ZABEZPIECZENIA OSOBISTE KREDYTÓW
Działalności kredytowej banków towarzyszy ryzyko terminowego zwrotu udzielanych kredytów. Dlatego prawne zabezpieczenie zwrotności kredytu staje się ważnym elementem umowy kredytowej. Negocjacje między bankiem a kredytobiorcą, dotyczące warunków, na jakich może być udzielony kredyt, obejmują także rodzaj i wartość prawnego zabezpieczenia jego spłaty. Najczęściej bank chciałby, aby wartość zabezpieczeń co najmniej dwukrotnie przekraczała kapitał kredytu. Wynika to stąd, iż sprzedaż przez bank zabezpieczeń niespłacanego kredytu bardzo często przynosi znacznie mniej, niż ich pełną wartość, a do tego znaczna część produktu sprzedaży jest przeznaczana na zapłatę podatków, koszty komornika i inne koszty.
W Polsce banki, w celu zapewnienia zwrotu udzielonych kredytów, żądają od kredytobiorców zabezpieczenia przewidzianego prawem cywilnym i wekslowym. Formę zabezpieczenia kredytu ustala bank w negocjacjach z kredytobiorcą, biorąc pod uwagę rodzaj, wysokość oraz okres spłaty kredytu, a także stan majątkowy oraz status prawny kredytobiorcy. Zabezpieczenia kredytu są zazwyczaj wymagane od przedsiębiorstw nowo utworzonych, od osób fizycznych, oraz od jednostek o zagrożonej zdolności kredytowej. Banki zaostrzają również wymogi dotyczące zabezpieczeń udzielanych kredytów, przy podejmowaniu decyzji o przyznaniu kredytu spółce z ograniczoną odpowiedzialnością.
Wymagane przez banki zabezpieczenia kredytów dzielone są na dwie grupy:
zabezpieczenia osobiste
zabezpieczenia rzeczowe.
Zabezpieczenia osobiste charakteryzują się tym, iż dłużnik ponosi całkowitą odpowiedzialność za spłatę długu, czyli odpowiada całym swoim obecnym i przyszłym majątkiem za wywiązanie się z zobowiązań wobec banku. Do zabezpieczeń osobistych zaliczamy: weksel własny in blanco, poręczenie wekslowe, poręczenie według prawa cywilnego, gwarancję bankową, przelew wierzytelności (cesja), przystąpienie do długu kredytowego, pełnomocnictwo oraz ubezpieczenie kredytu.
Weksel własny in blanco jest to dokument zaopatrzony co najmniej w podpis wystawcy. Podpis ten powinien być złożony w zamiarze zaciągnięcia zobowiązania wekslowego, musi być własnoręczny i posiadać cechy trwałości. Podpis w imieniu osoby prawnej obejmuje także pieczęć firmy. Weksel własny in blanco nie powinien zawierać: sumy wekslowej, terminu płatności weksla, daty wystawienia weksla (umieszczenie daty na wekslu zabezpiecza interesy banku w zakresie określenia możliwości reprezentacji wystawców weksla) oraz miejsca wystawienia weksla (miejsce decyduje o stosowanym prawie). Wraz z wekslem składana jest deklaracja wekslowa, która określa treść porozumienia pomiędzy bankiem a wystawcą weksla w zakresie wypełniania weksla. Powinna ona w szczególności zawierać informacje: kiedy bank ma prawo wypełnić weksel, jaka kwota może być na tym wekslu wpisana, jaki termin płatności może zostać określony. Deklaracja wekslowa nie jest warunkiem ważności weksla. W wielu bankach wszyscy kredytobiorcy są zobowiązani do składania weksla własnego in blanco, zwykle jest on traktowany jako zabezpieczenie dodatkowe.
Poręczenie wekslowe (inaczej awal) jest to poręczenie udzielone za osobę zobowiązaną wekslowi. Skuteczność poręczenia nie może być uzależniona od spełnienia jakiegokolwiek warunku (jest bezwarunkowa). Poręczenie wekslowe może obejmować całość lub część sumy wekslowej. Awal nie może być udzielony na odrębnym dokumencie, następuje on poprzez złożenie podpisu przez poręczyciela na przedniej stronie weksla obok wystawcy, bądź poprzez złożenie podpisu poręczyciela pod słowami np. poręczam lub gwarantuję, w tej formie poręczenie może być złożone w dowolnym miejscu na wekslu. Poręczenie wekslowe może być udzielone przez kilka osób, a każda z nich może odpowiadać do części kwoty, albo za jej całość. Charakter odpowiedzialności poręczyciela jest:
samoistny - co oznacza, że zobowiązanie poręczyciela jest ważne, chociażby zobowiązanie, za które poręcza było nieważne z jakiejkolwiek przyczyny, z wyjątkiem wady formalnej weksla.
solidarny - poręczyciel odpowiada tak samo jak dłużnicy wekslowi.
akcesoryjny - czyli samodzielny.
Poręczenie według prawa cywilnego jest to umowa, przez którą poręczyciel zobowiązuje się do spłaty kredytu udzielonego przez bank w przypadku, gdyby kredytobiorca nie spłacił go w oznaczonym w umowie terminie. Poręczenie jest bezterminowe - gdy poręczyciel nie wskazał okresu, do którego jest zobowiązany i terminowe - gdy termin jest określony. Możliwe jest poręczenie za spłatę kredytu przyszłego do określonej z góry wysokości, nie można zaś ręczyć za wszystkie lub jakieś przyszłe kredyty. Udzielenie poręczenia bezterminowego za kredyt przyszły może być w każdej chwili przed jego uruchomieniem odwołane jednak żadnego poręczenia nie można odwołać po uruchomieniu kredytu. Poręczenie to może być złożone przez osoby prawne i fizyczne. Dla ważności poręczenia wymagana jest forma pisemna, nie jest natomiast wymagana zgoda kredytobiorcy. Zobowiązanie poręczyciela powinno w szczególności zawierać wskazanie osoby, za którą poręcza oraz jednoznaczne określenie kredytu, do spłaty którego się zobowiązuje. Charakter odpowiedzialności:
poręczyciel odpowiada tylko wtedy, gdy kredytobiorca nie spłacił kredytu.
nieważność umowy kredytu powoduje nieważność umowy poręczenia.
umorzenie kredytu powoduje wygaśnięcie poręczenia.
o zakresie zobowiązania poręczyciela decyduje zakres zobowiązania kredytobiorcy.
poręczyciel ma prawo podnosić wobec banku wszelkie zarzuty, które przysługują kredytobiorcy.
Bank ma obowiązek niezwłocznie powiadomić poręczyciela o nieterminowej spłacie kredytu. W przypadku spłaty długu przez poręczyciela bank jest zobowiązany udostępnić poręczycielowi wszelkie dokumenty związane z poręczeniem, mogące stanowić podstawę roszczeń poręczyciela w stosunku do kredytobiorcy. Umowa poręczenia wygasa w przypadku nieudzielania kredytu, jeżeli poręczenie dotyczyło kredytu przyszłego, z chwilą upływu terminu poręczenia, jeżeli było ono terminowe, bądź z chwilą spłaty całości zobowiązania kredytobiorcy lub przejęcie zobowiązania przez inną osobę, jeżeli poręczyciel nie wyraził no to zgody.
Gwarancja bankowa jest to zobowiązanie zaciągnięte przez bank, czyli gwaranta na zlecenie innej osoby, czyli zleceniodawcy, w którym bank zobowiązuje się do zapłaty pewnej sumy pieniężnej bezpośrednio, bądź za pośrednictwem innego banku, na żądanie osoby uprawnionej, czyli beneficjenta gwarancji po spełnieniu przez nią określonych przesłanek. Gwarancja jest zobowiązaniem abstrakcyjnym, niezależnym od umowy kredytowej, tzn. że postanowienia umowy kredytowej wiążą strony gwarancji tylko w takim zakresie, w jakim zostały ujęte w liście gwarancyjnym. W liście gwarancyjnym określone są strony umowy kredytowej, data zawarcia umowy kredytowej, kwota oraz termin spłaty kredytu, przedmiot gwarancji, wysokość zobowiązania gwaranta oraz termin ważności gwarancji. Warunkiem realizacji gwarancji jest zgłoszenie roszczenia przez kredytodawcę w stosunku do gwaranta.
Przelew wierzytelności (in. cesja) jest umową pomiędzy cedentem a bankiem, w wyniku której cedent przenosi na bank swoje uprawnienia do otrzymania konkretnej należności. Umowa cesji może dotyczyć konkretnie oznaczonych wierzytelności lub wszystkich wierzytelności w stosunku do np. jednego partnera (jest to tzw. cesja globalna). Cedent ponosi wobec banku odpowiedzialność za to, że przedmiotowa wierzytelność przysługuje mu i ma wartość wskazaną w umowie cesji. Ponosi odpowiedzialność również za wypłacalność dłużników w momencie zawierania umowy cesji. Bankowi przysługują tylko takie prawa w stosunku do dłużnika, jaki miał cedent, zaś dłużnikowi przysługują wobec banku wszelkie zarzuty, które przysługują cedentowi.
Przystąpienie do długu kredytowego polega na tym, że następuje zmiana w stosunku kredytowym po stronie dłużnika, czyli do dotychczasowego kredytobiorcy przystępuje osoba trzecia w charakterze dłużnika solidarnego. Stary dłużnik nie zostaje zwolniony z obowiązku spłaty, a nowy odpowiada jak za swój własny kredyt. Przystąpienie osoby trzeciej do długu kredytowego następuje poprzez zawarcie umowy między bankiem a przystępującym do długu za zgodą kredytobiorcy lub zawarcie umowy między kredytobiorcą a przystępującym do długu za zgodą banku. Zarówno kredytobiorca jak i przystępujący do długu odpowiadają za kredyt solidarnie.
Pełnomocnictwo do rachunku bankowego może zostać udzielone zarówno przez kredytobiorcę jak i osobę trzecią. Pełnomocnictwo powinno mieć charakter nieodwołalny bez zgody pełnomocnika oraz, w przypadku gdy jest terminowe, powinno uprawniać bank do pobierania środków w wysokości kredytu, odsetek i innych kosztów.
Ubezpieczenie kredytu to stosunkowo młoda forma zabezpieczenia spłaty kredytu. Ubezpieczającym może być zarówno kredytobiorca, jak i bank, ale ubezpieczonym jest zawsze bank. Koszty ubezpieczenia kredytu ponosi najczęściej kredytobiorca. W Polsce praktyka ubezpieczania spłaty kredytów nie jest jeszcze popularna, ale niektóre towarzystwa ubezpieczeniowe ubezpieczają od różnych rodzajów ryzyka kredytowego. Ubezpieczenie kredytu najczęściej znajduje zastosowanie w przypadku braku możliwości zastosowania innych form zabezpieczenia wierzytelności banku.
Banki udzielając kredytu - zależnie od swojej oceny stopnia ryzyka - mogą zaproponować kilka form jego prawnego zabezpieczenia. O skuteczności zabezpieczeń interesów banku decyduje konkretna sytuacja. Każda z form zabezpieczeń, czy to osobistych czy rzeczowych ma swoje wady jak i zalety. W przypadku stwierdzenia, że zdolność kredytowa jest zagrożona, banki podejmują decyzje mające na celu zabezpieczenie zwrotności zaciągniętych kredytów. Metodą zmniejszenia pojedynczego ryzyka kredytowego są takie uzyskane przez bank zabezpieczenia, które powinny zapewnić odzyskanie z powrotem zaangażowanej sumy kredytowej wraz z odsetkami i prowizjami. W przypadku długoterminowych kredytów, kiedy w momencie przyznania kredytu mamy do czynienia z długoterminową i niepewną prognozą zabezpieczenie kredytu dla banku staje się niezbędne. Konieczne również jest ustanowienie zabezpieczenia wtedy, gdy po zakończeniu badania zdolności kredytowej, pojawiły się pewne wątpliwości dotyczące wypłacalnosci kredytobiorcy, ale bank pomimo to nie chce zrezygnować z transakcji. O rodzaju zabezpieczenia decyduje bank, może być ono ustanawiane zarówno przed udzieleniem kredytu jak i w trakcie korzystania z niego.
LITERATURA:
Z. Dobosiewicz, Podstawy bankowości. PWN, Warszawa 2001 r.
W. L. Jaworski, Z. Krzyżkiewicz, B. Koniński, Banki rynek operacje polityka. Poltext, Warszawa 2001 r.
6