Prawo cywilne

CZYNY NIEDOZWOLONE

ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA

WŁASNE CZYNY

Prawo cywilne



Czyny niedozwolone



Odpowiedzialność za własne czyny



Odpowiedzialność za cudze czyny



Odpowiedzialność osób zobowiązanych do nadzoru



Odpowiedzialność

osób

powierzających

wykonania

czynności innej osobie



Odpowiedzialność organów władzy publicznej



Odpowiedzialność za zwierzęta i rzeczy



Odpowiedzialność związana z użyciem sił przyrody



Odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przez
produkt niebezpieczny

Prawo cywilne



Odpowiedzialność za własne czyny



Art. 415 K.c. "Kto z winy swej wyrządził
drugiemu szkodę, obowiązany jest do jej
naprawienia„



Odpowiedzialność deliktowa powstaje wyłącznie w wypadku
wyrządzenia szkody



Kodeks cywilny wiąże odpowiedzialność za czyn własny
(art. 415 k.c.) wyłącznie z zachowaniem człowiek, w tym
osób sprawujących funkcje organu osoby prawnej (416
k.c.) (albo tzw. wina anonimowa)



Zachowaniem może być działanie, jak i zaniechanie -
można przypisać określone zachowanie, jeżeli mogło być w
kierowane wolą tego podmiotu



Kwalifikowane zachowanie nie może polegać na przeżyciu
psychicznym, które nie wywołało żadnych skutków

Prawo cywilne



Odpowiedzialność za własne czyny



Sprawca czynu ponosi odpowiedzialność deliktową
na

zasadzie winy



Pojęcie winy i bezprawności



Niewłaściwość zachowania - przedmiotowa –

bezprawność



Niewłaściwość zachowania – podmiotowa –

wina



W znaczeniu obiektywnym wina wyraża się w uznaniu za
zawinione zachowania niezgodnych z przepisami prawa lub
określonymi regułami etycznymi



W znaczeniu subiektywnym wina oznacza uznanie za
zawinione zachowania wyrządzających szkodę z zamiarem
takiego działania oraz wskutek niedbalstwa

Prawo cywilne



Odpowiedzialność za własne czyny



Bezprawność



Pojęcie bezprawności

- zapewnienie naprawienia szkody

w sytuacjach, gdy została ona wyrządzona zachowaniami
powszechnie uznawanymi za naganne – niezgodność
zachowania z porządkiem publicznym



Za bezprawne należy kwalifikować czyny zakazane przez
obowiązujące przepisy prawne bez względu na ich
źródła (Konstytucja RP; ustawy, ratyfikowane umowy
międzynarodowe, rozporządzenia, akty prawa miejscowego)



Normy postępowania muszą mieć charakter abstrakcyjny,
adresowany do ogółu, nakładając powszechny obowiązek
określonego zachowania

Prawo cywilne



Odpowiedzialność za własne czyny

•



Za bezprawne uznaje się także

zachowania sprzeczne

z zasadami współżycia społecznego albo dobrymi
obyczajami



Czy

jest

to

kryterium

moralno-etyczne

czy

ekonomiczno-funkcjonalne ?



normy moralne powszechnie akceptowanymi w całym
społeczeństwie



Naruszenie przez biegłego rewidenta zasad wykonywania
tego zawodu, określonych ustawowo oraz w tzw. normach
deontologicznych, może być uznane za czyn niedozwolony -
Wyroku SN z 1 grudnia 2006 r. (I CSK 315/06, OSNC 2007,
nr 11, poz. 169)

Prawo cywilne



Odpowiedzialność za własne czyny -
bezprawność

o

Stan faktyczny



W lokalu tanecznym powód został dotkliwie zraniony
szklanką podczas bójki i skie rował przeciwko
właścicielom tego lokalu roszczenia w związku z
niedopełnieniem przez nich obowiązków związanych
z zapewnieniem gościom - klientom należytego
bezpieczeństwa.



Obowiązek dbałości o życie i zdrowie człowieka może
wynikać nie tylko z normy ustawowej, ale także ze zwykłego
rozsądku, popartego zasadami doświadczenia, które
nakazują

nie

tylko

unikanie

niepodyktowanego

koniecznością ryzyka, lecz także podjęcie niezbędnych
czynności

zapobiegających

możliwości

powstania

zagrożenia dla życia lub zdrowia człowieka.



Wyrok SN z 2.12.2003 r., III CK 430/03 (OSP 2005, Nr 2, poz.
21)

Prawo cywilne



Odpowiedzialność

za

własne

czyny

–

sprzeczność

z

zasadami

współżycia

społecznego

o

Stan faktyczny



Siedmioletni powód - uczeń szkoły podstawowej - uległ
wypadkowi w czasie prze bywania w świetlicy szkolnej i
doznał trwałych uszkodzeń ciała. Do wypadku doszło w ten
sposób, że powód, wybiegając ze świetlicy, pośliznął się i
rozbił szklane drzwi.



przyczyną wypadku było niezabezpieczenie drzwi siatką
drucianą i niewłaściwa organizacja przez szkołę pracy osób
prowadzących świetlicę szkolną, po nieważ wychowawczyni
mająca pod opieką 60 dzieci nie mogła skutecznie
opiekować się dziećmi przebywającymi w świetlicy.

•

Prawo cywilne



Odpowiedzialność

za

własne

czyny

–

sprzeczność

z

zasadami

współżycia

społecznego



Wina administracji szkolnej za wypadek, jakiemu uległ
uczeń szkoły podstawowej w czasie przebywania w świetlicy
szkolnej, może polegać nie tylko na zaniedbaniu wykonania
urządzeń zabezpieczających, przewidzianych w przepisach
prawa budow lanego albo w innych przepisach prawnych,
ale

także

na

zaniechaniu

zainstalowania

takich

zabezpieczeń, których zastosowanie dyktują zasady
doświadczenia życiowego, chociażby obowiązujące przepisy
wyraźnie takich zabezpieczeń nie wymagały.



Wyrok SN z 19.12.1979 r, IV CR 447/79 (OSNC 1980, Nr 7-8,
poz. 143)

•

Prawo cywilne



Odpowiedzialność za własne czyny

•



okoliczności wyłączające bezprawność



Obrona konieczna (art. 423 k.c.)



Stan wyższej konieczności (art. 424 k.c)



Dozwolona samopomoc (art. 343 § 2 i art. 432 k.c )



Inne sytuacje, związane z wykonywaniem uprawnień
(np. art. 149 k.c. )



Zgoda poszkodowanego

Prawo cywilne



Odpowiedzialność za własne czyny -
Granice obrony koniecznej

o

Stan faktyczny



Posiadacz działki, broniąc swoich upraw przed
zniszczeniem,

poprzez

zaoranie

gruntu,

w

odpowiedzi na samowolne naruszenie posiadania,
zmusił, przy użyciu siły, osobę obsługującą traktor do
zaprzestania naruszeń.



Posiadacz działający w obronie koniecznej może w razie
potrzeby zaatakować osobę dokonującą zamachu i
zastosować względem niej niezbędną przemoc, nawet jeżeli
dobro chronione przez posiadacza przedstawia mniejszą
wartość w porównaniu z dobrem zagrożonym zniszczeniem
lub uszkodzeniem w obronie koniecznej.



Wyrok SN z 27.5.1985 r., I CR 152/85 (OSNC 1986, Nr 7-8,
poz. 119)

Prawo cywilne



Odpowiedzialność za własne czyny -
Granice obrony koniecznej



Postępowanie polegające na zaorywaniu działki posiadanej
przez pozwanego było niezgodne z porządkiem prawnym
(bezprawne).



Stanowiło ono zamach w rozumieniu art. 423 KC, gdyż
zmierzało do zmiany istniejącego stanu rzeczy i
wytworzenia takiego stanu, który przed zamachem nie
istniał.



Zamach

ten

był

bezpośredni,

gdyż

sprawca

urzeczywistniał swoje działanie, oraz był on skierowany na
dobro po zwanego ( dobrowłasne lub innej osoby –
majątkowe lub osobiste (zdrowie, integralność
osobista).



Posiadacz może w razie potrzeby zastosować niezbędną
przemoc, nawet jeżeli dobro chronione przez posiadacza
przedstawia mniejszą wartość w po równaniu z dobrem
zagrożonym zniszczeniem lub uszkodzeniem w obronie
koniecznej. (ewentualne zastosowanie art.362 k.c.)



Odpieranie tego zamachu to działanie w obronie ko
niecznej

Prawo cywilne



Odpowiedzialność za własne czyny-Stan
wyższej konieczności

o

Stan faktyczny



Kopalnia

węgla

brunatnego

domagała

się

odszkodowania za zasypanie rowu melioracyjnego
odprowadzającego wodę z kopalni.



Pozwani bronili się, powołując się m.in. na to, iż
działali w stanie wyższej koniecz ności



Art. 424 k.c Kto zniszczył lub uszkodził cudzą rzecz albo
zabił lub zranił cudze zwierzę w celu odwrócenia od siebie
lub od innych niebezpieczeństwa grożącego bezpośrednio
od tej rzeczy lub zwierzęcia, ten nie jest odpowiedzialny za
wynikłą stąd szkodę, jeżeli niebezpieczeństwa sam nie
wywołał, a niebezpieczeństwu nie można było inaczej
zapobiec i jeżeli ratowane dobro jest oczywiście ważniejsze
aniżeli dobro naruszone.

Prawo cywilne



Odpowiedzialność za własne czyny-Stan
wyższej konieczności



Przepis art. 424 KC przewiduje istnienie przesłanek stanu
wyższej

konieczności,

wyłączającej

odpowiedzialność

odszkodowawczą

sprawcy

szkody.

Przewidziany

w

omawianym przepisie stan zagrożenia powinna stwarzać
rzecz, a nie - działalność człowieka lub określonego
przedsiębiorstwa.



Stan zagrożenia jako element zastosowania art. 424 KC,
musi być spowodowany rzeczą (płonący dom). Natomiast
działalność kopalni - przedsiębiorstwa nie może być
traktowana jako stan zagrożenia.



Ratowane dobro musi być oczywiści ważniejsze aniżeli
dobro zagrożone



W omawianej sprawie okolicznością stwarzającą według
pozwanych stan zagrożenia był sam przepływ wody, a
nie system odwadniania odkrywki.



Wyrok SN z 18.4.2002 r., II CK 144/02

Prawo cywilne



Odpowiedzialność za własne czyny



Zgoda



zezwolenie osoby na naruszenie w przyszłości jej
dóbr prawnie chronionych. Zgoda jest równoznaczna z
akceptacją ewentualnych konsekwencji tych naruszeń w
postaci szkody



jednostronna czynność prawna, do której znajdują
zastosowanie przepisy o wadach oświadczenia woli lub
zbliżone do oświadczenia woli działanie, do którego
należałoby stosować przepisy o oświadczeniach woli w
drodze analogii



przesłanką skuteczności zgody jest dopuszczalność
dysponowania przez poszkodowanego dobrami, na
naruszenie których wyraża on zgodę



normy prawne i zasady współżycia społecznego mogą
ograniczać podmioty w dysponowaniu niektórymi dobrami
(art. 58 § 1 i 2 k.c.)

Prawo cywilne



Odpowiedzialność za własne czyny



Zgoda



Sport - Zgoda wyrażana przez uprawiających sport na
naruszenie nietykalności cielesnej i akceptacja, nieraz
bardzo dotkliwych, konsekwencji tych naruszeń obejmuje
inne osoby, postępujące zgodnie z regułami danej gry bądź
nieumyślnie je naruszające (wyrok SN z 8 lipca 1968 r., II CR
216/68, OSP 1969, z. 7, poz. 163)



Medycyna - Zgoda obejmuje wyłącznie przyzwolenie na
zachowania podejmowane w toku operacji z należytą
starannością . Osoba udzielająca zgody akceptuje wyłącznie
te uszczerbki, które mogą zaistnieć mimo starannego
działania sprawcy



Media - Art. 14. ust. 6 prawa prasowego - „Nie wolno bez
zgody osoby zainteresowanej publikować informacji oraz
danych dotyczących prywatnej sfery życia chyba, że wiąże
się to bezpośrednio z działalnością publiczną danej osoby.”

Prawo cywilne



Odpowiedzialność za własne czyny



Działanie na własne ryzyko



Działanie uchyla bezprawność czynu - poszkodowany nie
powinien mieć możliwości domagania się kompensaty
uszczerbków doznanych wskutek zdarzeń, z jakich
zaistnieniem powinien był się liczyć, gdy z własnej woli i
świadomie narażał się na niebezpieczeństwo



Podejmuje działania stawiające go w stan zagrożenia
podmiot, który wsiada do samochodu prowadzonego przez
nietrzeźwego kierowcę (por. wyrok SN z 3 marca 1956 r., 2
CR 166/56, OSPiKA 1959, poz. 197, z glosą A. Szpunara)



Palenie papierosów przez wiele lat ryzykując rozwój
nowotworu

Prawo cywilne



Odpowiedzialność za własne czyny



Wina



normatywna koncepcja winy - ujemna ocena
zachowania umożliwiającą postawienie zarzutu podjęcia
niewłaściwej decyzji w danej sytuacji



Konieczna jest analiza i następnie dezaprobata dla stanu
przeżyć psychicznych sprawcy



winę ponosi osoba działająca z odpowiednim rozeznaniem
(wiek, poczytalność)



sprawca dopuszcza się zachowania bezprawnego, umyślnie
lub wskutek niedbalstwa, chociaż mógł zachować się inaczej



Wina umyślna



Wina nieumyślna

Prawo cywilne



Odpowiedzialność za własne czyny



Wina umyślna



Zamiar naruszenia obowiązujących nakazów lub
zakazów - Sprawca chce je przekroczyć (zamiar
bezpośredni) albo przewiduje taką możliwość i godzi
się na ten skutek (zamiar ewentualny)



Wina nieumyślna



Sprawca nie chce postępować bezprawnie i chociaż
przewiduje taką możliwość, nie godzi się na ten
skutek, bezpodstawnie sądząc, że go uniknie
(lekkomyślność)



Sprawca jest nieświadomy tego, że jego zachowanie
może być bezprawne, chociaż miał możliwość i
powinność dokonania właściwej oceny sytuacji,
gdyby

działał

z

dostateczną

starannością

(niedbalstwo)

Prawo cywilne



Odpowiedzialność za własne czyny



kryterium oceny winy nieumyślnej jest należyta
staranność (określona w przepisie art. 355 k.c.)



Art. 355 § 1 k.c. Dłużnik obowiązany jest do
staranności ogólnie wymaganej w stosunkach
danego rodzaju (należyta staranność).



§ 2. Należytą staranność dłużnika w zakresie
prowadzonej przez niego działalności gospodarczej
określa

się

przy

uwzględnieniu

zawodowego

charakteru tej działalności.

Prawo cywilne



Odpowiedzialność za własne czyny



wymóg zachowania przeciętnej ostrożności - należy
wziąć pod uwagę przynależność sprawcy do określonej
grupy zawodowej, obowiązki, jakie na daną grupę
zawodową nakładają przepisy prawne (żołnierze, policjanci,
strażacy), kodeksy etyki zawodowej (adwokaci, radcy
prawni, notariusze) pragmatyki zawodowe itp.



Ustalenie niedbalstwa wymaga stwierdzenia, że w
konkretnych okolicznościach danego przypadku sprawca
mógł zachować się z należytą starannością (okoliczności
wyłączające odpowiedzialność – szantaż; niesprawność
spowodowana wiekiem lub chorobą)



Wymagana jest ocena naganności decyzji, jaką sprawca
podjął w konkretnej sytuacji, nieświadomy możliwości
bezprawnego zachowania albo bezpodstawnie sądząc, że
go uniknie.

Prawo cywilne



Odpowiedzialność za własne czyny



Współsprawstwo i współodpowiedzialność



Art. 422 k.c. Za szkodę odpowiedzialny jest nie tylko
ten, kto ją bezpośrednio wyrządził, lecz także ten,
kto inną osobę do wyrządzenia szkody nakłonił albo
był jej pomocny, jak również ten, kto świadomie
skorzystał z wyrządzonej drugiemu szkody.



nakłonienie do wyrządzenia szkody –

podżeganie



udzielania pomocy do wyrządzenia szkody –

pomocnictwo



skorzystanie

z

wyrządzonej

szkody

(odpowiedzialność za czyn własny)



Odpowiedzialność solidarna

(art.441 k.c.)

Prawo cywilne



Odpowiedzialność za własne czyny



Współsprawstwo i współodpowiedzialność



Odpowiedzialność solidarna

(art.441 k.c.)



Art.

441

§

1.

Jeżeli

kilka

osób

ponosi

odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną czynem
niedozwolonym, ich odpowiedzialność jest solidarna.



§ 2. Jeżeli szkoda była wynikiem działania lub
zaniechania kilku osób, ten, kto szkodę naprawił,
może żądać od pozostałych zwrotu odpowiedniej
części zależnie od okoliczności, a zwłaszcza od winy
danej osoby oraz od stopnia, w jakim przyczyniła się
do powstania szkody.



§ 3. Ten, kto naprawił szkodę, za którą jest
odpowiedzialny mimo braku winy, ma zwrotne
roszczenie do sprawcy, jeżeli szkoda powstała z winy
sprawcy.