Rynek i gospodarka rynkowa

1. Wymiana i rynek.

1. Istota i warunki wymiany.

1. Gospodarka naturalna

Typ gospodarki, w której producent wytwarza dobra w celu bezpośredniego zaspokojenia własnych potrzeb, nie występuje wymiana.

Różnica między gospodarką naturalną, a rynkową polega na specjalizacji działalności gospodarczej i wyodrębnieniu się gospodarstw domowych i przedsiębiorstw

2. Specjalizacja

Czyni gospodarowanie efektywniejszym, wykorzystując różnice w umiejętnościach poszczególnych ludzi w celu uzyskania rosnących korzyści skali. Człowiek mający predyspozycje do danej działalności rezygnuje z innych, gdyż ponosi w nich wyższe koszty alternatywne. Posiadane zasoby pracy i kapitału stosuje, więc w tych dziedzinach gospodarowania, w których osiąga wyższe korzyści marginalne.

Powoduje podział pracy i zasobów w skali gospodarki tj. wyodrębnieniu się przedsiębiorstw produkujących określone dobra, oraz podział pracy i zasobów w obrębie przedsiębiorstw polegający na wyodrębnieniu i uproszczeniu różnych, uzupełniających się nawzajem czynności, wykonywanych przez wyspecjalizowanych pracowników.

3. Główne przesłanki wymiany

• Specjalizacja działalności gospodarczej i podział pracy i zasobów w skali gospodarki

• Realizacja procesu wytwarzania przez odrębne podmioty własności

1. Towar

Wszelkie dobra zarówno ekonomiczne jak i pierwotne będące przedmiotem wymiany.

2. Rodzaje wymiany

• Bezpośrednia-barter- polega na wymianie jednego towaru na inny

• Pośrednia-wymiana towarów za pośrednictwem pieniądza

1. Wymiana

W wymianie mamy dwie strony: sprzedawca posiadający towary i nabywca, który pragnie je kupić. Wymiana dochodzi do skutku, jeżeli:

• Sprzedawca sprzedaje towary, które nie są mu bezpośrednio potrzebne, w zamian za ekwiwalent ( towar lub pieniądz), który przynosi mu korzyć osobistą.

• Nabywca przekazuje sprzedawcy ekwiwalent towaru, który przyniesie mu korzyść osobistą.

• Nabywca i sprzedawca są zgodni, co do ilości ekwiwalentu towaru będącego przedmiotem wymiany

• Nabywca jest w stanie uiścić ustalony ekwiwalent.

• Wymiana jest skutkiem specjalizacji i podziału i służy alokacji dóbr zgodnej z zapotrzebowaniem na nie. W sensie subiektywnym wymiana dochodzi do skutku, ponieważ obie strony wymieniają to, co jest dla nich mniej korzystne, na to, co przynosi im większe korzyści ( brak przymusu) i anonimowość polegające na odpersonifikowaniu aktu kupna-sprzedaży.. W sensie obiektywnym oznacza, że wymiana jest ekwiwalentna, czyli że przedmioty wymiany są równocenne.

• Jeżeli transakcje są wykonywane w sposób ciągły możemy mówić o rynku.

• Zrealizowanie wymiany polega na przeniesieniu wszelkich praw własności do danego towaru od osoby sprzedawcy do osoby nabywcy w zamian za dobrowolnie ustalony ekwiwalent tego towaru, będący własnością nabywcy.

1. Pojęcie rynku.

• Rynek to ogół transakcji kupna i sprzedaży towarów, dokonujących się w sposób dobrowolny i ciągły, w których wyniku określone zostają ceny oraz ilości nabywanych i sprzedawanych dóbr. Jest to również forma nawiązywania kontaktów między kupującymi i sprzedającymi.

• Inaczej rynek to zespół kupujących i sprzedających, których decyzje nawzajem od siebie ą uzależnione, kształtują popyt, podaż i określają poziom cen.

1. Warunki istnienia dojrzałego rynku:

• Dominacja własności prywatnej i swoboda w zakresie transferu prywatnych własności

• Swoboda prowadzenia działalności gospodarczej

• Istnienie sprawnie działających instytucji obsługujących rynek: komisja papierów wartościowych, giełdy, banki, instytucje powiernicze

• Integralność rynku, czyli wzajemnie uzależnienie od siebie poszczególnych segmentów rynku np. rynku dóbr fizycznych i rynku finansowego

1. Rynek jest formą więzi pomiędzy:

• Producentami (a producentami)

• Producentami a gospodarstwami domowymi

• Producentami i gospodarstwami domowymi a instytucjami finansowymi

• Pomiędzy instytucjami finansowymi a bankiem centralnym

• Pomiędzy wszystkim wyżej wymienionymi podmiotami a instytucjami centralnymi i lokalnymi

Więzi te urzeczywistniają się za pośrednictwem:

• Cen rynkowych

• Płac i innych form wynagrodzeń

• Kredytów i stóp procentowych

• Dochodów płynących z aktywów finansowych

Za pośrednictwem tych dat ekonomicznych nawiązują się więzi pomiędzy podmiotami.

1. Modele przepływu towarów




1. Rodzaje rynków.

1. Ze względu na charakter konkurencji, od stopnia wyrównania ceny:

1. Rynek doskonały

• Rozproszenie po stronie popytu i podaży- cena jest parametrem

• Brak barier wejścia na rynek

• Przejrzystość (transparencja)- kupujący i sprzedający dysponują pełnymi informacjami o towarach i warunkach zawierania transakcji, w tym zwłaszcza o cenach

• Jednorodność dóbr - dobra o tym samym przeznaczeniu maja jednakowe cech fizyczne i postrzegane są przez nabywców jako jednakowe, niezależnie od tego, jaki producent je wytworzył

1. Niedoskonała

• Jedno przedsiębiorstwo mające wyłączność produkcji i zbytu danego towaru.

1. Według dostępu do rynku:

• Otwarty-każdy ma do niego dostęp

• Zamknięty-trzeba spełniać warunek wejściowy

1. Ze względu na rodzaj towarów będących przedmiotem wymiany rynki podzielimy następująco:

• Rynek dóbr konsumpcyjnych

• Rynek dóbr produkcyjnych

• Rynek ziemi, a wiec rynek tytułów prawnych do dóbr pierwotnych

• Rynek dóbr kapitałowych w formie obiektów produkcyjnych

• Rynek pieniężny, na którym towarem jest waluta krajowa lub waluty obce

• Rynek kapitału finansowego, na którym towarami są papiery wartościowe, takie jak weksle, bony skarbowe, obligacje i akcje

• Rynek tytułów prawnych, do tzw. wartości niematerialnych, takich jak patenty, licencje, znak firmowy

1. Ze względu na stopień zorganizowania:

• Zorganizowany-zbiór przepisów, na jakich dokonuje się transakcji

• Niezorganizowany

1. Według przedmiotów obrotu:

• Dóbr i usług konsumpcyjnych

• Czynników produkcji (pracy, ziemi, kapitału)

1. Według zasięgu geograficznego:

1. Wewnętrzne:

• Lokalny

• Regionalny (może być wojewódzki, ale np. też europejski, lub państw specjalizujących się w jakimś surowcu)

• Krajowy

1. Zewnętrzne:

• Międzynarodowy

• światowy

• Globalny

1. Według zrównoważenia rynku

• Sprzedawcy (producenta) - długotrwała przewaga popytu nad podażą; występuje niedostateczne zaspokojenie potrzeb; brak dbałości o jakość, pojawia się spekulacja, sprzedawca jest w korzystnej sytuacji względem nabywcy-rynek nakazowy

• Nabywcy (konsumenta) - nadwyżka podaży nad popytem; uprzywilejowana jest rola nabywcy

1. Według jednorodności i różnorodności dóbr i usług

• Homogeniczny (jednorodne), - jeśli jest jeden towar na danym rynku (rynek pszenicy, cukru, ropy)

• Heterogeniczny (niejednorodne), - np. rynek pracy - rożne zawody wymagające różnych zdolności.

1. Według relacji jednostka-państwo

• Wolny - brak bezpośredniej kontroli władzy nad gospodarką - podmioty mają swobodę transakcji i cen

• Regulowany - jest nad nim kontrola, poprzez np. ceny minimalne i maksymalne, minimalne i maksymalne kwoty wymiany

• Doskonały - nabywcy nie mają wpływu na cenę; wszystkie towary jednego rodzaju są identyczne, co do jakości; zmiany cen powodują zmiany popytu i podaży. Produkcja jest w pełni elastyczna - czynniki produkcji są mobilne. Rynek jest bardzo przejrzysty - sprzedający i kupujący mają pełne informacje na dany temat, (np. cen płaconych za dany towar).

1. Ze względu na stopień legalności:

• Legalne (białe)

• Półlegalne (szare)

• Nielegalne(czarne)

1. Formy rynku z uwzględnieniem ilości uczestników

Nabywca	Liczni	Kilku	Jeden
Oferujący
Liczni	Polipol- liczna konkurencja	Oligopol popytowy	Monopol popytowy
Kilku	Oligopol podażowy	Oligopol bilaterlany (dwustronne)	Ograniczony monopol popytowy
Jeden	Monopol podażowy	Ograniczony monopol podażowy	Monopol bilateralny

2. Mechanizm rynkowy.

1. Cena nominalna (absolutna)

• Pieniężny ekwiwalent jednostki towaru, liczba jednostek pieniężnych wymienianych na jednostkę towaru.

1. Cena relatywna

• Porównanie cen różnych towarów i ustalenie cen relatywnych informuje producenta lub konsumenta, ile musi poświęcić danego dobra, aby przy swoim ograniczeniu dochodów mógł kupić interesujący go towar. Cena relatywna wyraża stosunek ceny jednego towaru do ceny innego towaru.

• Inaczej cena innego dobra wyrażona za pomocą innego dobra, jaką trzeba poświęcić, aby poświęcić, aby kupić jednostkę danego dobra.

• Producenci i konsumenci kontaktują się ze sobą za pośrednictwem rynku, który dostarcza im informacji o cenach relatywnych. Ceny relatywne wywołują odmienne reakcje kupujących i sprzedających. Wzrost ceny relatywnej umożliwia producentowi osiągnięcie wyższych zysków (ceteris paribus) i skłania go do większej aktywności gospodarczej. Dla konsumenta zaś wzrost ceny relatywnej oznacza, że utrzymanie konsumpcji danego dobra na dotychczasowym poziomie oznacza albo przekroczenie dochodów, albo konieczność zmniejszenia konsumpcji danego dobra.

1. Dochód realny

• Dochód nominalny konsumenta przekształcony przy danych cenach w określona ilość (wolumen) dóbr i usług konsumpcyjnych.

1. System cen

• Ogół relacji między wszystkimi cenami na wszelkie towary w gospodarce

• System cen zawiera informacje o stopniu rzadkości dóbr

1. Mechanizm rynkowy

• Proces regulacji decyzji konsumentów i producentów poprzez rynek, niezależnie od woli poszczególnych podmiotów. Mechanizm rynkowy za pośrednictwem cen relatywnych rozdziela zyski i straty tak, że podejmowane indywidualne decyzje w skali gospodarczej koordynowały się, tworząc ład ekonomiczny.

• Rynek koordynuje działalność podmiotów gospodarczych za pomocą mechanizmu rynkowego. Mechanizm rynkowy za pośrednictwem systemu cen (relatywnych) dostarcza podmiotom gospodarczym informacje o stopniu rzadkości dóbr. Informacje te podmioty ekonomiczne przetwarzają wg zasady racjonalności i kierując się własnymi korzyściami podejmują masowe decyzje o zmianie (lub nie) zakupów. Dzieje się to poprzez rozwiązanie czterech podstawowych problemów ekonomicznych:, co?, Ile? (Decydują o tym wybory konsumentów), jak? (Decyduje o tym konkurencja pomiędzy producentami), dla kogo? (Decydują o tym dochody i preferencje konsumentów).

1. Doktryna „niewidzialnej ręki” Adam Smith „ Badania nad przyczynami i natura bogactwa narodów”

• Doktryna ta mówi o tym, że mechanizm rynkowy rozdziela zyski i straty w taki sposób, by podejmowane indywidualne decyzje w skali gospodarki koordynowały się, powodując ład ekonomiczny. Powoduje to, że jednostki, dążąc do własnych korzyści, działają również dla dobra publicznego, nie zdając sobie nawet z tego sprawy.

3. Konkurencja-pojecie i rodzaje.

1. Konkurencja

Proces, przy pomocy, którego uczestnicy rynku, dążąc do realizacji swych interesów próbują przedstawić korzystniejsze od innych oferty, pod względem ceny, jakości lub innych charakterystyk wpływających na decyzję zawarcia transakcji.

1. Typy konkurencji

1. Doskonała konkurencja

Rynek składający się z licznych sprzedawców i nabywców kupujących identyczny produkt, tak, że żaden pojedynczy sprzedawca ani nabywca nie jest w stanie wpłynąć na cenę rynkową przez zmianę wielkości produkcji. Wejście lub opuszczenie doskonale konkurencyjnego rynku jest niczym nieograniczone.

2. Konkurencja niedoskonała

Producent nie może sprzedać po istniejącej cenie tyle, ile chce.

Musi pogodzić się z tym, że popyt na jego wyroby maleje wraz ze wzrostem ceny, a cena zależy od ilości wytwarzanych i sprzedawanych produktów.

1. Konkurencja monopolistyczna

Składa się z wielu przedsiębiorstw, wytwarzane produkty będące bliskimi substytutami. Każde z przedsiębiorstw ma ograniczoną możliwość wpływania na ceny własnych produktów.

2. Oligopol

Jest gałęzią, w której działa niewielu producentów. Każdy z nich ma świadomość, że osiągana przez niego cena zależy nie tylko od wielkości jego własnej produkcji, lecz także od działań konkurentów z tej gałęzi.

3. Monopolista

Jeden sprzedawca lub jeden potencjalny sprzedawca dobra pochodzącego z danej gałęzi

Cechy	Konkurencja doskonała	Konkurencja niedoskonała
		Konkurencja monopolistyczna	Oligopol	Monopol
Liczba przedsiębiorstw	Wiele	Wiele	Kilka	Jedno
Wpływ na cenę	Brak	Ograniczony	Średni	Znaczny
Bariery wejścia	Brak	Brak	Występują	Bardzo silne
Przykład	Stragan z owocami	Sklep na rogu ulicy	Samochody	Poczta Polska

3. Konkurencja cenowa

Pozwala równoważyć cenę z ilością nabywanych produktów

4. Konkurencja pozacenowa

5. Konkurencja niecenowa

6. Konkurencja w krótkim czasie

7. Konkurencja w długim czasie

8. Monopsonista

Jedyny nabywca lub jedyny potencjalny nabywca dobra pochodzącego z danej gałęzi.

9. Monopol naturalny.

Osiąga tak wielkie korzyści skali, że nie musi się obawiać wejścia innych przedsiębiorców na rynek.

4. Funkcje rynku i defekty rynku.

1. Funkcje rynku

• Rynek dokonuje wyceny różnych dóbr

• Rynek jest podstawowym źródłem informacji dla podmiotów gospodarczych

• Rynek jest niezbędnym warunkiem racjonalnego wykorzystania zasobów gospodarczych.

• Rynek umożliwia ustalanie się stanów równowagi w gospodarce.

• Rynek jest weryfikatorem społecznej przydatności produkcji i zarazem mechanizmem dostosowania produkcji do potrzeb.

1. Defekty rynku

• Czynniki ograniczające działanie rynku w praktyce

• Występowanie negatywnych efektów zewnętrznych np. zanieczyszczenie środowiska

• Istnienie tzw. dóbr zewnętrznych

• Występowanie zjawisk destabilizujących gospodarkę

• Tendencja do powstawania dużych, nie zawsze akceptowanych społecznie różnic dochodów i majątku

• Niedoskonałość konkurencji- monopolizacja

• Konkurencja nieuczciwa - niedoskonała informacja

• Interwencja państwa

• Rynek nie uwzględnia norm i wartości społecznych np. kryterium sprawiedliwości podziału- rażące różnice między dochodami

• Występowanie na rynku dóbr uznanych za szkodliwe np. alkohol, narkotyki, papierosy

• Rynek może mieć problemy z dostarczaniem dóbr edukacja, zdrowie

• Gospodarce mogą towarzyszyć wahania koniunktury, kryzys, nadprodukcja, inflacja, bezrobocie

5. Podstawowe założenia modelu gospodarki rynkowej.

1. Model czystej gospodarki rynkowej:

1. Na rynku działają tylko gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa w rolach nabywców i sprzedawców

2. Podmioty te spotykają się na rynku dóbr konsumpcyjnych i rynku czynników produkcji.

3. Podmioty działają na rynku doskonałej konkurencji:

1. Poszczególni uczestnicy nie mają wpływu na ceny;

2. Rynek jest przejrzysty;

3. istnieje swoboda zawierania transakcji;  

4. istnieje swoboda wejścia i wyjścia.

4. Producenci i konsumenci dążą do ograniczonej maksymalizacji swoich korzyści.

5. Decyzje konsumentów są suwerenne i zależą od preferencji oraz cen relatywnych.

6. Decyzje producentów kształtują się w zależności od zasobów produkcyjnych i cen relatywnych.

7. Ceny to jedyne zewnętrzne informacje dla podmiotów gospodarczych.

8. Więzi między uczestnikami rynku dotyczą jedynie transakcji kupna-sprzedaży.

9. Przepływom towarów i pieniądza odpowiada przekazanie praw własności.

10. Strumienie pieniądza i towarów są równoważone za pośrednictwem cen (integralność przepływów pieniądza i towarów pomiędzy poszczególnymi rynkami).

11. Brak interwencji państwa.

  

9

Działalność społeczno gospodarcza

Rynek pracy

Gospodarstwo pracownicze

Rynek kapitałowy

Praca

Pieniądz

Rynek usług

Rynek dóbr konsumpcyjnych

Produkcja dóbr

Potencjał usługowy

Pieniądz

Pieniądz

Pieniądz

Pieniądz

Usługi

Dobra

---