KREDYT DYSKONTOWY
Dyskonto jest różnicą pomiędzy ceną po jakiej odsprzedano wierzytelności przed terminem, a jej wysokością w terminie płatności. Dyskonto jest więc potrąceniem przez bank części sumy nominalnej papieru wartościowego o późniejszym terminie płatności (odsetek). Wysokość tego potrącenia ustala się w skali roku - stopa procentowa. Właśnie stopa dyskontowa stanowi podstawę obliczania dyskonta. Stopa dyskontowa jest różna w poszczególnych krajach. Jej wysokość zmienia się i zależy od sytuacji finansowej dłużnika, rodzaju zabezpieczenia wierzytelności, formy papieru wartościowego. Bank dyskontujący pobiera również prowizję bankową.
Warto również krótko zdefiniować pojęcie redyskonta. Jest nim powtórne potrącenie odsetek od terminowych papierów wartościowych, których termin płatności jeszcze nie minął, przy zakupie ich przez bank centralny od banków handlowych (dyskontujących), które wcześniej dokonały operacji ich dyskonta. Podstawą redyskonta jest ustalana przez bank centralny stopa redyskonta, będąca
jednym z narzędzi regulowania podaży pieniądza.
Jeżeli chodzi o weksel to wiadomo, że jest on papierem wartościowym o ściśle określonej przez prawo wekslowe formie, charakteryzującym się tym, że złożony na nim podpis stanowi podstawę i przyczynę zobowiązania wekslowego. Weksel jest ważnym instrumentem kredytowym. Dzięki wekslowi przedsiębiorstwa w zamian za przyszłe świadczenie otrzymują kapitał lub towary od razu. Obok funkcji kredytowej weksel spełnia tzw. funkcję płatniczą (poprzez indos bierze udział w obrocie zamiast zapłaty w gotówce). Każdy posiadacz weksli, pierwszy lub którykolwiek inny, może przedłożyć je bankowi do dyskonta. Weksle przedstawione do dyskonta są poddawane ocenie formalnej i merytorycznej. Ocena formalna polega na badaniu ich zgodności z prawem wekslowym. Merytoryczna ocena weksla ma dać odpowiedź na jedno pytanie - jakie jest prawdopodobieństwo wykupienia weksla w terminie płatności oraz wyegzekwowanie należności od innych zobowiązanych, podpisanych na tym wekslu. Taka ocena sprowadza się do oceny kondycji gospodarczej i finansowej tych jednostek.
Weksle można składać do dyskonta w dowolnie wybranym banku komercyjnym. Jeśli po sprawdzeniu weksla bank nie ma zastrzeżeń, dyskontuje go (kupuje). Oznacza to przejęcie praw wynikających z tych weksli, natomiast podawca otrzymuje ich pieniężną równowartość wynikającą z rachunku dyskonta (pomniejszoną o odsetki). Odsetki naliczane w wielu różnych sytuacjach (w praktyce gospodarczej) stanowią wynagrodzenie płacone przez dłużnika jego wierzycielowi. Wysokość wynagrodzenia jest zależna od trzech czynników: kwoty długu, stopy oprocentowania i czasu. Te trzy czynniki muszą być znane aby obliczenie dyskonta było możliwe.
Trzeba wyróżnić dwie sytuacje. W jednej z nich podstawą naliczania odsetek za czas miniony lub przyszły jest kwota długu. Dłużnik dysponuje środkami wierzyciela, wobec tego jest zobowiązany płacić za to odsetki według umówionej stawki. Druga sytuacja występuje kiedy jest wystawiony dokument dłużny na określoną kwotę i znany jest termin zapłaty, a trzeba wyliczyć równowartość długu w określonym dniu, przed upływem tego terminu przy ustalonej stopie oprocentowania zwanej w takim przypadku stopą dyskontową. W tym celu wykonuje się rachunek dyskonta powszechnie stosowany w bankach, ale nie tylko tam. Klasycznym przykładem tego rodzaju operacji może być postępowanie z wekslem. W terminie płatności dłużnik ma zapłacić kwotę na jaką wystawiony jest weksel i nic ponadto. Powstaje więc pytanie jaką wartość przedstawia ten dokument w określonym dniu przed terminem płatności?
Dyskonto ma zastosowanie w sytuacjach kiedy wierzyciel zgadza się czekać na zapłacenie mu kwoty długu w przyszłości, w umówionym dniu. Trzeba jednak wyraźnie rozróżnić pierwszego wierzyciela, który decyduje o kwocie na jaką ma być wystawiony weksel; i następnych, przyjmujących go. Kolejny nabywca weksla nie ma już powodu rezygnować z odsetek. Oblicza się więc odsetki należne za czas do terminu płatności i pomniejsza o tę wielkość kwotę weksla. Zbywającemu weksel należy się tylko ta różnica. W terminie płatności otrzymuje posiadacz weksla pełną kwotę na jaką weksel jest wystawiony, czyli kwotę za którą weksel nabył oraz odsetki należne za czas oczekiwania na zapłatę, potrącone od tej kwoty w dniu nabycia weksla.
W transakcjach wekslowych występuje różnica między kwotą na jaką weksel jest wystawiony i jego równowartością bieżącą. Zapłata wekslem następuje w kwocie, którą trzeba wyliczyć. W tym przypadku, podobne jak przy oprocentowaniu kredytu, wynik rachunku jest zależny od kwoty weksla, dystansu czasowego do terminu płatności oraz stopy dyskontowej. Metoda liczenia musi być jednak inna.
Jeśli kwota długu nie zmienia się w ciągu okresu można wykonać obliczenie stosując prosty wzór:
P = K · (n : 360) · p
Gdzie : P - szukana kwota odsetek
K - kwota długu (kapitał)
n - ilość dni, za które obliczamy oprocentowanie
p - stopa oprocentowania wyrażona ułamkiem `od sta' (ułamek w formie ilorazu 38:100 lub dziesiętny 0,38)
Jak widać, pierwszy element wzoru obejmuje kapitał, drugi upływ czasu a trzeci wysokość umówionej stopy procentowej, a więc wszystkie wcześniej wskazywane elementy omawianych transakcji.
Powracając do rachunku dyskonta należy przypomnieć, że przed wystawieniem dokumentu dłużnego (weksla) trzeba odpowiedzieć na pytanie: na jaką kwotę należy wystawić weksel aby pierwszy przyjmujący otrzymał umówiony ekwiwalent za czas oczekiwania na zapłatę. Do kwoty długu wynikającego z danej transakcji kupna - sprzedaży, trzeba doliczyć wysokość odsetek, jaką można uzyskać od znanej kwoty kapitału (długu), za znany okres czasu i według stopy oprocentowania przyjętej przez kontrahentów. Wyżej podany wzór pomaga to obliczyć. Przypomnę jednak, że zapłata jednym wekslem może nastąpić wielokrotnie, aż do terminu płatności. Rachunek dyskonta jest więc przeprowadzany wielokrotnie. Wynik jest zawsze inny, ponieważ stale ulega skróceniu czas oczekiwania na zapłatę ciągle jednakowej kwoty weksla. Rachunek dyskonta sprowadza się do obliczenia kwoty odsetek należnych od daty dyskonta, do terminu zapłaty.
Znane powszechnie powiedzenie `czas to pieniądz' znajduje dobitne i wymierne potwierdzenie właśnie w obrocie wekslowym. Kwota, będąca bieżącą równowartością uwidocznionej na wekslu, jest niższa ale wzrasta codziennie, ponieważ skraca się czas oczekiwania na zapłatę. W fazie ustalania na jaką kwotę powinien opiewać dokument, podstawą obliczeń jest wyrażona kwotowa realna wartość długu w tej dacie. Natomiast w fazie obrotu papierami wartościowymi, podstawę obliczenia stanowi wartość, która będzie realna dopiero po upływie określonego czasu. Z tego wniosek, że nie można zastosować w obu przypadkach jednakowej metody i stopy oprocentowania ponieważ podstawy są różne.
Teraz zastosowanie może znaleźć dyskonto handlowe, które za podstawę obliczeń przyjmuje nominalną kwotę dokumentu, która jest dana.
Obliczenia wykonujemy według wzoru:
Dh = Kn · (n : 360) · p
Gdzie: Dh - dyskonto handlowe
Kn - kwota nominalna dokumentu
n - znany czas
p - stopa dyskontowa
Wyżej opisany wzór wyjaśni przykład. Przyjmujemy założenie, że stopa oprocentowania dla kredytu bankowego wynosi 36% w stosunku rocznym i według niej ma być wynagradzane oczekiwanie na zapłatę.
Obliczamy według wcześniej podanego wzoru na jaką kwotę powinien być wystawiony weksel:
P = 1.000 · (90 : 360) · 0,36
i otrzymujemy, że odsetki winny wynosić 90 jednostek, a wobec tego weksel należy wystawić na kwotę 1.090 jednostek. Jeśli jednak teraz wykonamy rachunek dyskonta stosując identyczne parametry, to otrzymamy:
Dh = 1.090 · (90 : 360) · 0,36
co daje 98,1 jednostek.
Kwota odsetek wynikająca z rachunku dyskonta handlowego wykonanego według stopy oprocentowania wcześniej zastosowanej jest wyższa niż poprzednio doliczone do kwoty długu. Jest to oczywiste, ponieważ podstawa dyskonta została powiększona o te odsetki. Można obliczyć, że stopa dyskontowa, adekwatna do wcześniej zastosowanej stopy oprocentowania, powinna wynosić w zaokrągleniu 33,03%. Sprawdzając rachunek otrzymamy:
1.090 · (90 : 360) · 0,3303 = 90,007
Niedokładność wynika z konieczności zaokrągleń.
Przeliczając w identyczny sposób dane dla różnych okresów obliczeniowych otrzymamy ciąg stóp dyskontowych, które w danym okresie są adekwatne dla wcześniej przyjętej w przykładzie stopy oprocentowania 36%.
Oto tabela:
Tabela nr 1.
ZMIENNOŚĆ STOPY DYSKONTOWEJ
(przy różnych okresach obliczeniowych)
Ilość dni |
Kn(p=36%) |
Stopa dyskonta |
Kp |
5 |
1.005 |
35,82 |
1.000 |
15 |
1.015 |
35,47 |
1.000 |
30 |
1.030 |
34,95 |
1.000 |
60 |
1.060 |
33,96 |
1.000 |
90 |
1.090 |
33,03 |
1.000 |
180 |
1.180 |
30,51 |
1.000 |
360 |
1.360 |
26,47 |
1.000 |
Źródło: P. Austen - `Kredyty wekslowe', Twigger, Warszawa 1993r.
Z tabeli wynika, że występuje prawidłowość zależna od długości okresu jakiego obliczenie dotyczy. Tendencja zmian wysokości stopy dyskonta jest jednokierunkowa, tzn. im okres kredytowania jest dłuższy tym stopa dyskontowa niższa. Chcąc znaleźć realną wartość weksla na poziomie dokładnie odpowiadającym wyjściowej stawce oprocentowania, byłoby trzeba stosować dla każdej ilości dni obliczeniowych inną stopę dyskonta. Stosując zaś jedną stopę dyskontową dla różnych okresów obliczeniowych musimy mieć świadomość, że dyskonto rozumiane jako ekwiwalent za czas oczekiwania na zapłatę jest wyliczane faktycznie według zróżnicowanych stóp procentowych. Dla kolejnych jednostek dyskontujących weksel i podawców ma znaczenie faktyczna relacja wyliczonej kwoty dyskonta do wyłożonego kapitału. Obie strony są zainteresowane, by relacja ta zbytnio nie odbiegała od powszechnie stosowanych w danym czasie stawek oprocentowania.
Zaletą dyskonta handlowego jest prosta technika obliczeń. Kwotę dyskonta można ustalić nie posługując się urządzeniami do liczenia, przez wykonanie znanych działań rachunkowych, a więc w każdych warunkach. Natomiast mankamentem tej metody jest niestety niejednakowa relacja dyskonta i kapitału. Nie ma to istotnego wpływu na wyniki, gdy stopa dyskontowa jest jednocyfrowa. Dopiero przy wysokich stopach te różnice nabierają dużego znaczenia. Możliwym rozwiązaniem tego problemu jest przyjęcie maksymalnego terminu płatności dokumentów przyjmowanych do dyskonta. Zmniejsza to rozpiętość występujących różnic i pozwala uniknąć sytuacji, że dyskonto przekracza nominalną kwotę dokumentu. Z tego też powodu niektóre banki ustalają dwie różne stopy dyskonta, jedną dla okresów krótkich i drugą dla dłuższych. Przy praktycznym zastosowaniu dyskonta handlowego dobrze jest pamiętać, że zastosowanie stopy dyskontowej niższej od stopy oprocentowania kredytu wcale nie znaczy, że kredyt dyskontowy jest tańszy. Inną prawidłowością jest to, że rzeczywista relacja kapitału do odsetek zależy od długości okresu obliczeniowego. Przy wysokim poziomie stóp procentowych różnice nabierają dużego znaczenia.
Dyskonto matematyczne jest teoretycznie lepsze, ponieważ relacja odsetek do wykładanego kapitału jest stała niezależnie od długości okresu obliczeniowego. Technika obliczeniowa nie wymusza ustalania stopy dyskontowej w wysokości innej niż stopa oprocentowania, więc stopa dyskonta jest myląca. Ogólny wzór na obliczenie dyskonta matematycznego jest następujący:
Dm = (Kn · n · p) : (100 · 360 + n · p)
Gdzie: Dm - dyskonto matematyczne,
Kn - nominalna kwota dokumentu,
n - ilość dni okresu obliczeniowego,
p - stopa dyskontowa
Wynik obliczenia, rozumiany jako relacja dyskonta do wykładanego kapitału, w każdym przypadku jest dokładnie jednakowy, to znaczy odpowiada przyjętej stopie dyskonta bez względu na długość okresu obliczeniowego. Stopa dyskonta matematycznego wyraża wprost skutek finansowy i bez przeliczeń może być porównywana ze stopą oprocentowania. Metoda matematyczna nie jest w praktyce stosowana mimo jej niewątpliwej zalety, polegającej na dokładności i możności stosowania jednakowej stopy dyskontowej i kredytowej. Rachunek dyskonta handlowego jest prostszy do wykonania i ten został wówczas powszechnie zaakceptowany. Bank Centralny przyjął dla redyskonta weksli i innych papierów wartościowych opisaną metodę dyskonta handlowego, a banki komercyjne generalnie powieliły te rozwiązania. Można ewentualnie uznać, że zmieniający się wraz ze zmianą długości okresu obliczeniowego poziom oprocentowania odpowiada cenie pieniądza innej dla okresów krótkich i długich (jest to o tyle wątpliwe, że skala zmian nie jest wyrazem jakiejkolwiek
polityki lecz wynikiem mechanizmu obliczeniowego). Ograniczenie terminu płatności dokumentów przyjmowanych do redyskonta do 90 dni ogranicza rozpiętość różnic oprocentowania, rosnących wraz z wydłużeniem okresu obliczeniowego.
Myślę, że opisałam najważniejsze problemy dotyczące dyskonta weksli, które będą pojawiać się w dalszej części pracy.
Funkcje weksla jako środka płatniczego zmieniały się na przestrzeni
dziejów. Stopniowo na plan pierwszy wysunęła się jego funkcja kredytowa. Stało się to możliwe dzięki złagodzeniu zakazu prawa kanonicznego udzielania pożyczek oprocentowanych.
Dyskonto weksli było przed pierwszą wojną światową jedną z najpopularniejszych form kredytowania. W krajach europejskich odgrywa on nadal ważną rolę tak w operacjach krajowych jak i zagranicznych. Banki w Polsce powróciły do dyskontowania weksli, a udział kredytu dyskontowego systematycznie wzrasta. Jest to możliwe dzięki funkcjom pełnionym przez weksel. Jest on bowiem dokumentem zobowiązującym wystawcę lub wskazaną przez niego osobę do bezwarunkowego zapłacenia określonej kwoty pieniężnej w oznaczonym terminie.
Kredyt dyskontowy jest to zakup weksli przed upływem terminu płatności z potrąceniem procentu (dyskonta) przez bank. Sprzedawcą weksla i kredytobiorcą jest przeważnie dostawca, który prolonguje zapłatę odbiorcy towaru czy usługi, ale swą należność każe sobie potwierdzić za pomocą weksla. Sprzedaż weksla bankowi oznacza zaliczkowanie jeszcze nie wymagalnych należności i otrzymanie przez dostawcę środków pieniężnych.
W praktyce często spotyka się kupiecki kredyt krótkoterminowy w formie kredytu wekslowego. Dla realizacji tej formuły kredytu można wykorzystywać albo weksle własne (sola), wystawione przez importera towarów; albo też weksle ciągnione (trasowane, traty) przez eksportera na importera. Kredyt wekslowy jest połączony zwykle z rozliczeniami przy pomocy bankowego inkasa dokumentowego.
W przypadku kredytu wekslowego oprocentowanie kredytu jest z reguły włączone do ceny towaru, a więc zwiększa należność podaną w fakturze będącą podstawą ustalenia kwoty należności wekslowej. Jeżeli eksporter ma zamiar oddać weksel do bankowego dyskonta powinien do ceny towaru wliczyć także prowizję bankową. Dyskonto od sumy wekslowej, potrąconej przez bank, oznacza odstąpienie przez eksportera oprocentowania kredytu kupieckiego bankowi; oprocentowanie nie należy się eksporterowi, skoro uzyskał należność za sprzedany towar przed terminem płatności, ustalonym w kontrakcie z importerem.
Warto wspomnieć, że `...w prawie wekslowym ustalono prostą i szybką procedurę egzekucji należności potwierdzonej wekslem. Procedura ta nazywa się protestem weksla. Po zgłoszeniu przez aktualnego posiadacza weksla, że nie został on wykupiony w terminie, natychmiast następuje egzekucja. Należność może być ściągnięta od każdego z podmiotów (wystawcy, trasata, wszystkich żyrantów i poręczycieli) podpisanych na wekslu, pod warunkiem, że są wpisani do rejestru handlowego...'.
Bank może ustalić dla kredytobiorcy linię dyskontową (limit kredytu dyskontowego), do której wysokości zakupuje weksle od danego klienta. Limit wyznacza się zazwyczaj na rok, ale często jest on inny. Koszt kredytu dyskontowego dla kredytobiorcy stanowi ustalana przez bank stopa dyskontowa od czasu liczonego od dnia zakupu weksla do terminu jego płatności i ewentualnej prowizji. Wysokość stopy dyskontowej zależy od wysokości stopy redyskontowej banku centralnego, od tego czy weksel odpowiada warunkom redyskonta, a także od zdolności kredytowej wystawcy i akceptanta.
Można zadać pytanie: dlaczego transakcję sprzedaży weksla kwalifikujemy jako operację kredytową?
Wynika to ze specyfiki obrotu wekslowego. Właściwym dla weksla sposobem przenoszenia wynikającego z niego praw jest indos. Zbywca weksla (remitent lub indosatariusz), chcąc przenieść jego własność na rzecz instytucji kredytowej, umieszcza na wekslu indos, który w najprostszej postaci przybierze formę indosu in blanco, a więc ograniczy się od złożenia przez indosanta swego podpisu. W tym momencie wchodzi on jako indosant w krąg dłużników wekslowych, odpowiadających za zapłatę weksla. Dla banku, który dokonuje dyskonta weksla
obecność na wekslu podpisu jego klienta, którego dobrze zna, nie jest obojętna przy ocenie ryzyka transakcji dyskontowej.
Jak można opisać kredyt dyskontowy?
Kredyt dyskontowy, jest to kredyt, który powstaje przy dyskontowaniu weksli przez banki, polegającym na zakupie weksla przed upływem terminu jego płatności. Bank, przyjmujący weksel, nie płaci jego nominalnej sumy. Lecz potrąca z góry określoną kwotę - dyskonto, które zależy od poziomu stopy dyskontowej oraz ilości dni liczonych od momentu zdyskontowania weksla do dnia jego płatności.
Innymi słowy bank przed terminem płatności udostępnia klientom kwoty, na jakie opiewają weksle z potrąceniem odsetek dyskontowych. Dostawca dysponuje swoją należnością przed zapłaceniem za towar przez kupującego.
Wymagania stawiane dyskontowanym wekslom.
Przepisy prawne nie ustalają, jakim warunkom powinny odpowiadać
weksle przyjmowane do dyskonta. Określane są jedynie wymogi, jakie powinny spełniać weksle przyjmowane do redyskonta. Warunki te są ujęte w uchwale nr 2/98 zarządu Narodowego Banku Polskiego z 27 lutego 1998 roku w sprawie rodzajów weksli przyjmowanych przez NBP do redyskonta oraz zasad i trybu postępowania (Dz. Urz. NBP nr 3, poz.5). Bank, który korzystał z kredytu redyskontowego, musi określić takie same warunki dla weksli przyjmowanych przez nie do dyskonta. Nie ma jednak formalnych przeszkód, aby poszczególne banki ustaliły inne warunki. W takim przypadku będą musiały liczyć się z tym, że weksle przyjęte przez nie do dyskonta nie będą mogły być albo w ogóle przekazane do redyskonta, albo będą mogły być przekazane do redyskonta dopiero wtedy, gdy spełnią wymagania określone w przepisach dotyczących redyskonta.
Zazwyczaj do dyskonta będą przyjmowane weksle:
które odpowiadają wymaganiom określonym w przepisach prawa wekslowego,
których prawdziwość nie nasuwa wątpliwości,
złożone przez remitenta (osoba, na której rzecz, zlecenie ma nastąpić zapłata sumy wekslowej) lub przez osobę opierającą swoje prawo do weksla na podstawie nieprzerwanego ciągu indosów,
od których uiszczono opłatę skarbową we właściwej wysokości,
pochodzące z dokonanych obrotów gospodarczych, tzw. weksle kupieckie i handlowe,
podpisane co najmniej przez budzących zaufanie, jako solidni płatnicy,
wystawców i akceptantów, a w przypadku weksli własnych - wystawców; niektóre banki wymagają, aby weksel składany do dyskonta zawierał co najmniej jeden indos; ma to uprawdopodobnić, iż weksel pochodzi z obrotu gospodarczego,
których termin płatności upływa nie później niż w okresie wskazanym przez bank dyskontujący,
z terminem płatności w oznaczonym dniu,
płatne w oddziałach banków, w których główni dłużnicy posiadają rachunki bieżące,
opatrzone - w przypadku weksli trasowanych - akceptem trasata (akcept - inaczej przyjęcie, podpis; trasat - osoba, której wystawca poleca zapłacenie sumy wekslowej), obejmującym całą sumę wekslową,
opatrzone indosem składającego weksel do dyskonta,
bez klauzuli w tekście ograniczających prawo indosowania (przenoszenia praw z weksla),
podpisane w sposób umożliwiający bezsporną identyfikację podmiotów, które je podpisały.
Dyskonto może być dokonane w formie doraźnej transakcji lub w formie umowy o linię dyskontową. Dyskonto w formie doraźnej transakcji polega na jednorazowym nabyciu przez bank dyskontujący jednego lub kilku weksli. Umowa o linię dyskontową jest to umowa, w której bank dyskontujący zobowiązuje się, iż w okresie obowiązywania umowy będzie przyjmował do dyskonta weksle spełniające warunki określone w umowie do wysokości z góry oznaczonego limitu.
Zapłata za weksel.
Bank, który zdyskontował weksel, może:
przechowywać go aż do terminu płatności - jeżeli jest płatny w banku dyskontującym, lub
przechowywać go i wysłać do zapłaty domicyliantowi (osoba trzecia, u której weksel jest płatny - bank) przed terminem płatności - jeżeli weksel jest płatny w innym banku niż bank dyskontujący, lub
złożyć go do dyskonta
Zgodnie z art. 38 prawa wekslowego, posiadacz weksla płatnego w oznaczonym dniu może przedstawić go do zapłaty:
w pierwszym dniu, w którym można wymagać zapłaty tj.:
w dniu płatności, lub
w przypadku gdy dzień płatności weksla przypada na dzień wolny od pracy - w najbliższym dniu powszednim (art. 72 ust. 2 prawo wekslowe), tzw. termin wymagalności, lub
w jednym z dwóch następnych dni powszednich.
Weksel musi być przedstawiony do zapłaty domicyliantowi w jego siedzibie. Jeżeli weksel jest płatny w oddziale banku, który go zdyskontował, wówczas bank ten:
w dniu płatności albo wymagalności obciąża rachunek głównego dłużnika wekslowego kwotą weksla, w trybie przyjętym w banku dyskontującym,
uznaje właściwe konta związane z dyskontem weksla,
niezwłocznie zwraca wystawcy weksla własnego lub akceptantowi weksla trasowanego zapłacony weksel z pokwitowaniem zapłaty.
Jeżeli weksel jest płatny w innym oddziale banku dyskontującego lub w innym banku, bank dyskontujący musi przekazać ten weksel do inkasa domicyliantowi. W tym celu musi umieścić na wekslu podpisanym przez siebie indos i brzmieniu `Ustępuje na zlecenie Banku...Oddział w...do inkasa', lub `Ustępujemy na zlecenie Banku...Oddział w... Per Procura'. Weksel z takim indosem wysyłany jest do inkasa z odpowiednim wyprzedzeniem, aby dotarł do domicylianta w terminie umożliwiający jego zapłatę. Domicyliant otrzymawszy weksel w dniu płatności albo wymagalności:
obciąża rachunek bankowy wystawcy weksla własnego lub akceptanta w trybie przez siebie przyjętym,
przekazuje niezwłocznie sumę wekslową bankowi dyskontującemu,
niezwłocznie zwraca wystawcy weksla własnego lub akceptantowi weksla trasowanego zapłacony przez siebie weksel. Bank dyskontujący po otrzymaniu kwoty weksla dokonuje odpowiednich księgowań.
Bank, który przyjął weksel do dyskonta może go zredyskontować.
Redyskonto - jest to skup weksla uprzednio zdyskontowanego przez bank, z potrąceniem odsetek redyskontowych od sumy wekslowej. Weksel może zredyskontować zarówno Narodowy Bank Polski jak i bank komercyjny. Po to, aby redyskonto weksla było korzystne również dla banku oddającego weksel do redyskonta, tzw. redyskontera, odsetki redyskontowe muszą być niższe niż odsetki dyskontowe pobierane przez bank, który zdyskontował weksel. Zarobkiem banku redyskontującego są odsetki redyskontowe, natomiast zarobkiem banku dyskontującego jest w tym przypadku różnica pomiędzy odsetkami dyskontowymi, a redyskontowymi.
Redyskontowanie weksli przez NBP unormowane jest w uchwale nr 2/98 zarządu NBP z 27 lutego 1998r. w sprawie rodzajów weksli przyjmowanych przez Narodowy Bank Polski do redyskonta. Redyskonta weksli dokonują oddziały okręgowe NBP, które oceniając, czy przedstawione do redyskonta weksle są zgodne z wymaganiami określonymi w art. 1 uchwały. W razie niezapłacenia weksla w terminie, oddział banku, w którym dłużnik ma rachunek, zgłasza weksel do protestu (urzędowe stwierdzenie odmowy zapłaty weksla) w trybie przewidzianym w prawie wekslowym, w jednym z dwóch dni powszednich następujących po dniu płatności.
Po uzyskaniu klauzuli protestowej oddział ten przesyła przesyłką poleconą oprotestowane weksle oddziałowi okręgowemu NBP, który je zredyskontował i występuje do niego o zwrot równowartości kosztów protestu. Żądanie to oddział NBP bezzwłocznie realizuje.
Dyskonto jako instrument kredytowania krótkoterminowego.
Dyskonto jest jedną z form kredytów pieniężnych, krótkoterminowych
tzn. udzielanych na okres czasu nie przekraczający 1 roku. Kredyt dyskontowy jest kredytem krótkoterminowym w ścisłym tego słowa znaczeniu. Skraca on cykl:
Pieniądz › Towar › Pieniądz
Kredyt dyskontowy może odegrać znaczącą rolę w zachowaniu płynności.
Płynność - termin charakteryzujący zdolność do terminowego regulowania zobowiązań (krótkoterminowych, płatnych w ciągu jednego roku), określający możliwość spłaty zobowiązań w sytuacji, gdyby stały się one natychmiast wymagalne, za pomocą upłynnienia posiadanych zasobów środków obrotowych (zasobów płynnych, które mogą być szybko zamienione na gotówkę). Dla zapewnienia sobie możliwości ciągłego, niezakłóconego działania przedsiębiorstwo powinno dbać o zachowanie określonego poziomu płynności finansowej. Większa bądź mniejsza płynność finansowa zależy od długości czasu, jaki jest potrzebny do zamiany aktywów przedsiębiorstw (rzeczowych lub finansowych) na gotówkę. Płynność aktywów ma miejsce wtedy, gdy aktywa występują w postaci walorów pieniężnych lub mogą zostać szybko, przy stosunkowo małych kosztach, zamienione na gotówkę. Aktywa przedsiębiorstwa mają różny stopień płynności, najwyższą płynnością charakteryzują się aktywa pieniężne (gotówka), niektóre lokaty bankowe, bony skarbowe, weksle, czeki, krótkoterminowe papiery wartościowe.
Klienci banku, przedkładający weksle do inkasa, upłynniają po odpowiednich potrąceniach należności przed terminem płatności. Z reguły do dyskonta przyjmowane są jedynie weksle handlowe. Zwrot wyłożonych pieniędzy, banki uzyskują w terminie płatności weksli.
Korzyści i ryzyko związane z udzielaniem przez bank kredytu dyskontowego.
Każdy kredyt udzielany przez bank wiąże się z pewnym ryzykiem. Ryzyko jest większe w przypadku kredytów średnioterminowych i długoterminowych. Czym jest ryzyko w rozumieniu polityki banków komercyjnych?
Bankowa działalność w zakresie transformacji środków będących w dyspozycji systemu bankowego, polegająca na niebezpieczeństwie utraty płynności. Transformacja posiadanych należności, które początkowo były przechowywane tylko dla określonego klienta, stwarza wtedy szereg niebezpieczeństw dla działalności banku.
W pierwszej kolejności należy scharakteryzować ryzyko ogólne. Obok zagrożeń wynikających z ogólnej sytuacji gospodarczej należy uwzględnić ryzyko związane z kryzysem politycznym (chwiejna sytuacja polityczna, rewolucja, wojna), niepokojami społecznymi (roszczenia, strajki), zakłóceniami walutowymi (dewaluacja, rewaluacja, wstrzymanie płatności zagranicznych, kontrola dewizowa). Należy też uwzględnić konsekwencje wynikające ze zmian polityki handlowej określonych krajów, ze zmianą polityki podatkowej lub celnej. Negatywnie na przebieg operacji kredytowej mogą wpływać katastrofy naturalne, takie jak powodzie, susze, pożary, epidemie itp.
W rzeczywistości ogólnej sytuacja gospodarczej nie odgrywa decydującej roli. Jest
ona tylko podstawą do wyjaśnienia całego kompleksu problemów w toku badania wniosku kredytowego. Wpływ ogólnej sytuacji na decyzje podejmowane przez bank nie jest zatem bez znaczenia, choć jest mało widoczny. Nie mniej jednak przy rozpatrywaniu wniosku o duże kredyty wydziały kredytowe powinny żądać od wydziałów ekonomicznych swoich banków analiz na temat sytuacji gospodarczej i społecznej. Natomiast ograniczenia kredytów bankowych mogą doprowadzić do pogorszenia płynności przedsiębiorstw. Firmy, które mają kłopoty z uzyskaniem kredytów w bankach, poszukują możliwości zastąpienia ich kredytem kupieckim, starając się o wydłużenie terminów płatności.
Rynek pieniężny jest miejscem spotkania wszystkich ofert podaży kapitału i popytu na kapitał krótkoterminowy. W wyniku pośrednictwa banków następuje połączenie środków dostępnych w krótkim okresie w większe kwoty i udostępnienie ich w formie kredytów krótkoterminowych. Głównym ryzykiem dla banku udzielającego kredytu krótkoterminowego jest możliwość unieruchomienia środków. Ryzyko to rośnie w miarę, jak rynek pieniężny staje się mniej płynny. Konsekwencje zblokowania określonych środków nie są dla banku tak duże, jak unieruchomienie kredytów długookresowych. Wiąże się to z formą kredytu, który umożliwia bankowi redyskontowanie części weksli w banku emisyjnym.
Cechą charakterystyczną kredytów krótkoterminowych są źródła środków przeznaczonych na ich spłatę. Są to zwykle wpływy ze sprzedaży towarów. Podstawę kredytu stanowią transakcje handlowe, które zabezpieczają spłatę zadłużenia.
Zalety kredytów krótkoterminowych z punktu widzenia banku są następujące:
krótki okres spłaty kredytu, co w dużym stopniu wyklucza ryzyko branżowe i ryzyko ogólne. Poza tym ryzyko związane z przedsiębiorstwem oddziałuje krótko i dlatego wywiera nieduży wpływ na przebieg transakcji finansowanych kredytem,
finansowanie określonych w umowie transakcji handlowych pozwala bankowi oszacować ryzyko w zależności od rodzaju finansowanej operacji.
Przeprowadzenie przez pracownika banku bezpośredniej kontroli wykorzystania kredytu nie jest łatwe. Problem ten występuje w zasadzie przy wszystkich rodzajach kredytu. Bank próbuje jednak upewnić się, czy środki zostały wykorzystane na określony cel, a nie na cele średnio- i długookresowe.
Mimo szczególnych gwarancji dla wierzytelności wekslowych, omówionych przy charakteryzowaniu tej formy kredytu, również dyskontowaniu weksli towarzyszą pewne niebezpieczeństwa.
Możemy więc wyróżnić:
ryzyko formalne - weksel handlowy i weksel własny musi być sporządzony w formie ściśle wymaganej przez prawo handlowe. Bank tylko wtedy może skorzystać z prawa regresu wobec wystawcy weksla, jeżeli weksel handlowy lub weksel własny odpowiada formalnym wymogom prawa wekslowego. Dokument, któremu brak jednego z atrybutów nie może być traktowany jako weksel i nie podlega przepisom prawa wekslowego. Dlatego ważna jest wnikliwa ocena formalna weksla przed jego zdyskontowaniem.
ryzyko materialne - polega na trudności odróżnienia weksla handlowego od innych weksli. Tylko weksle handlowe wystawione są w związku z istnieniem towaru, którego wartość zapewnia spłatę długu. Inne weksle są tylko potwierdzeniem zadłużenia, albo wystawiono je w celu wyłudzenia kredytu dyskontowego. Pracownik banku musi rozpoznać weksle nie związane z obrotem towarami. W tym celu powinien umieć odpowiedzieć na pytania:
Czy działalność wystawcy weksla prowadzi zwykle do powstania stosunków gospodarczych z trasatem?
Czy trasat ma możliwość sprzedaży - do czasu płatności weksla - towarów dostarczonych przez wystawcę weksla?
Czy termin płatności odpowiada zwyczajom panującym w danej branży?
Jest bardzo trudno zdecydowanie odpowiedzieć na te pytania, ponieważ zwykle brakuje pełnej informacji.
Banki oprócz weksli handlowych, dyskontują też weksle ciągnione na przedsiębiorstwa przemysłowe związane z zakupem maszyn lub materiałów pod warunkiem, że kwoty, na które opiewają, nie są w rażącej dysproporcji do potencjału trasata. Zdyskontowanie tych weksli obarczone jest jednak większym ryzykiem, ponieważ trasat na wykup weksla musi pozyskać środki z innych źródeł niż przychód ze sprzedaży zakupionych przedmiotów.
Niebezpieczne jest dyskontowanie tzw. weksli grzecznościowych. Są to weksle, które ciągną na siebie wzajemnie dwaj kupcy mający trudności finansowe, co jest tym bardziej niebezpieczne. Bardzo trudno jest odróżnić te weksle od weksli handlowych. Początkowo są one łatwo akceptowane i finansowane regularnie z przychodów z tytułu dyskonta nowych weksli. Dopiero kiedy bank odmówi pomocy, a trasaci nie są w stanie honorować weksli, ujawniane są oszustwa na szkodę banków dyskontujących. Łatwiej jest zidentyfikować tzw. weksel piwniczny ze sfałszowanymi podpisami nie istniejących trasatów. W momencie przesłania weksla do akceptacji wraca on z powrotem z adnotacją `odmowa'.
Bank w celu ograniczenia ryzyka może podjąć następujące działania zapobiegawcze:
dokładne sprawdzenie, czy weksel spełnia przewidziane przez prawo wymagania formalne;
ustalenie dla każdego ze zbywców limitu, przy czym obroty i średni czas trwania zwyczajowego kredytu dla klienta zależą od rodzaju prowadzonej przez niego działalności;
ustalenie limitu łącznej sumy dyskontowanych weksli wystawionych na jednego trasata. Dzięki temu następuje rozproszenie ryzyka. Można też wprowadzić limity dla poszczególnych branż i w razie potrzeb wykluczyć z dyskontowania określone grupy klientów, czy też znanych już bankowi trasatów;
badanie zdolności płatniczej zbywców podobnie, jak przy innych kredytach. Badania można ograniczyć do wybranych grup trasatów, jeżeli dyskontują weksle jedynie określeni wystawcy;
właściwą organizację pracy banku - systematyczne gromadzenie i weryfikowanie informacji o firmach i osobach, których podpisy widnieją na wekslach.
Transakcje dyskontowe są preferowane przez banki nie tylko w związku z możliwością redyskontowania, lecz przede wszystkim z powodu gwarancji związanych z tą formą kredytu. Poza przywilejami, jakie daje prawo wekslowe, dodatkowo spłatę weksla gwarantuje to, że u podstaw stosunku wekslowego jest transakcja handlowa. Udzielony kredyt jest spłacany z kwot uzyskanych ze sprzedaży towaru, za który zapłacono wekslem. Dzięki temu ryzyko banku jest znacznie ograniczone.
Jeśli trasat lub wystawca nie wykupi weksla w terminie, bank ma dwie możliwości:
może zgłosić weksel do protestu zgodnie z prawem wekslowym,
może korzystając z klauzuli `wpłata z zastrzeżeniem' odesłać weksel klientowi i obciążyć jego konto (tak najczęściej się robi). Bank rezygnuje w tym wypadku ze wszystkich gwarancji wynikających z posiadania weksla.
Encyklopedia Biznesu I i II - Fundacja Innowacja
Prawo wekslowe - Ustawa z 28 kwietnia 1936r.
I. Heropolitańska - Weksel w obrocie gospodarczym, Twigger, Warszawa 1991r., str. 214
Tamże str. 215
Tamże str. 216
W. Schaer - Kredyt bankowy cz. I, Związek Banków Polskich, Warszawa 1998r., str. 11
słownik ?
I. Heropolitańska - Kredyty, pożyczki i gwarancje bankowe, Twigger, Warszawa 1999r. wyd. I, str. 266
Tamże str. 266-267
Prawo wekslowe - art. 72, ust. 2 (Dz. U. Nr 37 poz. 282)
Tamże str. 269
Dz. Urz. NBP nr 3, poz. 5.
W. Shaer - Kredyt bankowy cz. II, ZBP, Warszawa 1998r., str. 13