodarczej.

Jednocześnie domniemywa się, że produkt został wytworzony w ramach takiej działalności producenta. Za producenta uważany jest także ten, kto nie wytworzył produktu, ale podaje się za producenta przez umieszczenie na produkcie swojej nazwy, znaku towarowego albo innego oznaczenia odróżniającego.

W wypadku produktów niebezpiecznych pochodzenia zagranicznego podmiotem, który odpowiada tak jak producent jest importer, czyli osoba, która wprowadza takie produkty do obrotu krajowego w ramach swojej działalności gospodarczej.

Ponadto na równi z producentem odpowiada wytwórca materiału, surowca albo części składowej produktu, chyba że wyłączną przyczyną szkody była wadliwa konstrukcja produktu albo wskazówki producenta. Odpowiedzialność producenta, osoby, która podaje się za producenta, importera oraz wytwórcy komponentów produktu jest solidarna.

Wyjątkowo, jeżeli producent (w tym osoba podająca się za producenta) lub importer produktu nie są znani, odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przez ten produkt ponosi profesjonalny zbywca produktu (podmiot, który zbył produkt w ramach prowadzonej przez siebie działalności gospodarczej). Jednak może się on uwolnić od odpowiedzialności, jeżeli wskaże poszkodowanemu osobę i adres producenta, importera albo zbywcy, od którego sam nabył

produkt.

Odpowiedzialność za szkody wyrządzone przez produkt niebezpieczny opiera się na zasadzie ryzyka.

Obowiązek naprawienia szkody wyrządzonej przez produkt niebezpieczny nie podlega ograniczeniom w odniesieniu do szkód na osobie. Należy przyjąć, że dotyczy to zarówno szkód majątkowych na osobie, jak i szkód niemajątkowych.

W wypadku szkód na mieniu zakres obowiązku odszkodowawczego podlega poważnym ograniczeniom. Poszkodowany może żądać naprawienia szkody tylko wtedy, gdy zostaną spełnione kumulatywnie trzy przesłanki:

a) rzecz, która została zniszczona lub uszkodzona w wyniku użycia produktu niebezpiecznego, należy do rzeczy zwykle przeznaczonych do użytku osobistego,

b) w chwili zniszczenia lub uszkodzenia rzecz musiała być wykorzystywana w ramach osobistego użytku,

c) wysokość powstałej szkody musi przekraczać wartość 500 euro.

Do wysokości szkody nie wlicza się wartości uszkodzenia produktu niebezpiecznego oraz korzyści, jakie mógłby osiągnąć poszkodowany w związku z jego używaniem.

II. NAPRAWIENIE SZKODY WYRZĄDZONEJ CZYNEM NIEDOZWOLONYM

1)Wielość podmiotów odpowiedzialnych

Jeżeli kilka osób ponosi odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną czynem niedozwolonym, ich odpowiedzialność jest solidarna (art.441 k.c.). Jeżeli np. jedna z osób solidarnie odpowiedzialnych naprawi szkodę, może żądać od pozostałych dłużników zwrotu odpowiedniej części tego , co sama świadczyła (roszczenie regresowe).Wpływ na ustalenie jego wysokości może mieć wina, stopień przyczynienia się do powstania szkody, pobudki zachowania sprawcy szkody, odniesienie korzyści wyrządzenia szkody.

Jeżeli szkodę naprawi osoba ponosząca odpowiedzialność mimo braku winy za zawiniony czyn własny innej osoby , roszczenie regresowe może dotyczyć zwrotu pełnego odszkodowania.

2) naprawienie majątkowej szkody na osobie.

Występuje ono w przypadku uszkodzenia ciała (naruszenia integralności cielesnej, złamanie kości, rana) lub rozstroju zdrowia (rozstrój żołądka, stany lękowe po wypadku).

Poszkodowany może domagać się:

• Zwrotu wszelkich kosztów , jakie pozostają w adekwatnym związku przyczynowym z uszkodzeniem ciała lub rozstrojem zdrowia (art.444 k.c.) [koszty leczenia, transportu, specjalnej diety, rehabilitacji, przekwalifikowania zawodowego].Nie ma znaczenia czy te wydatki przyniosły pożądany skutek, istotne jest czy w danych okolicznościach wydatki te były uzasadnione.

• Odpowiedniej renty: jeżeli poszkodowany utracił całkowicie lub częściowo zdolność do pracy zarobkowej albo zwiększyły się jego potrzeby( np. wydatki na leki) lub zmniejszyły się widoki powodzenia na przyszłość (brane są jedynie te szanse życiowe które mają wymiar majątkowy, czyli np. możliwość wykonywania zawodu)

• Jednorazowego odszkodowania w miejsce renty lub jej części. Np. jeśli poszkodowany został inwalidą a odszkodowanie ułatwi mu możliwość przekwalifikowania zawodowego.

W sytuacji, gdy na skutek uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia wywołanego czynem niedozwolonym nastąpi śmierć poszkodowanego, ustawa przyznaje środki ochrony natury kompensacyjnej osobom, które zostały tym zdarzeniem poszkodowane w sposób pośredni. Do tych środków należą:

• Roszczenie o zwrot kosztów leczenia i pogrzebu (art.446 k.c.)- może z nim wystąpić każdy, kto takie koszty rzeczywiście poniósł.

• Roszczenie o wypłatę renty, przy czym występują 2 rodzaje renty: renta obligatoryjna (może o nią wystąpić osoba, względem której na zmarłym ciążył ustawowy obowiązek alimentacyjny. Renta fakultatywna - żądać jej zapłaty może osoba bliska, na której rzecz zmarły dobrowolnie i stale dostarczał środków utrzymania, a za przyznaniem renty muszą przemawiać zasady współżycia społecznego

• Roszczenie o zapłatę stosownego odszkodowania za tytułu pogorszenia sytuacji życiowej- przysługuje ono najbliższym członkom rodziny zmarłego. ( Pogorszenie warunków życia może polegać na obniżeniu warunków życia uprawnionego albo realnej utracie możliwości ich poprawy w przyszłości).

Naprawienie niemajątkowej szkody na osobie

Właściwe dla reżimu odpowiedzialności deliktowej. Należą do nich:

a) zapłata zadośćuczynienia pieniężnego na rzecz pokrzywdzonego. Prawną podstawą jego zasądzenia może być alternatywnie:

-art. 445 k.c., który jest wyłącznie właściwy w wypadku żądania zadośćuczynienia za krzywdę wyrządzoną w związku z:

• -uszkodzeniem ciała lub wywołaniem rozstroju zdrowia

• pozbawieniem wolności

• skłonieniem za pomocą podstępu, gwałtu lub nadużycia stosunku zależności do poddania się czynowi nierządnemu

Pokrzywdzony może domagać się zadośćuczynienia pieniężnego przewidzianego w art. 445 kc. zarówno w sytuacji, gdy sprawca odpowiada na zasadzie winy, jaki wtedy, gdy jego odpowiedzialność deliktowa jest niezależna od winy (sprawca odpowiada na zasadzie ryzyka albo słuszności);

- art. 448 k.c., który jest podstawą żądania zadośćuczynienia na rzecz pokrzywdzonego w pozostałych wypadkach naruszenia dóbr osobistych czynem niedozwolonym. Z redakcji oraz usytuowania tego przepisu wynika, że warunkiem jego zastosowania jest wyrządzenie krzywdy w sposób zawiniony;

b) zapłata odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany przez pokrzywdzonego cel społeczny (art. 448 kc.). Także w tym wypadku przyjmuje się, że krzywda musi zostać wyrządzona w sposób zawiniony.

Trzeba podkreślić, że pokrzywdzony może dochodzić łącznie zapłaty zadośćuczynienia na swoją rzecz i zapłaty określonej sumy na cel społeczny. Podstawową funkcją wymienionych środków ochrony jest — tak jak w wypadku naprawienia szkody majątkowej

funkcja kompensacyjna.

Bezpośrednia lub pośrednia satysfakcja majątkowa, jakiej doznaje pokrzywdzony w wyniku zapłaty zadośćuczynienia na jego rzecz lub zapłaty odpowiedniej sumy na cel społeczny, ma wyrównać wyrządzoną mu krzywdę. Jednak zasądzenie powyższych roszczeń ma fakultatywny charakter. Przykładowo przyczyną ich odrzucenia przez sąd może być znikomy stopień wyrządzonej krzywdy.

III.Przedawnienie roszczeń z czynów niedozwolonych (art. 442)

Kwestia przedawnienia roszczeń majątkowych, których źródłem są czyny niedozwolone, została uregulowana w szczególny sposób. Roszczenia te przedawniają się z upływem trzyletniego terminu. Bieg tego terminu rozpoczyna się od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się o szkodzie i osobie zobowiązanej do jej naprawienia (decyduje dzień, w którym poszkodowany uzyskał ostatnią z tych informacji). Jednocześnie informacja o osobie musi pozwalać na wniesienie przeciwko niej powództwa odszkodowawczego. Dodatkowo możliwość wystąpienia z roszczeniem odszkodowawczym jest ograniczona terminem dziesięcioletnim, który biegnie od dnia powstania szkody. W tym wypadku istotny jest fakt wyrządzenia szkody, a nie wiedza poszkodowanego o jej wystąpieniu. Zatem poszkodowany może wystąpić z roszczeniem o naprawienie szkody w ciągu trzech lat od chwili, kiedy dowiedział się o szkodzie oraz osobie za nią odpowiedzialnej, jednak nie później niż

w ciągu dziesięciu lat od dnia wystąpienia szkody.

Powyższa reguła została zmodyfikowana w odniesieniu do szkód, które wynikają ze zbrodni lub występków (pojęcia te definiuje prawo karne). W takim wypadku roszczenie odszkodowawcze zawsze ulega przedawnieniu z upływem dziesięciu lat od dnia popełnienia przestępstwa. Przy tym nie ma znaczenia, kiedy poszkodowany dowiedział się o szkodzie i osobie zobowiązanej do jej naprawienia.

1

---