ZABEZPIECZENIE ZWROTNOŚCI KREDYTU

Formę zabezpieczenia kredytu ustala bank w negocjacjach z kredytobiorcą, biorąc pod uwagę rodzaj, wysokość oraz okres spłaty kredytu, a także jego stan majątkowy oraz status prawny. Wyższe zabezpieczenie jest z reguły wymagane od przedsiębiorstw nowo utworzonych oraz przedsiębiorstw o zagrożonej zdolności kredytowej. Także status prawny spółki z ograniczoną odpowiedzialnością wpływa na zaostrzenie wymagań banków odnośnie do zabezpieczenia zwrotności kredytu. Praktykowanym sposobem zabezpieczenia się przed podjęciem ryzyka kredytowego jest wymiana między bankami informacji o przyszłych kredytobiorcach. Wymiana takich informacji nie jest sprzeczna z ustawowym obowiązkiem chowania tajemnicy bankowej. Działają także prywatne wywiadownie handlowe dostarczające odpłatnie informacji o statusie prawnym i sytuacji majątki podmiotów gospodarczych.

Rozróżnia się następujące zabezpieczenia zwrotności kredytu:

• zabez­pieczenie materialne stanowi posiadany przez kredytobiorcę majątek, którego łatwe upłynnienie zapewnia bankowi możliwość szybkiego wycofania udzielonego kredytu.

• prawne zabezpieczenie zwrotności kredytu zapewnia bankom uprzywile­jowaną pozycję w dochodzeniu jego wierzytelności od kredytobiorcy w przypadku jego niewypłacalności lub likwidacji.

Wśród prawnych form zabezpieczenia zwrotności kredytu można wyróżnić:

•> zabezpieczenia osobiste,

•> zabezpieczenia rzeczowe.

Udzielający zabezpieczenia osobistego odpowiada całym swoim majątkiem. Przy zabezpieczeniu rzeczowym wierzyciel egzekwuje swoje roszczenia z zastawionych rzeczy lub praw mająt­kowych. Banki mogą żądać od kredytobiorcy zabezpieczenia zwrotności kredytu w jednej lub kilku formach prawnych zabezpieczeń. Zabezpieczenie może być ustanowione przed udzieleniem kredytu, a także w czasie wykorzystywania kredytu.

Do zabezpieczeń osobistych zalicza się:

1. poręczenie (wg prawa cywilnego, wekslowe),

2. weksel in blanco,

3. przelew wierzytelności,

4. gwarancję bankową,

5. przystąpienie do długu kredytowego.

Do zabezpieczeń rzeczowych zalicza się:

a) kaucję,

b) blokadę środków na rachunku bankowym

c) zastaw (bankowy, na prawach, na zasadach ogólnych, rejestrowy)

d) przewłaszczenie na zabezpieczenie,

e) hipotekę (kaucyjna, umowna, przymusowa)

CHARAKTERYSTYKA ZABEZPIECZEŃ OSOBISTYCH

poręczenie według prawa cywilnego	jest umową, na mocy której poręczyciel zobowiązuje się względem wierzyciela wykonać zobowiązanie na wypadek, gdyby dłużnik zobowiązania nie wykonał. Udzielenie poręczenia powoduje powstanie osobistej odpowiedzialności poręczyciela za dług tzn. poręczyciel odpowiada całym majątkiem. Poręczenie pod rygorem nieważności powinno być złożone na piśmie i spełniać określone wymogi tzn. wskazywać w sposób jednoznaczny: osobę, za którą udzielono poręczenia; konkretny kredyt, którego dotyczy; bank, na rzecz którego udzielono poręczenia. Poręczenie może być udzielone zarówno przez osoby prawne, jak i przez osoby fizyczne oraz może obejmować całość zobowiązania dłużnika bądź jego część (np. spłatę jednej raty kredytu). Jeśli nie zostało zastrzeżone w umowie, poręczyciel jest odpowiedzialny za dług jako współdłużnik solidarny (odpowiada jak za własne zobowiązania). Poręczenie może być terminowe (udzielone na określony czas) lub bezterminowe. Poręczenie terminowe nie może być odwołane
poręczenie wekslowe	inaczej zwane awalem. W celu zabezpieczenia spłaty udzielonych wierzytelności (głównie udzielonych kredytów i gwarancji bankowych) bank może przyjąć weksel in blanco poręczony. Banki życzą sobie ustanowienia poręczenia wekslowego, kiedy np. majątek wystawcy weksla nie gwarantuje w dostatecznym stopniu spłaty należności banku. Poręczycielami mogą być zarówno osoby prawne, jak i fizyczne. Poręczenie wekslowe powstaje z chwilą złożenia na wekslu lub na przedłużku podpisu przez poręczyciela. Poręczenie powinno wskazywać za kogo zostało udzielone, zaś przy braku takiego wskazania przyjmuje się, że zostało udzielone za wystawcę weksla. Odpowiedzialność poręczyciela ma charakter: akcesoryjny (tzn. jest taka sama jak osoby, za którą poręczono), solidarny (poręczyciel odpowiada solidarnie z innymi dłużnikami wekslowymi do całej sumy wekslowej, za którą poręczył) oraz samoistny (zobowiązanie poręczyciela jest ważne nawet gdyby zobowiązanie, za które poręczył było nieważne z jakiejkolwiek przyczyny). Najlepszym poręczycielem jest inny uznany bank bądź osoba dysponująca znacznym majątkiem bez dodatkowych zobowiązań.
weksel in blanco	nazywany także wekslem niezupełnym; to dokument zawierający co najmniej podpis wystawcy weksla lub akceptanta złożony w celu zaciągnięcia zobowiązania wekslowego. Weksel in blanco jest szczególnym rodzajem weksla, najczęściej w tej formie pełni funkcję gwarancyjną i wykorzystywany jest dla zabezpieczenia roszczeń np. przyjmowany jako jedna z form zabezpieczenia kredytu. Weksel in blanco może wypełnić każdy prawny posiadacz weksla. Zazwyczaj łącznie z wystawieniem weksla in blanco zawierane jest porozumienie (zwane deklaracją wekslową) określające zasady wypełnienia weksla, przy czym brak takiego porozumienia nie powoduje nieważności weksla. Z punktu widzenia interesów banku celowe jest umieszczanie na przyjmowanych na zabezpieczenie kredytu wekslach in blanco daty ich wystawienia i miejsca płatności.
przelew wierzytelności	- inaczej zwany cesją wierzytelności to umowa, na podstawie której cedant przenosi wierzytelność na rzecz cesjonariusza. Przelew wierzytelności na zabezpieczenie kredytu jest umową zawartą pomiędzy bankiem a kredytobiorcą, na mocy której kredytobiorca przenosi wierzytelności wobec swojego dłużnika na rzecz banku, jako zabezpieczenie własnego zobowiązania z tytułu udzielonego mu kredytu. Kredytobiorca dokonujący cesji nie ponosi odpowiedzialności za wypłacalność dłużnika. Zgoda dłużnika na dokonanie cesji nie jest wymagana (chyba, że inaczej zastrzeżono w umowie, z której wierzytelność jest przelewana). O zawarciu umowy przelewu wierzytelności kredytobiorca zobowiązany jest powiadomić swojego dłużnika.
gwarancja bankowa	pisemne zobowiązanie gwaranta (banku) do zapłaty określonej kwoty na rzecz beneficjenta gwarancji, w przypadku niewywiązania się przez zleceniodawcę gwarancji w stosunku do beneficjenta z zobowiązań umownych określonych w treści gwarancji. Aby gwarancja była dla beneficjenta wiarygodna powinna posiadać charakter nieodwołalny i bezwarunkowy. Gwarancja jest zobowiązaniem abstrakcyjnym tzn. niezależnym od umowy o dokonanie wzajemnych świadczeń między zleceniodawcą a beneficjentem gwarancji. W związku z ryzykiem związanym z wystawieniem gwarancji banki przed jej udzieleniem badają wiarygodność zleceniodawcy oraz dodatkowo żądają zabezpieczenia gwarancji.
przystąpienie do długu kredytowego	rozróżnia się umowne i ustawowe przystąpienie do długu kredytowego. Umowne przystąpienie do długu traktowane jest jako jedna z form zabezpieczenia kredytów, następuje na podstawie pisemnej umowy zawartej pomiędzy bankiem a przystępującym do długu lub pomiędzy kredytobiorcą a przystępującym do długu. Przystępujący do długu odpowiada za dług łącznie z kredytobiorcą, który nie zostaje z długu zwolniony. Odpowiedzialność przystępującego do długu i kredytobiorcy ma charakter solidarny (zob. też poręczenie wekslowe). Ustawowe przystąpienie do długu następuje w przypadku zbycia przedsiębiorstwa lub gospodarstwa rolnego przez kredytobiorcę. Jeżeli wierzytelność z tytułu kredytu związana była z ich prowadzeniem, nabywca przedsiębiorstwa lub gospodarstwa staje się odpowiedzialny solidarnie z kredytobiorcą za spłatę kredytu bez konieczności zawierania umowy przystąpienia do długu. Odpowiedzialność nabywcy ogranicza się jednak do wartości nabytego przedsiębiorstwa lub gospodarstwa rolnego.

CHARAKTERYSTYKA ZABEZPIECZEŃ RZECZOWYCH

kaucja	suma pieniężna w gotówce, w papierach wartościowych (np. bonach pieniężnych) zdeponowana w banku na zabezpieczenie wierzytelności banku wobec dłużnika. Do ustanowienia kaucji wymagane jest zawarcie pisemnej umowy pomiędzy bankiem a kaucjodawcą oraz złożenie przedmiotu kaucji w banku. W celu zabezpieczenia kredytu udzielonego, kredytu przyszłego lub wystawionej gwarancji bank może przyjąć od kredytobiorcy lub osoby trzeciej kaucję w postaci środków pieniężnych (w złotych lub walutach wymienialnych) wpłacanych przez kaucjodawcę na wyodrębniony rachunek bankowy. Rachunek ten zazwyczaj nie jest oprocentowany lub posiada oprocentowanie według stopy procentowej dla wkładów płatnych na każde żądanie.
blokada środków na rachunku bankowym	w celu zabezpieczenia wierzytelności banku (np. zabezpieczenia kredytu) posiadacz rachunku może ustanowić nieodwołalną blokadę środków pieniężnych, zgromadzonych na rachunkach złotowych lub dewizowych, z jednoczesnym udzieleniem bankowi nieodwołalnego pełnomocnictwa do pobrania z rachunku całej zablokowanej kwoty lub jej części, jeśli dłużnik nie ureguluje zobowiązania wobec banku w terminie. Ustanowienie blokady następuje na podstawie pisemnej dyspozycji posiadacza rachunku i wyklucza możliwość dysponowania zablokowanymi środkami bez zgody banku. Blokada może być ustanowiona na środkach pieniężnych zgromadzonych na rachunkach: oszczędnościowych, oszczędnościowo-rozliczeniowych, związanych z prowadzoną działalnością gospodarczą lub lokatach terminowych.
zastaw bankowy	w celu zabezpieczenia kredytu udzielonego przez bank, można ustanowić na rzecz banku zastaw na łatwo zbywalnych rzeczach ruchomych, należących do kredytobiorcy lub osoby trzeciej z pozostawieniem przedmiotu obciążonego zastawem w posiadaniu zastawcy lub osoby trzeciej (w odróżnieniu od zastawu na zasadach ogólnych, kiedy to przedmiot zastawu musi być wydany zastawnikowi lub osobie trzeciej). Ustanowienie zastawu bankowego odbywa się na podstawie pisemnej umowy zastawu zawartej pomiędzy zastawcą a bankiem. Zastaw powstaje z chwilą wpisania umowy zastawu do rejestru zastawów prowadzonego przez bank (stąd często spotyka się określenie: bankowy zastaw rejestrowy). Zgodnie z przepisami zastaw bankowy może być ustanowiony wyłącznie w związku z zabezpieczeniem udzielonego kredytu. Spłata kredytu lub inny sposób wygaśnięcia zobowiązania kredytobiorcy powoduje wygaśnięcie zastawu.
zastaw na prawach	w celu zabezpieczenia kredytu udzielonego przez bank można ustanowić na rzecz banku zastaw na prawach o ile są one zbywalne. Zastaw na prawach dokonywany jest na podstawie umowy zawartej pomiędzy bankiem a właścicielem dokumentu potwierdzającego prawo stanowiące przedmiot zastawu, poprzez wydanie tego dokumentu o ile szczegółowe przepisy nie stanowią inaczej.
zastaw na zasadach ogólnych	inaczej zwany zastawem prawidłowym z wydaniem rzeczy; w celu zabezpieczenia kredytu i wszelkich innych wierzytelności banku, można ustanowić na rzecz banku zastaw na łatwo zbywalnych rzeczach ruchomych, należących do kredytobiorcy lub osoby trzeciej, z których bank będzie mógł dochodzić zaspokojenia bez względu na to, czyją staną się własnością i z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi właściciela rzeczy (z wyjątkiem osób, którym przysługuje pierwszeństwo z mocy ustawy). Ustanowienie zastawu następuje poprzez zawarcie umowy pomiędzy zastawcą i zastawnikiem oraz wydanie rzeczy zastawnikowi lub osobie trzeciej, na którą strony się zgodziły. Zastaw może być ustanowiony na: maszynach i urządzeniach, pojazdach mechanicznych, towarach, przedmiotach wartościowych, rzeczach oddanych na przechowanie. Nie można ustanowić zastawu na rzeczach wyjętych spod egzekucji na mocy ustawy. Banki rzadko przyjmują na zabezpieczenie udzielonych kredytów zastaw na zasadach ogólnych preferując instytucję zastawu bankowego.
zastaw rejestrowy	umożliwia dłużnikowi korzystanie z przedmiotu obciążonego zastawem (w przeciwieństwie do zastawu na zasadach ogólnych), a osobom trzecim daje możliwość uzyskania wiarygodnej informacji o ustanowieniu takiego zabezpieczenia. Do ustanowienia zastawu rejestrowego potrzebna jest umowa zawarta pomiędzy zastawcą a zastawnikiem oraz wpis do rejestru zastawów. Na świecie prowadzone są centralne rejestry zastawów; w Polsce rejestry zastawów prowadzą sądy rejonowe (wpis dokonywany będzie w rejestrze prowadzonym przez sąd właściwy dla siedziby zastawcy).
przewłaszczenie na zabezpieczenie	polega na przeniesieniu przez właściciela własności zbywalnych rzeczy ruchomych na rzecz innej osoby na podstawie zawartej pomiędzy nimi umowy. Stosowane jest jako jedna z form zabezpieczenia spłaty udzielanych przez banki. Pomimo, że bank staje się właścicielem rzeczy, przewłaszczający zatrzymuje rzecz jako używający i może ją używać zgodnie z jej przeznaczeniem ponosząc koszty jej utrzymania, przy czym nie może danej rzeczy np. zastawić lub sprzedać, gdyż nie jest już jej właścicielem. Umowa przewłaszczenia zazwyczaj zawiera klauzulę, że jeżeli kredyt wraz z odsetkami zostanie spłacony w określonym terminie, przeniesienie własności straci moc, a przewłaszczający stanie się ponownie właścicielem rzeczy. W przypadku braku spłaty bank może sprzedać przewłaszczoną rzecz, a środki uzyskane ze sprzedaży przeznaczyć na spłatę zadłużenia. Przewłaszczenie stanowi podobną do zastawu bankowego formę zabezpieczenia roszczeń banku, główna różnica wynika z faktu, kto pozostaje właścicielem rzeczy: w razie przewłaszczenia bank, w razie zastawu pierwotny właściciel.
hipoteka	forma prawna zabezpieczenia roszczeń wierzyciela w stosunku do dłużnika poprzez dokonanie odpowiedniego wpisu w księdze wieczystej (wyjątkowo przez złożenie dokumentów do tzw. zbioru dokumentów) danej nieruchomości. Hipoteką określa się ograniczone prawo rzeczowe, na mocy którego wierzyciel może dochodzić zaspokojenia z nieruchomości bez względu na to czyją stała się własnością i z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi właściciela nieruchomości. Zgodnie z obowiązującym w Polsce stanem prawnym hipoteką można obciążyć: całą nieruchomość, część ułamkową nieruchomości, użytkowanie wieczyste (wtedy hipoteka obejmuje także budynki i urządzenia stanowiące własność użytkownika wieczystego), wierzytelność zabezpieczoną hipoteką oraz prawa członków spółdzielni do przyznanych im przez spółdzielnię: własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego, prawa do lokalu użytkowego, prawa do domu jednorodzinnego. Ustanowienie hipoteki wymaga formy aktu notarialnego. Wierzyciel otrzymując stosowny zapis o ustanowieniu hipoteki, zyskuje możliwość odzyskania długu, kiedy dłużnik nie ureguluje zobowiązania w terminie, gdyż teoretycznie powinien on otrzymać pieniądze w wyniku sprzedaży nieruchomości, na której została ustanowiona hipoteka na jego rzecz. W przypadku kilku wierzycieli zabezpieczonych hipotecznie o kolejności ich zaspokajania decyduje kolejność dokonanych wpisów, przy czym w naszym systemie prawnym niektóre podmioty (np. budżet, pracownicy firmy) posiadają ustawowo zagwarantowane pierwszeństwo do zaspokojenia swoich wierzytelności. Najczęściej rozróżnia się hipotekę umowną, kaucyjną oraz przymusową.
hipoteka kaucyjna	hipoteka ustanawiana na zabezpieczenie wierzytelności pieniężnych o wysokości nieustalonej, lecz określonej do oznaczonej sumy najwyższej. Hipoteka kaucyjna może być ustanowiona na zabezpieczenie np. kredytu w rachunku bieżącym, kredytu przyszłego, wierzytelności z dokumentów zbywanych przez indos (chociażby wysokość wierzytelności była znana) w tym weksli, czeków. Zabezpiecza odsetki i inne koszty o ile mieszczą się one w sumie wymienionej we wpisie hipoteki. Dlatego w interesie banku leży, aby wysokość tej sumy była ustalona odpowiednio wyżej tj. tak, aby zabezpieczała spłatę kredytu, odsetek i prowizji. Podobnie jak hipoteka umowna może być ustanowiona na nieruchomości należącej do dłużnika lub do osób trzecich. Konieczną przesłankę ustanowienia hipoteki stanowi wpis w księdze wieczystej.
hipoteka umowna	zwana też hipoteką zwykłą; to hipoteka ustanawiana na zabezpieczenie zaistniałych wierzytelności pieniężnych o oznaczonej sumie pieniężnej na nieruchomości należącej do dłużnika lub do osób trzecich. Źródłem powstawania hipoteki zwykłej jest umowa zawarta pomiędzy wierzycielem a właścicielem nieruchomości, w związku z koniecznością zabezpieczenia oznaczonych wierzytelności pieniężnych. Hipoteka może być wyrażona wyłącznie w oznaczonej sumie pieniężnej w walucie krajowej lub w walutach obcych, może również zabezpieczać roszczenia o odsetki umowne o ile zaznaczono to w treści wpisu. Zwykle umowa o ustanowieniu hipoteki zawierana jest w formie aktu notarialnego (forma aktu notarialnego niezbędna jest, gdy hipoteka dotyczy nieruchomości stanowiącej własność lub współwłasność osoby trzeciej), przy czym oświadczenie wierzyciela może być złożone w formie dowolnej (np. przez przyjęcie oświadczenia właściciela lub użytkownika nieruchomości). Konieczną przesłankę ustanowienia hipoteki stanowi wpis w księdze wieczystej.
hipoteka przymusowa	hipoteka, która może być ustanowiona na rzecz wierzyciela posiadającego wymagalną wierzytelność stwierdzoną tytułem wykonawczym, określonym w przepisach o postępowaniu egzekucyjnym na wszystkich nieruchomościach dłużnika. Hipoteka przymusowa może być również ustanowiona na podstawie tymczasowego zarządzenia sądu lub postanowienia prokuratora.

---