Rozdział 1. Wprowadzenie

Definicja Ekonomii wg. D. Begga - ekonomia jest nauką, która bada w jaki sposób społeczeństwo gospodarujące decyduje o tym co, jak i dla kogo wytwarzać. Odpowiadając na te pytania, ekonomia wyjaśnia proces alokacji zasobów między różne konkurencyjne zastosowania.

Ekonomia należy zarówno do nauk ścisłych (ze względu na metody badania, jakie się w niej wykorzystuje - matematyka, ekonometria), jak i nauk społecznych (bada zachowania ludzi - społeczeństwo gospodarujące).

Trzy podstawowe pytania: co, jak i dla kogo.

• Z punktu widzenia konsumenta są to odpowiedzi co kupować (dobra pierwszej potrzeby, czy dobra luksusowe, kierować się ceną czy jakością), jak kupować (za gotówkę czy na kredyt, płacić dziś czy w ramach odroczonej płatności), od kogo kupować (od znajomych, domokrążcy, pośrednika).

• Z punktu widzenia producenta - co wytwarzać (dobra czy usługi, dobra masowe czy luksusowe), jak wytwarzać (kierować się ilością czy jakością, skupić się na kraju czy na zagranicy), dla kogo wytwarzać (dla dzieci czy dla dorosłych, na rynek krajowy czy na eksport)

Alokacja zasobów - to po prostu rozmieszczenie zasobów w różnych zastosowaniach. Ekonomia stara się odpowiedzieć, np. na następujące pytania: czemu w danej sali znalazły się ławki danego typu, a nie innego; dlaczego wszyscy jadący do szkoły tym samym tramwajem nie są tak samo ubrani - co o tym zadecydowało?

Stwierdzenia ekonomiczne możemy podzielić na pozytywne i normatywne.

• Ekonomia pozytywna zajmuje się naukowym objaśnieniem zasad funkcjonowania gospodarki, mówi o tym jak faktycznie wygląda otaczający nas świat, zajmuje się opisywaniem zjawisk oraz procesów gospodarczych w taki sposób, aby możliwe było ich przewidywanie.

• Ekonomia normatywna dostarcza zaleceń i rekomendacji, opiera się na subiektywnych sądach wartościujących.

Mikroekonomia to dział ekonomii zajmujący się badaniem zjawisk i procesów gospodarczych zachodzących w poszczególnych obszarach gospodarki (np. na konkretnym rynku), obserwowanych i wyjaśnianych z punktu widzenia działalności gospodarczej poszczególnych podmiotów gospodarczych: nabywców, konsumentów, sprzedawców i producentów.

Makroekonomia jest działem ekonomii zajmującym się badaniem zjawisk i procesów zachodzących w całej gospodarce. Kładzie nacisk na wzajemne związki zachodzące w gospodarce jako całości, celowo upraszcza się w niej analizę badanej całości w trosce o przejrzystość obrazu (np. dla wielkości bezrobocia przyjmuje się średnią krajową, nie wnikając w regionalne różnice).

Analiza mikroekonomiczna - szczegółowe badanie indywidualnych decyzji dotyczących określonych dóbr. Dla uproszczenia często pomija się współzależności występujące w całej gospodarce, np. dany rynek jest analizowany przy założeniu, że ceny innych dóbr, dochody, liczba konsumentów pozostają niezmienione.

Różnica między analizą mikro i makroekonomiczną - analiza mikroekonomiczna pozwala dostrzec szczegóły, jednak nie ogarniamy całości - analiza makroekonomiczna jest odwrotna - kładzie nacisk na całość, jednak nie zwraca uwagi na szczegóły.

Dobro - każdy środek służący bezpośrednio lub pośrednio do zaspokajania potrzeb ludzkich. Może występować w formie rzeczy, usługi lub stanu.

Wyróżniamy następujące dobra:

To samo dobro można zakwalifikować do różnych grup - zależnie od tego jakie jest jego konkretne zastosowanie.

• Dobra finalne - służące ostatecznemu użytkownikowi.

- produkcyjne - służące do wytwarzania różnych dóbr

- konsumpcyjne - służące konsumpcji, czyli zaspokajaniu potrzeb

• Dobra pośrednie - podlegające dalszemu przetworzeniu w procesie produkcji.

• Dobra pierwotne - dobra dostarczane przez przyrodę do produkcji lub konsumpcji

• Dobra ekonomiczne - dobra wytwarzane w procesie produkcyjnym (produkty).

• Dobra prywatne - dobra, które są własnością prywatną

• Dobra publiczne - dobra, z których użytkowania nie można nikogo wyłączyć.

• Dobra społecznie pożądane - dobra, o których społeczeństwo sądzi, że każdy powinien je posiadać bez względu na to czy tego pragnie

• Dobra społecznie niepożądane - produkty lub usługi, które ze społecznego punktu widzenia powinny być eliminowane, bez względu na to jaki stosunek do nich mają poszczególne jednostki.

• Dobra wolne - dobra, których ilość jest nieograniczona w stosunku do potrzeb ludzkich

• Dobra rzadkie - dobra, których ilość jest w danym czasie ograniczona w stosunku do potrzeb ludzkich.

Potrzeba to stan przeżywany przez człowieka oznaczający brak spełnienia określonych warunków lub rzeczy, mogą być ujawnione lub ukryte, są nieograniczone. Nowy poziom dochodu to nowe potrzeby.

Rzadkość - to cecha większości dóbr potrzebnych człowiekowi, polega na tym że w danym czasie ilość dóbr jest ograniczona w stosunku do zapotrzebowania na nie.

Koszt alternatywny (koszt utraconej możliwości) - to koszt rozwiązania drugiego po najlepszym, koszt alternatywny nie musi mieć wymiaru finansowego - kosztem alternatywnym każdego dokonanego wyboru jest ta możliwość, którą odrzuciliśmy.

Rozdział 2. Możliwości produkcyjne

Zasób - to określona ilość dóbr lub pracy, którą mierzymy w danym punkcie czasu, np. jako stan w danym dniu

Zasób rzadki (ograniczony) - to taki zasób, na który popyt, przy jego cenie równej zeru, przewyższa dostępną podaż

Trzy zasoby produkcyjne (czynniki produkcji):

Zapotrzebowanie na czynniki produkcji ma charakter pochodny, co oznacza, że zapotrzebowanie przedsiębiorstwa na pracę, ziemię, kapitał zależy od możliwości zbycia produkcji wytworzonej przy zastosowaniu tych czynników.

1. Praca

2. Ziemia

3. Kapitał (finansowy lub niefinansowy - rzeczowy: nieruchomości, ruchomości)

Przedsiębiorczość to umiejętność tworzenia i realizowania pomysłów związanych z dostarczaniem dóbr pożytecznych, może ona podobnie jak technologia decydować o przewadze konkurencyjnej firmy.

Możliwości produkcyjne - z ograniczonych zasobów może powstać ograniczona ilość dóbr. Dlatego granicę możliwości produkcyjnych wyznacza kombinacja dóbr wytworzonych przy efektywnym wykorzystaniu zasobów.

Prawo malejących przychodów - w zamian za każdą następną jednostkę A musimy poświęcać coraz więcej jednostek B (inaczej: substytucja jest możliwa tylko za ceną coraz mniejszego przyrostu).

Krzywa możliwości produkcyjnych - przedstawia przy każdym poziomie produkcji jednego dobra maksymalną, możliwą produkcję drugiego dobra.

Rozdział 3. Rynek

Cechy gospodarki naturalnej:

1. Brak wymiany

2. Samowystarczalność

Czym jest rynek?

1. Jest to układ, za pomocą którego ceny sterują alokacją zasobów

2. Jest to proces - sprzedający i kupujący ustalają warunki transakcji

3. Jest to ogół warunków ekonomicznych, w których dochodzi do zawierania transakcji wymiennych

4. Jest to proces negocjowania

5. Jest to proces wyceny dóbr i usług (regulator procesów gospodarczych)

6. Jest to proces zbierania informacji - kupujący szuka informacji o produktach, sprzedający - o preferencjach konsumentów

7. Jest instytucją umożliwiającą wymianę

8. Jest formą więzi

9. Jest mechanizmem kształtowania stanu równowagi

10. Jest weryfikatorem przydatności produkcji i dostosowania jej do potrzeb

11. Jest miejscem dokonywania wymiany

Cechy pieniądza

1. Trwałość

2. Mobilność (zdolność do przenoszenia)

3. Podzielność

4. Ograniczona podaż pieniądza

Elementy rynku

1. Popyt - suma zapotrzebowań poszczególnych kupujących

2. Podaż - suma ofert oferowanych dóbr

3. Cena

Ograniczenia rynku

1. Realne - są określone przez warunki przyrodnicze, zasoby pieniężne, kadrowe, wymagania technologiczne.

2. Regulacyjne - zwyczajowo lub prawnie ustalone normy postępowania

Klasyfikacje rynku

1. Kryterium geograficzne

- rynek światowy

- rynek krajowy

- rynek regionalny

2. Kryterium przedmiotowe (ze względu na przedmiot obrotu)

1. Towarowy

2. Pracy

3. Kapitałowy (kapitał jako czynnik produkcji)

1. Rzeczowy

- środki pracy

- nieruchomości

2. Finansowy

- pieniężny

- kapitałowy (pierwotny i wtórny)

- walutowy

- instrumentów pochodnych

3. Ze względu na sprawowaną kontrolę

1. Wolny rynek - w jego działanie nie ingeruje państwo, jednostki motywowane własnym interesem nie poddawane centralnemu kierowaniu spójnie i racjonalnie alokują

2. Rynek centralnie sterowany - decyzje o produkcji i konsumpcji są podejmowane przez centralny organ planistyczny

3. Gospodarkę mieszaną - państwo i sektor gospodarczy współuczestniczą w rozwiązywaniu problemów gospodarczych

4. Ze względu na skalę i wielkość transakcji

1. Rynek hurtowy

2. Rynek detaliczny

5. Ze względu na jednorodność

1. Rynek homogeniczny - rynek w ramach którego przedmiotem obrotu jest dobro jednorodne (np. rynek ropy naftowej)

2. Rynek heterogeniczny - rynek obrotu dobrami lub usługami niejednorodnymi, np. rynek pracy

6. Z punktu widzenia reakcji cen, w zależności od liczby podmiotów i od struktury rynku występują:

1. Rynek konkurencyjny - wielu sprzedających i kupujących, ich decyzje nie mają wpływu na decyzje pozostałych uczestników

2. Rynek oligopolistyczny - na rynku działa ograniczona liczba producentów, w związku z tym decyzje jednego producenta mają wpływ na decyzje innych

3. Konkurencja monopolistyczna - producent na danym rynku jest monopolistą, ale na pokrewnych rynkach działają analogiczni monopoliści (np. jedyny sklep na osiedlu)

4. Monopol pełny - jedyny sprzedawca działający na danym rynku (1 producent - wielu odbiorców)

5. Duopol - na rynku działa 2 producentów

7. W kryterium relacji nabywca-sprzedawca występują:

1. Rynek nabywcy (podaż > popyt) - wielu sprzedających i niewielu kupujących, kupujący dysponują przewagą negocjacyjną

2. Rynek sprzedawcy (popyt > podaż) - niewielu sprzedających, dużo kupujących

Lub inaczej:

1. Rynek transakcji zawieranych bezpośrednio - finalny konsument w toku bezpośrednich negocjacji określają warunki zawieranej transakcji

2. Rynek transakcji zawieranych przez pośredników - producent nie oferuje swoich produktów finalnym konsumentom, lecz wyłącznie pośrednikom (producent ma pewność sprzedania określonej ilości dóbr w zamian za prowizję)

8. Ze względu na rodzaj obrotu

1. Rynek skupu

2. Rynek zbytu

9. Ze względu na stopień legalności

1. Rynek legalny

2. Czarny rynek

3. Szara strefa

10. Ze względu na rodzaj dóbr i usług (rynki branżowe), są to np.

1. Polski rynek herbaty

2. Światowy rynek paliw

Na warunki wymiany decydujący wpływ mają konflikt i konkurencja.

Konflikt - każda ze stron dąży do przeciwnego celu (sprzedawca do najwyższej, a kupujący do najniższej ceny)

Konkurencja - to siła pozwalająca rozwiązać konflikt, sprzedawca musi się liczyć z tym, że ktoś inny może zaoferować niższą cenę, kupujący - że dobra rzadkie trafią do kogoś, kto zapłaci więcej.

Rozdział 4. Rynek od strony popytu

Wielkość popytu - to ilość dobra (lub usługi), jaką konsumenci chcą i mogą kupić po danej cenie i w danym okresie. Wielkość popytu to inaczej wielkość zapotrzebowania.

Popyt - jest to ilość dobra, jaką nabywcy są gotowi zakupić przy różnych poziomach ceny. Popyt oznacza nie jedną określoną wartość przypisaną do danej ceny (wielkość popytu). Analiza popytu stanowi próbę odpowiedzi na pytanie o zachowania nabywców przy różnych poziomach ceny.

Prawo popytu - przy innych wielkościach niezmienionych, wyższym cenom dobra odpowiadają mniejsze ilości dokonywanych zakupów, czyli: wzrostowi cen towarzyszy spadek wielkości popytu; niższym cenom odpowiadają większe ilości dokonywanych zakupów, czyli spadkowi ceny towarzyszy wzrost wielkości popytu.

Przypadek dóbr Giffena - dotyczy dóbr podstawowych, jeżeli nie ma substytutów dla dobra, to mimo że ceny rosną - rosną też zakupy.

Przypadek dóbr Veblena - dotyczy dóbr luksusowych, konsumenci kupują dobra mimo, że są one niewspółmiernie drogie, ale dają prestiż. Jest to kategoria dóbr, które muszą być drogie, aby wystąpiło na nie zapotrzebowanie.

Popyt spekulacyjny - związany jest z oczekiwaniami konsumentów dotyczącymi możliwości uzyskania dodatkowego dochodu w przypadku spadku lub wzrostu cen.

Dobra substytucyjne - dobra, które można nawzajem zastępować (np. pióro - długopis)

Dobra komplementarne - to dobra, które są konsumowane razem, np. samochód - benzyna.

Dobra normalne - dobra, na które popyt wzrasta wraz ze wzrostem dochodów konsumentów.

Dobra niższego rzędu - dobra, na które popyt maleje wraz ze wzrostem dochodów konsumentów (np. najtańsze wędliny)

Efekt snobizmu - polega na tym, że popyt na dane dobro zgłaszany przez konsumenta zmienia się w odwrotny sposób, niż zmiany popytu występujące u innych konsumentów.

Efekt naśladownictwa - popyt na dane dobro zgłaszany przez konsumenta zmienia się zgodnie ze zmianami popytu rynkowego. Jest to postępowanie konsumenta zgodne z zasadą: „kiedy wejdziesz między wrony, musisz krakać tak jak one”.

Rozdział 5. Rynek od strony podaży

Wielkość podaży - to ilość dobra (lub usługi), jaką sprzedawcy są gotowi zaoferować za daną cenę w danym okresie. Wielkość podaży to inaczej ilość oferowania.

Podaż - jest to ilość dobra, jaką sprzedawcy są gotowi zaoferować przy różnym poziomie ceny.

Prawo podaży - przy innych wielkościach niezmienionych, wyższym cenom dobra odpowiadają większe ilości oferowanych dóbr, czyli wzrostowi cen towarzyszy wzrost wielkości podaży, natomiast niższym cenom dobra odpowiadają mniejsze ilości oferowanych dóbr, czyli spadkowi ceny towarzyszy spadek wielkości podaży.

Koszty wytwarzania - dzielimy na koszty stałe i koszty zmienne, są to przede wszystkim koszty zasobów produkcyjnych.

1. Koszty pracy

• Wzrost płacy minimalnej oznacza wzrost kosztu pracy w procesie produkcji

• Kwestie związane z zatrudnieniem/zwolnieniem pracownika

• Urlop przysługujący pracownikowi w ciągu roku

• Wynagrodzenie za czas choroby

• Koszty związane z zatrudnieniem na czas określony

• Obowiązkowe fundusze związane z zatrudnieniem pracowników

• Koszt stworzenia miejsca pracy

2. Koszt dzierżawy (zakupu) ziemi

• Utrudnienia związane z zakupem ziemi i zmianą sposobu jej gospodarowania

• Podatki z tytułu posiadania ziemi

• Czas wpisu do ksiąg wieczystych

• Średni czynsz w danym okresie na danym obszarze

3. Koszty kapitału

• Oprocentowanie i realny koszt kredytów/leasingu

• Koszt alternatywny zaangażowania kapitału w daną działalność

• Ubezpieczenie kapitału rzeczowego

• Amortyzacja

• Przepisy dotyczące utylizacji wyeksploatowanych maszyn

Bariery wejścia:

• Konieczność uzyskania koncesji

• Bariera kapitałowa (np. wpłata wadium przy przetargu)

• Brak praw do patentu, brak licencji

• Brak dostępu do kanałów dystrybucji

• Zakaz handlu danym towarem na określonym obszarze

• Odstraszanie praktykowane przez firmy już obecne na danym rynku

Czynniki kształtujące podaż:

1. Koszty wytwarzania

2. Dostępność zasobów produkcyjnych

3. Stosowana technologia

4. Opłacalność produkcji innych dóbr

5. Liczba producentów i bariery wejścia

6. Interwencja państwa

Rozdział 7. Elastyczność popytu

Popyt elastyczny - popyt silnie reagujący na zmianę warunków transakcji

Popyt nieelastyczny - popyt słabo reagujący na zmiany w warunkach transakcji

Elastyczność cenowa popytu - jest miarą wrażliwości wielkości popytu na dane dobro na zmianę ceny tego dobra.

Determinanty elastyczności cenowej

1. Łatwość substytucji

2. Udział w dochodzie wydatków na dane dobro

3. Rodzaj dobra - niezbędne czy luksusowe

4. Czas potrzebny na szukanie substytutów i przyzwyczajenie się

Elastyczność cenową popytu mierzymy stosunkiem względnej zmiany wielkości popytu na dane dobro do względnej zmiany jego ceny. Możemy obliczać punktową lub przedziałową elastyczność popytu.

Punktowa elastyczność popytu

Gdzie:

Q = Wielkość popytu

∆Q - zmiana wielkości popytu

P - Cena

∆P - zmiana ceny

Przedziałowa elastyczność cenowa popytu

Gdzie:

Q₁ - początkowa wielkość popytu

Q₂ - nowa wielkość popytu

P₁ - początkowa wielkość ceny

P₂ - nowa wielkość ceny

∆Q - zmiana wielkości popytu

∆P - zmiana ceny

Interpretacja

Jeśli Ec >1, oznacza to, że zmiana ceny o 1% wywołuje zmianę wielkości popytu o więcej niż 1%, czyli popyt jest elastyczny. Przykładowo jeśli Ec=1,2 to wzrost ceny o 1% spowoduje spadek wielkości popytu o 1,2%.

Jeśli Ec <1 (0<Ec<1), oznacza to, że zmiana ceny o 1% wywołuje zmianę wielkości popytu o mniej niż 1%, czyli popyt jest nieelastyczny. Przykładowo jeśli Ec=0,72 to wzrost ceny o 1% spowoduje spadek wielkości popytu o 0,72%.

Jeśli Ec=1 to zmiana ceny o 1% wywoła zmianę wielkości popytu o 1%.

Elastyczność dochodowa popytu - to stosunek względnej zmiany rozmiarów popytu na określone dobro do względnej zmiany dochodu.

Współczynnik elastyczności dochodowej popytu

Może być zarówno dodatnia (wtedy kupujemy więcej) jak i ujemna (kupujemy mniej).

W zależności od współczynnika elastyczności dochodowej popytu poszczególne dobra przypisujemy do jednej z kategorii:

1. Dobra normalne - takie dobra, których kupujemy więcej wraz ze wzrostem dochodu (Ed > 0)

2. Dobra niższego rzędu - tych kupujemy mniej wraz ze wzrostem dochodu (Ed < 0)

3. Dobra pierwszej potrzeby (Ed <1)

4. Dobra wyższego rzędu (Ed >1).

Prawo Engla - wzrost dochodów wpływa nie tylko na wielkość wydatków konsumentów, ale także na ich strukturę. Maleje procentowy udział wydatków na żywność i inne dobra niższego rzędy i zwiększa się udział wydatków na dobra wyższego rzędu.

Przykładowo:

Jeśli prognozy gospodarcze przewidują w przyszłym roku wzrost przeciętnego realnego wynagrodzenia o 2%, to:

• Producent dobra wyższego rzędu o Ed=2 cieszy się, bo wydatki konsumentów wzrosną o 6%

• Dla producenta dobra niższego rzędu o Ed=-1,5 oznacza to, że rynek zmniejszy się o 4,5%

Elastyczność mieszana popytu - stosunek względnej zmiany rozmiarów popytu na określone dobro do względnej zmiany ceny innego dobra, odpowiada na pytanie jak popyt na jedno dobro reaguje na zmiany ceny innego dobra.

Może przyjmować wartości dodatnie i ujemne, jeśli dodatnia to para dóbr będzie określana mianem substytutów, jeśli ujemna to są to dobra komplementarne.

Interpretacja współczynnika elastyczności mieszanej

W przypadku substytutów: gdy Em=2, wzrost ceny dobra A o 1% spowoduje wzrost popytu na dobro B o 2%.

W przypadku dóbr komplementarnych: gdy Em=-1,5, wzrost ceny dobra A o 1% spowoduje spadek popytu na dobro B o 1,5%.

Neutralna mieszana elastyczność popytu - jest wówczas, gdy zmiana ceny jednego dobra nie powoduje zmiany popytu na drugie dobro.

Rozdział 8. Teoria racjonalnego zachowania konsumenta

Konsumpcja - proces zaspokajania potrzeb. Przedmiotem konsumpcji są dobra i usługi, ale:

1. Konsumpcja indywidualna dotyczy jednostki: dóbr i usług, które jednostka konsumuje

2. Konsumpcja zbiorowa dotyczy grup, jest to konsumpcja, której nie można przypisać jednostce

Teoria racjonalnego zachowania konsumenta bada w jaki sposób konsument dokonuje wyborów, analizując potencjalne koszty i korzyści. O kosztach mówi część teorii dotycząca ograniczenia budżetowego, natomiast o korzyściach mówi analiza użyteczności, preferencji i krzywych obojętności.

Użyteczność to suma satysfakcji czerpanej ze spożycia określonego koszyka dóbr.

Ograniczenie budżetowe - opisuje warunki rynkowe (koszyk dóbr) w jakich działa konsument. Aby wyznaczyć przebieg linii ograniczenia budżetowego konsumenta musimy znać: dochód konsumenta i ceny umożliwiające nabywanie poszczególnych dóbr.

Krańcowa stopa substytucji - określa jaką ilość dobra A trzeba poświęcić w zamian za zwiększenie konsumpcji dobra B o jednostkę w sytuacji, kiedy nie zmienia się użyteczność nabywanego przez konsumenta koszyka dóbr.

Krzywa obojętności - pokazuje wszystkie kombinacje dwóch dóbr dające konsumentowi taką samą całkowitą użyteczność.

Mapa preferencji - zbiór kolejnych krzywych obojętności konsumenta.

Rozdział 9. Zmiany stanu równowagi konsumenta

Efekt rygla (efekt zapadki) - w sytuacji zmniejszenia dochodów konsumenci starają się utrzymać dotychczasowy poziom konsumpcji. Konsument stara się zachować poziom konsumpcji przejadając swoje oszczędności, spadek konsumpcji następuje wtedy, gdy skończą się oszczędności.

Efekt substytucyjny zmiany cen to dostosowanie popytu do samej zmiany relacji cen.

Efekt dochodowy zmiany cen to dostosowanie popytu do samej zmiany siły nabywczej osiąganego dochodu.

Rozdział 10. Teoria podaży: optymalna wielkość produkcji/sprzedaży

Teoria podaży opisuje warunki dokonywania przez przedsiębiorstwo wyboru wielkości produkcji.

W krótkim okresie występują zarówno koszty stałe, jak i koszty zmienne. Suma kosztu stałego i zmiennego to krótkookresowy koszt całkowity dla danej działalności.
KRÓTKOOKRESOWY KOSZT CAŁKOWITY (STC) = KOSZT STAŁY (FC) + KOSZT ZMIENNY (VC)

Analiza marginalna (analiza wielkości krańcowych) to badanie kosztu i przychodu przypadającego na ostatnią wyprodukowaną jednostkę.

Koszt krańcowy (MC) - jest to wzrost kosztów całkowitych wywołany wzrostem produkcji o jednostkę.

Przychód (utarg) krańcowy (MR) - zmiana przychodów całkowitych wywołana wzrostem produkcji o jednostkę.

Decyzje produkcyjne przedsiębiorstwa

MR > MC	Przychód krańcowy jest większy od kosztu krańcowego	Chcąc maksymalizować zysk należy zwiększyć produkcję
MR < MC	Przychód krańcowy jest mniejszy od kosztu krańcowego	Chcąc maksymalizować zysk należy zmniejszyć produkcję
MR = MC	Maksimum zysku lub minimum strat

Rozdział 11. Teoria podaży: koszt przeciętny, cena, zysk

Koszt przeciętny (AC) - średni koszt wytworzenia jednostki produktu. Koszt przeciętny obliczamy, dzieląc koszt całkowity danego poziomu produkcji przez liczbę wytworzonych jednostek.

Długookresowy koszt całkowity (LTC) - określa dla każdego poziomu produkcji najniższy możliwy łączny poziom kosztów.

Długookresowy koszt przeciętny (LAC) - otrzymamy dla określonego poziomu produkcji, dzieląc koszt całkowity przez liczbę wyprodukowanych jednostek.

Długookresowy koszt krańcowy (LMC) - otrzymamy odejmując od kosztu całkowitego wyprodukowania n-jednostek w długim okresie całkowity koszt produkcji n-1 jednostek.

Korzyści ze skali produkcji - (rosnące przychody ze skali) występują wtedy, gdy długookresowe koszty przeciętne spadają wraz ze wzrostem rozmiarów produkcji.

Stałe przychody ze skali - pojawiają się wówczas, gdy długookresowe koszty przeciętne są stałe przy wzroście produkcji.

Niekorzyści skali (malejące przychody ze skali) - występują wtedy, gdy długookresowe koszty przeciętne rosną wraz ze wzrostem produkcji.

Podstawowe przyczyny występowania zjawiska korzyści skali:

1. Niepodzielność procesu produkcji - czyli, że wraz ze zwiększeniem produkcji koszty stałe działalności rozkładają się na większą liczbę wytworzonych jednostek.

2. Specjalizacja - w miarę rozwoju danej działalności uczymy się nowych rzeczy.

3. Duża skala jest niezbędna, by zastosować lepsze maszyny. Aby wyprodukować jedną sztukę produktu nie opłaca się instalować drogiej maszyny produkcyjnej.

Podstawowe przyczyny występowania zjawiska niekorzyści skali:

1. Menadżerskie niekorzyści skali - duża firma oznacza niekontrolowany wzrost biurokracji i stworzenie rozbudowanego systemu kontroli.

2. Czynniki geograficzne. O ile pierwszy zakład został ulokowany w najlepszym miejscu - biorąc pod uwagę rynek zbytu i zaopatrzenia, to tworząc drugi mamy już zajętą najlepszą lokalizację. Dlatego koszt wytworzenia jednej sztuki produktu będzie już większy.

Decyzje przedsiębiorstwa w długim okresie

Krok pierwszy to wybranie rozmiarów produkcji odpowiadające punktowi LMC (koszt krańcowy) = MR (przychód krańcowy), krok drugi to sprawdzenie czy przy tych optymalnych rozmiarach produkcji przedsiębiorstwo osiąga zyski czy ponosi straty.

1. P>LAC₀ - jeśli średni koszt (LAC) wyprodukowania jednej sztuki przy rozmiarach produkcji Q jest mniejszy niż cena (średni przychód), jaką możemy uzyskać ze sprzedaży, oznacza to, że przedsiębiorstwo osiąga zyski i produkcja powinna być kontynuowana. Produkując Q jednostek przedsiębiorstwo osiąga maksymalny zysk.

2. P=LAC₀ - jeśli średni koszt (LAC) wyprodukowania jednej sztyki przy rozmiarach produkcji Q jest równy cenie (średniemu przychodowi), jaką możemy uzyskać ze sprzedaży, oznacza to, że przedsiębiorstwo nie osiąga zysków ekonomicznych (pokrywa jedynie koszt alternatywny). Sytuacja zero zysków, zero strat (próg rentowności) to sygnał do kontynuowania produkcji.

3. P<LAC₀ - jeśli średni koszt (LAC) wyprodukowania jednej sztuki przy rozmiarach produkcji Q jest większy niż cena (średni przychód), jaką możemy uzyskać ze sprzedaży, oznacza to, że przedsiębiorstwo ponosi straty. Jedna jednostka produkcji kosztuje średnio więcej, niż moglibyśmy uzyskać z jej sprzedaży. Należy zaprzestać produkcji i zlikwidować działalność, ponieważ w dłuższym okresie wystąpiły już wszystkie dostosowania, danych warunkach dalsze zmiany tylko powiększą stratę.

Krótki okres to czas w którym przedsiębiorstwo nie jest w stanie w pełni dostosować się do zmian warunków działania. W krótkim okresie mamy do czynienia z kosztami stałymi prowadzenia działalności.

Krótkookresowy koszt działalności (STC) = Koszt stały + koszt zmienny

Krótkookresowy przeciętny koszt całkowity - SATC, dla określonego poziomu produkcji otrzymamy dzieląc koszt całkowity przez liczbę wyprodukowanych jednostek.

Krótkookresowy przeciętny koszt stały - SAFC, dla określonego poziomu produkcji otrzymamy dzieląc koszt stały przez liczbę wyprodukowanych jednostek.

Krótkookresowy przeciętny koszt zmienny - SAVC, dla określonego poziomu produkcji otrzymamy dzieląc koszt zmienny przez liczbę wyprodukowanych jednostek.

Krótkookresowy koszt krańcowy - SMC, otrzymamy odejmując od kosztu całkowitego wyprodukowania n-jednostek w krótkim okresie całkowity koszt produkcji n-1 jednostek.

Koszty stałe są stałe niezależnie od rozmiarów produkcji, a przeciętne koszty stałe maleją w miarę wzrostu rozmiarów produkcji.

Decyzje przedsiębiorstwa w krótkim okresie

W krótkim okresie przedsiębiorstwo wybiera rozmiary produkcji odpowiadające punktowi SMC (Krótkookresowy koszt krańcowy) = MR (przychód krańcowy), ponieważ takie rozmiary produkcji zapewniają firmie maksimum zysku. Następny krok polega na sprawdzeniu, czy przy optymalnych rozmiarach produkcji przedsiębiorstwo osiąga zyski, czy ponosi straty.

1. P>SATC - jeśli średni koszt (SATC) wyprodukowania jednej sztuki przy rozmiarach produkcji Q jest mniejszy niż cena, jaką możemy uzyskać ze sprzedaży, to oznacza, że produkcja powinna być kontynuowana i przedsiębiorstwo osiąga zyski.

2. P<SATC - jeśli średni koszt (SATC) wyprodukowania jednej sztuki przy rozmiarach produkcji Q jest wyższy niż cena, to przedsiębiorstwo ponosi straty

3. P<SATC ale P>SAVC - jeśli cena nie pokrywa całkowitego kosztu przeciętnego dla rozmiarów produkcji Q, ale jest wyższa niż przeciętne koszty zmienne, to przedsiębiorstwo produkuje mimo strat.

4. P<SATC i P<SAVC - cena nie pokrywa całkowitego kosztu przeciętnego dla rozmiarów produkcji Q i nie pokrywa przeciętnych kosztów zmiennych - przedsiębiorstwo zaprzestanie produkcji.

Rozdział 12. Konkurencja doskonała

Rynek doskonale konkurencyjny - to taki rynek na którym zarówno kupujący, jak i sprzedający uznają, że ich decyzje o kupnie, sprzedaży nie wypływają na poziom ceny rynkowej. Rynek może działać w pełni efektywnie.

Charakterystyka rynku konkurencji doskonałej

1. Na rynku działa bardzo wiele przedsiębiorstw, a każde z nich ma znikomy udział w produkcji gałęzi - producent jest ceno biorcą, nie ma wpływu na poziom ceny rynkowej

2. Przedsiębiorstwa dostarczają jednorodny produkt

3. Jest wielu kupujących, którzy dysponują pełną informację o oferowanych wyrobach

4. Istnieje swoboda wejścia do gałęzi i wyjścia z niej

Rozdział 13. Monopol

Monopol to rynek na którym znajduje się tylko jeden potencjalny i faktyczny sprzedawca. Przedsiębiorstwo i gałąź pokrywają się.

Cechy monopolu:

1. Brak konkurencji po stronie sprzedających - tylko jeden sprzedający, który jest cenotwórcą (w granicach wyznaczanych przez popyt rynkowy).

2. Istnieją bariery uniemożliwiające wejście innym firmom na rynek

3. Brak bliskich substytutów produktu - konsumenci konkurują o rzadki produkt

4. Uczestnicy rynku dysponują doskonałą informację

Przyczyny powstawania monopoli

1. Bariery kapitałowe i efekt skali - chcąc rozpocząć produkcję, przedsiębiorstwo musi od razu produkować na wielką skalę.

2. Bariery administracyjno-prawne - bariery utworzone przez państwo.

3. Bariery techniczne - firma może być posiadaczem patentu lub praw autorskich

4. Własność unikalnych czynników produkcji - przedsiębiorstwo może być posiadaczem niepowtarzalnych zasobów

Dyskryminacja cenowa - (różnicowanie cen) to sprzedawanie tych samych produktów po różnej cenie.

Warunki stosowania dyskryminacji cenowej przez monopolistę:

1. Monopolista musi być w stanie podzielić rynek na niezależne segmenty (grupy docelowe) i takie segmenty muszą się charakteryzować różną elastycznością cenową popytu

2. Musi istnieć mechanizm zapobiegania odsprzedaży produktów przez konsumentów kupujących po niższej cenie konsumentom kupującym po wyższych cenach.

Monopol naturalny - monopol osiągający wielkie korzyści skali.

Rozdział 14. Konkurencja monopolistyczna

Konkurencja monopolistyczna występuje wtedy, gdy na rynku działalność prowadzi względnie duża liczba firm oferująca podobne, ale nie identyczne produkty. Każda z tych firm ma możliwość wpływania w ograniczonym zakresie na ceny własnych produktów. Występuje tu konkurencja niecenowa (najczęściej podkreślanie unikalności własnych produktów).

Cechy charakterystyczne konkurencji monopolistycznej:

1. Duża liczba sprzedających i kupujących

2. Zróżnicowanie produktu pod względem cech użytkowych

3. Występowanie bliskich substytutów produktu

4. Konkurencja niecelowa

5. Łatwe wejście nowych podmiotów na rynek

6. Posiadanie przez producentów i konsumentów pełnych informacji o rynku

7. Opadająca krzywa popytu na wyroby producenta

Rynek kontestowalny - rynek na który łatwo wejść i stosunkowo łatwo się wycofać, charakteryzuje się tym, że nawet mała firma może konkurować w pewnym zakresie z największymi firmami.

Różnicowanie produktu w warunkach konkurencji monopolistycznej odbywa się na podstawie:

1. Lokalizacja - np. w mieście jest dużo sklepów, ale na osiedlu tylko 1. Fakt ten powoduje, że może on ustalić ceny na poziomie nieznacznie wyższym niż średnia cena rynkowa, bo nikomu nie będzie się chciało jechać na drugi koniec miasta po bułki tańsze o 2 grosze :-)

2. Marka - umożliwia wpływanie na ceny swoich produktów.

Rozdział 15. Oligopol

Oligopol to gałąź w której działa niewielu producentów (konkurentów), którzy opanowali rynek danego produktu (np. rynek telefonii komórkowej, przemysł samochodowy)

Cechy oligopolu:

1. Współzależność podmiotów występujących na rynku - decyzje jednego z konkurentów mają wpływ na obecną i przyszłą sytuację pozostałych.

2. Na rynku jest wielu kupujących i niewielu sprzedających

3. Nie występuje pełna swoboda wejścia na rynek, istnieją bariery ekonomiczne (korzyści skali powodują, że mała firma nie jest w stanie wejść na taki rynek) i bariery technologiczne

4. Produkty nie muszą być jednorodne, ale są z reguły bliskimi substytutami

5. Producenci i konsumenci mają pełną informację o rynku

6. Cena jest względnie stabilna

Zjawisko psucia rynku - sprzedawanie tanio tam, gdzie można sprzedawać drożej oznacza sprzedawanie za tanio i odbieranie zysku wszystkim firmom.

Zmowa - jawne lub tajne porozumienie między przedsiębiorstwami, mające na celu uniknięcie wzajemnej konkurencji.

Zmowa oligopolistów jest możliwa, gdy:

1. Na rynku działa tylko kilka firm i znają się one wzajemnie

2. Istnieją wyraźne bariery wejścia do gałęzi

3. Produkty wszystkich firm są zbliżone

4. Nie występują znaczące wahania popytu ani kosztów wytwarzania - rynek jest stabilny

5. Technologia wytwarzania i poziom kosztów poszczególnych firm nie jest tajemnicą

6. Technologia wytwarzania i poziom przeciętnych kosztów poszczególnych firm są na tyle zbliżone, że wszystkie firmy są zainteresowane zmianą ceny w takim samym stopniu i w takim samym czasie

7. Istnieje firma dominująca zdolna narzucić pozostałym określoną strategię

8. Zmowy nie są prawnie zakazane

Zawarcie zmowy oznacza konieczność ustalenia pewnych zasad:

1. Musi być ustalona nowa, wyższa cena, która będzie obowiązywała na gałęzi

2. Aby można było narzucić wyższą cenę, zgodnie z prawem popytu, należy określić o ile należy ograniczyć produkcję

3. W związku ograniczeniem produkcji, trzeba określić jaki udział w nowej, mniejszej produkcji będzie miało każde z przedsiębiorstw

Korzyści zmowy cenowej:

1. Maksymalizacja łącznych zysków - przedsiębiorstwa dyktują cenę, czyli przy mniejszej produkcji osiągają łącznie większe zyski

2. Ograniczenie wydatków na walkę konkurencyjną, a co za tym idzie - ograniczenie kosztów we wszystkich firmach

3. Opracowanie wspólnej polityki odstraszania przyszłych konkurentów

Groźba wiarygodna - to taka groźba, której urzeczywistnienie po zaistnieniu zdarzenia uznalibyśmy za optymalne rozwiązanie (grozimy, że zrobimy coś, co w zaistniałej sytuacji i tak byśmy musieli zrobić).

Strona | 13

---