Prawo cywilne
CZYNY NIEDOZWOLONE
ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA
WŁASNE CZYNY
Prawo cywilne
CZYNY NIEDOZWOLONE
ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA
WŁASNE CZYNY
Prawo cywilne
Czyny niedozwolone
Odpowiedzialność za własne czyny
Odpowiedzialność za cudze czyny
Odpowiedzialność osób zobowiązanych do nadzoru
Odpowiedzialność
osób
powierzających
wykonania
czynności innej osobie
Odpowiedzialność organów władzy publicznej
Odpowiedzialność za zwierzęta i rzeczy
Odpowiedzialność związana z użyciem sił przyrody
Odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przez
produkt niebezpieczny
Prawo cywilne
Odpowiedzialność za własne czyny
Art. 415 K.c. "Kto z winy swej wyrządził
drugiemu szkodę, obowiązany jest do jej
naprawienia„
Odpowiedzialność deliktowa powstaje wyłącznie w wypadku
wyrządzenia szkody
Kodeks cywilny wiąże odpowiedzialność za czyn własny
(art. 415 k.c.) wyłącznie z zachowaniem człowiek, w tym
osób sprawujących funkcje organu osoby prawnej (416
k.c.) (albo tzw. wina anonimowa)
Zachowaniem może być działanie, jak i zaniechanie -
można przypisać określone zachowanie, jeżeli mogło być w
kierowane wolą tego podmiotu
Kwalifikowane zachowanie nie może polegać na przeżyciu
psychicznym, które nie wywołało żadnych skutków
Prawo cywilne
Odpowiedzialność za własne czyny
Sprawca czynu ponosi odpowiedzialność deliktową
na
zasadzie winy
Pojęcie winy i bezprawności
Niewłaściwość zachowania - przedmiotowa –
bezprawność
Niewłaściwość zachowania – podmiotowa –
wina
W znaczeniu obiektywnym wina wyraża się w uznaniu za
zawinione zachowania niezgodnych z przepisami prawa lub
określonymi regułami etycznymi
W znaczeniu subiektywnym wina oznacza uznanie za
zawinione zachowania wyrządzających szkodę z zamiarem
takiego działania oraz wskutek niedbalstwa
Prawo cywilne
Odpowiedzialność za własne czyny
Bezprawność
Pojęcie bezprawności
- zapewnienie naprawienia szkody
w sytuacjach, gdy została ona wyrządzona zachowaniami
powszechnie uznawanymi za naganne – niezgodność
zachowania z porządkiem publicznym
Za bezprawne należy kwalifikować czyny zakazane przez
obowiązujące przepisy prawne bez względu na ich
źródła (Konstytucja RP; ustawy, ratyfikowane umowy
międzynarodowe, rozporządzenia, akty prawa miejscowego)
Normy postępowania muszą mieć charakter abstrakcyjny,
adresowany do ogółu, nakładając powszechny obowiązek
określonego zachowania
Prawo cywilne
Odpowiedzialność za własne czyny
•
Za bezprawne uznaje się także
zachowania sprzeczne
z zasadami współżycia społecznego albo dobrymi
obyczajami
Czy
jest
to
kryterium
moralno-etyczne
czy
ekonomiczno-funkcjonalne ?
normy moralne powszechnie akceptowanymi w całym
społeczeństwie
Naruszenie przez biegłego rewidenta zasad wykonywania
tego zawodu, określonych ustawowo oraz w tzw. normach
deontologicznych, może być uznane za czyn niedozwolony -
Wyroku SN z 1 grudnia 2006 r. (I CSK 315/06, OSNC 2007,
nr 11, poz. 169)
Prawo cywilne
Odpowiedzialność za własne czyny -
bezprawność
o
Stan faktyczny
W lokalu tanecznym powód został dotkliwie zraniony
szklanką podczas bójki i skie rował przeciwko
właścicielom tego lokalu roszczenia w związku z
niedopełnieniem przez nich obowiązków związanych
z zapewnieniem gościom - klientom należytego
bezpieczeństwa.
Obowiązek dbałości o życie i zdrowie człowieka może
wynikać nie tylko z normy ustawowej, ale także ze zwykłego
rozsądku, popartego zasadami doświadczenia, które
nakazują
nie
tylko
unikanie
niepodyktowanego
koniecznością ryzyka, lecz także podjęcie niezbędnych
czynności
zapobiegających
możliwości
powstania
zagrożenia dla życia lub zdrowia człowieka.
Wyrok SN z 2.12.2003 r., III CK 430/03 (OSP 2005, Nr 2, poz.
21)
Prawo cywilne
Odpowiedzialność
za
własne
czyny
–
sprzeczność
z
zasadami
współżycia
społecznego
o
Stan faktyczny
Siedmioletni powód - uczeń szkoły podstawowej - uległ
wypadkowi w czasie prze bywania w świetlicy szkolnej i
doznał trwałych uszkodzeń ciała. Do wypadku doszło w ten
sposób, że powód, wybiegając ze świetlicy, pośliznął się i
rozbił szklane drzwi.
przyczyną wypadku było niezabezpieczenie drzwi siatką
drucianą i niewłaściwa organizacja przez szkołę pracy osób
prowadzących świetlicę szkolną, po nieważ wychowawczyni
mająca pod opieką 60 dzieci nie mogła skutecznie
opiekować się dziećmi przebywającymi w świetlicy.
•
Prawo cywilne
Odpowiedzialność
za
własne
czyny
–
sprzeczność
z
zasadami
współżycia
społecznego
Wina administracji szkolnej za wypadek, jakiemu uległ
uczeń szkoły podstawowej w czasie przebywania w świetlicy
szkolnej, może polegać nie tylko na zaniedbaniu wykonania
urządzeń zabezpieczających, przewidzianych w przepisach
prawa budow lanego albo w innych przepisach prawnych,
ale
także
na
zaniechaniu
zainstalowania
takich
zabezpieczeń, których zastosowanie dyktują zasady
doświadczenia życiowego, chociażby obowiązujące przepisy
wyraźnie takich zabezpieczeń nie wymagały.
Wyrok SN z 19.12.1979 r, IV CR 447/79 (OSNC 1980, Nr 7-8,
poz. 143)
•
Prawo cywilne
Odpowiedzialność za własne czyny
•
okoliczności wyłączające bezprawność
Obrona konieczna (art. 423 k.c.)
Stan wyższej konieczności (art. 424 k.c)
Dozwolona samopomoc (art. 343 § 2 i art. 432 k.c )
Inne sytuacje, związane z wykonywaniem uprawnień
(np. art. 149 k.c. )
Zgoda poszkodowanego
Prawo cywilne
Odpowiedzialność za własne czyny -
Granice obrony koniecznej
o
Stan faktyczny
Posiadacz działki, broniąc swoich upraw przed
zniszczeniem,
poprzez
zaoranie
gruntu,
w
odpowiedzi na samowolne naruszenie posiadania,
zmusił, przy użyciu siły, osobę obsługującą traktor do
zaprzestania naruszeń.
Posiadacz działający w obronie koniecznej może w razie
potrzeby zaatakować osobę dokonującą zamachu i
zastosować względem niej niezbędną przemoc, nawet jeżeli
dobro chronione przez posiadacza przedstawia mniejszą
wartość w porównaniu z dobrem zagrożonym zniszczeniem
lub uszkodzeniem w obronie koniecznej.
Wyrok SN z 27.5.1985 r., I CR 152/85 (OSNC 1986, Nr 7-8,
poz. 119)
Prawo cywilne
Odpowiedzialność za własne czyny -
Granice obrony koniecznej
Postępowanie polegające na zaorywaniu działki posiadanej
przez pozwanego było niezgodne z porządkiem prawnym
(bezprawne).
Stanowiło ono zamach w rozumieniu art. 423 KC, gdyż
zmierzało do zmiany istniejącego stanu rzeczy i
wytworzenia takiego stanu, który przed zamachem nie
istniał.
Zamach
ten
był
bezpośredni,
gdyż
sprawca
urzeczywistniał swoje działanie, oraz był on skierowany na
dobro po zwanego ( dobrowłasne lub innej osoby –
majątkowe lub osobiste (zdrowie, integralność
osobista).
Posiadacz może w razie potrzeby zastosować niezbędną
przemoc, nawet jeżeli dobro chronione przez posiadacza
przedstawia mniejszą wartość w po równaniu z dobrem
zagrożonym zniszczeniem lub uszkodzeniem w obronie
koniecznej. (ewentualne zastosowanie art.362 k.c.)
Odpieranie tego zamachu to działanie w obronie ko
niecznej
Prawo cywilne
Odpowiedzialność za własne czyny-Stan
wyższej konieczności
o
Stan faktyczny
Kopalnia
węgla
brunatnego
domagała
się
odszkodowania za zasypanie rowu melioracyjnego
odprowadzającego wodę z kopalni.
Pozwani bronili się, powołując się m.in. na to, iż
działali w stanie wyższej koniecz ności
Art. 424 k.c Kto zniszczył lub uszkodził cudzą rzecz albo
zabił lub zranił cudze zwierzę w celu odwrócenia od siebie
lub od innych niebezpieczeństwa grożącego bezpośrednio
od tej rzeczy lub zwierzęcia, ten nie jest odpowiedzialny za
wynikłą stąd szkodę, jeżeli niebezpieczeństwa sam nie
wywołał, a niebezpieczeństwu nie można było inaczej
zapobiec i jeżeli ratowane dobro jest oczywiście ważniejsze
aniżeli dobro naruszone.
Prawo cywilne
Odpowiedzialność za własne czyny-Stan
wyższej konieczności
Przepis art. 424 KC przewiduje istnienie przesłanek stanu
wyższej
konieczności,
wyłączającej
odpowiedzialność
odszkodowawczą
sprawcy
szkody.
Przewidziany
w
omawianym przepisie stan zagrożenia powinna stwarzać
rzecz, a nie - działalność człowieka lub określonego
przedsiębiorstwa.
Stan zagrożenia jako element zastosowania art. 424 KC,
musi być spowodowany rzeczą (płonący dom). Natomiast
działalność kopalni - przedsiębiorstwa nie może być
traktowana jako stan zagrożenia.
Ratowane dobro musi być oczywiści ważniejsze aniżeli
dobro zagrożone
W omawianej sprawie okolicznością stwarzającą według
pozwanych stan zagrożenia był sam przepływ wody, a
nie system odwadniania odkrywki.
Wyrok SN z 18.4.2002 r., II CK 144/02
Prawo cywilne
Odpowiedzialność za własne czyny
Zgoda
zezwolenie osoby na naruszenie w przyszłości jej
dóbr prawnie chronionych. Zgoda jest równoznaczna z
akceptacją ewentualnych konsekwencji tych naruszeń w
postaci szkody
jednostronna czynność prawna, do której znajdują
zastosowanie przepisy o wadach oświadczenia woli lub
zbliżone do oświadczenia woli działanie, do którego
należałoby stosować przepisy o oświadczeniach woli w
drodze analogii
przesłanką skuteczności zgody jest dopuszczalność
dysponowania przez poszkodowanego dobrami, na
naruszenie których wyraża on zgodę
normy prawne i zasady współżycia społecznego mogą
ograniczać podmioty w dysponowaniu niektórymi dobrami
(art. 58 § 1 i 2 k.c.)
Prawo cywilne
Odpowiedzialność za własne czyny
Zgoda
Sport - Zgoda wyrażana przez uprawiających sport na
naruszenie nietykalności cielesnej i akceptacja, nieraz
bardzo dotkliwych, konsekwencji tych naruszeń obejmuje
inne osoby, postępujące zgodnie z regułami danej gry bądź
nieumyślnie je naruszające (wyrok SN z 8 lipca 1968 r., II CR
216/68, OSP 1969, z. 7, poz. 163)
Medycyna - Zgoda obejmuje wyłącznie przyzwolenie na
zachowania podejmowane w toku operacji z należytą
starannością . Osoba udzielająca zgody akceptuje wyłącznie
te uszczerbki, które mogą zaistnieć mimo starannego
działania sprawcy
Media - Art. 14. ust. 6 prawa prasowego - „Nie wolno bez
zgody osoby zainteresowanej publikować informacji oraz
danych dotyczących prywatnej sfery życia chyba, że wiąże
się to bezpośrednio z działalnością publiczną danej osoby.”
Prawo cywilne
Odpowiedzialność za własne czyny
Działanie na własne ryzyko
Działanie uchyla bezprawność czynu - poszkodowany nie
powinien mieć możliwości domagania się kompensaty
uszczerbków doznanych wskutek zdarzeń, z jakich
zaistnieniem powinien był się liczyć, gdy z własnej woli i
świadomie narażał się na niebezpieczeństwo
Podejmuje działania stawiające go w stan zagrożenia
podmiot, który wsiada do samochodu prowadzonego przez
nietrzeźwego kierowcę (por. wyrok SN z 3 marca 1956 r., 2
CR 166/56, OSPiKA 1959, poz. 197, z glosą A. Szpunara)
Palenie papierosów przez wiele lat ryzykując rozwój
nowotworu
Prawo cywilne
Odpowiedzialność za własne czyny
Wina
normatywna koncepcja winy - ujemna ocena
zachowania umożliwiającą postawienie zarzutu podjęcia
niewłaściwej decyzji w danej sytuacji
Konieczna jest analiza i następnie dezaprobata dla stanu
przeżyć psychicznych sprawcy
winę ponosi osoba działająca z odpowiednim rozeznaniem
(wiek, poczytalność)
sprawca dopuszcza się zachowania bezprawnego, umyślnie
lub wskutek niedbalstwa, chociaż mógł zachować się inaczej
Wina umyślna
Wina nieumyślna
Prawo cywilne
Odpowiedzialność za własne czyny
Wina umyślna
Zamiar naruszenia obowiązujących nakazów lub
zakazów - Sprawca chce je przekroczyć (zamiar
bezpośredni) albo przewiduje taką możliwość i godzi
się na ten skutek (zamiar ewentualny)
Wina nieumyślna
Sprawca nie chce postępować bezprawnie i chociaż
przewiduje taką możliwość, nie godzi się na ten
skutek, bezpodstawnie sądząc, że go uniknie
(lekkomyślność)
Sprawca jest nieświadomy tego, że jego zachowanie
może być bezprawne, chociaż miał możliwość i
powinność dokonania właściwej oceny sytuacji,
gdyby
działał
z
dostateczną
starannością
(niedbalstwo)
Prawo cywilne
Odpowiedzialność za własne czyny
kryterium oceny winy nieumyślnej jest należyta
staranność (określona w przepisie art. 355 k.c.)
Art. 355 § 1 k.c. Dłużnik obowiązany jest do
staranności ogólnie wymaganej w stosunkach
danego rodzaju (należyta staranność).
§ 2. Należytą staranność dłużnika w zakresie
prowadzonej przez niego działalności gospodarczej
określa
się
przy
uwzględnieniu
zawodowego
charakteru tej działalności.
Prawo cywilne
Odpowiedzialność za własne czyny
wymóg zachowania przeciętnej ostrożności - należy
wziąć pod uwagę przynależność sprawcy do określonej
grupy zawodowej, obowiązki, jakie na daną grupę
zawodową nakładają przepisy prawne (żołnierze, policjanci,
strażacy), kodeksy etyki zawodowej (adwokaci, radcy
prawni, notariusze) pragmatyki zawodowe itp.
Ustalenie niedbalstwa wymaga stwierdzenia, że w
konkretnych okolicznościach danego przypadku sprawca
mógł zachować się z należytą starannością (okoliczności
wyłączające odpowiedzialność – szantaż; niesprawność
spowodowana wiekiem lub chorobą)
Wymagana jest ocena naganności decyzji, jaką sprawca
podjął w konkretnej sytuacji, nieświadomy możliwości
bezprawnego zachowania albo bezpodstawnie sądząc, że
go uniknie.
Prawo cywilne
Odpowiedzialność za własne czyny
Współsprawstwo i współodpowiedzialność
Art. 422 k.c. Za szkodę odpowiedzialny jest nie tylko
ten, kto ją bezpośrednio wyrządził, lecz także ten,
kto inną osobę do wyrządzenia szkody nakłonił albo
był jej pomocny, jak również ten, kto świadomie
skorzystał z wyrządzonej drugiemu szkody.
nakłonienie do wyrządzenia szkody –
podżeganie
udzielania pomocy do wyrządzenia szkody –
pomocnictwo
skorzystanie
z
wyrządzonej
szkody
(odpowiedzialność za czyn własny)
Odpowiedzialność solidarna
(art.441 k.c.)
Prawo cywilne
Odpowiedzialność za własne czyny
Współsprawstwo i współodpowiedzialność
Odpowiedzialność solidarna
(art.441 k.c.)
Art.
441
§
1.
Jeżeli
kilka
osób
ponosi
odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną czynem
niedozwolonym, ich odpowiedzialność jest solidarna.
§ 2. Jeżeli szkoda była wynikiem działania lub
zaniechania kilku osób, ten, kto szkodę naprawił,
może żądać od pozostałych zwrotu odpowiedniej
części zależnie od okoliczności, a zwłaszcza od winy
danej osoby oraz od stopnia, w jakim przyczyniła się
do powstania szkody.
§ 3. Ten, kto naprawił szkodę, za którą jest
odpowiedzialny mimo braku winy, ma zwrotne
roszczenie do sprawcy, jeżeli szkoda powstała z winy
sprawcy.