Ś
ŚCIEŻKA KONTROLNA
Jest zespołem układów i procedur sprawdzania danych w określonych punktach procesów przetwarzania danych. Przyjmuje ona formę sum i zer kontrolnych, bilansowania oraz powtarzania procedur. Służy do ochrony danych księgowych przed ich zniekształceniem, zwiększa wartość informacji finansowej.
Ignacy Dziedziczak
ŚLAD REWIZYJNY
Ścieżka rewizyjna, oznacza ciąg zapisów, który pozwala na śledzenie operacji gospodarczych od momentu ich wprowadzenia do komputerowego systemu aż do uzyskania wyników końcowych w celu umożliwienia dezagregacji sald i obrotów na poszczególne źródłowe zapisy księgowe dla zapewnienia możliwości sprawdzenia poprawności danych zagregowanych. Na ogół nie dokumentuje się przejścia każdej operacji gospodarczej przez system komputerowy. Byłoby to zbyt maszynochłonne. Nie jest to też konieczne, znane są bowiem algorytmy przetwarzania grup operacji. Algorytmy te pozwalają wyjaśnić sposób powstawania wielkości zagregowanych. Składają się one na proceduralną ścieżkę rewizyjną. Wykorzystywanie ich do czynności kontrolnych, rewizyjnych jest jednak uciążliwe i wymaga znajomości technologii informatycznej. Stąd też bardziej rozpowszechniona jest definicja ś.r. jako wyniku obserwacji migawkowej w określonych przekrojach procesów przetwarzania danych. W tym znaczeniu za najważniejszy przekrój rejestracji (najważniejszy ś.r.) uznaje się dziennik jako najbardziej szczegółową księgę rachunkową. Uzupełnieniem ś.r. są sumy kontrolne, pośrednie i bilansowane. W praktyce przyjmują one formę tabulogramów lub formatki ekranowej. Ś.r. służy do przeprowadzania kontroli danych księgowych.
Ignacy Dziedziczak
Zob. → Kontrola; Księgi rachunkowe w rachunkowości informatycznej.
ŚRODKI BEZPIECZEŃSTWA ZASOBÓW KOMPUTEROWYCH
Do najczęściej stosowanych ś.b.z.k. należą: składowanie, kodowanie, szybkie odtwarzanie, „gorący backup”, mirroring, odtwarzanie do określonego punktu czasowego i ślad transakcji.
Składowanie on-line jest możliwością utrzymywania kopii danych podczas normalnej pracy użytkowej. Składowanie przyrostowe umożliwia składowanie tylko zmian w danych dokonanych od poprzedniej archiwizacji. Składowanie równoległe pozwala na składowanie jednocześnie kilku obiektów. Składowanie z kompresją pozwala na redukcję ilości składowanych danych.
Kodowanie jest zabezpieczeniem przed kradzieżą danych. Kodowanie bez interwencji nie wymaga obecności administratora bazy podczas składowania. Kodowanie konsystentne polega na tym, że wykonana kopia jest uchwyceniem stanu z momentu zainicjalizowania archiwizacji. Alternatywą jest kodowanie rozmyte, w którym nie ma uchwyconego jakiegoś stanu. W tej sytuacji, aby poprawnie odtworzyć dane z kopii rozmytej w czasie, należy posiadać poprawnie odtworzone ślady transakcji.
Szybkie odtwarzanie jest to funkcja serwera pozwalająca na powrót do stanu sprzed awarii systemu. Otwarte i niepotwierdzone transakcje są wycofane, a potwierdzone mają swoje odzwierciedlenie w danych. Szybkie odtwarzanie następuje automatycznie podczas startu systemu.
„Gorący backup” jest to funkcja umożliwiająca szybkie przeniesienie przetwarzania transakcji do innego komputera w przypadku awarii. Pozwala on na zastosowanie o wiele wyższego poziomu zabezpieczeń dla krytycznych aplikacji on-line.
Mirroring jest to możliwość obsługiwania przez motor bazy danych kopii wszystkich lub wybranych obiektów na różnych dyskach i automatycznego przełączania się na kopie w przypadku awarii wersji podstawowej.
Odtwarzanie do określonego punktu czasowego pozwala administratorowi bazy danych zatrzymać dane przed transakcją lub transakcjami, które spowodowały ich zniszczenie. W trybie on-line pozwala na odtwarzanie wybranych obiektów w trakcie pracy reszty systemu. Odtwarzanie wybiórcze pozwala na odtwarzanie tylko wybranych obiektów.
Ślad transakcji jest to - ogólnie rzecz biorąc - plik, w którym zapisywane są wszelkie zmiany w danych i strukturach. Służy on do odtwarzania danych. Może to być pojedynczy plik, ale wtedy będzie on ciągle rósł i niezbędna jest okresowa interwencja administratora bazy danych. O wiele lepszym rozwiązaniem jest system wielu plików wykorzystywanych cyklicznie. Składowanie śladu transakcji powinno być automatyczne, tak aby nie była konieczna interwencja administratora bazy danych.
Ignacy Dziedziczak
ŚRODKI PIENIĘŻNE
Najbardziej płynny składnik aktywów obrotowych jednostki przeznaczony zarówno na bieżące wydatki, jak i na uregulowanie bieżących zobowiązań z najkrótszym terminem wymagalności.
Według terminologii rachunkowości przez to pojęcie rozumie się: 1) pieniądze (banknoty i monety); 2) jednostki pieniężne (rozrachunkowe) krajowe i zagraniczne w gotówce i na rachunku bankowym lub w formie lokaty pieniężnej; 3) czeki i weksle obce, jeżeli są one płatne w ciągu 3 miesięcy od daty ich wystawienia; 4) metale szlachetne, jeżeli nie są zaliczone do rzeczowych składników aktywów obrotowych.
Obrót gotówkowy polega na przyjmowaniu i wypłacaniu gotówki, czeku gotówkowego bądź przekazu. W praktyce ś.p. są stosowane najczęściej do opłacenia bieżących wydatków, a także do realizowania określonych płatności, np. wypłaty zaliczek na określone cele. Obrót bezgotówkowy polega na regulowaniu rozrachunków pomiędzy jednostkami za pośrednictwem i pod kontrolą banku, który na polecenie dłużnika przelewa odpowiednią kwotę z jego rachunku na rachunek wierzyciela.
Metody wyceny ś.p. oparte są przede wszystkim na ich wartościach nominalnych. Gotówkę i depozyty oraz lokaty bankowe wyrażone w walucie krajowej wycenia się w ich wartościach nominalnych; wartości te obejmują doliczone lub potrącone przez bank odsetki. Gotówka i bankowe lokaty w walutach obcych wyceniane są po kursie kupna lub sprzedaży tego banku, w którym zakupiono lub sprzedano te środki dewizowe. W wartości nominalnej wyceniane są również czeki. Weksle obce i metale szlachetne wyceniane są w wartości godziwej.
Gotówkę oraz pieniądze ulokowane na rachunkach bankowych wyrażone w walutach obcych wycenia się na dzień bilansowy po obowiązującym w tym dniu średnim kursie ustalonym dla danej waluty przez Prezesa NBP. Powstałe różnice kursowe w związku z wyceną na dzień bilansowy ś.p. zalicza się do przychodów lub kosztów operacji finansowych.
Monika Chodoń
Zob. → Aktywa obrotowe; Inne środki pieniężne; Obrót gotówkowy; Obrót bezgotówkowy; Różnice kursowe; Środki pieniężne w banku; Środki pieniężne w drodze; Środki pieniężne w kasie.
ŚRODKI PIENIĘŻNE W BANKU
Osoby prawne i fizyczne mają swobodę wyboru banku prowadzącego ich rachunkek bankowy. Do otwarcia rachunku bankowego konieczne jest zawarcie umowy z bankiem. Banki otwierają i prowadzą dla jednostek prowadzących działalność gospodarczą następujące rodzaje rachunków: 1) bieżące; 2) pomocnicze, 3) rachunki lokat terminowych; 4) rachunki oszczędnościowe, rachunki oszczędnościowo-rozliczeniowe oraz rachunki terminowe lokat oszczędnościowych; 5) rachunki powiernicze.
Środki pieniężne na rachunkach bankowych mogą być oprocentowane. Doliczone lub ewentualnie potrącone przez bank odsetki oraz różnice kursowe (dodatnie i ujemne) wynikające ze zmienności kursów walut obcych przy ich kupnie lub sprzedaży stanowią odpowiednio przychody lub koszty finansowe. Wyjątkiem są odsetki od środków Zakładowego Funduszu Świadczeń Socjalnych, które wpływają bezpośrednio na wielkość funduszu.
Na obrót gotówkowy w jednostce składa się zarówno obrót kasowy za pośrednictwem kasy jednostki, jak również obrót gotówkowy za pośrednictwem banków poprzez wpłaty i wypłaty gotówkowe na rachunek bankowy jednostki.
Wpłaty gotówki są dokonywane najczęściej do kasy dziennej banku na podstawie dowodów wpłaty. Wpłaty gotówkowe jednostki, zwłaszcza pochodzące z utargów, mogą być wpłacane także do kasy wieczorowej, pracującej na tych samych zasadach co kasy dzienne. Istnieje także możliwość dokonania wpłaty do skarbca nocnego przez wrzucenie woreczka z wpłatą do otworu wrzutni znajdującej się na zewnątrz banku. Jego zawartość przeliczana jest komisyjnie następnego dnia. Utargi gotówkowe są obierane przez inkasenta także wprost ze sklepów czy zakładów i przewożone do banku.
Wypłaty gotówki dokonywane są przez kasy dzienne banku najczęściej na podstawie czeku gotówkowego. Czek gotówkowy stanowi dyspozycję wystawcy czeku (dłużnika) udzieloną trasatowi do obciążenia jego rachunku kwotą czeku oraz wypłaty tej kwoty okazicielowi czeku (czek na okaziciela) lub osobie wskazanej na czeku (czek imienny). Remitentem, czyli osobą, na rzecz której wystawiono czek gotówkowy, może być także wystawca czeku.
Obrót bezgotówkowy z udziałem banków może być dokonywany w następujących formach: polecenia przelewu, polecenia zapłaty, czeku rozrachunkowego, inkasa, akredytywy, rozliczeń planowanych, rozliczeń saldami (tzw. tryb rachunku bieżącego), kart płatniczych.
Polecenie przelewu stanowi udzieloną bankowi dyspozycję dłużnika obciążenia jego rachunku określoną kwotą i uznania tą kwotą rachunku wierzyciela; bank wykonuje dyspozycję dłużnika w trybie przewidzianym w umowie rachunku bankowego.
Polecenie zapłaty to udzielona bankowi dyspozycja wierzyciela obciążenia określoną kwotą rachunku bankowego dłużnika i uznania tą kwotą rachunku wierzyciela. Jest to odwrotna forma niż polecenie przelewu. Rozliczenia w formie poleceń zapłaty można przeprowadzać przy spełnieniu ściśle określonych warunków. Bank, który udzielił wierzycielowi zgody na stosowanie poleceń zapłaty, jest wobec banków-sygnatariuszy porozumienia odpowiedzialny finansowo za działania wierzyciela związane ze stosowaniem poleceń zapłaty.
Czek rozrachunkowy stanowi dyspozycję wystawcy czeku (trasanta) udzieloną trasatowi do obciążenia jego rachunku kwotą, na którą czek został wystawiony oraz uznania tą kwotą rachunku posiadacza czeku (remitenta). Na wniosek wystawcy czeku bank może potwierdzić czek rozrachunkowy, rezerwując jednocześnie na jego rachunku odpowiednie fundusze na pokrycie czeku. Płatnikiem (trasatem) czeku może być wyłącznie bank. Czek może być wystawiony na własne zlecenie (wówczas trasant jest równocześnie remitentem) albo z imiennym wskazaniem jako remitenta osoby trzeciej lub na okaziciela. Remitentem może być każda osoba fizyczna lub prawna.
Inkaso to forma rozliczeń bezgotówkowych szeroko stosowana w rozliczeniach obrotów zagranicznych. Polega ono na pobraniu (zainkasowaniu) przez bank należności klienta lub zabezpieczenia jej przyszłej zapłaty w zamian za wydanie dokumentów powierzonych przez niego bankowi. Bank wydaje dokumenty po zainkasowaniu należności lub po zabezpieczeniu zapłaty. W zależności od rodzaju złożonych dokumentów wyróżnia się inkaso dokumentowe (np. faktura, dokumenty przewozowe, ubezpieczeniowe) oraz inkaso finansowe (np. czeki, weksle), w zależności od rodzaju transakcji rozróżnia się inkaso importowe i inkaso eksportowe. Ta forma rozliczeń zabezpiecza eksportera przed wydaniem towaru importerowi zanim dokona on zapłaty. Jest także korzystna dla importera, gdyż może on płacić za towar z pewną zwłoką, od niego bowiem zależy termin zapłaty.
Akredytywa jest formą rozliczeń, która polega na wyodrębnieniu przez bank, na wniosek dłużnika, środków na jego rachunku bankowym w tym banku i przekazaniu tych środków do banku wierzyciela w celu dokonania zapłaty przez dłużnika za spełnione przez wierzyciela świadczenia. Akredytywa oznacza więc zarezerwowanie określonej kwoty przez bank z rachunku dłużnika na rzecz jego dostawcy. Gwarantuje ona dostawcy otrzymanie zapłaty, jednocześnie u odbiorcy uzależnia dokonanie zapłaty od spełnienia przez dostawcę określonego świadczenia. W obrotach krajowych akredytywa nie ma zbyt szerokiego zastosowania, jest ona natomiast bardziej powszechna w rozrachunkach zagranicznych.
Rozliczenia planowe polegają na regulowaniu płatności poleceniem przelewu w okresach i kwotach określonych w umowie między dłużnikiem i wierzycielem, niezależnie od wartości wykonywanych świadczeń w danym okresie. Wyrównanie różnic wynikających ze stosowania rozliczeń planowych następuje z reguły po zakończeniu każdego miesiąca (lub innego określonego umową okresu). Rozliczenia te mają zastosowanie głównie do rozrachunków z tytułu stałych i powtarzalnych dostaw między kontrahentami, gdy istnieje możliwość planowanego ustalenia kwoty rozrachunków.
Rozliczenia saldami polegają na tym, że strony ustalają w umowie okresy i terminy rozliczeń, zgodnie z którymi regulują wzajemne płatności, dokonując zapłaty poleceniem przelewu tylko salda (zobowiązania) wynikającego z wzajemnych świadczeń i rozrachunków. Ta forma rozliczeń bezgotówkowych jest stosowana tylko wówczas, gdy strony wykonują wzajemne świadczenia w postaci dostaw towarów, tzn. każda ze stron umowy występuje w jednych transakcjach jako dostawca, a w innych jako nabywca. Rozliczenia saldami dokonywane są na podstawie zawartej pomiędzy kontrahentami umowy przyjętej przez obsługujące je oddziały banków. Rozliczenia te dotyczą zarówno rozrachunków krajowych, jak i zagranicznych.
Coraz częściej stosowaną formą rozliczeń są karty płatnicze. Karty te, oprócz dokonywania płatności za zakupy, służą także dokonywaniu bezgotówkowych przelewów z konta ich posiadacza, podjęciu gotówki z bankomatu oraz korzystaniu z innych usług bankowych. Karty płatnicze mogą mieć charakter kart kredytowych, debetowych, z odroczonym terminem płatności (zapisywania na rachunek) typu charge. Karty kredytowe oznaczają, że bank udziela kredytu na określony czas posiadaczowi karty. Warunki kredytowania są uzgadniane z bankiem. Karta debetowa umożliwia dokonywanie płatności tylko do wysokości stanu konta posiadacza karty. Karta z odroczonym terminem płatności typu charge oznacza, iż w ciągu miesiąca posiadacze kart mogą przekraczać stan konta, a bank dokonuje rozliczenia raz w miesiącu i wówczas klient w określonym terminie musi zlikwidować dług wynikający z dokonywanych przez bank płatności.
Monika Chodoń
Zob. → Inne środki pieniężne; Środki pieniężne; Środki pieniężne w kasie.
ŚRODKI PIENIĘŻNE W DRODZE
Zalicza się do nich: 1) własne wpłaty środków pieniężnych z kasy jednostki na rachunek bankowy, jeszcze niepotwierdzone przez bank; 2) przekazane środki pieniężne z określonego rachunku bankowego jednostki na jej inny rachunek niepotwierdzone przez bank; 3) przekazane do banku czeki obce do realizacji.
Ś.p.d. są środkami, które formalnie znajdują się pomiędzy: kasą jednostki a jej rachunkiem bankowym, poszczególnymi rachunkami bankowymi jednostki prowadzonymi przez różne oddziały banku lub przez różne banki, kasą lub rachunkiem bankowym jednostki macierzystej a kasą lub rachunkiem bankowym jej filii, zakładów czy oddziałów.
Ewidencja ś.p.d. następuje głównie w jednostkach handlowych i przeznaczona jest do kontroli utargów gotówkowych w prowadzonych przez jednostkę handlową sklepach, zakładach gastronomicznych i punktach usługowych. Gotówka z utargów wpłacana jest na rachunek bankowy za pośrednictwem tresora bankowego, inkasentów lub poczty i dopóki nie jest potwierdzona przez bank, dopóty ujmowana jest na koncie „Środki pieniężne w drodze”.
Ewidencję ś.p.d. na odpowiadającym im koncie można prowadzić na dwa sposoby: 1) w ciągu miesiąca księguje się na koncie wszystkie niepotwierdzone w danym dniu wpłaty; 2) okresowo na koniec miesiąca i na koniec roku przenosi się kwoty niepotwierdzonych przez bank wpłat z konta „Rachunek bankowy”, gdzie w ciągu miesiąca rejestruje się wszystkie wpłaty (potwierdzone i niepotwierdzone przez bank).
Małgorzata Klonowska
Zob. → Środki pieniężne.
ŚRODKI PIENIĘŻNE W KASIE
Przyjmowanie i wydatkowanie gotówki z kasy nosi miano obrotu gotówkowego, a zasady dokonywania tego obrotu określone są jako gospodarka kasowa.
Jednostka prowadząca działalność gospodarczą zwykle gromadzi w kasie: 1) niezbędny zapas gotówki na bieżące wydatki; 2) gotówkę podjętą z rachunku bankowego na pokrycie określonych rodzajowo wydatków; 3) gotówkę pochodzącą z bieżących wpływów do kasy jednostki; 4) gotówkę przechowywaną w formie depozytu, otrzymaną od osób prawnych i fizycznych.
Wysokość niezbędnego zapasu gotówki w kasie, tradycyjnie nazywanego pogotowiem kasowym, jest ustalana przez kierownika jednostki prowadzącej działalność gospodarczą (osobę sprawującą jednoosobowe kierownictwo lub jej zarząd) w zależności od warunków zabezpieczenia gotówki i możliwości jej przekazywania na rachunek bankowy. Gospodarka kasowa musi być prowadzona w każdej jednostce zgodnie z zasadami systemu kontroli wewnętrznej obejmującej ruch i stan składników majątkowych.
Podstawową zasadą obrotu gotówkowego jest osobowe rozdzielenie funkcji dysponowania gotówką od funkcji realizacji tych dyspozycji. Kasjer nie może decydować o tytułach kwot (kwotach wypłat).
Dyspozycje wypłat gotówki powinny należeć do właściciela lub kierownika jednostki albo do wyznaczonej przez niego osoby. Osoby dysponujące wypłatą gotówki stwierdzają merytoryczną zasadność wypłaty, a także przeprowadzają kontrolę formalnej i arytmetycznej prawidłowości dowodu wypłaty.
Zgodnie z ustawą o rachunkowości, na ostatni dzień każdego roku obrotowego jednostki prowadzące działalność gospodarczą przeprowadzają inwentaryzację stanu gotówki w kasie oraz prawidłowości dokumentów kasowych. Inwentaryzację środków pieniężnych przeprowadza się również na dzień zakończenia działalności przez jednostkę oraz na dzień poprzedzający postawienie jej w stan likwidacji lub upadłości. W przypadku połączenia lub podziału jednostek, z wyjątkiem spółek akcyjnych, strony mogą w drodze umowy pisemnej odstąpić od inwentaryzacji.
Wszelkie obroty gotówkowe muszą być udokumentowane odpowiednimi dowodami kasowymi, wystawionymi i akceptowanymi przez wyznaczone do tego osoby. Wpłaty gotówki mogą być dokonywane wyłącznie na podstawie ujednoliconych wpłat z wszelkich tytułów, przychodowych dowodów kasowych, podpisanych przynajmniej przez kasjera. Zaleca się stosowanie formularza powszechnego użytku „Dowód wpłaty - KP”.
Wypłaty gotówki powinny być udokumentowane rozchodowymi dowodami kasowymi, którymi są źródłowe dowody kasowe lub zastępcze własne dowody wypłat gotówki. Źródłowymi dowodami uzasadniającymi wypłatę są: 1) dowody wpłat na własny rachunek bankowy - fakt dokonania wpłaty powinien być potwierdzony stemplem banku; 2) faktury; 3) listy wypłat, np. wynagrodzeń, premii, nagród; 4) własne źródłowe dowody wystawione np. w związku z wypłatą zaliczek.
Jeżeli wypłaty gotówki nie mogą być udokumentowane źródłowymi dowodami kasowymi, dla udokumentowania rozchodu gotówki z kasy można stosować zastępcze dowody wypłat gotówki. Zaleca się stosowanie formularza powszechnego użytku „Dowód wypłaty - KW”. Zastępcze dowody wypłat gotówki wystawia pracownik wyznaczony do tego wewnętrznymi przepisami jednostki prowadzącej działalność gospodarczą. Nie mogą być one wystawiane przez kasjera jednostki.
Wszystkie dowody kasowe dotyczące wpłat i wypłat gotówki dokonywanych w danym dniu powinny być w tym dniu wpisane do raportu kasowego sporządzonego przez kasjera.
W przypadku posiadania przez jednostkę zagranicznych środków pieniężnych należy je wpisać do odrębnego dla każdej waluty raportu kasowego lub odpowiednio wyodrębnić w raporcie sporządzonym dla gotówki w walucie polskiej.
Po wpisaniu do raportu kasowego wpłat i wypłat za dany dzień lub za dany okres i ustaleniu pozostałej gotówki w kasie na dzień następny, kasjer podpisuje raport kasowy i przekazuje jego oryginał wraz z dowodami kasowymi głównemu księgowemu lub wyznaczonemu przez niego pracownikowi działu finansowo-księgowego.
Rozchodu gotówki z kasy nieudokumentowanego rozchodowymi dowodami kasowymi nie uwzględnia się przy ustalaniu gotówki w kasie. Rozchód taki stanowi niedobór kasowy i obciąża kasjera.
Gotówka w kasie nieudokumentowana przychodami dowodami kasowymi stanowi nadwyżkę kasową, traktowaną jako zyski nadzwyczajne bądź pozostałe przychody operacyjne. Dane raportu kasowego o wpłatach i wypłatach gotówki są podstawą do księgowania obrotu gotówkowego na koncie „Kasa”.
Istnieją pewne wymagania stawiane ewidencji szczegółowej do konta „Kasa”. W przypadku posiadania krajowych i zagranicznych środków pieniężnych ewidencja powinna w ramach rozdzielności poziomej rozgraniczyć konto „Kasa krajowych środków pieniężnych” od konta „Kasa zagranicznych środków pieniężnych”. Ewidencja szczegółowa do konta „Kasa krajowych środków pieniężnych” powinna umożliwiać wyodrębnienie kas i osób za nie odpowiedzialnych. Ewidencja szczegółowa do konta „Kasa zagranicznych środków pieniężnych” powinna być prowadzona w walucie polskiej i w walutach obcych, przy czym obowiązuje podział na poszczególne waluty obce.
Konto „Kasa zagranicznych środków pieniężnych” spełnia podobną funkcję, jak konto „Kasa krajowych środków pieniężnych”, z tym że ujmuje się na tym koncie wyłącznie operacje kasowe i stany gotówki w walutach obcych, przeliczone na walutę polską po kursie zakupu lub sprzedaży banku, z którego usług jednostka prowadząca działalność gospodarczą korzysta.
Przychody i rozchody walut obcych wykazuje się w sporządzonym w tym celu raporcie kasowym według podobnych zasad jak waluty polskiej, z tym że w raportach tych wykazuje się równowartość środków pieniężnych według poszczególnych walut obcych i równocześnie ich wartość przeliczoną na walutę krajową po kursie kupna lub sprzedaży obowiązującym w dniu dokonania operacji kasowej w banku, z którego usług korzysta jednostka.
Konto „Kasa zagranicznych środków pieniężnych” obejmuje ewidencję operacji kasowych realizowanych w walutach obcych w kasach: 1) dokonujących jedynie przyjęcia gotówki do kasy i wypłat z kasy w walutach obcych w związku z prowadzoną przez jednostkę działalnością gospodarczą niezwiązaną ze skupem i sprzedażą walut; 2) prowadzących skup i sprzedaż walut obcych w tzw. kantorach wymiany walut.
Monika Chodoń
Zob. → Obrót gotówkowy; Środki pieniężne.
ŚRODKI PUBLICZNE
Są nimi: dochody publiczne, środki pochodzące z budżetu Unii Europejskiej, środki pochodzące ze źródeł zagranicznych, niepodlegające zwrotowi, przychody budżetu państwa i budżetów jednostek samorządu terytorialnego oraz innych jednostek zaliczanych do sektora finansów publicznych pochodzące ze sprzedaży papierów wartościowych oraz z innych operacji finansowych, z prywatyzacji majątku Skarbu Państwa oraz majątku jednostek samorządu terytorialnego, ze spłat pożyczek udzielonych ze środków publicznych, z otrzymanych pożyczek i kredytów oraz przychody jednostek zaliczanych do sektora finansów publicznych uzyskiwane w związku z prowadzoną przez nie działalnością oraz pochodzące z innych źródeł.
Ś.p. mogą być przeznaczane na wydatki publiczne oraz rozchody budżetu państwa i budżetów jednostek samorządu terytorialnego.
Ewa Hellich
Zob. → Dochody budżetu; Przychody budżetu; Rozchody budżetu; Sektor finansów publicznych; Wydatki budżetu.
ŚRODKI TRWAŁE
Przez ś.tr. rozumie się stanowiące własność lub współwłasność jednostki aktywa trwałe, mające postać nieruchomości (grunty, budynki i budowle, w tym także lokale stanowiące odrębną własność), maszyn, urządzeń, środków transportu oraz podobnych, kompletnych i zdatnych do użytku w momencie przyjęcia do używania przedmiotów oraz ulepszeń w obcych środkach trwałych, a także inwentarza żywego - o przewidywanym okresie ekonomicznej przydatności dłuższym niż rok, przeznaczone do używania na własne potrzeby jednostki, w tym również do oddania w używanie na podstawie umowy najmu, dzierżawy lub innej umowy o podobnym charakterze. Do ś.tr. jednostki zalicza się również obce ś.tr. używane przez nią na podstawie umowy najmu, dzierżawy lub innej umowy o podobnym charakterze, jeżeli z innych przepisów wynika prawo dokonywania od nich odpisów amortyzacyjnych przez korzystającą z tych obiektów jednostkę. Podstawowe cechy charakterystyczne ś.tr.: 1) okres ich ekonomicznej przydatności w danej jednostce jest dłuższy niż rok; 2) są kompletne i zdatne do użytku w chwili ich przyjęcia do używania; 3) wykorzystywane są przez jednostkę w toku prowadzonej działalności lub oddawane w używanie innym jednostkom; 4) jednostka jest - w zasadzie - ich prawnym właścicielem; wyjątek stanowią konkretne obce obiekty, które jednostka może zaliczać do ś.tr. po spełnieniu określonych przepisami prawa warunków (umowy leasingu finansowego).
Respektowanie podstawowych cech charakteryzujących ś.tr. oznacza, że o zaliczaniu określonego składnika majątkowego jednostki do tej grupy decyduje jego subiektywne przeznaczenie, a nie rodzaj obiektu. Te same samochody czy maszyny będą bowiem zaliczane do grupy rzeczowych składników majątku obrotowego u ich producentów i dealerów, a do ś.tr. w jednostce świadczącej za ich pomocą usługi. Ponadto, jeśli składnikiem majątku jednostki jest nieruchomość, to sam fakt, że nie jest ona producentem ani dealerem takiego aktywu, nie oznacza automatycznie przyporządkowania nieruchomości do grupy ś.tr. Jeśli jednostka nie wykorzystuje nieruchomości na własne potrzeby, ale traktuje ją jako długoterminową lokatę kapitału (tzw. inwestycje długoterminowe), czyli przeznacza na osiąganie długookresowych korzyści wynikających np. z przyrostu ich wartości, to nieruchomość taka jest składnikiem trwałego majątku finansowego.
Należy również podkreślić, że przedsięwzięcia związane z ulepszeniem istniejących w jednostce prowadzącej działalność gospodarczą ś.tr. lub z trwającą budową i montażem nowych obiektów nie są zaliczane do ś.tr. Niespełniony jest w tym przypadku warunek kompletności i zdatności do użytku kwalifikujący takie przedsięwzięcia jako ś.tr. Tego rodzaju aktywa trwałe określa się mianem środków trwałych w budowie (inwestycje rzeczowe).
Kryterium kompletności i zdatności do użytku obiektów zaliczanych do ś.tr. nie należy rozumieć zbyt dosłownie. Ś.tr. nie musi być zawsze fizycznie cały obiekt rzeczowy (np. budynek czy budowla), lecz również jego gotowe części składowe, np. lokal zakupiony w obcym budynku, gotowe piętro wznoszonego budynku lub też efekt zakończonej adaptacji w obcym obiekcie, dzierżawionym od jego właściciela. W tym ostatnim przypadku wystąpi wartościowe, a nie fizyczne przypisanie zakończonych ś.tr. w budowie, bez wystąpienia realnego, rzeczowego nośnika tych wartości, który będzie figurował w księgach rachunkowych właściciela tego obiektu.
Klasyfikacja. Ś.tr. są klasyfikowane według różnych kryteriów, obligatoryjnych dla ewidencji księgowej, potrzeb statystycznych i sprawozdawczych, kontroli odpowiedzialności materialnej itp. informacji. Zawsze przedmiotem takich klasyfikacji jest tzw. obiekt inwentarzowy.
W zasadzie obiekt inwentarzowy powinien być dokładnie określoną, wyodrębnioną całością, w zakresie samodzielnego wykonywania przypisanych mu funkcji. Jeśli np. w budynku jest instalacja ogrzewcza lub elektryczna, to nie podlegają one wyodrębnieniu, lecz wraz z budynkiem tworzą jeden obiekt inwentarzowy. Takie rozwiązanie nie dotyczy jednak np. wszelkich instalacji specjalnych, związanych z konkretnym procesem technologicznym; są one z reguły oddzielnymi obiektami inwentarzowymi w grupie „Urządzenia techniczne”. Jednak różnego rodzaju maszyny najczęściej są traktowane - wspólnie z fundamentami i innymi akcesoriami tworzącymi ich normalne wyposażenie - jako jeden obiekt inwentarzowy. Jak widać z powyższych przykładów, kryterium kompletności i zdatności do użytku nie ma zamkniętej listy atrybutów.
Typowe klasyfikacje ś.tr., uwzględniające różne potrzeby informacyjne, obejmują następujące kryteria: 1) tytuł własności; 2) rodzaj; 3) odpowiedzialność materialna; 4) sposób używania.
Kryterium prawa własności do używanych przez jednostkę ś.tr. jest podstawą dzielenia ich na środki trwałe własne i środki trwałe obce. Ś.tr. własne zaliczane są zawsze do majątku jednostki, co jest jednoznaczne z ich ujawnianiem w odpowiednich bilansowych pozycjach majątku trwałego jednostki. Z kolei ś.tr. obce obejmują obiekty dzierżawione od innych jednostek, otrzymane w użytkowanie wieczyste, najem lub podobną formę używania na podstawie umów zawartych z właścicielem tych ś.tr. Tego rodzaju obiekty ich użytkownik traktuje na równi z własnymi ś.tr. i ewidencjonuje je w księgach rachunkowych (leasing finansowy) lub wykazuje je jedynie w ewidencji pozabilansowej; w księgach rachunkowych ewidencjonuje tylko koszty związane z opłatami na rzecz właściciela tych ś.tr.
Rodzajowa klasyfikacja ś.tr. podporządkowana jest potrzebom statystycznym, podatkowym i sprawozdawczości księgowej. Najczęściej wygląda ona następująco: budynki, budowle, maszyny, aparaty i urządzenia energetyczne ogólnego przeznaczenia i branżowe, środki transportowe, narzędzia, przyrządy, ruchomości i wyposażenie, inwentarz żywy. W ramach tej klasyfikacji ś.tr. można wprowadzić uszczegółowienie śr.tr. na podgrupy i rodzaje w zależności od ich przeznaczenia, konstrukcji lub innych cech.
Z kolei w bilansie ś.tr. są klasyfikowane następująco: grunty, budynki i budowle, urządzenia techniczne i maszyny, środki transportu, inne śr. tr.
Podział ten wyznacza minimum klasyfikacyjne dla ś.tr. w księgach rachunkowych. Z reguły występująca tam klasyfikacja jest poszerzana o dodatkowe atrybuty, nie tylko związane z kryterium rodzajowym.
Ważnym księgowym kryterium klasyfikacyjnym ś.tr. jest materialna odpowiedzialność za użytkowane obiekty. Jest to podział ogółu obiektów w danej jednostce według tzw. ośrodków odpowiedzialności. Podział ten oznacza ewidencyjne przyporządkowanie poszczególnych ś.tr. komórkom organizacyjnym, odpowiedzialnym za ich stan i właściwe używanie. Jest to niezbędne kryterium oceny warunków gospodarowania ś.tr. w danej jednostce. Kryterium to pokrywa się zazwyczaj z tzw. miejscami powstawania kosztów działalności operacyjnej jednostki.
Sposób używania ś.tr. oznacza z reguły podział obiektów na: ś.tr. czynne (stale lub sezonowo), ś.tr. nieczynne, ś.tr. w likwidacji, ś.tr. przeznaczone do sprzedaży.
Trzeba podkreślić, że wszelkie rezerwowe zapasy ś.tr. są uznawane za czynne ś.tr. Ich występowanie jest podyktowane względami natury technologicznej lub organizacyjnej. Z kolei występowanie nieczynnych ś.tr. w dłuższym okresie należy uznać za niegospodarność jednostki: są to „zamrożone” aktywa, które nie tylko nie przynoszą żadnych korzyści, ale wymagają ponadto ponoszenia kosztów ich utrzymania, z definicji nie kwalifikują się do aktywów jednostki, określanych powszechnie jako „kontrolowane przez jednostkę zasoby, powstałe w wyniku przeszłych zdarzeń, które zgodnie z oczekiwaniami spowodują w przyszłości wpływ do jednostki korzyści ekonomicznych”.
Wycena. Wycena ś.tr. na moment włączenia ich do użytkowania następuje na poziomie tzw. wartości początkowej (wartości brutto), która może być wyrażona przez: cenę nabycia, koszt wytworzenia, cenę sprzedaży, wartość godziwą.
Wycena wartości początkowej ś.tr. na poziomie ceny nabycia dotyczy takiego przychodu obiektu, do którego można odnieść: cenę zakupu obiektu należną sprzedającemu (bez podlegającego odliczeniu podatku od towarów i usług oraz podatku akcyzowego); 2) dodatkowo poniesione koszty związane z jego nabyciem, montażem i instalacją; 3) dodatkowe obciążenia o charakterze publicznoprawnym (w przypadku importu); 4) wszelkie pomniejszenia ceny zakupu (rabaty, opusty itp).
Z kolei koszt wytworzenia określa wartość początkową ś.tr. nowo wytworzonych lub zmodernizowanych przez jednostkę (końcowy efekt środków trwałych w budowie). Na jego wysokość składają się wszelkie koszty budowy i ulepszeń, w tym również: 1) niepodlegający odliczeniu podatek od towarów i usług; 2) oprocentowanie i inne koszty związane z obsługą kredytów i innych zobowiązań związanych z inwestycjami rzeczowymi; 3) różnice kursowe od przedpłat i zobowiązań służące finansowaniu budowy i modernizacji ś.tr.
Cena sprzedaży jest swoistym surogatem ceny nabycia, kształtującej poziom wartości początkowej ś.tr. Wykorzystywana jest wówczas, kiedy ś.tr. jest nabywany inną drogą niż zakup (np. w formie darowizny) i ustalenie ceny nabycia nie jest możliwe. Często dla określenia ceny sprzedaży takiego środka potrzebna jest wycena rzeczoznawcy. Jest to zwłaszcza wygodne w odniesieniu do używanych ś.tr.
Wartość godziwa z kolei służy wycenie wartości początkowej nabywanych ś.tr., które nie mają odniesienia rynkowego, np. różnego rodzaju unikatowych obiektów jednostkowych, niewystępujących w obrocie rynkowym, lub obiektów otrzymanych do użytkowania w trybie umów leasingu finansowego.
Z istoty ś.tr. - składników majątku trwałego - wynika proces trwałej utraty wartości. Wartościowym odpowiednikiem tej utraty są odpisy amortyzacyjne (umorzeniowe) wyrażane przez tzw. stawki amortyzacyjne. Wpływają one w trakcie użytkowania ś.tr. na poziom tzw. zakumulowanej amortyzacji, określającej wartościowo stopień zużycia (odtworzenia) tych ś.tr.
Ustalona w dowolnym momencie różnica pomiędzy wartością początkową ś.tr. a jego dotychczasowym umorzeniem (zakumulowaną amortyzacją) nazywana jest wartością księgową netto.
Wartość początkowa i wartość zakumulowanej amortyzacji danego ś.tr. mogą na podstawie odrębnych przepisów podlegać aktualizacji wyceny. W jej wyniku ustalona zostanie (wyższa lub niższa) nowa wartość księgowa netto ś.tr. Trzeba jednak pamiętać, że jej wysokość nie może być wyższa od wartości godziwej, której odtworzenie jest ekonomicznie uzasadnione w przyjętym okresie jego użytkowania. Zaktualizowaną wartość księgową netto można powiększyć o przewidywaną cenę sprzedaży netto pozostałości (wartościowych odpadków) ś.tr. w momencie jego likwidacji lub sprzedaży.
Jak widać z powyższego, cała procedura aktualizacji wyceny ś.tr. podporządkowana jest zasadzie ostrożności. Ta sama procedura obowiązuje przy wycenie ś.tr. na dzień bilansowy.
Jeżeli jednak nie jest zasadne założenie, że jednostka będzie kontynuowała działalność w następnym roku obrotowym, wycenę ś.tr. przeprowadza się na datę bilansu na poziomie cen sprzedaży netto możliwych do uzyskania, które nie mogą być - zgodnie z zasadą ostrożności - wyższe od ich wyceny na moment nabycia (przychodu).
Zasady ewidencji. Ewidencja ś.tr. prowadzona jest - podobnie jak w odniesieniu do wartości niematerialnych i prawnych - sposobem brutto. Oznacza to, że dla rejestracji zmian w stanie ś.tr. konieczne są co najmniej dwa konta księgi głównej: konto główne, rejestrujące zwiększenia i zmniejszenia wartości początkowej obiektu, oraz konto korygujące, rejestrujące bieżące stawki amortyzacyjne.
Saldo konta głównego (zawsze Dt) - nazywanego w praktyce „Środki trwałe” - określa wartość początkową użytkowanych w danym momencie obiektów ś.tr. Z kolei saldo konta korygującego (zawsze Ct ) - nazywanego w praktyce polskiej „Umorzenie środków trwałych” - informuje o globalnej ujemnej korekcie wartości początkowej tych obiektów ś.tr. na daną datę. Inaczej mówiąc, algebraiczna suma sald tych dwóch kont tworzy wartość księgową netto obiektów ś.t. na daną datę.
W bilansie wykazuje się wartość księgową netto posiadanych przez jednostkę ś.tr. Informacje o ich zakumulowanej amortyzacji podawane są w informacji dodatkowej.
Jednostką ewidencyjną ś.tr. jest obiekt inwentarzowy. Może nim być pojedynczy ś.tr. lub tzw. zbiorowy obiekt inwentarzowy, który tworzy grupa takich samych lub podobnych egzemplarzy ś.tr. Kryterium podobieństwa w odniesieniu do zbiorowego obiektu inwentarzowego to: podobne przeznaczenie obiektów; podobny okres ekonomicznej przydatności obiektów; podobne poziomy wartości początkowych obiektów; użytkowanie w tej samej komórce organizacyjnej jednostki.
Szczegółowa ewidencja obiektów inwentarzowych (konta księgi pomocniczej) prowadzona jest z reguły, w formie książki inwentarzowej i kart szczegółowych.
Książka inwentarzowa zawiera aktualną listę posiadanych przez jednostkę ś.tr., uzupełnioną o następujące informacje o tych obiektach: numer inwentarzowy, nazwa i opis obiektu, wartość początkowa i jej zmiany w toku użytkowania obiektu, data i źródło przychodu obiektu, data i przyczyna rozchodu obiektu, symbolika i data dokumentów będących podstawą zapisów w książce inwentarzowej, dane dotyczące przebudowy, rozbudowy itp. ulepszeń obiektu. Taka lista ś.tr. prowadzona jest w porządku chronologicznym, co zapewnia łatwą kontrolę ich ruchu fizycznego.
Karty szczegółowe natomiast są zakładane w zasadzie oddzielnie dla każdego obiektu inwentarzowego na całe jego życie ekonomiczne. Zawierają one z reguły, oprócz takich samych informacji, jakie zawiera książka inwentarzowa, następujące dane: dokładną charakterystykę techniczno-technologiczną obiektu, dane pozwalające na ustalenie zużycia obiektu i bieżącej stawki amortyzacyjnej, nazwiska osób odpowiedzialnych za stan obiektu, informacje o przeprowadzonych ulepszeniach obiektu, itp. informacje szczegółowe. Karty szczegółowe są swoistą „biografią” obiektu. Obok tak prowadzonej ewidencji szczegółowej ś.tr. występuje zwykle ich dodatkowa operatywna ewidencja w komórkach organizacyjnych, odpowiedzialnych za określone obiekty.
Z kolei ewidencja ś.tr. w księdze głównej może być prowadzona z różnym stopniem szczegółowości, ale zawsze sposobem brutto: 1) łącznie dla wszystkich ujmowanych w bilansie obiektów albo 2) z podziałem na rodzaje ujmowanych w bilansie obiektów, np. grunty, budynki, budowle, środki transportowe, maszyny i urządzenia, albo 3) według ich przeznaczenia, np. ś.tr. działalności produkcyjnej, działalności handlowej, działalności ogólnej, działalności socjalnej, albo 4) według kryterium będącego konglomeratem wyżej wymienionych atrybutów, np. budynki działalności produkcyjnej, budynki działalności handlowej, albo 5) według wielu innych, dowolnych kryteriów.
Trzeba jednak pamiętać o tym, że swoboda w kształtowaniu kryteriów klasyfikacyjnych, tworzących podstawę przekrojów ewidencyjnych ś.tr., musi być zawsze podporządkowana potrzebom sprawozdawczym, tj. sporządzaniu wszystkich obowiązkowych sprawozdań finansowych oraz potrzebom informacji wewnętrznej, tj. informacjom wymaganym w procesach kontrolnych i decyzyjno-zarządczych jednostki.
Powyższa uwaga dotyczy ewidencji każdego dowolnego składnika majątku jednostki. Tylko ewidencja spełniająca te dwa najważniejsze cele jej prowadzenia, może być uznana za ewidencję użyteczną, rejestrującą właściwie wszystkie zmiany w stanie danego składnika majątku.
Maria Gmytrasiewicz
Zob. hasła → Aktualizacja wyceny w rachunkowości; Amortyzacja; Cena nabycia; Cena sprzedaży netto; Koszt wytworzenia; Środki trwałe w budowie; Wartość księgowa netto; Wartość początkowa.
ŚRODKI TRWAŁE W BUDOWIE
Inwestycje rzeczowe z przeznaczeniem operacyjnym lub inwestycyjnym, w wyniku których powstaje nowy obiekt rzeczowego aktywu trwałego (środek trwały lub nieruchomość inwestycyjna) lub ulepszane są istniejące obiekty tych aktywów.
Obejmują koszty związane ze wznoszeniem, modernizacją, adaptacją itp. ulepszeniami, np.: wartość maszyn i urządzeń wymagających montażu; koszty dokumentacji projektowej; koszty badań geologicznych, geofizycznych, pomiarów geodezyjnych; wartość nabytego gruntu; odszkodowania za zlikwidowane obiekty; koszty przesiedleń; koszty robót budowlanych; koszty montażu i prób montażowych obiektu; koszty modernizacji, ulepszeń i przebudowy istniejących obiektów; koszty nadzoru autorskiego i inwestorskiego nad budową; koszty robót adaptacyjnych w obcych obiektach (tzw. inwestycje w obcych środkach trwałych); koszty założenia stref ochronnych i zieleni; odsetki, prowizje, różnice kursowe od kredytów, pożyczek i innych zobowiązań w okresie realizacji przedsięwzięcia; ubezpieczenia majątkowe wznoszonych obiektów.
Specyficznymi przedsięwzięciami w ramach ś.t.b. są ulepszenia i inwestycje w obcych środkach trwałych.
Ulepszenia określa się najczęściej jako przedsięwzięcie polegające na przebudowie, rozbudowie, modernizacji lub rekonstrukcji obiektu, w wyniku którego jego wartość użytkowa przewyższa posiadaną przezeń przy przyjęciu do używania wartość użytkową mierzoną okresem eksploatacji, zdolnością wytwórczą, jakością wytwarzanych dóbr i usług za pomocą tego obiektu, kosztami eksploatacji lub innymi miarami. Ulepszenia odróżnia się od remontów trwałych aktywów rzeczowych, chociaż w sensie technicznym są to takie same przedsięwzięcia. Chodzi o to, że efektem końcowym przeprowadzonego remontu obiektu jest - co najwyżej - przywrócenie jego pierwotnej, utraconej w toku używania zdolności użytkowej. Koszty remontów obciążają wynik finansowy okresu, w którym je poniesiono.
Inwestycje w obcych środkach trwałych obejmują koszty adaptacji, przebudowy itp. przedsięwzięcia w wynajętych obcych obiektach w celu dostosowania ich do własnych potrzeb użytkownika. Takich środków trwałych nie wykazuje on w swojej ewidencji bilansowej, ponieważ obiekty te figurują w księgach rachunkowych ich właściciela. Jedynie koszty robót dostosowujących te obce obiekty do oczekiwań użytkownika są ujmowane w jego ewidencji. Roboty te poprzedzają moment rozpoczęcia użytkowania obcego obiektu i są ujmowane jako koszty ś.t.b. Po zakończeniu tych zabiegów następuje przeniesienie wartości przedsięwzięcia do zbioru środków trwałych użytkownika. Rejestracja ta odzwierciedla swoisty przychód środka trwałego, mimo że koszty tych zakończonych robót są tylko częścią wartości wynajmowanego obiektu. Oznacza to jednocześnie, że użytkownik obcego środka trwałego jest - w części odpowiadającej kosztom przeprowadzonych adaptacji - właścicielem tego aktywu. W tym zakresie ewidencjonuje i amortyzuje on wynajmowany obiekt (wirtualny), z tym że okres jego amortyzacji nie może być dłuższy niż okres trwania umowy dzierżawnej (najmu).
Rzeczowy zakres ś.t.b. może obejmować: przedsięwzięcie inwestycyjne, zadanie inwestycyjne, obiekt inwestycyjny.
Przedsięwzięcie inwestycyjne jest złożoną inwestycją rzeczową, obejmującą zarówno tzw. inwestycję podstawową jak i inwestycje towarzyszące. Przykładem przedsięwzięcia inwestycyjnego może być budowa autostrady, gdzie można wyróżnić inwestycję podstawową (budowa nawierzchni autostrady) i inwestycje towarzyszące bramki wjazdowe, punkty opłat, stacje paliw, parkingi itp.).
Zadanie inwestycyjne jest najmniejszą możliwą do wydzielenia częścią przedsięwzięcia inwestycyjnego. Jest ono autonomiczną częścią tego przedsięwzięcia i po oddaniu do użytkowania może być prawidłowo wykorzystywane, mimo że całe przedsięwzięcie nie jest jeszcze zakończone. Zadaniem inwestycyjnym w budowie autostrady może być np. jej określony odcinek, wybudowanie zbiorników paliwa na stacji paliw itp.
Obiekt inwestycyjny stanowi taką część zadania inwestycyjnego, która po jego zakończeniu będzie traktowana w księgach rachunkowych jako odrębny obiekt (tzw. obiekt inwentarzowy) lub zespół obiektów, stanowiący ze względów technicznych lub użytkowych jednostkową całość (np. hala fabryczna z pełnym wyposażeniem w maszyny i urządzenia).
Powyższy podział przedsięwzięcia inwestycyjnego jest istotny z punktu widzenia potrzeb rachunkowości, zwłaszcza w zakresie ewidencji i kontroli kalkulacji kosztów ś.t.b. Chodzi tu o odpowiednie przypisanie kosztów bezpośrednich określonym zdaniom inwestycyjnym i prawidłowe rozliczenie kosztów wspólnych, pośrednich. Koszty pośrednie (np. koszty dokumentacji, pomiarów geodezyjnych, nadzoru itp.) najczęściej rozlicza się na poszczególne obiekty inwentarzowe środków trwałych lub nieruchomości inwestycyjnych w proporcji do ich kosztów bezpośrednich.
W czasie trwania procesu wytwarzania lub ulepszania rzeczowych aktywów trwałych może wystąpić trwała utrata wartości tego przedsięwzięcia, polegająca na tym, że oczekiwane przez przedsiębiorstwo korzyści związane z danym obiektem ulegną częściowemu lub całkowitemu zmniejszeniu, np. z powodu zmiany technologii wytwarzania wyrobu lub usług, postępu technicznego, planowanej restrukturyzacji działalności itp. W takich wypadkach koszty ś.t.b. podlegają odpisom aktualizującym na równi z innymi aktywami.
Czasami rezultaty działalności inwestycyjnej mogą dotyczyć dwu lub więcej przedsiębiorstw, które prowadzą tzw. inwestycje wspólne. Poszczególni przyszli właściciele inwestycji wspólnej tworzą spółkę i powołują ze swego grona inwestora zastępczego, sami stając się udziałowcami przedsięwzięcia „środki trwałe w budowie”. Inwestor zastępczy otrzymuje od pozostałych wspólników środki finansowe na prowadzenie wspólnego przedsięwzięcia i odpowiada za: ewidencję kosztów tego przedsięwzięcia; przygotowanie przedsięwzięcia do realizacji; zlecenie wykonawcom przeprowadzenia określonych robót; zakupy maszyn i urządzeń; pełnienie nadzoru inwestorskiego; terminowe przeprowadzenie rozliczeń finansowych; przekazanie wspólnikom efektów inwestycji wspólnej. Koszty wspólnego przedsięwzięcia, jego zakończenie i rozliczenie ze wspólnikami ewidencjonuje inwestor zastępczy w swoich księgach rachunkowych według ogólnie przyjętych zasad; natomiast sposób ujęcia księgowego zakończonego przedsięwzięcia zależy od warunków umowy zawartej między wspólnikami.
Maria Gmytrasiewicz
Zob. → Inwestycje; Nieruchomości inwestycyjne; Środki trwałe.
ŚRODOWISKO INFORMATYCZNE RACHUNKOWOŚCI
Istnieje wtedy, gdy do przetwarzania danych z dziedziny rachunkowości wykorzystywany jest sprzęt komputerowy. Odnosi się to w równej mierze do sytuacji, gdy tym sposobem system rachunkowości jest realizowany w całości, jak i w określonym jedynie fragmencie, przy zastosowaniu komputerów dowolnego typu i wielkości oraz niezależnie od tego, czy ich eksploatacji dokonują własne służby jednostki, czy też obce wyspecjalizowane ośrodki przetwarzania danych bądź jednostki zajmujące się usługowym prowadzeniem ksiąg rachunkowych. Użycie tego rodzaju sprzętu do przetwarzania danych ma bowiem istotny wpływ na kształt i sposób funkcjonowania systemu rachunkowości oraz powiązanego z nim systemu kontroli wewnętrznej.
W szerszym znaczeniu tego pojęcia na środowisko informatyczne składają się: 1) zasoby informatyczne, czyli sprzęt komputerowy i komunikacji danych, jego oprogramowanie systemowe i użytkowe oraz zbiory danych; 2) sposób zarządzania tymi zasobami, czyli reguły tworzenia, rozwoju i eksploatacji systemu przetwarzania danych, kontroli wewnętrznej oraz mechanizmów ochrony danych i informacji; 3) sposób komunikowania się z systemem komputera przez użytkowników wewnętrznych i zewnętrznych; 4) normy prawne i zawodowe w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa danych i informacji oraz ich rzetelności i sprawdzalności.
Andrzej Zaleski
Zob.→ Sprzęt komputerowy.
ŚWIADECTWO TYMCZASOWE
To dokument wydawany przez spółkę akcyjną subskrybentom akcji na dowód dokonania częściowej wpłaty na akcje na okaziciela. Ma ono charakter imienny. Jego treść powinna się pokrywać z treścią przyszłej akcji, a jego posiadaczowi przysługują uprawnienia takie jak posiadaczowi akcji.
Agnieszka Herdan
Zob. → Akcja, Księga akcyjna.