FIZJOTERAPIA
I FIZYKOTERAPIA
1.Ciepłolecznictwo:
- parafinoterapia
- żele ( specjalne sole, np. „magiczny żel” )
- nawiew ciepłego powietrza
- terapia cieplna skojarzona ( zabieg cieplny, mikromasaż, np. aparat „Aerodyn” )
Formy:
- dostarczanie ciepła - jak wyżej
- wzbudzanie ciepła w tkankach np. ultradźwięki, KF - krótkie fale
- odebranie ciepła - krioterapia - schładzanie tkanek

2.Światłotecznictwo:
- Lampa „Sollux” ( stołowa i statywowa ) „IR” - infra-red ( promieniowanie podczerwone )
- Lampa kwarcowa „UV” - ultra-violet ( promieniowanie ultrafioletowe )
- Laseroterapia

3.Elektroterapia:
- prądy małej częstotliwości ( 0 - 1000Hz )
v prądy diadynamiczne ( Bernard )
v prąd Traberta ( prostokątny 143Hz )
v TENS ( 10 - 100Hz; 25 - 30 mA )
- prądy średniej częstotliwości ( 1000 - 100 000Hz )
v prądy zmienne
v prąd interferencjalny ( Nemeca )
- prądy dużej częstotliwości ( 500 kHz - 5000 MHz )
v krótkie fale ( dł. 11,06m; 27,12MHz )
v fale decymetrowe ( 69cm; częst. 433,92 MHz )
v mikrofale ( 12,5cm; 2450 MHz )
Prąd stały ( galwaniczny ):
- galwinizacja ( prąd stały )
- jonoforeza ( prąd stały + lek )
- kąpiel elektryczno - wodna
Elektrostymulacja:
- mięśni normalych unerwionych ( trening mięśni, elektrogimnastyka )
- elektrostymulacja czynnościowa ( mięsień strzałkowy w opadaniu stopy )
- mięśni odnerwionych ( zapobiega zanikom mięśniowym )
- mięśni gładkich ( np. mięśnia macicy specjalne elekt. dopochwowych )
- przezskórna nerwów ( TENS ) - głównie przeciwbólowo
Elektrodiagnostyka np. reobaza, chronaksja, krzywa i/t.

4.Ultradźwięki - drgania powyżej 20 kHz.
Sprzęganie głowicy z ciałem:
- olej parafinowy
- żele
- woda - kąpiel częściowa kończyn


6.Pole elektromagnetyczne - ( magnetronik, Alphatron, Biopuls ) - pulsujące pole magnetyczne małej częstotliwości, specjalne aplikatory ( płaskie lub w kształcie cewki ).

7.Terapia skojarzona, np.:
- prąd galwaniczny + ultradźwięki
- jonofonoforeza ( podawanie leków poprzez ultradźwięki )
- pole magnetyczne + laser IR

8.Balneoterapia - jest to zastosowanie do celów leczniczych naturalnych tworzyw uzdrowiskowych:
- wód leczniczych
- peloidów
- gazów leczniczych

Lecznicze wody mineralne - woda, która zawiera w 1 dm³ co najmniej 1 gram mikroskładników takich jak: siarczany, chlorki, węglowodany ( aniony „-” ); sód, wapń, magnez ( kationy „+” ).
Lecznicze mogą być również wody mineralne o zawartościach poniżej 1 dm³ zawierające jeden z w/w składników i określa się je jako słabozmineralizowane wody swoiste.

Wody lecznicze ( def. obowiązująca obecnie ) - jest to woda podziemna, bakteriologicznie i chemicznie bez zarzutu, o niewielkich wahaniach składu chemicznego i właściwości fizycznych o działaniu leczniczym udowodnionym naukowo.

Wody lecznicze dzieli się na:
- lecznicze wody mineralne
- lecznicze wody swoiste
- lecznicze wody termalne
v woda hipotermalna ( od 20 do 35ºC )
v woda homeotermalna ( > 35 Ł 40ºC )
v woda hipertermalna ( > 40ºC )

Rodzaje wody swoistej i mineralnej:
- woda żelazista , - woda fluorkowa , - woda bromkowa , - woda jodkowa , - woda manganowa
- woda arsenowa , - woda siarczkowa , - woda borowa , - woda krzemowa , - woda radoczynna
- woda kwasowęglowa , - szczawa (wodoro-węglanowo-magnezowe i wodoro-węglanowo-wapniowe)

Rodzaje zabiegów przy użyciu wód leczniczych:
- kąpiele: całkowite, częściowe, indywidualne ( w wannie ), zbiorowe ( w basenie, naturalne zbiorniki na otwartej przestrzeni )
- kuracje pitne , - inhalacje ( wziewania ) , - przepłukiwania

Kąpiele lecznicze ( wg Straburzyńskiego 1988 ) - do kąpieli leczniczych zalicza się tylko kąpiele przy użyciu naturalnych tworzyw uzdrowiskowych, tj. wód leczniczych, towarzyszących im gazów oraz peloidów.

Sztuczne kąpiele lecznicze ( wg Staburzyńskiego 1988 ) - kąpiele w roztworach różnych soli w wodzie gospodarczej oraz gazach technicznych.

Można zaproponować nazwy i podział:
- naturalne kąpiele lecznicze
- sztuczne kąpiele lecznicze
- kapiele lecznicez w wodzie gospodarczej,
a więc kąpiele lecznicze to różnego rodzaju kąpiele wykorzystywane w celach zdrowotnych i terapeutycznych ( wszystkie kąpiele poza higienicznymi ).

Kąpiele medyczne ( wg Pratzela i Schnitzera ) - do których zaliczamy:
- kąpiele w naturalnych tworzywach uzdrowiskowych
- kąpiele w wodzie , w której rozpuszczono naturalne tworzywa uzdrowiskowe
- kąpiele w wodzie z dodatkiem roślin leczniczych.
Brak w tym podziale kąpieli typowych dla wodolecznictwa, którym nie można odmówić charakteru leczniczego - medycznego.

Jakie zabiegi wchodzą w skład elektroterapii ?

Do wszystkich zabiegów z zakresu elektroterapii używa się specjalnie do tego celu skonstruowanych aparatów. Wszelkie próby wykorzystania innych źródeł prądu są niedozwolone i  z a g r a ż a j ą  ż y c i u  !!!

• Galwanizacja - wykorzystywany jest wpływ na organizm prądu stałego; elektrody podłączone do źródła prądu stałego umieszcza się w odpowiednich miejscach na skórze; nazwa wywodzi się od nazwiska lekarza Galvaniego.

• Kąpiele elektryczno-wodne - odmiana galwanizacji polegająca na zanurzeniu w wannach podłączonych do źródła prądu stałego dwóch lub czterech kończyn - kąpiel dwu- lub czterokomorowa.

• Jonoforeza - prąd stały wykorzystuje się do wprowadzenia przez skórę leków, które ulegają dysocjacji. Leki używane do jonoforezy to m.in.: lidokaina, hydrokortyzon, wapń, jod. Efekt serii zabiegów zależy od użytego leku - działanie p.bólowe, p.zapalne, zmniejszające napięcie mięśni...

• Elektrostymulacja mięśni - wykorzystywany jest prąd stały impulsowy (płynący z przerwami). Elektrody umieszcza się na skórze, w odpowiednich miejscach, zwanych punktami elektromotorycznymi. Celem zabiegu jest pobudzenie mięśni do skurczu (mięśnie kurczą się i odpoczywają w rytm płynącego z przerwami prądu). Wykonuje się elektrostymulację mięśni porażonych (z uszkodzonymi nerwami doprowadzającymi impulsy) jako substytut naturalnych pobudzeń oraz zdrowych w celu wzmocnienia ich lub poprawy krążenia obwodowego.

• TENS -  Przezskórna stymulacja nerwów - elektrostymulacja p.bólowa

• Prądy diadynamiczne DD - wykorzystywany jest prąd stały, na który nałożony jest jednopołówkowo wyprostowany prąd sinusoidalnie zmienny; uzyskuje się sześć postaci tych prądów (DF, MF, CP, LP, RS, MM), mających zróżnicowane działanie na tkanki. Do zabiegu wykorzystuje się elektrody cyrklowe, punktowe, lub płytkowe. Najczęściej wykorzystywane jest działanie p.bólowe prądów DD

• Prądy interferencyjne - wykorzystywany jest prąd zmienny, średniej częstotliwości, dostarczany z aparatu w dwóch obwodach różniących się częstotliwością prądu. Po odpowiednim ułożeniu dwóch par elektrod na skórze, dochodzi do interferencji prądu wewnątrz tkanek. Różnica w częstotliwości między obwodami wynosi od 0 do 100 herców. Efekt zależny jest od częstotliwości prądu - działanie p.bólowe, elektrogimnastyka mięśni, usprawnienie krążenia obwodowego, zmniejszenie napięcia współczulnego układu nerwowego.

Ultradźwięki - W KSU Ciechocinek i jego Oddziale Zamiejscowym wykorzystujemy urządzenia generujące fale akustyczne o częstotliwości 800 - 1000 kHz, które wykazują odpowiednie działanie mechaniczne (mikromasaż), cieplne i fizykochemiczne na tkanki poddane zabiegowi. Ich działanie biologiczne powoduje: zmniejszenie bólu, zmniejszenie napięcia mięśniowego, rozszerzenie naczyń krwionośnych, hamowanie układu współczulnego, hamowanie procesów zapalnych. Największą grupę wskazań do zabiegów ultradźwiękowych stanowią choroby układu ruchu i układu nerwowego. Dzięki oddziaływaniu pośredniemu są stosowane również w leczeniu chorób wewnętrznych. Szczególnym przykładem wykorzystania ultradźwięków jest zabieg fonoforezy.

Ultradźwięki to fale dźwiękowe, których częstotliwość jest zbyt wysoka, aby usłyszał je człowiek. Za granicę uważa się 20 kHz, choć dla większości ludzi granica ta jest znacznie niższa. Niektóre zwierzęta mogą emitować i słyszeć ultradźwięki, np. pies, szczur, delfin, wieloryb czy nietoperz.

Zastosowania ultradźwięków

Ultradźwięki dzięki małej długości fali pozwalają na uzyskanie dokładnych obrazów przedmiotów. Urządzenie, które umożliwia obserwację głębin morskich to sonar. Jego zastosowanie to lokalizacja wszystkich obiektów zanurzonych w wodzie. Sonary wykorzystywano w okrętach podwodnych.

Ultradźwięki znajdują także zastosowanie w medycynie. Za pomocą urządzenia generującego i rejestrującego fale ultradźwiękowe (ultrasonograf) można uzyskać obraz narządów wewnętrznych.

Ultradźwięki pozwalają też na pomiar odległości przy pomocy dalmierza ultradźwiękowego, w zakresie od 1 do 10 m. Jeżeli wykorzysta się silne źródło ultradźwięków, to mogą one niszczyć, rozgrzewać niektóre materiały, co pozwala na obróbkę powierzchniową wytwarzanych przedmiotów (obróbka ultradźwiękowa).

Ultradźwięki były też stosowane w pamięciach rtęciowych we wczesnych komputerach w latach pięćdziesiątych XX w.

Zabiegi ultradźwięków mają działanie:
-przeciwbólowe
-zmniejszające napięcie mięśniowe
-rozszerzające naczynia krwionośne
-hamujące procesy zapalne
-likwidujące tzw. ostrogi piętowe

WSKAZANIA

-bóle poamputacyjne
-szczękościsk

-nerwoból nerwu trójdzielnego

-owrzodzenie goleni

-choroba zwyrodnieniowa stawów

-zespoły bólowe w przebiegu choroby zwyrodnieniowej stawów szyjnego odcinka kręgosłupa
-bóle pleców i krzyża
-zespół bólowy rwy kulszowej
-blizny

Balneoterapia obejmuje zespół metod stosowanych w fizjoterapii, które wykorzystują w leczeniu, rehabilitacji i profilaktyce naturalne czynniki lecznicze uzdrowiska takie jak: wody mineralne (lecznicze), peloidy oraz gazy. Balneoterapia obejmuje kąpiele lecznicze, kuracje pitne, leczenie borowinami. Mechanizm ich leczniczego działania zależy od rodzaju zabiegu (procedury medycznej) ilości i rodzaju składników leczniczych oraz ich cech fizyko-chemicznych. Wody mineralne (tzw. solanki) stosujemy w postaci kąpieli leczniczych w wannach medycznych lub basenie rehabilitacyjnym, kuracji pitnych (krenoterapii), wziewń (inhalacji), okładów itp. 
 Stosujemy również kąpiele kwasowęglowe oraz zabiegi borowinowe (peloidoterapia) w postaci: okładów częściowych i całkowitych, fasonów i kąpieli. W KSU Ciechocinek solanką ze źródła w czystej postaci napełniany jest również basen rehabilitacyjny.

Balneoterapia - dział fizjoterapii zajmujący się zabiegami rehabilitacyjnymi wykorzystującymi wodę, w różnych temperaturach, w celu leczenia schorzeń pacjenta. Stosowany między innymi przez Hipokratesa. Rozwinięty na szeroką skalę przez Rzymian

KĄPIELE LECZNICZE - występuje odczyn kąpielowy, będący odpowiednikiem odczynu uzdrowiskowego, będący wyrazem przeciążenia organizmu stosowanymi zabiegami leczniczymi. Jest to stan fizjologiczny, podczas którego następuje „przestrojenie” organizmu na wyższy poziom reaktywności.

KĄPIELE MINERALNE (dzielono w zależności od użytego medium zabiegowego):
1. kąpiele solankowe,
2. kąpiele kwasowęglowe ,
3. kąpiele siarczkowo-siarkowodorowe,
4. kąpiele radoczynne,
5. kąpiele ozonowe
Ponadto:
1. kąpiele naturalne (przy źródle lub na nim)
2. kąpiele sztucznie przygotowane (poprzez rozpuszczanie medium w wodzie gospodarczej).

1. indywidualne,
2. grupowe (w basenach lub suche w CO2)

1. całkowite (bez głowy)
2. częściowe

1. bez ćwiczeń,
2. z ćwiczeniami = kąpiele kinezyterapeutyczne.
Lecznicze działanie kąpieli mineralnych związane jest z oddziaływaniem:
1. bodźców niespecyficznych
- mechanicznych,
- termicznych,
- osmotycznych,
- psychicznych.
2. bodźców specyficznych poprzez swoiste elementy zawarte w wodzie mineralnej

Lecznicze wody mineralne najczęściej występujące w Polsce
Rodzaje, skład	Występowanie
Chlorkowo-sodowe > 1000 mg NaCl/l (solanki 1,5%)
Chlorkowo-potasowe, wapniowe, magnezowe, jodkowe, bromkowe, żelaziste, siarczkowe	Ciechocinek, Kołobrzeg, Połczyn, Kamień Pom., Świnoujście, Goczałkowice, Rabka oraz Busko, Solec, Iwonicz, Rymanów, Wieniec
Wodorowęglanowe > 1000 mg CO2/l
Sodowe, potasowe, wapniowe, magnezowe, chlorkowo-sodowe, żelaziste	Krynica, Polanica, Kudowa, Muszyna, Duszniki, Rymanów, Iwonicz, Długopole, Czerniawa, Szczawno, Szczawnica, Wysowa, Żegiestów, Świeradów
Siarczkowo-siarkowodorowe > 1,0 mg S/l
Siarczkowe proste, siarczanowo-sodowe, wapniowe, siarczanowo-chlorkowe, sodowe, bromkowe, jodkowe	Busko, Solec, Przerzeczyn, Wieniec, Swoszowice, Horyniec, Wapienne oraz Kudowa, Lądek, Duszniki, Ciechocinek - źródło 14
Radoczynne > 2nCi Rn/l
Radonowe-siarczkowe, fluorkowe, szczawy radoczynne	Świeradów, Czerniawa, Lądek (Długopole, Szczawno)
Termalne > 20°C (Cieplice)
Chlorkowo-sodowe, radoczynne, fluorkowe	Cieplice, Lądek, Ciechocinek
Gazy lecznicze
Dwutlenek węgla, siarkowodór, radon, tlen, ozon	Duszniki, Krynica (źródła gazowe CO2)

Magnetoterapia wykorzystuje w procesie leczenia pulsujące (zmienne) pole magnetyczne małej częstotliwości, które powoduje ruch jonów w komórkach ciała. Następuje hiperpolaryzacja błony komórkowej oraz wzmożenie przemiany materii i zwiększone wykorzystanie tlenu przez komórkę. Metal nie stanowi przeciwwskazań do stosowania zabiegu tak jak to ma miejsce w elektroterapii.

Trudno w to uwierzyć, że te magnesy, który znamy od dzieciństwa, bawiliśmy się nimi, te kawalki metalu leczą? Starszy Pan z niedowierzaniem patrzy na mnie. Widzę ze inni obecni tez uśmiechają się dyskretnie, ale ironicznie
Rozumie, że te ludzie, od dzieciństwa przyzwyczajeni do tego ze leczą tylko tabletki, nadal będą truć swoje organizmy lekami chemicznymi, mimo ze nieraz będą zawiedzeni. Leki farmakologiczne zawsze dają skutki uboczne, przysparzają nam coraz nowszych chorób.

Mimo ze terapia stałym polem magnetycznym jest metoda stara i znana, naukowo ja opracował amerykański doktor i uczony Alfred Davis, który z dużą grupą uczonych rożnych specjalności wiele lat badał wpływ stałego pola magnetycznego na żywy organizmy i w tym na organizm ludzki.
Jak stosować magnesy przy różnych dolegliwościach? O tym dowiecie się z książki „Sposoby na choroby” /. Jak się leczyć i nie płacić/, którą zamówicie u naszych dystrybutorów lub w naszej firmie.
Tysiące ludzi w Polsce już stosują regularnie ta metodę i osiągają wyśmienite wyniki.

Helioterapia Helioterapią określa się wykorzystanie do celów leczniczych promieniowania słonecznego.

Promienie słoneczne są dla nas codziennością, umilają nasze życie, lecz z drugiej strony są bardzo złożonym zjawiskiem. Słońce - eliksir życia. Bez jego światła nie powstałoby i nie istniałoby życie na Ziemi. Od miliardów lat Słońce nieustannie wytwarza ogromną ilość energii, której tylko niewielka część dociera w postaci promieni słonecznych na Ziemię, ale ta ilość i jakość promieniowania wystarcza do zachowania życia roślin, zwierząt i ludzi. Czym w rzeczywistości jest światło słoneczne?
Po przepuszczeniu go przez pryzmat otrzymujemy szerokie spektrum świetlne złożone z różnego rodzaju promieniowania. Podstawowym kryterium, według którego dzielimy promieniowanie jest długość fali. Ponieważ światłolecznictwo korzysta ze ściśle określonych rodzajów promieniowania w tym miejscu zostaną omówione tylko interesujące nas zakresy tego promieniowania. Helioterapią określa się wykorzystanie do celów leczniczych promieniowania słonecznego. Światło słoneczne oddziałuje korzystnie na organizm w wyniku zachodzących w nim odczynów ogólnych. Wpływ światła słonecznego polega między innymi na wzmożeniu przemiany materii, pobudzeniu mechanizmów krwiotwórczych, zwiększeniu odporności organizmu na zakażenia, pobudzającym wpływie na gruczoły wydzielania wewnętrznego, działaniu odczulającym oraz przeciwkrzywiczym. Helioterapię stosuje się w leczeniu gruźlicy kostno-stawowej, gruźlicy dróg moczowych, gruźlicy węzłów chłonnych, przewlekłych stanów zapalnych stawów, przewlekłych nieżytów dróg oddechowych, łuszczycy, czyraczności, trądzika pospolitego oraz zaburzeń wzrostu kości u dzieci. Przeciwwskazaniem do stosowania kąpieli słonecznych jest gruźlica płuc, niewydolność krążenia, choroba nowotworowa, skłonność do krwawień z narządów wewnętrznych, nadczynność tarczycy oraz zaawansowana miażdżyca Promienie słoneczne działają uspokajająco, bakteriobójczo, pobudzająco na metabolizm, immunostymulująco, rumieniotwórczo (zwiększa ukrwienie skóry), pobudzająco na syntezę witaminy D. Promienie słoneczne przyśpieszają resorpcję wysięków zapalnych. Kąpiele słoneczne są więc wskazane dla osób z trądzikiem dziecięcym, młodzieżowym czy przewlekłym. Niestety w dzisiejszych czasach wystawianie ciała na światło słoneczne stało się niebezpieczne, a to z powodu zmniejszenia grubości ozonosfery. Zbyt cienka warstwa ozonowa nie zatrzymuje w dostatecznym stopniu promieniowania kosmicznego. Promienie kosmiczne przenikają w głąb ciała wszystkich organizmów i powodują tam ogromne spustoszenia. Przyczyniają się bowiem do powstania niezmiernie niebezpiecznych wolnych rodników (np. reaktywnych form tlenu), uszkadzających materiał genetyczny komórek (tworzą się mutacje), przyśpieszających procesy starzenia skóry oraz onkogennych (rakotwórczych). Dlatego też nie namawiam Czytelników do wystawiania swego ciała na działanie promieni słonecznych. Kosmetyki używane podczas opalania wprawdzie są wyposażone w filtry UV, jednak wiele doniesień naukowych obala ich skuteczność. Teraz można jedynie pozazdrościć naszym przodkom dostatecznie grubej i ochronnej warstwy ozonowej, pozwalającej im na swobodne opalanie się.

Światłolecznictwo jest uznaną metodą leczenia wykorzystującą wpływ części promieniowania elektromagnetycznego o określonych długościach fali na organizm ludzki. Podział w zależności od poszczegolnych części widma na promieniowanie podczerwone, widzialne (światło) w tym promieniowanie laserowe oraz promieniowanie nadfioletowe wskazuje na zróżnicowane oddziaływanie biologiczne.
W placówkach KSU stosuje się promienniki IR -promieniowania podczerwonego (tzw. lampa Sollux) i promienniki UV -promieniowania ultrafioletowego (tzw. lampa kwarcowa) oraz promieniowanie laserowe generowane przez laser biostymulacyjny, w których zastosowano laser niskoenergetyczny.  
 Promieniowanie laserowe jest promieniowaniem optycznym, czyli falą elektromagnetyczną, która niesie ze sobą energię. W laserze wykorzystuje się efekty wzajemnego oddziaływania promieniowania elektromagnetycznego z materią. Duże uznanie pacjentów znajduje terapia światłem lampy BIOPTRON, która emituje fale świetlne widzialne i spolaryzowane powyżej 95%. Światło Bioptron pozytywnie wpływa na ludzki organizm, powodując jego biostymulację i wzmacniając funkcje obronne.

Światłolecznictwo to dział fizykoterapii, metoda leczenia światłem wykorzystująca jego naturalne (helioterapia) lub sztuczne źródła (aktynoterapia), emitujące głównie promienie podczerwone (sollux), nadfioletowe (lampa kwarcowa) lub skojarzone światło obu typów promieniowania.

Właściwości fizyczne i biologiczne promieniowania elektromagnetycznego Promieniowanie podczerwone (IR - infra-red) jest promieniowaniem niewidzialnym, umiejscowionym w widmie promieniowania elektromagnetycznego, między czerwienią widma światła widzialnego a mikrofalami. Jest ono emitowane przez rozgrzane ciała. W leczeniu wykorzystuje się promieniowanie podczerwone o długości fali 770-15000 nm.

Promieniowanie widzialne znajduje się w paśmie 400-760 nm, wywołując u ludzi i zwierząt wrażenia świetlne. W widmie promieniowania elektromagnetycznego jest ono umiejscowione pomiędzy nadfioletem a podczerwienią.

Promieniowanie nadfioletowe (UV - ultra-violet) to, podobnie jak promieniowanie podczerwone, promieniowanie niewidzialne o długości fali 400-100 nm. W widmie promieniowania elektromagnetycznego jest umiejscowione zaraz za obszarem fioletu widma widzialnego. W lecznictwie wykorzystuje się promieniowanie nadfioletowe o długości fali 380-200 nm. Wszystkie te rodzaje promieniowania elektromagnetycznego powstają w wyniku zmian zachodzących w atomach lub drobinach emitującego je ciała. Promieniowanie rozchodzi się w postaci oddzielnych porcji energii - kwantów, zwanych też fotonami.

Promieniowanie elektromagnetyczne padając na granicę między dwoma ośrodkami ulega:

• odbiciu, które jest wprost proporcjonalne do stopnia gładkości powierzchni, na którą pada. Z kolei gładkość powierzchni zależy od jej składu chemicznego i właściwości optycznych;

• pochłanianiu - od stopnia pochłaniania zależą wszelkie reakcje fotochemiczne i biologiczne zachodzące w tkankach pochłaniających to promieniowanie;

• załamaniu, które występuje przy ukośnym przejściu promieniowania przez granicę ośrodków o różnej gęstości;

• ugięciu (dyfrakcji), jeżeli promieniowanie elektromagnetyczne natrafi na swojej drodze na szczelinę lub przeszkodę nieco mniejszą niż długość fali. Wówczas krawędzie tej przeszkody stają się źródłem promieniowania rozchodzącego się w kierunku różnym od kierunku promieniowania padającego;

• rozproszeniu, które jest odwrotnie proporcjonalne do gładkości powierzchni, na którą pada.

Widmo promieniowania słonecznego w swej drodze do ziemi ulega zmianie w zależności od:

• pory roku i dnia. W różnych porach roku i dnia zmienia się skład promieniowania słonecznego co jest związane z kątem padania. Im mniejszy jest kąt padania promieni słonecznych tym bardziej muszą one przebijać się przez grubsze warstwy atmosfery. Z kolei w godzinach rannych i popołudniowych ilość promieniowania ultrafioletowego jest niewielka, największa, gdy słońce jest w zenicie,

• wysokości nad poziomem morza. Na większych wysokościach ilość promieniowania ultrafioletowego jest wyższa, co jest związane głównie z czystością i przejrzystością powietrza,

• pozycji na ziemi,

• zachmurzenia, a także zanieczyszczenia powietrza (od zawartości w powietrzu pary wodnej i pyłów),

• siły odbicia (nad morzem, na śniegu).

Promieniowanie słoneczne pochłonięte przez skórę wywołuje w niej odczyny miejscowe. Są one wynikiem oddziaływania na skórę, zarówno promieniowania podczerwonego, jak i ultrafioletowego. Na odczyn miejscowy występujący w skórze składa się rumień cieplny (wpływ działania podczerwonych promieni słonecznych) i rumień fotochemiczny (wywołany działaniem słonecznych promieni UV). Emisję promieniowania podczerwonego odbieramy jako uczucie ciepła a ultrafiolet jest odpowiedzialny za złożony proces brązowienia skóry i całą gamę procesów fotochemicznych i fotobiologicznych.

Światło słoneczne oddziałuje korzystnie na organizm w wyniku zachodzących w nim odczynów ogólnych. Wpływ światła słonecznego polega między innymi na wzmożeniu przemiany materii, pobudzeniu mechanizmów krwiotwórczych, zwiększeniu odporności organizmu na zakażenia, pobudzającym wpływie na gruczoły wydzielania wewnętrznego, działaniu odczulającym oraz przeciwkrzywiczym.

Nie należy jednak zapominać, że światło słoneczne może wywołać niekorzystne odczyny. Będą one występować w przypadku niewłaściwego dawkowania, a co za tym idzie w przypadku pochłonięcia zbyt dużej ilości energii promieniowania. Objawiają się nadmiernym rumieniem fotochemicznym, uczuciem ogólnego rozbicia, bólami głowy, gorączką a nawet poparzeniami.

Helioterapię stosuje się w leczeniu gruźlicy kostno-stawowej, gruźlicy dróg moczowych, gruźlicy węzłów chłonnych, przewlekłych stanów zapalnych stawów, przewlekłych nieżytów dróg oddechowych, łuszczycy, czyraczności, trądzika pospolitego oraz zaburzeń wzrostu kości u dzieci.

Przeciwwskazaniem do stosowania kąpieli słonecznych jest gruźlica płuc, niewydolność krążenia, choroba nowotworowa, skłonność do krwawień z narządów wewnętrznych, nadczynność tarczycy oraz zaawansowana miażdżyca.

Promienie słoneczne były kiedyś jedyną formą fototerapii, która jednak straciła na znaczeniu i jest coraz rzadziej stosowana. Obecnie fizykoterapia coraz częściej korzysta z aktynoterapii. 

Aktynoterapia 

Aktynoterapią określa się wykorzystanie do celów leczniczych sztucznych źródeł promieniowania świetlnego (sollux, lampy kwarcowe, laser). 

Promieniowanie podczerwone

Promieniowanie podczerwone dzieli się na: 

- Promieniowanie krótkofalowe (IR-A), tzw.bliskie, o długości fali 770-1500 nm .
- promieniowanie średniofalowe (IR-B) o długości fali 1500-4000 nm .
- promieniowanie długofalowe (IR-C), tzw. dalekie, o długości fali 4000-15000 nm. 

Skutki wywołane w tkankach przez promieniowanie elektromagnetyczne, tym samym przez promieniowanie podczerwone, zależą od ilości pochłoniętej energii. Zgodnie z prawem Grotthusa-Drapera, tylko ta ilość energii, która zostanie pochłonięta (a nie ta, która pada), wywoła odczyn. Działanie biologiczne promieniowania IR polega na ich wpływie cieplnym na tkanki. Pochłonięta przez te tkanki energia promieniowania zwiększa energię kinetyczną ich cząsteczek a co za tym idzie podnosi temperaturę tkanek. Szybkość podnoszenia się ciepłoty tkanek jest wprost proporcjonalna do szybkości z jaką energia jest pochłaniana. Woda posiada dużą zdolność pochłaniania, a ponieważ tkanki zawierają wodę (60-70%), również posiadają dużą zdolność pochłaniania. Tak więc pojemność cieplna tkanek jest duża, ale nie należy zapominać, że i układ naczyniowy odgrywa dużą rolę w przenoszeniu i przewodzeniu ciepła. Zapobiega on wytwarzaniu dużej różnicy ciepłoty w różnych częściach ciała. 

Przenikanie i pochłanianie promieniowania podczerwonego 

Padające na skórę promieniowanie podczerwone zostaje od niej odbite (w 1/3) oraz pochłonięte (w 2/3). Przenikanie i pochłanianie promieniowania podczerwonego zależy od długości fali. Promienie podczerwone krótkofalowe (IR-A), mimo iż posiadają zdolność przenikania do 30 mm (aż do tkanki podskórnej), to jednak pochłaniane są głównie w warstwie do 10 mm skutkiem czego ulega ona silniejszemu przegrzaniu. Ten rodzaj promieniowania przenika przez skórę do warstw tkanki podskórnej, bogato unaczynionej, a jeżeli warstwa tłuszczowa nie jest zbyt gruba, wówczas dochodzi nawet do mięśni. Przegrzanie nie wywołuje uczucia pieczenia ponieważ krew pochłania ciepło i przenosi je do warstw głębiej położonych, podnosząc ciepłotę tkanek.

Promieniowanie podczerwone długofalowe (IR-C) nie przenika zbyt głęboko. Ogólna granica to 3mm a najwyższa granica przenikalności to 10mm. Tak więc przenikalność ogranicza się praktycznie tylko do naskórka. Wynika stąd, że powierzchnia skóry pochłania je w znacznym stopniu, przez co może ulegać silniejszemu przegrzaniu. Ciepło jest częściowo przewodzone do tkanek głębiej położonych a częściowo występuje utrata tegoż ciepła do otaczającego skórę otoczenia (powietrza). 

Reakcje organizmu na promieniowanie podczerwone 

Skutki działania promieniowania podczerwonego na organizm zależą od wielu czynników obejmujących między innymi cechy samego promieniowania czy cechy reaktywności organizmu. Duże znaczenie ma widmo promieniowania, energia fotonów, odległość od naświetlanej skóry, jak i wielkość naświetlanej powierzchni. Reakcja organizmu zależy również od stanu skóry, jej wilgotności, grubości tkanki podskórnej oraz stanu układu krwionośnego i chłonnego. Występujące skutki biologiczne są reakcją na wywoływanie fizjologicznych odruchów układu naczyniowego skóry (organizm dąży do zachowania homeostazy cieplnej).

Wpływ biologiczny promieniowania podczerwonego polega na działaniu ciepła, które powoduje między innymi:

• poprawę ukrwienia skóry i zwiększenie wydzielania potu;

• rozszerzenie naczyń włosowatych skóry a co za tym idzie zwiększony przepływ przez tkanki krwi tętniczej;

• pobudzenie procesów metabolicznych;

• działanie przeciwbólowe poprzez podwyższenie progu bólu;

• zmniejszenie napięcia mięśni.

Odczyn organizmu na promieniowanie podczerwone może być miejscowy lub ogólny. Odczyn miejscowy, jak wskazuje sama nazwa, występuje w skórze, w miejscu jej napromieniowania, ale swym zasięgiem obejmuje sąsiadujące z nim okolice. Polega on na rozszerzeniu naczyń krwionośnych skóry co będzie powodować jej zaczerwienienie. Objaw ten określa się mianem rumienia cieplnego. Rumień cieplny wykazuje kilka charakterystycznych cech, dzięki którym można odróżnić go od rumienia fotochemicznego (promieniowanie UV). Otóż występuje on w trakcie naświetlania, jego nasilenie wzrasta w miarę upływu czasu oddziaływania promieniowania podczerwonego.

Zaczerwienienie skóry jest plamiste, nierównomierne, co jest wynikiem rozszerzania się głębiej położonych naczyń krwionośnych skóry. Zanika po pewnym czasie (około 1-2 godzin) od zakończenia naświetlania. Odczyn ogólny to odległa reakcja organizmu np. w obrębie przeciwnej kończyny.Ogólne wskazania do stosowania promieniowania podczerwonego

Promieniowanie podczerwone stosuje się w:

• przewlekłych i podostrych procesach zapalnych i reumatycznych stawów oraz części miękkich kończyn;

• przewlekłych i podostrych stanach zapalnych jamy nosowej, zatok przynosowych, ucha zewnętrznego i stawów żuchwy;

• nerwobólach oraz zespołach bólowych; O stanach po zapaleniu bakteryjnym, odmrożeniu i uszkodzeniu promieniami rtg lub UV; O chorobach naczyń krwionośnych i obwodowych np. choroba Reynaud;

• naciekach i ropniach tkanek miękkich, naciekach po zbyt płytko podanych zastrzykach;

• jako zabieg przygotowawczy przed masażem, kinezyterapią i niektórymi zabiegami z zakresu elektrolecznictwa, jak np. jontoforeza.

Ogólne przeciwwskazania do stosowania promieniowania podczerwonego

Przeciwwskazaniem są:

• nieodwracalne uszkodzenia skóry i naczyń (zmiany troficzne, miażdżyca tętnic) oraz obrzęki;

• zaburzenia czucia;

• choroby nowotworowe;

• okres ciąży;

• miesiączka;

• stany podgorączkowe i gorączka;

• niewydolność mięśnia sercowego, stan po zawale, wady serca;

• choroby nerek;

• ostre stany zapalne jajników, wyrostka robaczkowego, pęcherzyka żółciowego.

Promieniowanie nadfioletowe

Częściej jest zwane promieniowaniem ultrafioletowym. Ze względu na zróżnicowane działanie biologiczne, promieniowanie ultrafioletowe dzieli się na: promieniowanie UV-A, tzw. długofalowe o długości fali 400-315 nm promieniowanie UV-B, tzw. średniofalowe, o długości fali 315-280 nmpromieniowanie UV-C, tzw. krótkofalowe, o długości fali 280-200 nm. Przenikanie promieniowania krótkofalowego jest małe i wynosi 0,1-0,5mm, tak więc jest pochłaniane przez warstwę naskórka. Z kolei promieniowanie długofalowe przenika głębiej, do warstwy 0,5-2mm. Jak widać przenikliwość wzrasta wprost proporcjonalnie do długości fali.

Promienie ultrafioletowe są pochłaniane przez warstwę naskórka w 20%, przez warstwę skóry w 50%, a pozostała część promieniowania ulega odbiciu. Ilość promieniowania odbitego od powierzchni skóry zależy od kąta padania promieni, stanu skóry oraz od długości fali. Promienie ultrafioletowe są pochłaniane przez protoplazmę komórek a skutkiem ich działania są odczyny fotochemiczne i biologiczne. Wielkość odczynu zależy, zgodnie z prawem Grotthusa-Drapera, od ilości pochłoniętej energii.Biologiczne działanie promieniowania UV jest następstwem jego działania fotochemicznego.

Pod wpływem promieni UV w tkankach i ich elementach zdolnych do absorpcji (np. w karotenie, kwasach nukleinowych, histydynie, tyrozynie, lipoproteinach, melaninie, hemoglobinie), zachodzą różne reakcje chemiczne, takie jak synteza, utlenianie, redukcja lub rozpad. Są one przyczyną występowania odczynu fotochemicznego, tworzenia pigmentu czy wytwarzania witaminy D. 

Odczyn fotochemiczny 

Zwany również rumieniem fotochemicznym, to odczyn skóry, objawiający się jej zaczerwienieniem w wyniku rozszerzenia naczyń krwionośnych. Rumień fotochemiczny powstaje w dwóch etapach: W wyniku pochłonięcia energii promieniowania UV przez białko komórek warstwy kolczystej naskórka, dochodzi do jego denaturyzacji, czego następstwem jest uszkodzenie tych komórek. Z uszkodzonych komórek wydzielają się związki histaminopodobne, które przenikają do skóry właściwej gdzie powodują rozszerzenie naczyń włosowatych. 

Przy właściwym dawkowaniu promieni UV nie występują żadne niepożądane skutki, ale w sytuacji przedawkowania pojawia się przebarwienie, natomiast przy znacznym przedawkowaniu może dojść do powstania pęcherzy śródskórnych i podskórnych oraz nadżerek. Następstwem rumienia jest zwiększenie przepuszczalności naczyń, co powoduje przejście osocza do przestrzeni międzykomórkowych naskórka i skóry właściwej, a to z kolei powoduje obrzęki.

Tworzenie pigmentu 

W skórze poddanej napromieniowaniu, zwłaszcza promieniami UV-B, dochodzi do pigmentacji (brunatne przebarwienia). Pigmentacja skóry zależy od gromadzenia się barwnika melaniny w warstwie podstawowej naskórka, dawki promieni UV oraz długości ich fali. Największe właściwości wytwarzania pigmentu posiada wiązka B. Pigment powstaje w melanoblastach, komórkach znajdujących się w naskórku. 

Wpływ promieniowania ultrafioletowego na organizm ●Wpływ promieni UV na skórę. Skóra staje się lepiej unaczyniona, odżywiona, staje się elastyczna, sprężysta, zwiększa się odporność skóry na zakażenia, odczyn rumieniowy zwiększa dopływ leukocytów do skóry, w związku z czym owrzodzenia, ubytki skóry goją się stosunkowo szybko poprzez pobudzenie ziarninowania. Ale w tym miejscu należy pamiętać, iż nadmiar światła UV powoduje wysychanie skóry, jej zgrubienie, pękanie a przy szczególnie długim działaniu może dojść do tworzenia nowotworów skóry. O Działanie bakteriobójcze i bakteriostatyczne .Promieniowanie ultrafioletowe wykazuje właściwości bakteriobójcze (zwłaszcza wiązka C) i bakteriostatyczne, które powodują zahamowanie podziału komórek bakterii, zarówno na podłożu sztucznym, jak i żywym (np. prątek gruźlicy, paciorkowce, maczugowiec błonicy, pałeczka okrężnicy). Promienie UV działają również na wirusy (półpasiec), grzybice skórne, drożdżaki i pleśniowce. To bakteriobójcze działanie promieniowania tłumaczy się uszkodzeniem struktury białek bakterii przez powstające bezpośrednio w komórce reakcje biochemiczne, które równocześnie mogą prowadzić do zahamowania wzrostu i podziału bakterii, a także blokadą syntezy DNA, jak również powstawaniem w procesie utleniania pod wpływem promieni UV substancji toksycznych dla bakterii ●Wpływ na szpik kostny Promienie UV posiadają właściwości stymulujące produkcję erytrocytów, hemoglobiny, okresowo zwiększają ilość płytek krwi. W leczeniu promieniowaniem UV anemii wtórnej w licznych badaniach stwierdzono poprawę stanu krwi. Przy prawidłowej ilości erytrocytów nie ulegają one zwiększeniu natomiast gdy ich liczba jest obniżona wówczas po naświetlaniu następuje wzrost ilości erytrocytów. Należy pamiętać, że u ludzi starszych naświetlanie promieniami UV może doprowadzić do powstania ryzyka zakrzepicy. ●Wpływ na gruczoły wewnętrznego wydzielania. Promienie UV zwiększają produkcję hormonów takich gruczołów jak przysadka mózgowa, tarczyca, nadnercza, trzustka i jajniki. O Wpływ na układ nerwowy .
Przy właściwym dawkowaniu obserwuje się korzystny wpływ na stan psychiczny (uspokojenie, powraca sen i stabilność układu nerwowego). ●Wpływ na gospodarkę mineralną ustroju Promienie UV wytwarzają w skórze witaminę D2 i D3, które przechodząc do układu krążenia, zwiększają przyswojenie wapnia i fosforu z przewodu pokarmowego oraz utrzymują ich prawidłowy poziom we krwi, zabezpieczając kości przed odwapnieniem. Stąd wynika zastosowanie promieniowania ultrafioletowego w leczeniu krzywicy, tężyczki, źle zrastających się złamań, złamań samoistnych, gruźlicy kości, próchnicy. Naświetlania ogólne powodują okresowo obniżenie ciśnienia krwi (nadciśnienie jest przeciwwskazaniem, ponieważ pod wpływem naświetlania występuje duże obciążenie mięśnia sercowego i może dojść do zapaści).

●Wpływ na układ oddechowy.

Promieniowanie ultrafioletowe zwiększa możliwości wykorzystania tlenu.

●Wpływ na przemianę materii.

Po naświetlaniu następuje przyspieszenie ogólnej przemiany materii. Poziom cholesterolu wyraźnie spada w surowicy krwi (miażdżyca jest przeciwwskazaniem).

Wskazania do stosowania promieniowania ultrafioletowego

Promieniowanie ultrafioletowe stosuje się w:

• chorobach uszu, nosa, gardła, nawracających anginach, alergicznych nieżytach nosa, przewlekłych zapaleniach oskrzeli;

• krzywicy;

• wszystkich anemiach z wyjątkiem złośliwych - niski poziom żelaza we krwi, zmniejszona ilość hemoglobiny i erytrocytów;

• chorobach gośćcowych (wskazaniem będą wszystkie destrukcyjne i zwyrodnieniowe formy gośćca, przeciwwskazaniem ostre zapalenie stawów);

• ZZSK;

• gośćcu tkanek miękkich, a więc powięzi, więzadeł, czy mięśni w najbliższym sąsiedztwie stawów;

• myalgiach;

• neuralgiach;

• stanach po półpaścu;

• trudno gojących się ranach;

• trądziku pospolitym;

• wyłysieniu plackowatym;

• utrudnionym zroście kości;

• niedoczynności gruczołów wewnętrznego wydzielania, jak tarczyca, jajniki. Przeciwwskazania do naświetlania promieniami ultrafioletowymi Przeciwwskazaniami są:

• nowotwory złośliwe narządów wewnętrznych;

• zaawansowana miażdżyca;

• stany gorączkowe bez względu na pochodzenie;

• osoby powyżej 70 roku życia;

• fotosensybilizacja, obojętnie czym jest spowodowana;

• nadczynność tarczycy;

• cukrzyca wieku średniego i starczego;

• choroby psychiczne przebiegające z nadmierną pobudliwością;

• padaczka;

• niewydolność mięśnia sercowego;

• wodobrzusze;

• choroby nerek.

Leczenie ciepłem lub zimnem było znane już od najdawniejszych czasów. Wysoka temperatura rozszerza naczynia krwionośne i zwiększa przepływ krwi. Dzięki temu poprawia się przemiana materii, szybciej usuwane są złogi toksyczne, a tkanki łatwiej regenerują się. Rozluźniają się napięcia mięśniowe i wzrasta ogólna odporność organizmu.
Do zabiegów termoterapii w placówkach KSU w zależności od rodzaju schorzenia i przeciwwskazań , wykorzystuje się borowinę naturalną, kąpiel borowinową

Szczególną formą leczenia - stosowaną w placówkach KSU od 2000 roku - jest krioterapia (kriostymulacja) tzn. pobudzaniem organizmu pacjenta przez krótkie, ale bardzo intensywne wychładzanie miejscowe - na określony fragment ciała.

Krioterapia (krio- + gr. therapeía - leczenie) to w medycynie leczenie zimnem.

Wyróżnia się krioterapię miejscową (zwana inaczej kriodestrukcją) oraz krioterapię ogólną.

Krioterapia miejscowa polega na przyłożeniu przy pomocy specjalnego aplikatora bardzo niskiej temperatury, która dostarczana jest do miejsca zmienionego chorobowo. Zabieg zamrażania i rozmrażania powtarza się w jednym cyklu kilkakrotnie. Doprowadza to do zamarzania zawartości komórek, pękania błon biologicznych i w konsekwencji destrukcji tkanki. Krioterapia miejscowa stosowana jest do leczenia:

• zmian skórnych łagodnych i złośliwych (np. brodawki skórne, choroba Bowena)

• zmian powstałych na błonach śluzowych (np. leukoplakia, pachydermia, kłykciny kończyste)

• destrukcji zmian łagodnych i nowotworowych w obrębie jamy brzusznej, zwłaszcza wątroby (np. naczyniak)

Krioterapia ogólna polega na poddaniu całego ciała przez krótki czas (do 3 minut) działaniu bardzo niskich temperatur (około -150 °C). Powodować to ma reakcje organizmu na zimno, które są korzystne w leczeniu wielu chorób.

Krioterapię można stosować m.in. w takich przypadkach jak:

• zapalenia stawów (reumatoidalne, młodzieńcze przewlekłe, reaktywne, łuszczycowe, zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa)

• zmiany zapalne stawów o podłożu metabolicznym - dna moczanowa

• przewlekłe zapalenie kręgosłupa szyjnego

• zespół bolesnego barku

• zapalenie okołostawowe ścięgien, torebki stawowej i mięśni

• zespół fibromialgii (choroby reumatyczne tkanek miękkich)

• zwichnięcie i skręcenie urazowe stawów

• uszkodzenie łękotki

• naderwanie ścięgien i mięśni

• zwalczanie przewlekłego i patologicznego bólu (metoda zachowawcza)

• zwalczanie odruchowej i ośrodkowej spastyczności mięśni w procesie rehabilitacji neurologicznej

• u przemęczonych fizycznie i psychicznie osób dorosłych

• u sportowców wyczynowych

Przeciwwskazania:

• krioglobulinemia

• kriofibrynogemia

• αgammaglobulinemia

• nocna napadowa hemoglobinuria

• ropno-zgorzelinowe zmiany na skórze

• neuropatie układu współczulnego

• niedoczynność tarczycy

• znaczna niedokrwistość

• stosowanie niektórych leków (neuroleptyki, alkohol)

• wyniszczenie i wychłodzenie organizmu

• schorzenia mięśnia sercowego lub aparatu zastawkowego serca w okresie niewydolności krążenia

• przecieki żylno-tętnicze w płucach

• ciężkie postacie dusznicy bolesnej wysiłkowej i dusznicy bolesnej spontanicznej

• różnego pochodzenia ostre schorzenia dróg oddechowych

• miejscowe zaburzenia ukrwienia

• zaawansowana miażdżyca

• choroba nowotworowa

• zespół Prinzmetala

• obecność miejscowych odmrożeń

• uszkodzenia skóry

• nadciśnienie tętnicze znacznego stopnia

• klaustrofobia

• wiek powyżej 65 lat

• zaburzenia rytmu serca przy jego częstości wyższej od 100/min.

• przebyte zakrzepy żylne i zatory tętnic obwodowych

Wpływ ciepła i zimna na narząd ruchu

	CIEPŁO	ZIMNO
układ naczyń	rozkurcz naczyń	skurcz naczyń
tkanka łączna	zwiększenie elastyczności	zmniejszenie elastyczności
mięśnie	odruchowe rozluźnienie	rozluźnienie pod wpływem zmniejszenia aktywności wrzecion mięśniowych
metabolizm komórkowy	zwiększenie metabolizmu	zmniejszenie metabolizmu
płyn stawowy	zmniejszenie lepkości	zwiększenie lepkości
zapalenie	nasilenie/hamowanie	hamowanie

Właściwości fizyczne ciepła

Leczenie ciepłem polega na bezpośrednim przekazywaniu ciepła z ciał ogrzanych, w celu uzyskania miejscowego lub ogólnego przegrzania naszego ciała. Proces przekazywania ciepła może odbywać się w drodze:

• kondukcji czyli przewodzenia;

• konwekcji czyli przenoszenia;

• radiacji czyli promieniowania.

Wpływ ciepła na ludzki organizm

Wpływ ciepła na organizm zależy od takich czynników jak:

• natężenie ciepła (różnica pomiędzy temperaturą bodźca a temperaturą organizmu);

• okoliczności fizyczne towarzyszące działaniu ciepła;

• możliwości termoregulacyjne ustroju;

• czas działania bodźca;

• zmiana natężenia bodźca w czasie;

• powierzchnia ciała na którą działa bodziec;

• właściwości fizyczne środowiska wchodzącego w bezpośredni kontakt ze skórą (przewodnictwo cieplne, ciepło właściwe, pojemność cieplna).

Ogólne wskazania do leczenia ciepłem

Wskazania do stosowania ciepła obejmują przede wszystkim przewlekłe stany zapalne o różnej etiologii, w których na skutek przekrwienia czynnego można uzyskać pozytywne wyniki leczenia. Również przykurcze mięśniowe występujące po urazach lub niedowładach, przy umiejętnym zastosowaniu ciepła mogą ulec rozluźnieniu. Tak więc leczenie ciepłem znajduje zastosowanie w chorobach:

• narządu ruchu (stłuczenia, krwiaki i urazy tkanek miękkich na czwarty-piąty dzień od urazu, po ustąpieniu odczynu zapalnego, stany pourazowe więzadeł i torebek stawowych w 2-3 tygodnie po wystąpieniu urazu);

• reumatycznych (w I fazie reumatoidalnego zapalenia stawów, natomiast w II i III fazie tylko w okresie remisji, ZZSK, choroba zwyrodnieniowa stawów, w tym stawów kręgosłupa);

• układu nerwowego (nerwobóle i zapalenia nerwów obwodowych, po ustąpieniu ostrego okresu, postrzał, rwa kulszowa, porażenie nerwu twarzowego, przykurcze mięśniowo-stawowe, rdzeniowe porażenie kurczowe);

• skórnych (trądzik, czyraczność);

• układu oddechowego (przewlekłe zapalenie zatok, nieżyt gardła i krtani, ostre i przewlekłe nieżyty oskrzeli, zapalenie ucha środkowego);

• układu krążenia (choroba Raynauda);

• przemiany materii (otyłość, przewlekła dna);

• układu moczowego (zapalenie pęcherza moczowego i dróg moczowych, kamica dróg moczowych, przebiegająca bez powikłań);

• układu pokarmowego (nieżyt żołądka, przewlekłe zapalenie jelit, stany kurczowe jelita grubego, przewlekłe zapalenie pęcherzyka żółciowego i dróg żółciowych, kamica pęcherzyka przebiegająca bez powikłań czy dyskineza dróg żółciowych).

Przeciwwskazania do leczenia ciepłem

Przystępując do leczenia ciepłem należy uwzględnić ogólny stan pacjenta, jego wrażliwość na bodźce cieplne, chorobę zasadniczą, jej okres i choroby współistniejące. Wszelkie zabiegi cieplne, zwłaszcza o działaniu ogólnym, powodującym przegrzanie organizmu są przeciwwskazane w:

• ostrych okresach choroby,

• nadciśnieniu tętniczym,

• niewydolności krążenia,

• zespole płucno sercowym,

• chorobie niedokrwiennej serca,

• zawale serca,

• miażdżycowym stwardnieniu tętnic,

• zakrzepowo-zatorowym zapaleniu naczyń,

• skłonności do krwawień,

• cukrzycy,

• gruźlicy,

• nadczynności tarczycy,

• chorobie nowotworowej,

• czynnej chorobie wrzodowej żołądka i dwunastnicy,

• chorobach ośrodkowego układu nerwowego,

• zaburzeniach czucia powierzchniowego,

• chorobach psychicznych,

• fotodermatozach,

• wyniszczeniach organizmu, zwłaszcza w wieku starczym.

Przy wyżej wymienionych chorobach jest dopuszczalne stosowanie zabiegów cieplnych miejscowych, pod warunkiem ustalenia wrażliwości pacjenta na bodźce cieplne oraz ścisłej kontroli jego reakcji na zabiegi. Przeciwwskazaniem do stosowania miejscowych zabiegów cieplnych są ostre okresy choroby, urazy kości i stawów (złamania), zmiany zwyrodnieniowe i zniekształcające stawy w przypadku odwapnień kości, odmrożenia, owrzodzenia podudzi czy gruźlica kostno-stawowa.

Zabiegi ciepłolecznicze

Zabiegi, w których wykorzystuje się bodźce cieplne są dość rozpowszechnione i znajdują swe zastosowanie zarówno w warunkach domowych, jak i w specjalistycznym leczeniu fizykoterapeutycznym czy balneoterapeutycznym.
Do najprostszych źródeł przekazujących organizmowi ciepło w wyniku przewodzenia należą termofory, poduszki elektryczne czy woreczki z rozgrzanym piaskiem. Ciepło z tych urządzeń przenika do organizmu stosunkowo płytko i raczej nie daje efektów głębokiego przegrzania. Zabiegi te są powszechnie stosowane w warunkach domowych. W warunkach gabinetów fizjoterapeutycznych, do miejscowego przegrzania stosuje się terapię żelową. Wśród innych specjalistycznych zabiegów ciepłolecznictwa należy wymienić saunę, parafinę, ciepłe peloidy (borowinę, torf, błoto, fango) kocowanie metodą Kenny czy ciepłą hydroterapię (kąpiele przegrzewające, polewania, okłady, zawijania). W tym miejscu należy również wymienić promieniowanie podczerwone, a także terapię ultradźwiękami czy polem elektrycznym o wysokiej częstotliwości, dające efekt głębokiego przegrzania.

LECZENIE ZIMNEM

Leczenie zimnem polega na miejscowym obniżeniu temperatury tkanek, co odbywa się głównie drogą przewodzenia. Pomimo swego skutecznego działania jest stosowane w mniejszym zakresie niż leczenie ciepłem. Zimno w celach leczniczych jest stosowane w postaci:

• zabiegów miejscowych, które mają na celu obniżenie temperatury skóry, mięśni i stawów;

• zabiegów całkowitych, których celem jest ogólne oziębienie organizmu;

• zabiegów kriochirurgicznych, w których dąży się do nieodwracalnego uszkodzenia patologicznie zmienionych tkanek.

Przez dostarczenie zimna, temperatura powierzchni ciała zostaje obniżona miejscowo lub systemowo. Leczenie zimnem obejmuje wiele metod o różnym działaniu. Wymienia się:

• zimną hydroterapię,

• lód (kąpiele, okłady, masaże, nacierania),

• łatwo parujące substancje płynne (blokady zimnem),

• okłady żelowe, kriożel,

• zimne opatrunki i peloidy,

• gaz chłodzący, nadmuch zimnego powietrza (między innymi krioterapia całego ciała w komorach chłodzących),

• chłodzenie termoelektryczne.

Łagodne metody leczenia zimnem wykorzystują temperatury w zakresie od obojętnej dla ciała do 15°C, jak w przypadku zimnej hydroterapii. Ale już intensywne leczenie zimnem (krioterapia) polega na stosowaniu temperatur w przedziale 0°C do minus 130°C. Jest to temperatura parowania ciekłego azotu.

Zabiegi zimne miejscowe

Działanie tych zabiegów jest uzależnione od takich czynników jak:

• zastosowana temperatura;

• wielkość powierzchni ciała poddana zabiegowi;

• czas trwania zabiegu;

• metodyka zabiegu.

Obniżenie temperatury tkanek powoduje:

1. zmniejszenie lub uśmierzenie bólu,

2. zahamowanie stanu zapalnego,

3. zwolnienie procesów przemiany materii,

4. zmniejszenie lub ustąpienie obrzęków,

5. zwolnienie odruchów i zmniejszenie pobudliwości włókien nerwowych,

6. zwężenie naczyń oraz ich okresowe rozszerzenie, przekrwienie czynne,

7. zwiększenie napięcia mięśniowego (przy krótkim czasie działania bodźca zimna) oraz obniżenie napięcia mięśniowego (przy dłuższym działaniu bodźca).

Wskazania do stosowania zimna w zabiegach miejscowych

Bodziec zimna, ze względu na swe działanie przeciwzapalne, przeciwbólowe i przeciwobrzękowe, obejmuje szeroki wachlarz wskazań do stosowania w zabiegach miejscowych. Wskazaniami są:

• choroby narządu ruchu (stłuczenia, krwiaki i urazy tkanek miękkich bezpośrednio po urazie do 4-5 dni; obrzęki po złamaniach i zwichnięciach we wczesnym okresie; ostre zapalenie ścięgien, torebek stawowych i mięśni; przykurcze stawowe pourazowe),

• choroby reumatyczne (ostre zapalenia stawów niezależnie od przyczyny [ostry okres rzs, ostry stan bólowy w chorobie zwyrodnieniowej stawów, ostry zespół zapalenia tkanek miękkich okołostawowych], napad dny moczanowej, blokady stawów w połączeniu z mobilizacją),

• choroby układu krążenia (częstoskurcz napadowy, początkowy okres zakrzepowego zapalenia żył),

• choroby układu nerwowego (bóle głowy pochodzenia naczyniowego, ostre stany zapalne splotów i nerwów obwodowych, rwa kulszowa, wzmożone napięcie mięśniowe powstające wskutek urazów oraz niedowładów spastycznych),

• choroby przewodu pokarmowego (ostre zapalenie pęcherzyka żółciowego i dróg żółciowych, zapalenie wyrostka robaczkowego, krwawienia),

• inne schorzenia (obrzęk limfatyczny, krwawienie, hemoroidy, zapobieganie odleżynom, oparzenia, ostry ból zębów, zabiegi chirurgiczne w obrębie jamy ustnej oraz szczęki górnej i żuchwy).

Przeciwwskazania do leczenia zimnem

Przed przystąpieniem do wykonywania zabiegu należy na małym obszarze skóry pacjenta, zbadać reakcję miejscową na zimno. Leczenie zimnem jest przeciwwskazane w:

• stanach zapalnych w przewlekłym okresie choroby,

• nadwrażliwości na zimno,

• zespole Raynauda,

• zapaleniu pęcherza moczowego i miedniczek nerkowych,

• zapaleniu naczyń,

• ciężkich schorzeniach serca i naczyń (silnie zmniejszona reaktywność naczyń),

• stanach wyniszczenia i ogólnego osłabienia,

• odmrożeniach,

• zespole Sudecka.

Przyjmuje się, że najlepsze wyniki leczenia osiąga się przy krótkim czasie zabiegu (1-2 minuty) z jednoczesnym obniżeniem temperatury skóry o około 15-16°C. Tak krótki czas zabiegu powoduje na drodze odruchowej zmniejszenie bólu, natomiast dłuższy czas zabiegu (15-30 minut), wywiera przede wszystkim działanie przeciwzapalne. Ponieważ obniżenie temperatury w tkankach utrzymuje się przez około 2-3 godziny po zabiegu, zabiegi te mogą być wykonywane kilka razy dziennie - przeciętnie 3 razy dziennie.

Na uwagę zasługuje również krioterapia całego ciała. Ten krótkotrwały - maksymalnie do trzech minut - pobyt w specjalnej komorze chłodzącej, gdzie panuje temperatura około minus 110°C, nie stanowi problemu pod względem termoregulacyjnym. Temperatura ciała spada w niewielkim stopniu (około 0,4°C), a efekt przeciwbólowy i miorelaksacyjny jest naprawdę imponujący. Dodatkowe reakcje endokrynologiczne i immunologiczne sprawiają, iż jest to metoda godna polecenia w przypadku reumatycznych schorzeń zapalnych.

.

---