UPOŚLEDZENIE UMYSŁOWE / NIEPEŁNOSPRAWNOŚĆ
Celem realizacji programu „oligofrenopedagogika" jest
przygotowanie do:
Ustalania i analizowania ogólnych prawidłowości i mechanizmów stanowiących
podstawę rozwoju psychofizycznego oraz społecznego osób z upośledzeniem
umysłowym.
Planowania pracy dydaktyczno - wychowawczej i środowiskowej z
uwzględnieniem współczesnych koncepcji stymulowania rozwoju osób z
upośledzeniem umysłowym.
Określania celów i zadań działalności rewalidacyjnej i socjalnej dziecka.
Formułowania trafnej diagnozy uwarunkowań psychopedagogicznych przebiegu
rewalidacji w środowisku instytucjonalnym (Ośrodki Szkolno Wychowawcze,
szkoły specjalne) i pozainstytucjonalne (rodzina, grupy lokalne) osób z
upośledzeniem umysłowym.
Ustalania psychopedagogicznych postaw integracji osób z upośledzeniem
umysłowym ze środowiskiem społecznym.
Prowadzenia pracy ze środowiskiem rodzinnym, lokalnym.
Wyciągania praktycznych wniosków wynikających ze specyfiki uczenia się osób z
upośledzeniem umysłowym, stanowiących podstawę organizowania procesu
kształcenia oraz doboru technik modyfikowania zachowań.
Ciągłych poszukiwań twórczych w zakresie modyfikowania treści, form i metod
w procesie rewalidacji osób z upośledzeniem umysłowym w zależności od typu
upośledzenia umysłowego, wieku i rodzaju placówki.
Wyróżnia się trzy perspektywy badawcze upośledzenia
umysłowego
Kliniczna - traktuje upośledzenie umysłowe jako defekt biologiczny, który w
sposób nieodwracalny uszkadza struktury i funkcje układu nerwowego.
Rozwojowa — polega na traktowaniu upośledzenia jako niepowodzenia w procesie
rozwoju człowieka.
Społeczna - upośledzenie Umysłowe to proces wchodzenia w społeczna role
osoby upośledzonej zgodnie ze społecznymi oczekiwaniami, konsekwencji,
niektóre zaburzenia obserwowane u osób upośledzonych umysłowo nie muszą
wynikać z ograniczonego uszkodzenia mózgu, ani z upośledzonego rozwoju, ale
ze społecznego naznaczenia wynikającego z nietolerancji.
Można również wyróżnić pedagogiczna perspektywę upośledzenia umysłowego. Polega ona na ograniczonym bib nieprawidłowym uczeniu się , które negatywnie rzutuje na biografię danej osoby
Pojęcie „Oligofrenopedagogiki"
Oligofrenopedagogika - (grec.: oligos” - pomniejszenie, „phren - umysł; pomniejszona sprawność umysłowa)
Dział pedagogiki specjalnej zajmujący się wychowaniem i nauczaniem osób z upośledzeniem umysłowym.
Przedmiotem jest jednostka z upośledzeniem umysłowym i proces jej rehabilitacji obejmujący wszechstronny rozwój i przystosowanie do życia w społeczeństwie ludzi pełnosprawnych.
Dla osób z upośledzeniem umysłowym ustala się taki metodyczny tok działalności wychowującej, aby osiągnęły one wszechstronny rozwój, do szczytu swoich możliwości i aby równocześnie zdobywały umiejętności w zakresie adaptacji społecznej.
Celem procesu rewalidacji osób z upośledzeniem umysłowym powinno być przyswojenie min następujących umiejętności społecznych;
współżycia z innymi ludźmi
Przystosowania się do wymogów pracy zawodowej
Gospodarowania środkami finansowymi
obchodzenia się z urządzeniami użyteczności publicznej i racjonalnego
korzystania z nich
właściwe wykorzystanie czasu wolnego
Upośledzenie umysłowe:
Kraeplin - upośledzenie umysłowe to totalnie obniżony poziom rozwoju
psychicznego.
Herber — upośledzenie umysłowe to obniżony poziom funkcjonowania
intelektualnego (jedno odchylenie standartowe, któremu towarzysza zaburzenia w
funkcjonowaniu społecznym.
prof. Grzegorzewska - trzeba oddzielić niedorozwój umysłowy od demencji,
niedorozwój umysłowy to stan, który powstaje w okresie rozwojowym, demencja
występuje, gdy człowiek rozwija się prawidłowo — zadziałał czynnik i człowiek zaczął
działać na poziomie jakiegoś upośledzenia.
Wald — uważa, że pojecie „niedorozwoju umysłowego” jest określane nie tylko
warunkami biologicznymi czy psychologicznymi, ale również warunkami
społecznymi, w których żył człowiek. Jego zdaniem „niedorozwój umysłowy obejmuje
te przypadki, których we wcześniejszym okresie życia doszło do zahamowania lub
nieprawidłowego rozwoju ogólnej sprawności umysłowej jednostki”.
H. Spionek niedorozwojem umysłowym albo oligofrenią nazywa „ogólne zmniejszenie
możliwości rozwojowych, spowodowane bardzo wczesnymi a jednocześnie
nieodwracalnymi zmianami patologicznymi w centralnym układzie nerwowym”.
KLASYFIKACJA
• DSM - IV z 1994 roku: jest to klasyfikacja wg Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, DSM - IV. American Psychiatric Association).
Upośledzenie umysłowe wg klasyfikacji DSM-IV
lekkie 55 - 70 IQ
umiarkowane 40 - 55 IQ
znaczne 25 - 40 IQ
głębokie poniżej 25 IQ
• ICD - 10 z 1992 roku, wydawana przez WHO, czyli międzynarodowa klasyfikacja przyczyn, urazów, chorób, zgonów i problemów zdrowotnych.
wg ICD-10
lekkie 50 - 69 IQ
umiarkowane 35 - 49 IQ
znaczne 20 - 34 IQ
głębokie poniżej 20 IQ
Wg IQ Wechslera
69 - 55 IQ - upośledzenie umysłowe w stopniu lekkim
54 - 35 IQ - upośledzenie umysłowe w stopniu umiarkowanym
34 - 20 IQ - upośledzenie umysłowe w stopniu znacznym
poniżej 20 IQ - upośledzenie umysłowe w stopniu głębokim
Dawna klasyfikacja niepełnosprawności intelektualnej
75-85 - ociężałość umysłowa
(50-59) 50-74 - debilizm
(20-49) 25-49 - imbecylizm
(00-19) 00-24 - idiotyzm
Upośledzenie umysłowe
Pojęcie upośledzenia umysłowego- przegląd poglądów
Pojęcie upośledzenie umysłowe używane jest zamiennie z terminem niedorozwój umysłowy lub niepełnosprawność intelektualna inaczej oligofrenia.
Demencja-otępienie; gdy ktoś rodzi się zdrowy, a następnie w skutek chorób, urazów zmniejsza się stopień inteligencji, może się pogłębiać.
Zdaniem Z. Sekowskiej pojęcie upośledzenie umysłowe jest bardzo szerokie zarówno ze względu na zróżnicowanie stopnia upośledzenia umysłowego, które obejmuje, jak i ze względu na zaburzenia zachowania, motywacji, emocjonalności i dysfunkcje jakie im towarzyszą. Upośledzenie umysłowe odnosi się nie tylko do sfery poznawczej człowieka, ale obejmuje całą jego osobowość.
Według A.M. Clarke i A.D.B Clarke niedorozwój umysłowy oznacza funkcjonowanie intelektu poniżej przeciętnej., upośledzenie powstaje w okresie rozwojowym i towarzyszy mu obniżenie zdolności przystosowania się.
Terminem niedorozwój umysłowy inaczej oligofrenia J. Kostrzewski nazywa te przypadki upośledzenia umysłowego, które powstały w okresie rozwojowym. Z kolei terminem upośledzenie umysłowe określa jako istotnie niższy od przeciętnego ogólny poziom funkcjonowania intelektualnego występujący łącznie z upośledzeniem w zakresie przystosowania się oraz zmianami w ośrodkowym układzie nerwowym.
Zdaniem A. Lewickiego „oligofrenia jest to zahamowanie lub upośledzenie rozwoju psychicznego, wrodzone albo bardzo wcześnie nabyte, prowadzące często do zaburzeń w przystosowaniu społecznym."
Definicja K. Kirejczyka określa upośledzenie umysłowe jako istotnie niższy od przeciętnego w danym środowisku., globalny rozwój umysłowy jednostki, z nasilonymi równocześnie trudnościami w zakresie uczenia się i przystosowania, spowodowany we wczesnym okresie rozwojowym przez czynniki: dziedziczne, wrodzone i nabyte po urodzenia, wywołujące trwałe zmiany w funkcjonowaniu ośrodkowego układu nerwowego.
Według J. Doroszewskiej trudność zdefiniowania niedorozwoju umysłowego wynika z faktu, iż jest on pewnego rodzaju koncepcją społeczną, zależną od zmiennego progu tolerancji społecznej. Według autorki upośledzenie umysłowe jest skomplikowane w swych powiązaniach biospołecznych. Zarówno z różnorodnych przyczyn, jakie leżą u jego podstaw, jak i wielorakich objawów, a także ze względu na nieraz trudny do przewidzenia jego dynamizm, a więc i prognozę.
Z kolei M. Kościelska podaje, iż: „Upośledzenie umysłowe traktuje się niejako zaburzenie organiczne, ale psychologiczne; jako stan, do którego się dochodzi w rezultacie nieprawidłowego procesu rozwojowego." Zgodnie z myślą autorki upośledzenie umysłowe jest stanem, który w głównej mierze jest wynikiem zablokowania aktywności poznawczej dziecka i właściwego korzystania z doświadczeń.
J. Kostrzewski dzieli dysfunkcje intelektualne na:
Globalne - poziom wszystkich sprawności intelektualnych tworzących inteligencję jest istotnie niższy od przeciętnego: . upośledzenie umysłowe:
niedorozwój umysłowy (oligofrenia)
ogólne otępienie (demencja)
. zahamowanie rozwoju intelektualnego . obniżenie poziomu intelektualnego . opóźnienie rozwoju intelektualnego
Parcjalne -jeżeli przy prawidłowym ogólnym poziomie funkcjonowania intelektualnego
odbiega od normy jedna, dwie lub kilka funkcji.
. upośledzenie określonej funkcji
. zahamowanie rozwoju określonej funkcji
. opóźnienie rozwoju określonej funkcji
. obniżenie poziomu rozwoju określonej funkcji
Niepełnosprawność jest wielozakresowa i wielopłaszczyznowa, przejawia się w kilku wymiarach życia i jest relatywna w stosunku do aktualnie obowiązujących norm i standardów społeczno - kulturowych.
W zdecydowanej większości odchyleń od normy można wyróżnić trzy wymiary:
organiczny
- psychologiczny
- społeczny
Co w konsekwencji powoduje postrzeganie niepełnosprawności jako:
- uszkodzenia
- dysfunkcje
- upośledzenia
UPOŚLEDZENIE - określa utratę lub ograniczenie możliwości pełnego uczestnictwa danej osoby w życiu społecznym. Upośledzenie jest przede wszystkim faktem społeczno -kulturowym, w którym najbardziej istotne dla jego rozpoznawania są zachowania społeczne odbiegające od normy kulturowej.
DYSFUNKCJONALNOŚĆ - nie jest równoznaczna z niepełnosprawnością, gdyż dotoczy zdrowia fizycznego, dotyczy też uszkodzenia narządu ruchu. Ocena dysfunkcjonalności wg kryteriów biologicznych lub medycznych, uwzględniając czas trwania (np. krótki) oraz zakres istniejącego uszkodzenia (np. wąski).
Dysfunkcjonalność organizmu, narządów zmysłowego poznania świata można traktować jako predyspozycję wywołującą powstanie sytuacji problemowych, w których zachwiana została równowaga pomiędzy zewnętrznymi warunkami życia człowieka i jego ograniczonymi możliwościami. Kryteria określają czy dysfunkcjonalność jest krótko - czy długotrwała, jest to podstawa do określenia grupy inwalidztwa ( możliwość podjęcia i wykonywania pracy zawodowej). Istotny jest czas jej nabycia i trwania niepełnosprawności, jej zakres i rodzaj, gdyż ukierunkowuje on pracę rewalidacyjną rehabilitacyjną).
Składnik organiczny - dotyczy zaburzeń i uszkodzeń w budowie i fizjologii układu nerwowego
Składnik psychologiczny - dotyczy obniżenia sprawności intelektualnej i jego różnych konsekwencji dla psychologicznego funkcjonowania jednostki.
Komponent społeczny- dot. szczególnych uwarunkowań roli społecznej osoby upośledzonej. (Zespół Downa - wszystkie trzy komponenty występują jednocześnie).
Na upośledzenie umysłowe składają się dwa zasadnicze komponenty:
!) funkcjonowanie intelektualne, które jest znacznie niższe od przeciętnego i które trwa od wczesnych lat życia,
2) znaczne osłabienie zdolności przystosowania się do wymagań kulturowo- społecznych.
Kryteria diagnostyczne dla upośledzenia umysłowego w stopniu lekkim:
znaczne obniżenie ogólnego funkcjonowania intelektualnego: iloraz inteligencji uzyskany w indywidualnie stosowanym teście wynosi 70 lub mniej
współwystępowanie deficytów lub zmniejszenie się zdolności przystosowania społecznego, tzn. obniżona jest skuteczność osoby w spełnianiu poziomu oczekiwań zgodnych z jej wiekiem i przynależnością kulturową, takich jak umiejętności społeczne i odpowiedzialność, komunikowanie się, wypełnianie czynności dnia codziennego, samodzielność, samoobsługa.
Ujawnianie się przed 18 rokiem życia.
ROZWÓJ DZIECKA UPOŚLEDZONEGO UMYSŁOWO
- Przebiega w różnym tempie, nie tylko w rodzinie, w szkole, ale przede wszystkim pod wpływem celowo zorganizowanego oddziaływania zespołu rewalidacyjnego
- dzieci upośledzone umysłowo różnią się pod względem możliwości w zakresie rozwoju procesów poznawczych, percepcyjnych i emocjonalnych
- występują u nich wady wzroku, słuchu, upośledzenie narządu ruchu, zaburzenia mowy oraz niektóre choroby, np. padaczka
- realizację dłuższych czasowo zadań i osiąganie sukcesów utrudniają ograniczenia w myśleniu abstrakcyjnym, obniżenie ciekawości, dociekliwości i zdolności koncentrowania uwagi na jednym przedmiocie przez dłuższy czas
- różnorodne fragmentaryczne deficyty rozwojowe i dodatkowe zaburzenia procesów psychicznych powodują trudności w uczeniu się dzieci upośledzonych umysłowo
- w czynności zapamiętywania wymagają więcej powtórzeń z urozmaiconym materiałem poglądowym
- wymagają częstego wzmocnienia przez zachętę , pochwałę oraz odpowiedniego ułożenia treści nauczania.
CHARAKTERYSTYKA DZIECKA UPOŚLEDZONEGO UMYSŁOWO
- pod względem zewnętrznym na ogół nie różnią się od swoich rówieśników w normie intelektualnej
- występuje lekki brak harmonii w rozwoju oraz częste występowanie wad postawy
SPOSTRZEGANIE
- spostrzeganie dzieci upośledzonych umysłowo w stopniu lekkim jest niedokładne, proces spostrzegania zwolniony, charakteryzuje się wąskim zakresem,
- dzieci spostrzegają mniejszą liczbę przedmiotów niż rówieśnicy w normie intelektualnej
- przyczyną zwolnionego spostrzegania jest mała ruchliwość procesów korowych. Szczególna trudność sprawia im lokalizacja przedmiotów w przestrzenie i ukształtowanie jej pojęcia.
- dzieci popełniają dużo błędów dot. dokładności dostrzegania podobieństw i różnic pomiędzy przedmiotami
- braki w zakresie percepcji wzrokowej stosunków przestrzennych oraz elementów tworzących figury geometryczne.
MYŚLENIE
- Wg I. Obuchowskiej - trzy właściwości myślenia: niepewność własnych sądów (ujawnia się w rozbieżności między ich werbalizacją a rozumowaniem), konkretność (odwoływanie się do konkretów) i mała przerzutność (wiąże się z zaleganiem -inercją- myśli i brakiem umiejętności oderwania się od niej.
- ma charakter konkretno - obrazkowy i sytuacyjny
- myślenie logiczne, jeśli występuje, to tylko w formie uproszczonej
- trudności w myśleniu pojawiają się przy tworzeniu zdań, w których trzeba ujmować stosunki zachodzące pomiędzy poszczególnymi pojęciami
--utrudnione przejście od poznania zmysłowego do racjonalnego, od konkretu do abstrakcji
- pojęcia abstrakcyjne są niezrozumiałe
- problem z wnioskowaniem ( np. przez analogię )
- nie trzymają się głównej myśli wypowiedzi, wypowiadają zdania będące zaprzeczeniem zdań uprzednio wypowiedzianych
- trudności z uogólnianiem wypowiadanej myśli
UWAGA
- uwaga charakteryzuje się słabą podzielnością, jest nietrwałą i łatwo odwracalna
- szybkie męczliwość, zwłaszcza w zadaniach wymagających wysiłku intelektualnego
- uwaga głównie mimowolna
- w ograniczonym stopniu uwaga dowolna- jest jednak nietrwałą, łatwo odwracalna i słabo podzielna
PAMIĘĆ
- pamięć logiczna jest bardzo słaba
- pamięć mechaniczna jest na przeciętnym poziomie ( reprodukcja tekstów, uzyskują wyniki porównywalne z uzyskiwanymi przez rówieśników w normie intelektualnej)- wykorzystywanie pamięci mechanicznej - nawet dłuższe teksty, ale bez zrozumienia
- wierność zapamiętywania jest słabsza (po upływie nawet krótkiego czasu nie potrafią wiernie odtworzyć przebiegu zdarzenia, dlatego często pojawiają się konfabulacyjne uzupełnienia luk pamięciowych)
- trudności w zapamiętywaniu informacji, zwłaszcza gdy nie zostały one odpowiednio przekazane i utrwalone.
ROZWÓJ MOWY
- jest opóźniony
- nieprawidłowa artykulacja określonych głosek
- wolne tempo rozwoju słownictwa
- trudności w budowaniu zdań
- utrzymujące się agramatyzmy
- trudności w wypowiedziach na określony temat
- obniżenie aktywności werbalnej (małomówność)
- wady wymowy u dzieci z lekkim upośledzeniem umysłowym (seplenienie, ubezdźwięcznienie głosek, rynolalia- mówienie z poszumem nosowym)
- ubogi słownik
- w wypowiedziach dominują rzeczowniki konkretnie oznaczające przedmioty występujące w najbliższym otoczeniu społeczno-przyrodniczym, a także czasowniki „być” i „mieć” oraz te, które określają człowieka w działaniu i ruchu
- rzadko posługują się przymiotnikami i przysłówkami, najlepiej znają przymiotniki określające cechy sensoryczne (rozmiary i barwy)
- ograniczone rozumienie słów
- wypowiedzi uczniów upośledzonych umysłowo w niższych klasach szkoły podstawowej SA pod względem długości wypowiedzi zbliżone do wypowiedzi sześciolatka w normie intelektualnej
- posługują się wypowiedzeniami czterowyrazowymi - zdaniami pojedynczymi
- niewielka umiejętność budowania struktur wielokrotnie złożonych
- monotonia składniowa, wynikająca z dominacji struktur opartych na mało skomplikowanych schematach składniowych
- w zdaniach często brakuje spójników, bądź występują najprostsze „a”, „i”
- trudności z doborem odpowiednich słów niezbędnych do zbudowania sensownej informacji
FUNKCJONOWANIE OSÓB Z UPOŚLEDZENIEM UMYSŁOWYM
- duże trudności w wykorzystywaniu posiadanych wiadomości, w dostrzeganiu problemu i jego wyjaśnieniu- werbalizacji
- ograniczenie lub nieumiejętność przenoszenia znanych, wyuczonych form do sytuacji życia codziennego
- znaczne trudności w dokonywaniu operacji myślowych, tzn. porównywania, różnicowania, uogólniania i abstrahowania
- w miarę poprawna orientacja w czasie, miejscu i przestrzeni (trudności pojawiają się w nowym środowisku, gdy sytuacja staje się bardziej złożona)
- brak przemyślanego planu, samodzielności i inicjatywy w działaniu oraz pomysłowości
- brak zdolności do efektywnego organizowania sobie pracy (wolne tempo pracy)
- konieczność ciągłego motywowania do pracy w postaci pochwały, zachęty, nagrody, czasem nakazu (szybko się zniechęcają, złamują, mogą zostawić zadania nieskończone)
- występują problemy z powiązaniem nowo nabytych wiadomości z już posiadanymi
- trudności z zastosowaniem swoich umiejętności i wiadomości w życiu codziennym.
CECHY CHARAKTEROLOGICZNE
- dzieci nadmiernie pobudliwe (eretyczne)
- dzieci nadmiernie zahamowane (apatyczne)
- grupa „mieszana”
- dla dzieci upośledzonych umysłowo typowe są zachowania egocentryczne i egoistyczne
- niedostateczna umiejętność panowania nad sobą i zaspokajania pragnień
- niedostateczne przemyślane postępowanie
- pewna impulsywność obok łatwiejszego ulegania wpływom
- skłonność do naśladownictwa
- osiąganie przez uczniów z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim stopnia rozwoju społecznego umożliwiającego samodzielne funkcjonowanie społeczne
(mimo wskazanych ograniczeń, często osiągany poziom zaradności życiowej jest porównywalny do wykazywanego przez osoby w normie intelektualnej)
- labilność emocjonalna
- mniej lub bardziej nasilona lękliwość
- znaczna niepewność siebie
Obok powyższych zachowań mogą występować skrajnie przeciwne:
- brak dystansu
- lepkość uczuciowa,
- natrętność
Uzdolnienia:
- o charakterze artystycznym
- osiągnięcia sportowe
CHARAKTERYSTYKA OSÓB UPOSLEDZONYCH UMYSŁOWO Z UWZGLĘDNIENIEM POZIOMU ZACHOWANIA PRZYSTOSOWAWCZEGO
Orientacyjny poziom zachowania przystosowawczego osób niepełnosprawnych intelektualnie
Wiek 3 lata i powyżej: głęboki |
Zaradność życiowa: pije z filiżanki z pomocą, „współpracuje” z opiekunem, otwierając usta podczas jedzenia Rozwój fizyczny siedzi bez podpierania lub podciąga się do pozycji pionowej; wyciąga rękę po przedmioty ; dobrze chwyta wykorzystując kciuk ; manipuluje przedmiotami (bawi się butami albo stopami) Komunikacja: naśladuje dźwięki , śmieje się lub odpowiada uśmiechem (mówi " Da - da " , " bu- bu ", w sposób czuły) ; brak efektywnej mowy ; może komunikować się za pomocą dźwięków, gestów lub znaków umownych Funkcjonowanie społeczne: rozpoznaje znajome osoby i nawiązuje z nimi kontakty o charakterze niewerbalnym |
Wiek 3 lata: znaczny Wiek 6 lat i więcej: głęboki |
Zaradność życiowa: próbuje jeść palcami; " współpracuje" podczas ubierania się , kąpieli , i treningu toaletowego, może zdejmować ubranie (skarpetki), ale nie jest to pełna czynność rozbierania się do kąpieli albo do spania. Rozwój fizyczny: stoi samodzielnie albo chodzi niezgrabnie (niestabilnie) bądź z pomocą. Komunikacja: jedno albo dwa słowa (Mama) , ale przeważnie zatrzymuje się na wokalizacji Funkcjonowanie społeczne:może reagować na bodźce innych wg. przewidywalnych wzorów; sygnalizuje potrzeby przez gesty i hałasy albo wskazywanie na coś; bawi się w łatwe gry; zabawy naśladowcze o ograniczonej liczbie interakcji ; potrafi bawić się samo zabawkami przez kilka minut |
Wiek 3 lata: umiarkowany Wiek 6 lat: znaczny Wiek 9 lat i więcej: głęboki |
Zaradność życiowa: próbuje samodzielnie jeść za pomocą łyżki, jednak powodując znaczne rozlewanie się płynu, zdejmuje skarpetki, spodnie, współpracuje z opiekunem przy kąpaniu się, może wskazywać na to, że spodnie są mokre, nawiązuje współpracę przy toalecie. Rozwój fizyczny: chodzi samodzielnie utrzymując równowagę, może podawać piłkę lub inne przedmioty rzucając je innym, może biegać i wspinać się na stopnie schodów z pomocą Komunikacja: może stosować 4 lub 6 słów, może komunikować wiele potrzeb za pomocą gestów (wskazując na coś) Funkcjonowanie społeczne: bawi się z innymi przez krótki okres czasu, często w postaci tzw. zabawy równoległej lub pod nadzorem, rozpoznaje innych , jest w stanie ujawnić preferencje swoje dla niektórych osób w porównaniu z innymi |
Wiek 3 lata: lekki Wiek 6 lat: umiarkowany Wiek 9 lat: znaczny Wiek 12 lat i więcej: głęboki |
Zaradność życiowa: je za pomocą łyżki (kasza) jednak towarzyszy temu duży nieład, pije bez pomocy, może zdejmować i zakładać niektóre części ubrania (skarpetki, pończochy, bieliznę, sukienkę, spodenki bokserskie). Próbuje kąpać się lub myć ręce, ale wciąż wymaga znaczącej pomocy ze strony innych. Wskazuje (sygnalizuje) na potrzebę pójścia do toalety. Rozwój fizyczny: może wchodzić i schodzić ze schodów nie zmieniając stóp (nie naprzemiennie, dostawiając stopy), może biegać lub skakać, może balansować na jednej nodze, może podawać piłkę innym, przenosić przedmioty, wykonywać proste łamigłówki, zagadki, puzzle planszowe bez pomocy (proste układanki) Komunikacja: mówi za pomocą 2 - 3 wyrazowych zdań. Nazywa proste powszechnie spotykane przedmioty, tj. chłopiec, samochód, lody, kapelusz. Rozumie pojedyncze wskazówki: „załóż buty na nogi”, „siądź tam”, „załóż płaszcz”. Zna ludzi po imieniu, jeśli w sposób niewerbalny, to może zastosować wiele gestów aby zaspokajać potrzeby, lub interpretować informacje dochodzące od innych osób Funkcjonowanie społeczne: może brać udział w prostych zabawach, zwykle bawiąc się tylko z jedną lub co najwyżej dwiema osobami. Z więcej niż dwiema osobami zabawa musi być kierowana przez osobę dorosłą. Wykazuje preferencje niektórych osób spośród innych. |
6 lat: lekki 9 lat: umiarkowany 12 lat i więcej: znaczny 15 lat i powyżej: głęboki |
Zaradność życiowa: je łyżką lub widelcem, przy tej czynności może rozlać lub rozrzucić jedzenie; ubiera się, ale potrzebuje pomocy przy zapinaniu małych guzików bądź zapinaniu kurtki na zamek; próbuje samo się kąpać ale potrzebuje przy tym pomocy, może myć i wycierać ręce, ale jest to mało efektywne; częściowo korzysta z toalety, ale nie jest ono wolne od pojedynczych incydentów. Rozwój fizyczny: może skakać (na jednej nodze) i podskakiwać, wchodzić po schodach stawiając stopy naprzemiennie; jeździ na rowerku trójkołowym lub rowerze gdy ma ponad 8 lat; może wchodzić na drzewa lub po linie (?); bierze udział w zabawach tanecznych, może rzucać piłką i trafiać do celu. Komunikacja: ma słownictwo o liczbie ponad 300 słów i używa gramatycznie poprawnych zdań. W zakresie komunikacji niewerbalnej może korzystać z wielu gestów żeby komunikować swoje potrzeby. Rozumie proste werbalne przekazy słowne, wskazówki i pytania (połóż to na półce, gdzie mieszkasz); mowa może być czasami niewyraźna. Może odbierać słowa i znaki mające charakter ogłoszeń: lody, stop, wyjście, toaleta dla pań/panów. Mówi o swoich doświadczeniach używając prostego języka. Funkcjonowanie społeczne: uczestniczy w zajęciach grupowych i prostych grach zespołowych; współpracuje z innymi w prostych zabawach (dom, sklep) oraz bierze udział w zajęciach o charakterze różnych form sztuki (teatr, taniec, sztuka). |
9 lat: lekki 12 lat: umiarkowany 15 lat i więcej: znaczny |
Zaradność życiowa: Właściwie je posługując się łyżką i widelcem, potrafi smarować chleb masłem; wymaga pomocy przy krojeniu mięsa, potrafi nakładać ubranie, zapinać je na guziki, bądź na zamek błyskawiczny. Może wiązać sznurowadła u butów. Kąpie się, ale pod nadzorem. Jest przygotowane do korzystania z toalety. Myje ręce i twarz bez pomocy. Rozwój fizyczny: może biegać, skakać, podskakiwać, tańczyć, jeździć na łyżwach, lub sankach i skakać na linie. Może wchodzić i schodzić po schodach na przemian stawiając stopy. Potrafi rzucać piłką do celu. Komunikacja: może posługiwać się złożonymi zdaniami, mowa jest na ogół ogólnie wyraźna i zrozumiała, rozumie złożoną komunikację słowną zawierającą słowa takie jak : „ponieważ”, „jednak”, „ale”. Rozpoznaje znaki i słowa, ale nie czyta tekstu pisanego ze zrozumieniem. Funkcjonowanie społeczne: może uczestniczyć w zajęciach grupowych spontanicznie, może brać udział w prostych grach zespołowych o charakterze współzawodnictwa (zawodów): przeciąganie liny, ściganie się. Są zdolni do zawierania przyjaźni i utrzymywania jej przez tygodnie lub miesiące. Aktywność ekonomiczna: Jest zdolne do robienia prostych zakupów posługując się kartką, zdaje sobie sprawę z tego, że pieniądze mają wartość, ale nie wie jak z nich korzystać, z wyjątkiem automatów na monety. Codzienne obowiązki: może przygotowywać proste posiłki (kanapki), może pomagać przy wykonywaniu prostych zadań codziennych (ścielenie łóżka, zamiatanie, odkurzanie). Może nakrywać i sprzątać ze stołu. Zdolność do kierowania sobą: może pytać się, czy jest dla niego do wykonania jakaś praca, może koncentrować uwagę na zadaniu przez 10 minut lub dłużej, stara się być posłusznym i wykonywać powierzane obowiązki. |
12 lat: lekki 15 lat i więcej: umiarkowany |
Zaradność życiowa: umie samo się żywić, kąpać, ubierać, może wybierać sobie codziennie ubrania, może przygotowywać łatwe posiłki (np. kanapki) dla siebie lub innych osób, czesać i szczotkować włosy, myć szamponem i robić loki, prać, prasować i przechowywać własne ubrania. Rozwój fizyczny: dobra kontrola ciała, dobra zarówno mała, jak i duża motoryka. Komunikacja: może prowadzić prostą rozmowę, używa złożonych zdań, rozpoznaje słowa, może czytać zdania, ogłoszenia, oznaczenia i prosty materiał z pewnym (niecałkowitym) rozumieniem. Funkcjonowanie społeczne: może współpracować lub współzawodniczyć z innymi Aktywność ekonomiczna: można go wysłać po zakup kilku rzeczy, bez pomocy kartek, dokonuje mniejszych zakupów z dokładnością, jest w stanie zliczyć drobne pieniądze (z dokładnością do dolara). Codzienne zajęcia: może wykonywać proste codzienne domowe obowiązki: ścieranie kurzu, wyrzucanie śmieci, mycie naczyń. Potrafi przygotowywać proste posiłki wymagające mieszania składników. Zdolność do kierowanie sobą: Może inicjować większość własnych czynności. Koncentruje uwagę na zadaniach przez 15 do 20 min. i dłużej. Może sumiennie wykonywać większość przyjmowanych na siebie obowiązków. |
15 lat i dorośli: lekki UWAGA: jednostki, które w sposób rutynowy wykonują czynności na wyższych poziomach kompetencji w zakresie zachowania przystosowawczego niż zilustrowano na tym modelu, nie powinny być uznawane za defektywne w zakresie zachowania przystosowawczego, ponieważ z założenia jednostka nie jest upośledzona, o ile nie wykazuje znaczącego deficytu w zakresie mierzonej inteligencji i zachowania przystosowawczego, te jednostki, które funkcjonują na wyższych poziomach niż zilustrowano tutaj, nie mogą być uznawane za upośledzone) |
Zaradność życiowa: Ćwiczy (rozwija) własną dbałość o sprzątanie wokół siebie, własne żywienie, kąpanie się, korzystanie z toalety. Może potrzebować jednak wskazówek (opieki) w odniesieniu do dbałości o swoje zdrowie i swoją osobistą higienę, może potrzebować pomocy w wyborze i zakupie ubrań. Rozwój fizyczny: jest w stanie z łatwością chodzić po swoim rodzinnym mieście (lub najbliższym sąsiedztwie w dużym mieście), po terenie szkoły lub jakiejś instytucji, nie może wyjeżdżać do innych miast sam bez pomocy. Może korzystać z roweru, nart, łyżew, trampoliny lub z innego sprzętu, który wymaga dobrej koordynacji. Komunikacja: komunikuje się z wykorzystaniem złożonych pojęć werbalnych i rozumie ich znaczenie. Prowadzi codzienną rozmowę, ale nie może dyskutować o pojęciach abstrakcyjnych lub filozoficznych. Posługuje się telefonem i komunikuje za pomocą pisma swoje emocje w postaci prostego listu oraz prostych nakazów (zobowiązań), ale nie jest w stanie pisać na temat pojęć abstrakcyjnych lub opisywać ważnych, obecnych wydarzeń Funkcjonowanie społeczne: wchodzi w interakcje o charakterze współpracy i współzawodnictwa z innymi, inicjuje niektóre grupowe zajęcia, początkowo dla celów społecznych lub emocjonalnych. Może przynależeć do lokalnej grupy rekreacyjnej lub wyznaniowej, ale nie do organizacji o charakterze obywatelskim lub grup osób szczególnie wykształconych (np. klub fotograficzny, klub dobrej książki). Jest w stanie czerpać radość z rekreacji w postaci gry w kręgle, potańcówek, oglądania telewizji, gry w warcaby, ale nie jest kompetentny w takich czynnościach jak tenis, żeglarstwo, gra w brydża, gra na pianinie, ani innych zajęciach o charakterze hobby, które wymagają szybkiego, zaangażowanego lub kompleksowego planowania, pociągającego za sobą wiele różnorodnych aspektów Aktywność ekonomiczna: może pójść do kilku sklepów, aby zakupić kilka artykułów, bez kartki. Jest w stanie właściwie rozmienić pieniądze, ale nie jest w stanie korzystać z innych usług bankowych. Może zarabiać na życie, ale ma problem z gospodarowaniem pieniędzmi bez nadzoru. Zaradność: może gotować proste rzeczy, przygotowywać proste posiłki i wykonywać proste codzienne czynności, zadania tj. czyszczenie, odkurzanie, przygotowywanie potraw, pranie. Jako dorosły może być zatrudniony w pracach wymagających wykonywania prostych czynności (wymagających częściowych kwalifikacji) Zdolność do kierowania sobą: zapoczątkowuje większość własnych czynności. Jest w stanie zwracać uwagę na zadanie przez 15 do 20 min., dokładny skrupulatny w pracy. Przyjmuje dużą odpowiedzialność, ale wymaga porady i kontroli w odniesieniu do zadań, które dotyczą dbałości o zdrowie, dbałości o innych, czy też złożonych czynności zawodowych. |
Rewalidację można ogólnie określić jako wychowanie specjalne jednostek upośledzonych, zmierzające do najpełniejszego ich rozwoju.
W odniesieniu do osób upośledzonych umysłowo termin "rewalidacja" oznacz długotrwałą działalność terapeutyczno-pedagogiczną, której zadaniem jest:
zapobieganie pogłębianiu się istniejącego już niedorozwoju lub powstawanie innych dodatkowych upośledzeń,
leczenie i usprawnianie elementów chorych lub zaburzonych oraz wzmacniani osłabionych,
stymulowanie i dynamizowanie ogólnego rozwoju przy wykorzystaniu własnyc
sił organizmu oraz korzystnych czynników środowiskowych,
wychowanie i nauczanie specjalne (ogólne i zawodowe), dostosowane do wieki
sprawności fizycznych i umysłowych rewalidowanego oraz zapotrzebowani
społecznego,
kompensowanie istniejących braków i trwałych uszkodzeń organicznych w cel
podniesienia ogólnej sprawności tych osób.
Zasadniczymi kierunkami działania rewalidacyjnego jest:
maksymalne rozwijanie tych sił biologicznych, zadatków i cech, które są najmniej
uszkodzone,
wzmacnianie (fortioryzacja) i usprawnianie uszkodzonych sfer psychicznych luk
fizycznych,
- wyrównywanie (kompensacja) i zastępowanie (substytucja) deficytów
biologicznych i rozwojowych .
Metody pracy rewalidacyjnej z dziećmi głębiej upośledzonymi umysłowo s różnorodne, a ich dobór zależy od:
celu i zadań oddziaływań, , .. .
sytuacji dziecka (wieku, potrzeb, stopnia upośledzenia, możliwości i ograniczeń),
realnvch warunków, w jakich odbywają się zajęcia (dom rodzinny, przedszkole specjalne, szkoła specjalna, ośrodek rehabilitacyjny, itp.).
PRACA Z DZIECKIEM UPOŚLEDZONYM UMYSŁOWO
W STOPNIU LEKKIM
- ograniczenie instrukcji słownych, a wprowadzenie słowno- pokazowych
- stosowanie powtórzeń lub stwarzanie sytuacji sprzyjającej ich organizowaniu
- dokładne instruowanie wstępne, ciągłe dostarczanie wskazówek w trakcie rozwiązywania zadania oraz kontrola działań ucznia
- ciągłe motywowanie do pracy, stosowanie różnego rodzaju wzmocnień
- rozwijanie mowy
- stosowanie możliwie szeroko różnych form indywidualizacji.
SAMOOCENA OSÓB UPOSLEDZONYCH UMYSŁOWO
Obraz samego siebie, a w tym samoocena jest elementem struktury osobowości. Pełni ona funkcję integralną i stabilizującą, reguluje aktywność jednostki, jej kontakty z otoczeniem, wyznacza sposób zachowania w sytuacjach trudnych oraz jest źródłem motywacji do podjęcia pracy nad sobą.
„ …u osób upośledzonych umysłowo proces kształtowania obrazu własnej osoby napotyka na specyficzne trudności, wyzwalając swoiste zachowania. Spostrzeżenia tych osób są ograniczone, niepełne, zaburzony jest proces przetwarzania informacji, wyciągania trafnych wniosków, obniżony krytycyzm. Negatywne doświadczenia w grupie rówieśników, niewłaściwe postawy rodziców, nauczycieli, otoczenia mogą w istotny sposób wpływać na formę kształtującej się samooceny i samoakceptacji osób upośledzonych umysłowo”
(S. Olszewski :”Postrzeganie przestrzeni życiowej przez młodzież z niepełnosprawnością umysłową w kontekście zachowań agresywnych”, Kraków 1995,s.22).
CHARAKTERYSTYKA PODSTAWOWYCH OGRANICZEŃ I MOŻLIWOŚCI
w zależności od stopnia upośledzenia
Sfera funkcjo nowania |
Upośledzenie umysł w stopniu umiarkowanym |
Upośledzenie umysł. w stopniu znacznym |
Upośledzenie umysł w stopniu głębokim
|
Czynności
orientacyj
-no - poz-
-nawcze |
Spostrzeganie niedokładne, wolne, dominuje uwaga mimowolna, słaba koncentracja uwagi, wąski jej zakres. Pamięć nietrwała, głównie mechaniczna. Myślenie konkretno-obrazkowe, brak zdolności dokonywania operacji logicznych, trudności w tworzeniu pojęć abstrakcyjnych. Mowa z częstymi wadami, ubogie słownictwo.
|
Spostrzeganie niedokładne, bardzo wolne, uwaga mimowolna, skupiona jedynie na silnych bodźcach, słaba trwałość uwagi, słaba pamięć krótkotrwała, bardzo ograniczona. Mowa : zdania proste, dwuwyrazowe, częste wady. Inteligencja sensoryczno-motoryczna |
Duże zróżnicowanie: od braku percepcji, uwagi mimowolnej i pamięci do cząstkowego ich występowania Mowa: nieartykułowane dźwięki (osoby te na ogół nie mówią i nie rozumieją mowy). Czasem pojedyncze, proste wyrazy, rozumienie prostych słów i poleceń.. |
Procesy emocjonalno motywacyjne |
Widoczne potrzeby psychiczne, intuicyjne uczucia moralne, słaba kontrola nad popędami. |
Widoczne potrzeby psychiczne, częste zaburzenia zachowania, intuicyjne uczucia moralne, oznaki przywiązania do osób, rzeczy. |
Proste emocje zadowolenia i niezadowolenia, czasem wyrażanie emocji gestami-uśmiech, przywiązywanie się do osób. Częste wahania nastroju. |
Rozwój społeczny |
Widoczne potrzeby kontaktów społecznych. Osoby te na ogół są samodzielne w samoobsłudze, mogą wykonywać proste prace domowe . Rozumieją proste sytuacje społeczne, na ogół potrafią wyrazić swoje potrzeby, porozumiewać się i współpracować z innymi.
|
Osoby często samodzielne w załatwianiu potrzeb fizjologicznych, poruszaniu się w bliskiej okolicy. Rozumieją proste sytuacje, wykonują proste prace domowe. Potrafią porozumiewać się w prostych sprawach |
Prawie całkowity brak czynności regulacyjnych (życie chwilą bieżącą), osoby te nie potrafią samodzielnie dbać o bezpieczeństwo. Mogą nauczyć się prostych nawyków, wymagają stałej opieki. |