Rozdział 1. Wprowadzenie |
Definicja Ekonomii wg. D. Begga - ekonomia jest nauką, która bada w jaki sposób społeczeństwo gospodarujące decyduje o tym co, jak i dla kogo wytwarzać. Odpowiadając na te pytania, ekonomia wyjaśnia proces alokacji zasobów między różne konkurencyjne zastosowania.
Ekonomia należy zarówno do nauk ścisłych (ze względu na metody badania, jakie się w niej wykorzystuje - matematyka, ekonometria), jak i nauk społecznych (bada zachowania ludzi - społeczeństwo gospodarujące).
Trzy podstawowe pytania: co, jak i dla kogo.
Z punktu widzenia konsumenta są to odpowiedzi co kupować (dobra pierwszej potrzeby, czy dobra luksusowe, kierować się ceną czy jakością), jak kupować (za gotówkę czy na kredyt, płacić dziś czy w ramach odroczonej płatności), od kogo kupować (od znajomych, domokrążcy, pośrednika).
Z punktu widzenia producenta - co wytwarzać (dobra czy usługi, dobra masowe czy luksusowe), jak wytwarzać (kierować się ilością czy jakością, skupić się na kraju czy na zagranicy), dla kogo wytwarzać (dla dzieci czy dla dorosłych, na rynek krajowy czy na eksport)
Alokacja zasobów - to po prostu rozmieszczenie zasobów w różnych zastosowaniach. Ekonomia stara się odpowiedzieć, np. na następujące pytania: czemu w danej sali znalazły się ławki danego typu, a nie innego; dlaczego wszyscy jadący do szkoły tym samym tramwajem nie są tak samo ubrani - co o tym zadecydowało?
Stwierdzenia ekonomiczne możemy podzielić na pozytywne i normatywne.
Ekonomia pozytywna zajmuje się naukowym objaśnieniem zasad funkcjonowania gospodarki, mówi o tym jak faktycznie wygląda otaczający nas świat, zajmuje się opisywaniem zjawisk oraz procesów gospodarczych w taki sposób, aby możliwe było ich przewidywanie.
Ekonomia normatywna dostarcza zaleceń i rekomendacji, opiera się na subiektywnych sądach wartościujących.
Mikroekonomia to dział ekonomii zajmujący się badaniem zjawisk i procesów gospodarczych zachodzących w poszczególnych obszarach gospodarki (np. na konkretnym rynku), obserwowanych i wyjaśnianych z punktu widzenia działalności gospodarczej poszczególnych podmiotów gospodarczych: nabywców, konsumentów, sprzedawców i producentów.
Makroekonomia jest działem ekonomii zajmującym się badaniem zjawisk i procesów zachodzących w całej gospodarce. Kładzie nacisk na wzajemne związki zachodzące w gospodarce jako całości, celowo upraszcza się w niej analizę badanej całości w trosce o przejrzystość obrazu (np. dla wielkości bezrobocia przyjmuje się średnią krajową, nie wnikając w regionalne różnice).
Analiza mikroekonomiczna - szczegółowe badanie indywidualnych decyzji dotyczących określonych dóbr. Dla uproszczenia często pomija się współzależności występujące w całej gospodarce, np. dany rynek jest analizowany przy założeniu, że ceny innych dóbr, dochody, liczba konsumentów pozostają niezmienione.
Różnica między analizą mikro i makroekonomiczną - analiza mikroekonomiczna pozwala dostrzec szczegóły, jednak nie ogarniamy całości - analiza makroekonomiczna jest odwrotna - kładzie nacisk na całość, jednak nie zwraca uwagi na szczegóły.
Dobro - każdy środek służący bezpośrednio lub pośrednio do zaspokajania potrzeb ludzkich. Może występować w formie rzeczy, usługi lub stanu.
Wyróżniamy następujące dobra:
To samo dobro można zakwalifikować do różnych grup - zależnie od tego jakie jest jego konkretne zastosowanie.
Dobra finalne - służące ostatecznemu użytkownikowi.
- produkcyjne - służące do wytwarzania różnych dóbr
- konsumpcyjne - służące konsumpcji, czyli zaspokajaniu potrzeb
Dobra pośrednie - podlegające dalszemu przetworzeniu w procesie produkcji.
Dobra pierwotne - dobra dostarczane przez przyrodę do produkcji lub konsumpcji
Dobra ekonomiczne - dobra wytwarzane w procesie produkcyjnym (produkty).
Dobra prywatne - dobra, które są własnością prywatną
Dobra publiczne - dobra, z których użytkowania nie można nikogo wyłączyć.
Dobra społecznie pożądane - dobra, o których społeczeństwo sądzi, że każdy powinien je posiadać bez względu na to czy tego pragnie
Dobra społecznie niepożądane - produkty lub usługi, które ze społecznego punktu widzenia powinny być eliminowane, bez względu na to jaki stosunek do nich mają poszczególne jednostki.
Dobra wolne - dobra, których ilość jest nieograniczona w stosunku do potrzeb ludzkich
Dobra rzadkie - dobra, których ilość jest w danym czasie ograniczona w stosunku do potrzeb ludzkich.
Potrzeba to stan przeżywany przez człowieka oznaczający brak spełnienia określonych warunków lub rzeczy, mogą być ujawnione lub ukryte, są nieograniczone. Nowy poziom dochodu to nowe potrzeby.
Rzadkość - to cecha większości dóbr potrzebnych człowiekowi, polega na tym że w danym czasie ilość dóbr jest ograniczona w stosunku do zapotrzebowania na nie.
Koszt alternatywny (koszt utraconej możliwości) - to koszt rozwiązania drugiego po najlepszym, koszt alternatywny nie musi mieć wymiaru finansowego - kosztem alternatywnym każdego dokonanego wyboru jest ta możliwość, którą odrzuciliśmy.
Rozdział 2. Możliwości produkcyjne |
Zasób - to określona ilość dóbr lub pracy, którą mierzymy w danym punkcie czasu, np. jako stan w danym dniu
Zasób rzadki (ograniczony) - to taki zasób, na który popyt, przy jego cenie równej zeru, przewyższa dostępną podaż
Trzy zasoby produkcyjne (czynniki produkcji):
Zapotrzebowanie na czynniki produkcji ma charakter pochodny, co oznacza, że zapotrzebowanie przedsiębiorstwa na pracę, ziemię, kapitał zależy od możliwości zbycia produkcji wytworzonej przy zastosowaniu tych czynników.
Praca
Ziemia
Kapitał (finansowy lub niefinansowy - rzeczowy: nieruchomości, ruchomości)
Przedsiębiorczość to umiejętność tworzenia i realizowania pomysłów związanych z dostarczaniem dóbr pożytecznych, może ona podobnie jak technologia decydować o przewadze konkurencyjnej firmy.
Możliwości produkcyjne - z ograniczonych zasobów może powstać ograniczona ilość dóbr. Dlatego granicę możliwości produkcyjnych wyznacza kombinacja dóbr wytworzonych przy efektywnym wykorzystaniu zasobów.
Prawo malejących przychodów - w zamian za każdą następną jednostkę A musimy poświęcać coraz więcej jednostek B (inaczej: substytucja jest możliwa tylko za ceną coraz mniejszego przyrostu).
Krzywa możliwości produkcyjnych - przedstawia przy każdym poziomie produkcji jednego dobra maksymalną, możliwą produkcję drugiego dobra.
Rozdział 3. Rynek |
Cechy gospodarki naturalnej:
Brak wymiany
Samowystarczalność
Czym jest rynek?
Jest to układ, za pomocą którego ceny sterują alokacją zasobów
Jest to proces - sprzedający i kupujący ustalają warunki transakcji
Jest to ogół warunków ekonomicznych, w których dochodzi do zawierania transakcji wymiennych
Jest to proces negocjowania
Jest to proces wyceny dóbr i usług (regulator procesów gospodarczych)
Jest to proces zbierania informacji - kupujący szuka informacji o produktach, sprzedający - o preferencjach konsumentów
Jest instytucją umożliwiającą wymianę
Jest formą więzi
Jest mechanizmem kształtowania stanu równowagi
Jest weryfikatorem przydatności produkcji i dostosowania jej do potrzeb
Jest miejscem dokonywania wymiany
Cechy pieniądza
Trwałość
Mobilność (zdolność do przenoszenia)
Podzielność
Ograniczona podaż pieniądza
Elementy rynku
Popyt - suma zapotrzebowań poszczególnych kupujących
Podaż - suma ofert oferowanych dóbr
Cena
Ograniczenia rynku
Realne - są określone przez warunki przyrodnicze, zasoby pieniężne, kadrowe, wymagania technologiczne.
Regulacyjne - zwyczajowo lub prawnie ustalone normy postępowania
Klasyfikacje rynku
Kryterium geograficzne
- rynek światowy
- rynek krajowy
- rynek regionalny
Kryterium przedmiotowe (ze względu na przedmiot obrotu)
Towarowy
Pracy
Kapitałowy (kapitał jako czynnik produkcji)
Rzeczowy
- środki pracy
- nieruchomości
Finansowy
- pieniężny
- kapitałowy (pierwotny i wtórny)
- walutowy
- instrumentów pochodnych
Ze względu na sprawowaną kontrolę
Wolny rynek - w jego działanie nie ingeruje państwo, jednostki motywowane własnym interesem nie poddawane centralnemu kierowaniu spójnie i racjonalnie alokują
Rynek centralnie sterowany - decyzje o produkcji i konsumpcji są podejmowane przez centralny organ planistyczny
Gospodarkę mieszaną - państwo i sektor gospodarczy współuczestniczą w rozwiązywaniu problemów gospodarczych
Ze względu na skalę i wielkość transakcji
Rynek hurtowy
Rynek detaliczny
Ze względu na jednorodność
Rynek homogeniczny - rynek w ramach którego przedmiotem obrotu jest dobro jednorodne (np. rynek ropy naftowej)
Rynek heterogeniczny - rynek obrotu dobrami lub usługami niejednorodnymi, np. rynek pracy
Z punktu widzenia reakcji cen, w zależności od liczby podmiotów i od struktury rynku występują:
Rynek konkurencyjny - wielu sprzedających i kupujących, ich decyzje nie mają wpływu na decyzje pozostałych uczestników
Rynek oligopolistyczny - na rynku działa ograniczona liczba producentów, w związku z tym decyzje jednego producenta mają wpływ na decyzje innych
Konkurencja monopolistyczna - producent na danym rynku jest monopolistą, ale na pokrewnych rynkach działają analogiczni monopoliści (np. jedyny sklep na osiedlu)
Monopol pełny - jedyny sprzedawca działający na danym rynku (1 producent - wielu odbiorców)
Duopol - na rynku działa 2 producentów
W kryterium relacji nabywca-sprzedawca występują:
Rynek nabywcy (podaż > popyt) - wielu sprzedających i niewielu kupujących, kupujący dysponują przewagą negocjacyjną
Rynek sprzedawcy (popyt > podaż) - niewielu sprzedających, dużo kupujących
Lub inaczej:
Rynek transakcji zawieranych bezpośrednio - finalny konsument w toku bezpośrednich negocjacji określają warunki zawieranej transakcji
Rynek transakcji zawieranych przez pośredników - producent nie oferuje swoich produktów finalnym konsumentom, lecz wyłącznie pośrednikom (producent ma pewność sprzedania określonej ilości dóbr w zamian za prowizję)
Ze względu na rodzaj obrotu
Rynek skupu
Rynek zbytu
Ze względu na stopień legalności
Rynek legalny
Czarny rynek
Szara strefa
Ze względu na rodzaj dóbr i usług (rynki branżowe), są to np.
Polski rynek herbaty
Światowy rynek paliw
Na warunki wymiany decydujący wpływ mają konflikt i konkurencja.
Konflikt - każda ze stron dąży do przeciwnego celu (sprzedawca do najwyższej, a kupujący do najniższej ceny)
Konkurencja - to siła pozwalająca rozwiązać konflikt, sprzedawca musi się liczyć z tym, że ktoś inny może zaoferować niższą cenę, kupujący - że dobra rzadkie trafią do kogoś, kto zapłaci więcej.
Rozdział 4. Rynek od strony popytu |
Wielkość popytu - to ilość dobra (lub usługi), jaką konsumenci chcą i mogą kupić po danej cenie i w danym okresie. Wielkość popytu to inaczej wielkość zapotrzebowania.
Popyt - jest to ilość dobra, jaką nabywcy są gotowi zakupić przy różnych poziomach ceny. Popyt oznacza nie jedną określoną wartość przypisaną do danej ceny (wielkość popytu). Analiza popytu stanowi próbę odpowiedzi na pytanie o zachowania nabywców przy różnych poziomach ceny.
Prawo popytu - przy innych wielkościach niezmienionych, wyższym cenom dobra odpowiadają mniejsze ilości dokonywanych zakupów, czyli: wzrostowi cen towarzyszy spadek wielkości popytu; niższym cenom odpowiadają większe ilości dokonywanych zakupów, czyli spadkowi ceny towarzyszy wzrost wielkości popytu.
Przypadek dóbr Giffena - dotyczy dóbr podstawowych, jeżeli nie ma substytutów dla dobra, to mimo że ceny rosną - rosną też zakupy.
Przypadek dóbr Veblena - dotyczy dóbr luksusowych, konsumenci kupują dobra mimo, że są one niewspółmiernie drogie, ale dają prestiż. Jest to kategoria dóbr, które muszą być drogie, aby wystąpiło na nie zapotrzebowanie.
Popyt spekulacyjny - związany jest z oczekiwaniami konsumentów dotyczącymi możliwości uzyskania dodatkowego dochodu w przypadku spadku lub wzrostu cen.
Dobra substytucyjne - dobra, które można nawzajem zastępować (np. pióro - długopis)
Dobra komplementarne - to dobra, które są konsumowane razem, np. samochód - benzyna.
Dobra normalne - dobra, na które popyt wzrasta wraz ze wzrostem dochodów konsumentów.
Dobra niższego rzędu - dobra, na które popyt maleje wraz ze wzrostem dochodów konsumentów (np. najtańsze wędliny)
Efekt snobizmu - polega na tym, że popyt na dane dobro zgłaszany przez konsumenta zmienia się w odwrotny sposób, niż zmiany popytu występujące u innych konsumentów.
Efekt naśladownictwa - popyt na dane dobro zgłaszany przez konsumenta zmienia się zgodnie ze zmianami popytu rynkowego. Jest to postępowanie konsumenta zgodne z zasadą: „kiedy wejdziesz między wrony, musisz krakać tak jak one”.
Rozdział 5. Rynek od strony podaży |
Wielkość podaży - to ilość dobra (lub usługi), jaką sprzedawcy są gotowi zaoferować za daną cenę w danym okresie. Wielkość podaży to inaczej ilość oferowania.
Podaż - jest to ilość dobra, jaką sprzedawcy są gotowi zaoferować przy różnym poziomie ceny.
Prawo podaży - przy innych wielkościach niezmienionych, wyższym cenom dobra odpowiadają większe ilości oferowanych dóbr, czyli wzrostowi cen towarzyszy wzrost wielkości podaży, natomiast niższym cenom dobra odpowiadają mniejsze ilości oferowanych dóbr, czyli spadkowi ceny towarzyszy spadek wielkości podaży.
Koszty wytwarzania - dzielimy na koszty stałe i koszty zmienne, są to przede wszystkim koszty zasobów produkcyjnych.
Koszty pracy
Wzrost płacy minimalnej oznacza wzrost kosztu pracy w procesie produkcji
Kwestie związane z zatrudnieniem/zwolnieniem pracownika
Urlop przysługujący pracownikowi w ciągu roku
Wynagrodzenie za czas choroby
Koszty związane z zatrudnieniem na czas określony
Obowiązkowe fundusze związane z zatrudnieniem pracowników
Koszt stworzenia miejsca pracy
Koszt dzierżawy (zakupu) ziemi
Utrudnienia związane z zakupem ziemi i zmianą sposobu jej gospodarowania
Podatki z tytułu posiadania ziemi
Czas wpisu do ksiąg wieczystych
Średni czynsz w danym okresie na danym obszarze
Koszty kapitału
Oprocentowanie i realny koszt kredytów/leasingu
Koszt alternatywny zaangażowania kapitału w daną działalność
Ubezpieczenie kapitału rzeczowego
Amortyzacja
Przepisy dotyczące utylizacji wyeksploatowanych maszyn
Bariery wejścia:
Konieczność uzyskania koncesji
Bariera kapitałowa (np. wpłata wadium przy przetargu)
Brak praw do patentu, brak licencji
Brak dostępu do kanałów dystrybucji
Zakaz handlu danym towarem na określonym obszarze
Odstraszanie praktykowane przez firmy już obecne na danym rynku
Czynniki kształtujące podaż:
Koszty wytwarzania
Dostępność zasobów produkcyjnych
Stosowana technologia
Opłacalność produkcji innych dóbr
Liczba producentów i bariery wejścia
Interwencja państwa
Rozdział 7. Elastyczność popytu |
Popyt elastyczny - popyt silnie reagujący na zmianę warunków transakcji
Popyt nieelastyczny - popyt słabo reagujący na zmiany w warunkach transakcji
Elastyczność cenowa popytu - jest miarą wrażliwości wielkości popytu na dane dobro na zmianę ceny tego dobra.
Determinanty elastyczności cenowej
Łatwość substytucji
Udział w dochodzie wydatków na dane dobro
Rodzaj dobra - niezbędne czy luksusowe
Czas potrzebny na szukanie substytutów i przyzwyczajenie się
Elastyczność cenową popytu mierzymy stosunkiem względnej zmiany wielkości popytu na dane dobro do względnej zmiany jego ceny. Możemy obliczać punktową lub przedziałową elastyczność popytu.
Punktowa elastyczność popytu
Gdzie:
Q = Wielkość popytu
∆Q - zmiana wielkości popytu
P - Cena
∆P - zmiana ceny
Przedziałowa elastyczność cenowa popytu
Gdzie:
Q1 - początkowa wielkość popytu
Q2 - nowa wielkość popytu
P1 - początkowa wielkość ceny
P2 - nowa wielkość ceny
∆Q - zmiana wielkości popytu
∆P - zmiana ceny
Interpretacja
Jeśli Ec >1, oznacza to, że zmiana ceny o 1% wywołuje zmianę wielkości popytu o więcej niż 1%, czyli popyt jest elastyczny. Przykładowo jeśli Ec=1,2 to wzrost ceny o 1% spowoduje spadek wielkości popytu o 1,2%.
Jeśli Ec <1 (0<Ec<1), oznacza to, że zmiana ceny o 1% wywołuje zmianę wielkości popytu o mniej niż 1%, czyli popyt jest nieelastyczny. Przykładowo jeśli Ec=0,72 to wzrost ceny o 1% spowoduje spadek wielkości popytu o 0,72%.
Jeśli Ec=1 to zmiana ceny o 1% wywoła zmianę wielkości popytu o 1%.
Elastyczność dochodowa popytu - to stosunek względnej zmiany rozmiarów popytu na określone dobro do względnej zmiany dochodu.
Współczynnik elastyczności dochodowej popytu
Może być zarówno dodatnia (wtedy kupujemy więcej) jak i ujemna (kupujemy mniej).
W zależności od współczynnika elastyczności dochodowej popytu poszczególne dobra przypisujemy do jednej z kategorii:
Dobra normalne - takie dobra, których kupujemy więcej wraz ze wzrostem dochodu (Ed > 0)
Dobra niższego rzędu - tych kupujemy mniej wraz ze wzrostem dochodu (Ed < 0)
Dobra pierwszej potrzeby (Ed <1)
Dobra wyższego rzędu (Ed >1).
Prawo Engla - wzrost dochodów wpływa nie tylko na wielkość wydatków konsumentów, ale także na ich strukturę. Maleje procentowy udział wydatków na żywność i inne dobra niższego rzędy i zwiększa się udział wydatków na dobra wyższego rzędu.
Przykładowo:
Jeśli prognozy gospodarcze przewidują w przyszłym roku wzrost przeciętnego realnego wynagrodzenia o 2%, to:
Producent dobra wyższego rzędu o Ed=2 cieszy się, bo wydatki konsumentów wzrosną o 6%
Dla producenta dobra niższego rzędu o Ed=-1,5 oznacza to, że rynek zmniejszy się o 4,5%
Elastyczność mieszana popytu - stosunek względnej zmiany rozmiarów popytu na określone dobro do względnej zmiany ceny innego dobra, odpowiada na pytanie jak popyt na jedno dobro reaguje na zmiany ceny innego dobra.
Może przyjmować wartości dodatnie i ujemne, jeśli dodatnia to para dóbr będzie określana mianem substytutów, jeśli ujemna to są to dobra komplementarne.
Interpretacja współczynnika elastyczności mieszanej
W przypadku substytutów: gdy Em=2, wzrost ceny dobra A o 1% spowoduje wzrost popytu na dobro B o 2%.
W przypadku dóbr komplementarnych: gdy Em=-1,5, wzrost ceny dobra A o 1% spowoduje spadek popytu na dobro B o 1,5%.
Neutralna mieszana elastyczność popytu - jest wówczas, gdy zmiana ceny jednego dobra nie powoduje zmiany popytu na drugie dobro.
Rozdział 8. Teoria racjonalnego zachowania konsumenta |
Konsumpcja - proces zaspokajania potrzeb. Przedmiotem konsumpcji są dobra i usługi, ale:
Konsumpcja indywidualna dotyczy jednostki: dóbr i usług, które jednostka konsumuje
Konsumpcja zbiorowa dotyczy grup, jest to konsumpcja, której nie można przypisać jednostce
Teoria racjonalnego zachowania konsumenta bada w jaki sposób konsument dokonuje wyborów, analizując potencjalne koszty i korzyści. O kosztach mówi część teorii dotycząca ograniczenia budżetowego, natomiast o korzyściach mówi analiza użyteczności, preferencji i krzywych obojętności.
Użyteczność to suma satysfakcji czerpanej ze spożycia określonego koszyka dóbr.
Ograniczenie budżetowe - opisuje warunki rynkowe (koszyk dóbr) w jakich działa konsument. Aby wyznaczyć przebieg linii ograniczenia budżetowego konsumenta musimy znać: dochód konsumenta i ceny umożliwiające nabywanie poszczególnych dóbr.
Krańcowa stopa substytucji - określa jaką ilość dobra A trzeba poświęcić w zamian za zwiększenie konsumpcji dobra B o jednostkę w sytuacji, kiedy nie zmienia się użyteczność nabywanego przez konsumenta koszyka dóbr.
Krzywa obojętności - pokazuje wszystkie kombinacje dwóch dóbr dające konsumentowi taką samą całkowitą użyteczność.
Mapa preferencji - zbiór kolejnych krzywych obojętności konsumenta.
Rozdział 9. Zmiany stanu równowagi konsumenta |
Efekt rygla (efekt zapadki) - w sytuacji zmniejszenia dochodów konsumenci starają się utrzymać dotychczasowy poziom konsumpcji. Konsument stara się zachować poziom konsumpcji przejadając swoje oszczędności, spadek konsumpcji następuje wtedy, gdy skończą się oszczędności.
Efekt substytucyjny zmiany cen to dostosowanie popytu do samej zmiany relacji cen.
Efekt dochodowy zmiany cen to dostosowanie popytu do samej zmiany siły nabywczej osiąganego dochodu.
Rozdział 10. Teoria podaży: optymalna wielkość produkcji/sprzedaży |
Teoria podaży opisuje warunki dokonywania przez przedsiębiorstwo wyboru wielkości produkcji.
W krótkim okresie występują zarówno koszty stałe, jak i koszty zmienne. Suma kosztu stałego i zmiennego to krótkookresowy koszt całkowity dla danej działalności.
KRÓTKOOKRESOWY KOSZT CAŁKOWITY (STC) = KOSZT STAŁY (FC) + KOSZT ZMIENNY (VC)
Analiza marginalna (analiza wielkości krańcowych) to badanie kosztu i przychodu przypadającego na ostatnią wyprodukowaną jednostkę.
Koszt krańcowy (MC) - jest to wzrost kosztów całkowitych wywołany wzrostem produkcji o jednostkę.
Przychód (utarg) krańcowy (MR) - zmiana przychodów całkowitych wywołana wzrostem produkcji o jednostkę.
Decyzje produkcyjne przedsiębiorstwa
MR > MC |
Przychód krańcowy jest większy od kosztu krańcowego |
Chcąc maksymalizować zysk należy zwiększyć produkcję |
MR < MC |
Przychód krańcowy jest mniejszy od kosztu krańcowego |
Chcąc maksymalizować zysk należy zmniejszyć produkcję |
MR = MC |
Maksimum zysku lub minimum strat |
Rozdział 11. Teoria podaży: koszt przeciętny, cena, zysk |
Koszt przeciętny (AC) - średni koszt wytworzenia jednostki produktu. Koszt przeciętny obliczamy, dzieląc koszt całkowity danego poziomu produkcji przez liczbę wytworzonych jednostek.
Długookresowy koszt całkowity (LTC) - określa dla każdego poziomu produkcji najniższy możliwy łączny poziom kosztów.
Długookresowy koszt przeciętny (LAC) - otrzymamy dla określonego poziomu produkcji, dzieląc koszt całkowity przez liczbę wyprodukowanych jednostek.
Długookresowy koszt krańcowy (LMC) - otrzymamy odejmując od kosztu całkowitego wyprodukowania n-jednostek w długim okresie całkowity koszt produkcji n-1 jednostek.
Korzyści ze skali produkcji - (rosnące przychody ze skali) występują wtedy, gdy długookresowe koszty przeciętne spadają wraz ze wzrostem rozmiarów produkcji.
Stałe przychody ze skali - pojawiają się wówczas, gdy długookresowe koszty przeciętne są stałe przy wzroście produkcji.
Niekorzyści skali (malejące przychody ze skali) - występują wtedy, gdy długookresowe koszty przeciętne rosną wraz ze wzrostem produkcji.
Podstawowe przyczyny występowania zjawiska korzyści skali:
Niepodzielność procesu produkcji - czyli, że wraz ze zwiększeniem produkcji koszty stałe działalności rozkładają się na większą liczbę wytworzonych jednostek.
Specjalizacja - w miarę rozwoju danej działalności uczymy się nowych rzeczy.
Duża skala jest niezbędna, by zastosować lepsze maszyny. Aby wyprodukować jedną sztukę produktu nie opłaca się instalować drogiej maszyny produkcyjnej.
Podstawowe przyczyny występowania zjawiska niekorzyści skali:
Menadżerskie niekorzyści skali - duża firma oznacza niekontrolowany wzrost biurokracji i stworzenie rozbudowanego systemu kontroli.
Czynniki geograficzne. O ile pierwszy zakład został ulokowany w najlepszym miejscu - biorąc pod uwagę rynek zbytu i zaopatrzenia, to tworząc drugi mamy już zajętą najlepszą lokalizację. Dlatego koszt wytworzenia jednej sztuki produktu będzie już większy.
Decyzje przedsiębiorstwa w długim okresie
Krok pierwszy to wybranie rozmiarów produkcji odpowiadające punktowi LMC (koszt krańcowy) = MR (przychód krańcowy), krok drugi to sprawdzenie czy przy tych optymalnych rozmiarach produkcji przedsiębiorstwo osiąga zyski czy ponosi straty.
P>LAC0 - jeśli średni koszt (LAC) wyprodukowania jednej sztuki przy rozmiarach produkcji Q jest mniejszy niż cena (średni przychód), jaką możemy uzyskać ze sprzedaży, oznacza to, że przedsiębiorstwo osiąga zyski i produkcja powinna być kontynuowana. Produkując Q jednostek przedsiębiorstwo osiąga maksymalny zysk.
P=LAC0 - jeśli średni koszt (LAC) wyprodukowania jednej sztyki przy rozmiarach produkcji Q jest równy cenie (średniemu przychodowi), jaką możemy uzyskać ze sprzedaży, oznacza to, że przedsiębiorstwo nie osiąga zysków ekonomicznych (pokrywa jedynie koszt alternatywny). Sytuacja zero zysków, zero strat (próg rentowności) to sygnał do kontynuowania produkcji.
P<LAC0 - jeśli średni koszt (LAC) wyprodukowania jednej sztuki przy rozmiarach produkcji Q jest większy niż cena (średni przychód), jaką możemy uzyskać ze sprzedaży, oznacza to, że przedsiębiorstwo ponosi straty. Jedna jednostka produkcji kosztuje średnio więcej, niż moglibyśmy uzyskać z jej sprzedaży. Należy zaprzestać produkcji i zlikwidować działalność, ponieważ w dłuższym okresie wystąpiły już wszystkie dostosowania, danych warunkach dalsze zmiany tylko powiększą stratę.
Krótki okres to czas w którym przedsiębiorstwo nie jest w stanie w pełni dostosować się do zmian warunków działania. W krótkim okresie mamy do czynienia z kosztami stałymi prowadzenia działalności.
Krótkookresowy koszt działalności (STC) = Koszt stały + koszt zmienny
Krótkookresowy przeciętny koszt całkowity - SATC, dla określonego poziomu produkcji otrzymamy dzieląc koszt całkowity przez liczbę wyprodukowanych jednostek.
Krótkookresowy przeciętny koszt stały - SAFC, dla określonego poziomu produkcji otrzymamy dzieląc koszt stały przez liczbę wyprodukowanych jednostek.
Krótkookresowy przeciętny koszt zmienny - SAVC, dla określonego poziomu produkcji otrzymamy dzieląc koszt zmienny przez liczbę wyprodukowanych jednostek.
Krótkookresowy koszt krańcowy - SMC, otrzymamy odejmując od kosztu całkowitego wyprodukowania n-jednostek w krótkim okresie całkowity koszt produkcji n-1 jednostek.
Koszty stałe są stałe niezależnie od rozmiarów produkcji, a przeciętne koszty stałe maleją w miarę wzrostu rozmiarów produkcji.
Decyzje przedsiębiorstwa w krótkim okresie
W krótkim okresie przedsiębiorstwo wybiera rozmiary produkcji odpowiadające punktowi SMC (Krótkookresowy koszt krańcowy) = MR (przychód krańcowy), ponieważ takie rozmiary produkcji zapewniają firmie maksimum zysku. Następny krok polega na sprawdzeniu, czy przy optymalnych rozmiarach produkcji przedsiębiorstwo osiąga zyski, czy ponosi straty.
P>SATC - jeśli średni koszt (SATC) wyprodukowania jednej sztuki przy rozmiarach produkcji Q jest mniejszy niż cena, jaką możemy uzyskać ze sprzedaży, to oznacza, że produkcja powinna być kontynuowana i przedsiębiorstwo osiąga zyski.
P<SATC - jeśli średni koszt (SATC) wyprodukowania jednej sztuki przy rozmiarach produkcji Q jest wyższy niż cena, to przedsiębiorstwo ponosi straty
P<SATC ale P>SAVC - jeśli cena nie pokrywa całkowitego kosztu przeciętnego dla rozmiarów produkcji Q, ale jest wyższa niż przeciętne koszty zmienne, to przedsiębiorstwo produkuje mimo strat.
P<SATC i P<SAVC - cena nie pokrywa całkowitego kosztu przeciętnego dla rozmiarów produkcji Q i nie pokrywa przeciętnych kosztów zmiennych - przedsiębiorstwo zaprzestanie produkcji.
Rozdział 12. Konkurencja doskonała |
Rynek doskonale konkurencyjny - to taki rynek na którym zarówno kupujący, jak i sprzedający uznają, że ich decyzje o kupnie, sprzedaży nie wypływają na poziom ceny rynkowej. Rynek może działać w pełni efektywnie.
Charakterystyka rynku konkurencji doskonałej
Na rynku działa bardzo wiele przedsiębiorstw, a każde z nich ma znikomy udział w produkcji gałęzi - producent jest ceno biorcą, nie ma wpływu na poziom ceny rynkowej
Przedsiębiorstwa dostarczają jednorodny produkt
Jest wielu kupujących, którzy dysponują pełną informację o oferowanych wyrobach
Istnieje swoboda wejścia do gałęzi i wyjścia z niej
Rozdział 13. Monopol |
Monopol to rynek na którym znajduje się tylko jeden potencjalny i faktyczny sprzedawca. Przedsiębiorstwo i gałąź pokrywają się.
Cechy monopolu:
Brak konkurencji po stronie sprzedających - tylko jeden sprzedający, który jest cenotwórcą (w granicach wyznaczanych przez popyt rynkowy).
Istnieją bariery uniemożliwiające wejście innym firmom na rynek
Brak bliskich substytutów produktu - konsumenci konkurują o rzadki produkt
Uczestnicy rynku dysponują doskonałą informację
Przyczyny powstawania monopoli
Bariery kapitałowe i efekt skali - chcąc rozpocząć produkcję, przedsiębiorstwo musi od razu produkować na wielką skalę.
Bariery administracyjno-prawne - bariery utworzone przez państwo.
Bariery techniczne - firma może być posiadaczem patentu lub praw autorskich
Własność unikalnych czynników produkcji - przedsiębiorstwo może być posiadaczem niepowtarzalnych zasobów
Dyskryminacja cenowa - (różnicowanie cen) to sprzedawanie tych samych produktów po różnej cenie.
Warunki stosowania dyskryminacji cenowej przez monopolistę:
Monopolista musi być w stanie podzielić rynek na niezależne segmenty (grupy docelowe) i takie segmenty muszą się charakteryzować różną elastycznością cenową popytu
Musi istnieć mechanizm zapobiegania odsprzedaży produktów przez konsumentów kupujących po niższej cenie konsumentom kupującym po wyższych cenach.
Monopol naturalny - monopol osiągający wielkie korzyści skali.
Rozdział 14. Konkurencja monopolistyczna |
Konkurencja monopolistyczna występuje wtedy, gdy na rynku działalność prowadzi względnie duża liczba firm oferująca podobne, ale nie identyczne produkty. Każda z tych firm ma możliwość wpływania w ograniczonym zakresie na ceny własnych produktów. Występuje tu konkurencja niecenowa (najczęściej podkreślanie unikalności własnych produktów).
Cechy charakterystyczne konkurencji monopolistycznej:
Duża liczba sprzedających i kupujących
Zróżnicowanie produktu pod względem cech użytkowych
Występowanie bliskich substytutów produktu
Konkurencja niecelowa
Łatwe wejście nowych podmiotów na rynek
Posiadanie przez producentów i konsumentów pełnych informacji o rynku
Opadająca krzywa popytu na wyroby producenta
Rynek kontestowalny - rynek na który łatwo wejść i stosunkowo łatwo się wycofać, charakteryzuje się tym, że nawet mała firma może konkurować w pewnym zakresie z największymi firmami.
Różnicowanie produktu w warunkach konkurencji monopolistycznej odbywa się na podstawie:
Lokalizacja - np. w mieście jest dużo sklepów, ale na osiedlu tylko 1. Fakt ten powoduje, że może on ustalić ceny na poziomie nieznacznie wyższym niż średnia cena rynkowa, bo nikomu nie będzie się chciało jechać na drugi koniec miasta po bułki tańsze o 2 grosze :-)
Marka - umożliwia wpływanie na ceny swoich produktów.
Rozdział 15. Oligopol |
Oligopol to gałąź w której działa niewielu producentów (konkurentów), którzy opanowali rynek danego produktu (np. rynek telefonii komórkowej, przemysł samochodowy)
Cechy oligopolu:
Współzależność podmiotów występujących na rynku - decyzje jednego z konkurentów mają wpływ na obecną i przyszłą sytuację pozostałych.
Na rynku jest wielu kupujących i niewielu sprzedających
Nie występuje pełna swoboda wejścia na rynek, istnieją bariery ekonomiczne (korzyści skali powodują, że mała firma nie jest w stanie wejść na taki rynek) i bariery technologiczne
Produkty nie muszą być jednorodne, ale są z reguły bliskimi substytutami
Producenci i konsumenci mają pełną informację o rynku
Cena jest względnie stabilna
Zjawisko psucia rynku - sprzedawanie tanio tam, gdzie można sprzedawać drożej oznacza sprzedawanie za tanio i odbieranie zysku wszystkim firmom.
Zmowa - jawne lub tajne porozumienie między przedsiębiorstwami, mające na celu uniknięcie wzajemnej konkurencji.
Zmowa oligopolistów jest możliwa, gdy:
Na rynku działa tylko kilka firm i znają się one wzajemnie
Istnieją wyraźne bariery wejścia do gałęzi
Produkty wszystkich firm są zbliżone
Nie występują znaczące wahania popytu ani kosztów wytwarzania - rynek jest stabilny
Technologia wytwarzania i poziom kosztów poszczególnych firm nie jest tajemnicą
Technologia wytwarzania i poziom przeciętnych kosztów poszczególnych firm są na tyle zbliżone, że wszystkie firmy są zainteresowane zmianą ceny w takim samym stopniu i w takim samym czasie
Istnieje firma dominująca zdolna narzucić pozostałym określoną strategię
Zmowy nie są prawnie zakazane
Zawarcie zmowy oznacza konieczność ustalenia pewnych zasad:
Musi być ustalona nowa, wyższa cena, która będzie obowiązywała na gałęzi
Aby można było narzucić wyższą cenę, zgodnie z prawem popytu, należy określić o ile należy ograniczyć produkcję
W związku ograniczeniem produkcji, trzeba określić jaki udział w nowej, mniejszej produkcji będzie miało każde z przedsiębiorstw
Korzyści zmowy cenowej:
Maksymalizacja łącznych zysków - przedsiębiorstwa dyktują cenę, czyli przy mniejszej produkcji osiągają łącznie większe zyski
Ograniczenie wydatków na walkę konkurencyjną, a co za tym idzie - ograniczenie kosztów we wszystkich firmach
Opracowanie wspólnej polityki odstraszania przyszłych konkurentów
Groźba wiarygodna - to taka groźba, której urzeczywistnienie po zaistnieniu zdarzenia uznalibyśmy za optymalne rozwiązanie (grozimy, że zrobimy coś, co w zaistniałej sytuacji i tak byśmy musieli zrobić).
Strona | 13