1. Podstawowe definicje i obszar zainteresowania i badań

Etnografia - nauka opisowa, bada powszechniki kultury, bada własny lud i jego wytwory (niekoniecznie), wpływ rosyjski

Etnologia - domena francuska, nauka porównawcza, porównawczo-teoretyczne studia nad kulturami różnych ludów, bada wyróżniki kultury, bada cudze ludy egzotyczne

Zarówno etnografia, jak i etnologia badają kulturę mas, niską, ludową, a nie kulturę elit czy dotyczącą jednego człowieka.

Ludoznawstwo - XIX w., np. Oskar Kolberg, zbiory pieśni i podań ludowych

Antropologia fizyczna - człowiek (`anthropos') jako gatunek biologiczny

Antropologia kulturowa - Ameryka, historyczno-porównawcze studia nad różnymi kulturami, człowiek jako wytwórca kultury i istota społeczna; analiza kultury jako systemu symbolicznego; nacisk na treść przekazywanej tradycji kulturowej

Antropologia społeczna - Wielka Brytania, Malinowski i Radcliffe-Brown, nacisk na socjologiczne badania nad wzorami interakcji osób i grup

Antropologia społeczna uważana za część antropologii kulturowej - nie ma tradycji kulturowej bez społeczeństwa, posługują się metodą obserwacji uczestniczącej. Obie łączy tendencja do całościowego ujmowania kultury, koncentrowanie się na badaniu kultur dawniej określanych jako pierwotne (kultury plemienne), gdyż względna prostota ich organizacji stwarza laboratoryjną sytuację, w której łatwiej wychwycić zasady funkcjonowania społeczeństwa ludzkiego i móc wysuwać uogólnienia na temat natury człowieka i istoty kultury - zrozumieć ludzkość (cel nadrzędny). Współcześnie wszystkie te terminy stosowane są zamiennie, stopiły się w jedną naukę - antropologię rozumianą jako badanie ludzkości we wszystkich formach i przejawach jej istnienia, całokształt wiedzy o człowieku i jego kulturze, czyli swoiście ludzkiej, wyuczonej formy przystosowywania się do środowiska naturalnego. Antropologia bada człowieka żyjącego w społeczeństwie i posiadającego sobie tylko właściwy sposób życia zwany kulturą.

Wyróżniki antropologii spośród nauk humanistycznych: szeroka perspektywa (podkreśla konieczność uwzględniania w analizach innych nauk humanistycznych relatywizmu kulturowego), metodologia: holizm - badanie grup ludzkich w terminach całościowego wzoru ich życia, metoda historyczna, metoda porównawcza.

Cechy kultury:

- jest zjawiskiem społecznym (nie dotyczy jednostki)

- dotyczy tylko człowieka (a nie zwierząt)

- bez kultury nie można żyć

- kulturą jest wszystko, co nie jest naturą

- dynamiczna, zmienna, kultura zawsze się rozwija, zmienia (nigdy się nie cofa, może być regres, ale tylko jako inny etap rozwoju)

- wieczna, ciągła, nieprzerwana

- jest systemem symboli (język i inne formy symbolizmu historycznego)

- jest powiązaną, zorganizowaną całością, wewnętrznie zintegrowanym systemem o charakterze instrumentalnym (to z funkcjonalizmu - każdy element pełni jakąś rolę w podtrzymywaniu całości lub zaspokajaniu ludzkich potrzeb)

Źródła do badania, poznania kultury

- wszelkie informacje służące do poznania pośrednio i bezpośrednio, gdziekolwiek są, ze wszystkim co je przedstawia (literatura, pyłki roślin, układ warstw skalnych - dają informacje o historii) -> quoi?:D

- podział źródeł według Tadeusza Buksińskiego

	pisane	niepisane
bezpośrednie	bezpośrednie pisane	bezpośrednie niepisane
pośrednie	pośrednie pisane	pośrednie niepisane

1. bezpośrednie pisane - wszelkie pozostałości po pracy ludzi i instytucji służące sprawom bieżącym

2. pośrednie pisane - teksty wytworzone dla upamiętnienia zdarzeń i ludzi - kroniki, biografie, część literatury - np. Krzyżacy?, listów, pamiętniki

3. bezpośrednie niepisane - pozostałości po pracy produkcyjnej i nieprodukcyjnej, np. narzędzia, ubrania, domy, dzieła sztuki

4. pośrednie niepisane - wytwory służące upamiętnieniu (np. logo Coca-Coli)

- inny podział:

1. źródła materialne

2. zachowane w pamięci (wspomnienia opowiadane komuś, pośrednio i bezpośrednio, sądy, opinie, nagrane i spisane, utwory literackie, muzyczne, przyśpiewki)

3. zachowania się (świadome i nieświadome reakcje i odruchy wobec sytuacji, zachowania celowe - cel: osiągnięcie czegoś, zrobienie dobrego wrażenia)

wszelkie umiejętności (śpiewania, pisania) + wytwory materialne

nie ma w klasyfikacji, np.:

- Pamiętniki Paska w szufladzie

- prababcia susząca rośliny i podpisująca je (po jej śmierci nie wiemy o co w tym chodzi, zostaje tylko ten zeszyt).

- podział Kazimierza Dobrowolskiego

1. zastane (jak coś jest samo w sobie, wszystko, co zastał badacz)

2. wywołane (jak np. prosisz, żeby ktoś spisał wspomnienia lub wytworzone przez badacza w oparciu o jego bezpośrednie informacje wywołane eksperymentalnie poprzez styczność z badanym)

- podział XXXXXXXX

1. wprost - pisane na dany temat

2. nie wprost - wspomnienie o czymś innym przy okazji głównego tematu, np. wzmianka i ocena tego czegoś; coś, co widoczne jest czasem niechcący, ale mówi o człowieku

3. brak źródła - nikt nie chce nic powiedzieć, np. władze coś zatajają

2. Początki nauk etnologicznych - spojrzenie na świat własny i obcy.

Obcych zaczęliśmy poznawać przez wojnę i handel. Im więcej mamy pośredników w przekazywaniu wiedzy o innych, tym bardziej ona zniekształcona.

Każdy patrzy na innych ze swojego punktu widzenia i odnosi ich do swojego świata (etnocentryzm). Podział świata wokół nas na bliskich i obcych - nas i ich - początek badań antropologicznych.

My:

- środek świata - zawsze u nas

- pochodzenie wywodzone od wielkich (chrześcijanie - od postaci biblijnych, np. Brytyjczycy; w Iranie od imamów; Sarmaci; Rzym starożytny - od bogów lub od Eneasza)

- w tradycjach plemiennych - genealogia od pierwszego człowieka stworzonego z np. łez, ziemi, kości boga itd., albo od zwierzęcia, które zamieniło się w człowieka

- podobnie, we wszystkich kulturach najważniejszy nasz język, to on był pierwszy (święty - święte księgi, język Boga - łacina, arabski), nasze pisma itd. (Ataturk zamówił podobno jakąśtam teorię lingwistyczną według której wszystkie języki wywodzą się z tureckiego - `słoneczna teoria' -???)

- Bóg też zawsze nasz, mówi po polsku (przecież msza po polsku!) -> Bóg jest Polakiem (ew. Europejczykiem) => i tak przy ekspansji religii adaptuje się ją, żeby była swoja - chrystianizacja w Afryce - Matka Boska Murzynką

- zawłaszczenie Boga - Bóg Indian Indianinem etc.; dlatego też przybliżanie Boga - JP II beatyfikował lokalnych jak jeździł po świecie

- bliskość boskości przejawia się także w naszych cechach genetycznych (np. rasowych) => MY jesteśmy zawsze na obraz i podobieństwo Boga

- my jesteśmy zawsze lepsi, mądrzy, szlachetni, dzielni, gościnni, odważni, wspaniali bojownicy, strzelcy z łuku, dzielna armia, kierowcy, wybitni uczeni

- ideał wyglądu/charakterologiczny

- skoro jesteśmy tacy wspaniali i naj i swoi, to my powinniśmy rządzić innymi - słowiański mesjanizm, pomysł narodu wybranego związany z religią lub ideologią pozareligijną.

Odrębność historyczna i językowa idzie w parze z odrębnością religijną - polski mesjasz walczyć z protestanckim Niemcem i prawosławnym Rosjaninem.

obcy:

- poza granicami naszego świata

- przypisuje mu się cechy zwierzęce (czarne podniebienie - jak pies, owłosieni, brudni)

- dla białych obcy czarny kojarzony z diabłem i na odwrót (w Afryce diabeł często biały), zrośnięte brwi - cecha diabelska

- obcy to także np. dla chłopa szlachcic

- obcy bywa gorzej niż zwierzęcy, bo nienaturalny (a zwierzęta przecież normalne) -> np. gadka, że Cyganki/Żydówki mają krzywą matnię (macicę); dwie głowy itd. - im mniej wiemy, tym więcej wymyślamy

- obcy jedzą ludzi, szczególnie kobiety i dzieci (np. maca z krwią niemowląt)

- wobec obcego można sobie pozwolić na inne zachowania niż wobec `człowieka'

- obcy to także istota, która nie mówi (Niemcy - Słowianie; barbare znaczyło bleble - barbarzyńca)

- obcy brzydko pachnie (Żydzi czosnkiem lub cebulą)

- my pochodzimy od bogów, proroków, a obcy nie (w tym kontekście obca jest także kobieta, bo stworzona do towarzystwa mężczyźnie, oddzielnie, nie z tego samego, a np. z żebra mężczyzny, pośrednio, jako druga; albo w ogóle stworzona przez mężczyznę)

- obca - kobieta - śmierdzi, jak ma okres jest szczególnie podatna na uroki, jest wiedźmą (a facet - czarodziej) itd.

- swoi mają świetną genealogię, obcy - nie; bękart - nie ma ojca, nie ma matki, albo jakichś lewych rodziców (Krzyżacy - psubraty; kurwa twoja mać - twoja matka jest prostytutką, ale i obcą osobą, spoza nas; psi syn; diabelskie nasienie)

- obcy stworzeni z resztą świata po stworzeniu ludzi (czasem przez szatana, złego ducha)

- dziwnie ubrani, goli, nie po ludzku

- obcy para się magia, czarną magią

- jeżeli coś dobrego się nam zdarzy - Boże błogosławieństwo, a jeśli coś złego - obcy maczał w tym palce

- obcy są niebezpieczni - trzeba ich wytłuc

Etnologia przednaukowa: starożytni Grecy określają ludy sąsiednie jako `barbarzyńskie' - mówiące niezrozumiałym językiem; Cezar `Wojna galijska'; poselstwo od papieża Innocentego IV Jana Carpiniego i ojca Benedykta Polaka, franciszkanina, na dwór wielkiego chana Mongołów w okolicach Karakorum (XIII w.) - pozostawili opis z podróży, `Historia Mongołów'(?), jedna z pierwszych relacji, gdzie obcy nie jest gorszy, obrzydliwy tylko inny; Marco Polo XIII/XIV w. też dość dojrzały; podbój Ameryki: Krótka relacja o wyniszczeniu Indian Bartolome Las Casas - misjonarze biorą w obronę Indian (postępowanie z Indianami niechrześcijańskie, niszczy się dusze, które można by nawrócić; mógł głosić swoje poglądy w dużej mierze dzięki reformacji); XVI-XVII w. wielkie odkrycia geograficzne - coraz więcej kontaktów z nowymi kulturami; przekazy misjonarzy cenne - w tamtych czasach musieli nauczyć się języka, myślenia lokalnymi kategoriami chcąc kogoś nawrócić (kupcy np. mogli to mieć gdzieś)

Chińczycy, Mongołowie - boimy się ich, więc uznaje się ich za ludzi; nad Indianami mamy przewagę - zwierzęta, które można wyrżnąć - człowieczeństwo przy kontaktach z nowymi ludami wyznaczało to, czy potrafili się bronić.

ATLAS MAJOR XVII w.

- mapa Prus, Germanii - mnóstwo informacji; Królestwo Polskie - białe plamy, w atlasie z lat 30. XVII wieku mapa z 1560!! - Europa mało interesuje się tym, co na wschód od Odry

- mapa Grecji - szczegółowa, choć Grecja pod panowaniem Osmanów, to nie jest postrzegana jako dzika, wciąż jako kolebka cywilizacji, kultury, dokładnie uwzględniona w atlasie Europy

- Gwinea - coś pomiędzy małpą a człowiekiem

- Ameryka Północna - zaznaczono nie tylko osady europejskie, ale i indiańskie! - unikat

- Ameryka Pd - mieszkańcy Ziemi Ognistej owłosieni i goli! - a tak przecież zimno jak cholera :-P (no ale dzicy i obcy w końcu); w Brazylii człowiek w kotle na ogniu

- mapa rzeki Rio Grande - misja - biały ksiądz i już ubrani (:P), zupełnie biali (!) Indianie za nim

- Azja:

- Persja na 1/3 Azji, ukazana `okej' - tacy sobie inni, ale ludzie; z dzidami, ale spoko - bo nie ma rywalizacji (natomiast Turcja - straszni!)

- Korea jest wyspą

- żaden z tubylców nie przypomina zwierzęcia (nie ma jęzora do pasa, jak w Afryce, nie jest owłosiony, są za to ubrani - z nimi trzeba się liczyć)

- Półwysep Arabski - ptolemejski podział na Arabię skalistą, piaszczystą i szczęśliwą

Z europejskich map egzotycznych najdokładniejsze są mapy Chin - ze względu na działania misjonarzy (włoski jezuita Martino Martini, XVII w., kartograf, badacz kultury, historii i geografii Chin), poza tym korzystano z map chińskich (np. Korea już potem półwyspem). Chińczycy przedstawieni jak ludzie, bogaci, spokojni.

- Japonia - nic nie ma, pusto, spokojnie, ewentualnie jakiś potwór w okolicznym morzu

Europocentryzm, europejskie odkrywanie świata.

Intelektualny przewrót doby oświecenia:

- Tomasz Hobbes XVI/XVII w. - człowiekiem rządzą te same prawa, co światem natury, a ponieważ człowiek tworzy mechanizmy społeczne, to nimi także rządzą te prawa, co przyrodą. Naturę i człowieka można poznawać rozumowo. Egoizm i instynkt samozachowawczy odgrywają ważną rolę w formowaniu się społeczeństw i państw - np. strach, że na nas napadną, a razem większe szanse przetrwania - formowanie się w grupy z własnego egoizmu, żeby przetrwać; stąd `umowa społeczna' (termin wcześniejszy niż oświecenie)

- Kartezjusz - człowiek posiada kulturowe cechy wrodzone

- John Locke - tabula rasa; `szczęśliwy dziki'

- Rousseau - `dobry dziki' - Europa jako zepsuta cywilizacja, a dziki jest dobry, czysty (nieskażony), swobodny - przedstawia stan rozwoju naszej kultury z przeszłości; ostre przeciwstawienie stanowi natury stanu cywilizacji (XVIII-wieczny francuski racjonalizm)

3. Odkrycie ewolucji. EWOLUCJONIZM.

Karol Darwin - II poł. XIX w., ewolucjonizm: dobór naturalny; przetrwają osobniki zwyciężające w walce o byt; zmienność organizmów przez nabywanie nowych cech i dalsze ich przekazywanie, odejście od zmian skokowych na rzecz, no właśnie - ewolucyjnych

Adam Fergusson - XVIII w. (?), koncepcja trzech stadiów rozwoju ludzkości: dzikość, barbarzyństwo, cywilizacja; prekursor ewolucjonizmu; nie należy przeciwstawiać sobie dzikich i cywilizowanych oraz natury i cywilizacji, bo ludzka natura jest uniwersalna

Ewolucjonizm

- USA: Lewis Henry Morgan; WB: Edward Tylor, James Frazer

- kultury ludzkie rozwijały się drogą ewolucji - wzdłuż tej samej linii rozwojowej od szczebli niższych do wyższych

- teoria ludów pierwotnych jako naszych żyjących przodków

- teoria przeżytków - elementy kultury z minionych epok, które przetrwały (choć utraciły swą dawną funkcję) -> rekonstrukcja minionych faz rozwojowych kultury w drodze analizy przeżytków

- periodyzacja dziejów Morgana: dzikość, barbarzyństwo, cywilizacja, z których każda dzieli się na trzy stadia: niższe, średnie i wyższe; uniwersalny schemat: dzikość to okres zbliżony do życia zwierząt, potem ogień, narzędzia i początki organizacji społecznej, przechodzimy do osiadłego trybu życia, wynajdowali garncarstwo, hodowla, rolnictwo, panuje matriarchat, pojawia się religia; końcowy etap barbarzyństwa - patriarchat, własność prywatna, małżeństwo monogamiczne, miasta i świątynie; cywilizacja - wynajdujemy pismo, system klasowy, organizacje państwowe, tożsamość narodową; potem rozwój wyznaczony przez poziom kultury materialnej; schemat rozwoju rodziny (bezład seksualny-promiskuityzm, rodzina swoista oparta na małżeństwie grupowym, rodzina patriarchalna oparta na wielożeństwie, monogamia)

- teza o psychicznej jedności ludzi, która powoduje pojawianie się w różnym czasie podobnych zjawisk kulturowych we wszystkich kulturach, a obserwowane różnice są jedynie wynikiem oddziaływania różnych warunków środowiskowych (Adolf Bastian) -> teza o jednakowości - paralelności, ciągłości i jednokierunkowości rozwoju we wszystkich kulturach - wszystkie kultury przechodzą przez te same etapy

- teza: prawa natury rządzą światem kultury, stąd prawa kultury wynikają z ogólnych praw przyrody (ewolucjonizm Darwina)

- Edward Tylor - pierwsza definicja kultury

- metoda kulturowo-porównawcza - porównywanie kultur za pomocą kryteriów wyższości i niższości stopni (im kultura bardziej złożona, tym wyższy szczebel rozwoju)

- społeczny darwinizm - niektóre społeczeństwa (europejskie) lepiej wyposażone do rządzenia i dominacji niż inne

Dlaczego w tych czasach antropologowie tak interesowali się ludami pierwotnymi? Bo: mała liczebność, prosty system gospodarczy, izolacja historyczna i genetyczna, można łatwiej objąć taką społeczność całościowo (dorosły członek takiej społeczności posiada całościową wiedzę o jej kulturze - Ruth Benedict), obowiązek opisania ginących ludów, wyraziste różnice kulturowe, -> można łatwiej wysunąć uogólnienia dotyczące człowieka (Tylor)

Ewolucjoniści wskazywali na sensacyjne (=pozbawione wyjaśnień przyczynowych) sekwencje rozwojowe kultury ogólnoludzkiej.

4. Ewolucjonizm krytyczny i dyfuzjonizm (historyzm)

Ewolucjoniści klasyczni zaczęli wyodrębniać działy kultury.

- podział Kazimierza Moszyńskiego:

a) kultura materialna - wytwory i działania, które należą do sfery kultury, ale służą wyłącznie do przetrwania, życia, podtrzymania materialnego istnienia człowieka jako gatunku

b) kultura duchowa - wszystkie wytwory świadomości ludzkiej, które zostały na tyle zobiektywizowane społecznie, że stanowią kulturę, a nie element psychiki, i które dla ujawnienia się nie potrzebują współdziałania grupy; kultura duchowa nie musi znajdować odzwierciedlenia w materialnej, a jeśli znajduje odbicie w elementach materialnych, to ich funkcja wykracza poza kulturę materialną, np. (utrwalone symbole o funkcji pozamaterialnej)

c) kultura społeczna - klasa zjawisk takich jak obyczaje, rodzina, kręgi towarzyskie, układy, ludzie, ich role i powiązania

Idea - kultura duchowa

U Inków żniwa rozpoczynały się po tym jak symbolicznie król złotą motykę raz wbił w ziemię. Król - kultura społeczna, wbicie motyki - materialna, wierzenie - duchowa.

Te rodzaje kultury są ze sobą ściśle powiązane. Nie ma społeczeństwa bez kultury, a kultura nie istnieje bez swoich trzech rodzajów.

Kulturę materialną najłatwiej zauważyć, najłatwiej zacząć badać (dlatego wcześni antropolodzy, dyfuzjoniści przywiązywali dużą wagę do artefaktów); najtrudniej kulturę duchową (ukrytą).

NEOEWOLUCJONIZM = EWOLUCJONIZM KRYTYCZNY

- Kazimierz Moszyński: kultura materialna, społeczna, duchowa

- White i Stuart

- ??? ( w starych notatkach jeszcze dużo, ale nie wiadomo o co chodzi)

DYFUZJONIZM (ANGIELSKI) = NIEMIECKO-AUSTRIACKA SZKOŁA KULTUROWO-HISTORYCZNA

- WB - Elliot Smith; Austria-Niemcy - Leo Frobenius, Franz Ratzel, W. Schmidt

- odrzucenie ewolucji jako podstawy zmian zachodzących w kulturze na rzecz kontaktów międzykulturowych, dzięki którym społeczeństwo może się rozwijać (społeczeństwo izolowane stoi w miejscu)

- założenie monogenezy kultury ludzkiej i wywodzenie historii kultury

- teoria hiperdyfuzjonistyczna (skrajna) - Elliot Smith: cywilizacja ludzka jest tak specyficzną kombinacją cech, że nie mogła być wynaleziona więcej niż raz (Egipt kolebką - panegiptyzm)

- dyfuzja - przenikanie się kultur, zapożyczanie elementów kulturowych

a) pierwotna - innowacja dla naszej kultury

b) wtórna - przekazujemy ten element dalej

może być też bezpośrednia, pośrednia (np. przez handel), zamierzona (`ucywilizujemy tych dzikusów!'), niezamierzona, prosta, złożona (kilka powiązanych elementów)

- im więcej w kulturze zapożyczeń, tym łatwiej o nowe; elementy kultury jawnej bardziej podatne na zmiany niż elementy kultury ukrytej; im większe były różnice między kulturami, tym większym zmianom podlega zapożyczony element (kontakt-zderzenie-zapożyczenie-zapominanie(czegoś w naszym systemie, jakaś zmiana + dostosowanie tego, co bierzemy)-wchłanianie); dyfuzja to proces dwustronny (kultura przyjmująca jest także kulturą oddającą)

- kryteria oceny, na ile dana kultura jest złożona z elementów rodzimych, a na ile z obcych:

a) kryterium formy - podobieństwo danych elementów musi wskazywać na ich wspólne pochodzenie

b) kryterium ilości - ilość elementów podobnych-zapożyczonych (im więcej tym bardziej wspólne pochodzenie)

c) kryterium ciągłości - znajdowanie na drodze łączącej różne kultury elementów charakterystycznych dla obu - na ile możemy prześledzić wędrówkę elementu

d) stopień pokrewieństwa (czy się zmienił i na ile)

- cel dyfuzjonistów: zrekonstruowanie historii dawnych kultur ludzkich (podobny do ewolucjonistów)

- metoda: ustalanie miejsca pochodzenia wytworów kulturowych (głównie materialnych-najłatwiej badać), śledzenie szlaków ich migracji, nie wnikając w istotę kultury jako całości, a także abstrahując od człowieka jako podmiotu i twórcy kultury

- kultura postrzegana jako zbiór elementów, nie jako całość, nie jako wewnętrznie powiązany system

- Wilhelm Schmidt

- dojrzały dyfuzjonistyczny schemat rozwoju kultury: teoria kręgów kulturowych - istniało kilka kultur zasadniczych, które rozprzestrzeniały się jak fale na wodzie i z ich mieszanek powstawały kultury wtórne; mapowanie zasięgów elementów; teoria kk tak bardzo nie przeczy monogenetyzmowi

- kryteria następczości form kulturowych (chronologia względna kultur): a) mieszane formy graniczne zawsze młodsze od kultur stanowiących ich składniki b) kultura a przecinająca b jest młodsza od b c) jeśli na terenie jednej kultury rozrzucone są strzępy innej, to ta inna starsza (czyli Turcy w Niemczech starsi od Niemców?)

- kolebką cywilizacji - Azja

- w kręgach na wodzie najstarsze kultury to peryferia, centrum - najmłodsze, gdyż najmłodsze wypierają starsze

- podział kultur według wielu kryteriów: gosp., społ.(matriarchat), typ narzędzi (łuk i strzały)

- atomizowanie kultury (powyżej) - rozpatrywanie wyrwanych z kontekstu elementów

- czasopismo Anthropos (od 1906)

Ewolucjoniści i dyfuzjoniści chcą odtworzyć minione etapy rozwoju ludzkości.

AMERYKAŃSKA SZKOŁA KULTUROWO-HISTORYCZNA = DYFUZJONIZM AMERYKAŃSKI = HISTORYZM BOASOWSKI

- Amerykanin Franz Boas - ojciec, trudno właściwie mówić o jednolitej szkole, grupka uczniów Boasa, z których każdy poszedł swoją drogą

- całościowe podejście do kultury

- nacisk na badanie historii

- kultura może być rozumiana jedynie w terminach swojej własnej niepowtarzalnej historii - pluralizm historyczny (stanowisko historyczno-porównawcze)

- kulturowy relatywizm - przekonanie, że wszelkie wartości są względne i nie ma żadnych uniwersalnych norm zachowania (szerokość spojrzenia Boasa)

- trzy założenia metodologiczne:

a) historyzm faktograficzny - według niego badania antropologiczne są historyczne, więc stosujemy metodę rekonstrukcji historycznej; odtwarzamy, rekonstruujemy fakty, a nie wymyślamy, nie tworzymy praw

b) psychologizm - wszelkie zjawiska kulturowe mogą być wyjaśniane przez stany psychologiczne

c) atomizm - czyli antyholizm (nie można pojąć kultury bez skompletowania listy jej cech - przeciwko temu Clark Wissler - areał kulturowy); nadrzędnym celem atomizmu jest poznanie historii ludzkości, a pośrednim historii kultur; COŚTAM zewnętrzne - wszelkie dyfuzje i zapożyczenia, wewnętrzne - to, co w obrębie kultury; wszelkie cechy danej kultury są niezależne, każda jest końcowym etapem jakiegoś procesu historycznego, determinowana przez elementy innego rodzaju (czynniki biologiczne, społeczne, socjologiczne, ekonomiczne)

- Clark Wissler

- teoria areałów kulturowych - regiony, w których obrębie występują podobne kultury/ typ kultury obejmujący kultury ludów sąsiadujących ze sobą w określonym czasie wspólnot plemiennych, uporządkowanych pod względem podobieństw zjawisk pozajęzykowych (dla potrzeb ekspozycji muzealnych); klasyfikacja na podstawie najpierw kryterium ekonomicznego - wspólnych podstaw egzystencji - obszar polowania na karibu, później na podst. elementów kultury materialnej; krytyka: elementy mogą rozprzestrzeniać się asymetrycznie ze względu na czynniki społ. i środ., tutaj pomijane

- centra kulturowe - teren największej koncentracji elementów kulturowych charakterystycznych dla danego regionu; najstarsze elementy mają najszerszy zasięg, najmniejszy najnowsze - ustalanie chronologii względnej kultur

- Alfred Louis Kroeber

- kultura jako coś ponadorganicznego, niesprowadzalnego do czynników biologicznych, praw natury

- zarzuca mu się ignorowanie jednostki i psychologii, ale on argumentuje, że jednostka wybitna nie mogłaby dokonać swych dzieł , gdyby przesłanki do nich nie istniały w jej kulturze (+ kulturowe dorastanie społeczeństwa)

- inni uczniowie Boasa: Melwin Herskovitz, Edward Sapir, Margaret Mead, Ruth Benedict

5. Funkcjonalizm i strukturalizm jako spojrzenie w głąb, ich aspekty uniwersalne

6. Rewolucja funkcjonalna Bronisława Malinowskiego raz jeszcze

FUNKCJONALIZM BRYTYJSKI - XIX/pocz. XX w.

- wpływ socjologa Emila Durkheima

- pojęcie świadomości zbiorowej (społecznej), obejmujące wspólne zwyczaje, wierzenia i sentymenty wyrastające w toku interakcji pomiędzy członkami społeczeństwa (zbliżone do pojęcia kultury)

- społeczeństwo jako byt nadrzędny wobec jednostki, to społeczeństwo tworzy jednostkę, sprawia, że staje się ona ukulturowiona (p. jego definicja kultury)

- fakt społeczny - zbiór idei, norm, wspólnych oczekiwań i reguł zachowań, które istniały wcześniej od jednostek i mogą wywierać na nie presję, kształtując świadomość zbiorową

- kultura nie mogła być już traktowana atomistycznie, jej aspekty traktowane w kontekście ich uwarunkowań i funkcji społecznych, a nie jako niezależne sfery rzeczywistości - badanie powiązań między nimi zadaniem badacza -> podejście funkcjonalistyczne

REWOLUCJA FUNKCJONALNA

- początek: Bronisław Malinowski `Argonauci Zachodniego Pacyfiku' 1922; Alfred Radcliffe-Brown - `Wyspiarze Andamańscy' 1922

- pojawienie się nowej dyscypliny socjologii - antropologii społecznej

- synchroniczne podejście, postulat badania współczesnego stanu kultur ludzkich, a nie diachroniczne podejście z kierunków historycznych

- kultura rozumiana jako pewna całość współzależnych i wzajemnie powiązanych elementów (kultura jako siatka) - ujęcie holistyczne

- funkcjonalne badanie kultury to określanie funkcji, czyli a) roli, jaką każdy element danej kultury pełni w jej całokształcie (podejście teleologiczne), b) funkcji jako sposobu zaspokajaniu ludzkich potrzeb

- funkcjonalna definicja kultury jako systemu zaspokajania potrzeb

- funkcje mogą być jawne (po co ludzie, według nich samych, coś robią) i ukryte (rola tego elementu w całokształcie kultury)

- dysfunkcja - el. sprzeczny z założeniami i celami systemu społ.

- eufunkcja - el. zgodny

Celem analizy funkcjonalnej jest opis powiązań i zależności pomiędzy elementami, bez wartościującej oceny roli tych elementów (próbujemy odejść od etnocentryzmu.

- zwrot ku doświadczeniu (empiryzm)

- nie pytają skąd się wzięło i jak przebiegało w czasie, tylko jakie jest tu i teraz (niesłuszne zarzuty o ahistoryzm)

- nadanie antropologii charakteru nauki rozumiejącej - trzeba się wczuć

- zwrot w metodach badawczych - koniec z badaczami zza biurka

- metoda intensywnych badań terenowych - informacje zbiera sam badacz, a nie od pośrednika (typu kupiec, podróżnik), własny materiał badawczy; przebywanie dłuższy czas w terenie, posługiwanie się językiem tubylców; trzeba badać najpierw a) szkielet kultury tubylczej: obraz struktury społecznej i ważniejsze regularności, b) bardziej subtelne przejawy życia społecznego, życie codzienne - ciało i krew, c) poglądy, reakcje uczuciowe i opinie - ducha życia plemiennego - odnaleźć typowe sposoby myślenia i odczuwania

- teoriotwórcza rola terenu - materiał badawczy stopniowo się weryfikuje - po powrocie z krzaków metodami akademickimi analizuje się go, wysnuwa teorię, a potem wraca w krzaki i uzupełnia, sprawdza - hipotezy powinien podsuwać etnografowi sam teren

- systemowe badanie kultury (el. w powiązaniu z innymi)

- relatywizm kulturowy (kulturę można badać tylko w jej kategoriach)

O Malinowskiego metodach badania słów jeszcze kilka:

• zwracał uwagę na potrzebę rozdzielenia rezultatów obserwacji i wypowiedzi i interpretacji badanej grupy OD swoich wniosków

• wnioski autora oparte są nie tylko na wiedzy i rozsądku, ale i na psychologicznym wyczuciu - są subiektywne

• stąd wynika, że badanie obiektywne być nie może, ale może i powinno być uczciwe - nie wolno ukrywać faktów, materiałów terenowych, kłamać, należy starać się nie manipulować (ale wiadomo że można się mylić lub czegoś nie zauważyć) - to nie może być i tak obiektywnie zweryfikowane, ale trzeba się starać

• istnieje przepaść między materiałem terenowym a wynikami badań, pracami

• badacz siłą rzeczy nie może zachować całkowitego dystansu

• Argonauci Zachodniego Pacyfiku: Malinowski nawiązywał kontakt z Triobriandczykami najpierw przez pośrednika (innego białego - to jedne drzwi otworzyło, inne zamknęło); z początku nie znał języka więc zaczął od badania kultury materialnej;

• metoda: trzeba określić, uświadomić sobie naukowy cel swojej pracy, stworzyć dogodne warunki pracy - trzymać się jak najdalej od swoich, wśród badanych powinno się żyć, mieszkać, właściwie non-stop przez parę miesięcy lub dłużej, intensywny kontakt, wtopienie się badacza w krajobraz, ludzie oswajają się z nim i zachowują się naturalniej => etnograf przezroczysty, niewyróżniający się (ale nie niewidzialny); ALE: dobrze mieć awaryjną bazę wśród swoich (żeby nie zwariować, dla odpoczynku)

• badamy codzienność, a także wyjątki od codzienności

• badacz zaczyna brać udział w życiu badanej grupy

• przemyślana aktywność werbalna - regularny wywiad etnograficzny (z góry przygotowany kwestionariusz), staramy się kierować rozmową

• nie możemy z góry przyjmować teorii (ale im więcej wcześniej wiemy, tym lepiej)

• szkielet - ciało - krew badania

• badacz wśród dzikich sam jest dla nich dzikim (bo nie umie się zachować)

• wątpliwość jako metoda badania (kiedy zbieramy wszystko do kupy to okazuje się, że w materiale są dziury, sprzeczności - wtedy powinniśmy wrócić do terenu i weryfikować, uzupełnić) - to, że są dziury, nie znaczy, że materiał jest zły, materiał należy weryfikować ciągle, można to robić w nieskończoność

• wymóg jawności badań: Malinowski zaleca ujęcie materiału w tabele statystyczne

• bada się zawsze wszystko, ale w różnych okresach badacz koncentruje się na różnych aspektach

• METODY BADANIA

• obserwacja (pani siedzi w kącie i patrzy)

• obserwacja uczestnicząca (pani siedzi między nami, słucha komentarzy etc.)

• opis

• wywiad (według kwestionariusza)

• wstępna analiza

• tworzymy modele funkcjonowania społeczeństwa, a na ich podstawie teorie

• 2 etapy (metody, dwie różne procedury analizy) badań:

• ETHIC (ETIC - zewnętrzne) - od tego się rozpoczyna; badanie systemu kulturowego z pozycji zewnętrznego obserwatora (posługiwanie się swoim aparatem logicznym, ocena badanych ze swojego punktu widzenia i takaż analiza); (uczymy się chodzić w sukni z gorsetem)

• EMIC (wewnętrzne) - zakłada większe zrozumienie, czucie (jak już się nauczyliśmy chodzić w sukni z gorsetem)

Według metody ETHIC można stworzyć uniwersalną typologię kultur (zakł. że nasze systemy wartości są uniwersalne), według metody EMIC - nie. Chociaż wiadomo, że nie da się pozbyć swoich podstaw kulturowych (nigdy nie będziemy tymi, którzy od urodzenia noszą te suknie z gorsetem) => `Mówisz już jak prawdziwy Arab!' - a przecież gdyby tak było to by tak nie mówili bo by na to w ogóle nie zwrócili uwagi, zawsze różnica swój a obcy. Obie te analizy zawsze się uzupełniają, nie można ich do końca rozdzielić.

• Badania przezroczyste

Teoria potrzeb Bronisława Malinowskiego

- szukanie psychologicznej motywacji ludzkiego zachowania

- podstawową funkcją kultury zaspokajanie potrzeb:

a) podstawowych (fizjologia) - związane z kulturą materialną

b) instrumentalnych (organizacja przymusu, siły, systemu społecznego, rodziny) - związane z kulturą społeczną

c) symboliczno-integratywnych (wewnętrzny przymus kontrolowania losu itd., magia i religia) - z kulturą duchową

To potrzeby przyczyniają się do wytwarzania mechanizmów kultury. Zaspokajanie potrzeb jest warunkiem istnienia społeczeństwa i członkowstwa w nim - jeżeli społeczeństwo chce utrzymać jednostkę, musi realizować jej potrzeby.

- podział potrzeb według Malinowskiego:

a) pierwotne - fizjologia, prokreacja z systemem pokrewieństwa i wszystkim , co służy do ochrony przed zagrożeniami, np. mur obronny

b) wyższe, pochodne - wtórne

Potrzeby: organizacji kolektywnego działania, poczucia bezpieczeństwa, kontroli wzajemnie swojego zachowania (system norm prawnych i moralnych), chęć istnienia w przyszłości - nie tylko prokreacja, ale i sposoby przekazywania dziedzictwa kulturowego, porozumiewania się, ekonomiczne, polityczne

- realizacji potrzeb służą najmniejsze jednostki składowe - instytucje kultury - grupy ludzi podejmujących i realizujących wspólne cele, działania, rządzących się zespołem reguł/zorganizowany system działań ludzkich/ albo wg Radcliffe-Browna: to zestandaryzowane działania ludzi obejmujące wspólne normy i wzory zachowania; Malinowski i Radcliffe-Brown wymieniają te same składowe instytucji: zasada naczelna (cele, jakim instytucja ma służyć-idea), personel, reguły i normy, składają się na kartę instytucji (zbiór przepisów dotyczących działalności grupy), środki (narzędzia), forma (struktura, w jaką się organizujemy), funkcja (co innego niż zasada naczelna, jest to całościowy wynik zorganizowanej działalności instytucji, którzy obejmuje też skutki niezamierzone i nieuświadomione.

Opis KULI u Olszewskiej p. s. 210

Teoria zmiany kulturowej Malinowskiego:

(najpierw ogólnie o zmianie kulturowej

- zmiana kulturowa to proces pojawiania się, znikania, ew. restrukturalizacji pewnych elementów lub nawet całych kultur

- ujęcia genetyczno-historyczne zmiany kulturowej w antropologii: dyfuzjoniści - nacisk na zapożyczenia i migracje elementów jako podstawowe czynniki przemian, mała waga przywiązywana do innowatora; ewolucjoniści - duże znaczenie innowatora, brak wpływu zewnętrznego, pojawienie się nowego elementu to przejście do kolejnego etapu; ujęcia holistyczne - funkcjonaliści: zmiana niekoniecznie jako postęp, zmiana powoduje naruszenie pierwotnej, względnej równowagi, co prowadzi do nowej integracji tego systemu kultury;

Melville Herskovits

- akulturacja, czyli zjawiska zmiany kulturowej zachodzące wówczas, gdy dwie lub więcej grupy o odmiennych kulturach wchodzą ze sobą w stałe i bezpośrednie kontakty kulturowe i następują zmiany podstawowych wzorów kulturowych u przynajmniej jednej z grup (Tatarzy Polscy). W przypadku dyfuzji z kolei nie musi to być kontakt stały ani bezpośredni, nie musi zmienić się kluczowy element. Akulturacja potem rozszerzyła swoje znaczenie, ale H. rezerwował ten termin dla zjawisk, które potwierdzają historyczne dane (w przeciwieństwie do dyfuzji).

- rezultaty akulturacji

a) asymilacja - przejęcie większej części obcej kultury i porzucenie przeważającej części dawnego dziedzictwa kulturowego (zgoda na nową kulturę)

b) adaptacja - rodzime i obce elementy tworzą nową, harmonijną całość; przerobione wzory obu kultur scalone

c) konflikt (reakcja) - brak zgody na narzucone wzory i chęć powrotu do przedakulturacyjnych wzorów życia (kolonializm, Tybet, Kurdowie a Turcja, germanizacja za zaborów)

- zjawiska towarzyszące akulturacji wg Havilanda

a) substytucja - dawny element zostaje zastąpiony innym, który zaczyna pełnić jego funkcję

b) synkretyzm - stare elementy łączą się z nowymi, tworząc nowy system

c) dekulturacja - znika część dawnej kultury (odrzucenie pewnych elementów, np. że nie kultywujemy wielkanocnych zwyczajów z dzieciństwa dziadka ze wsi)

d) odrzucenie - kiedy zmiany są tak gwałtowne, że nie do przyjęcia (często powracają później)

- rezultaty akulturacji wg Havilanda

a) asymilacja - gdy dwie kultury tracą swe odrębne tożsamości i stapiają się w jedną nową kulturę

b) inkorporacja (włączenie) - gdy jedna z kultur traci swą autonomię, ale utrzymuje swą kulturę (w postaci np. kasty, klasy, grupy etnicznej)

c) wymarcie - gdy 1 kultura przestaje funkcjonować (np. wymierają członkowie grupy)

d) adaptacja - stan rozwojowej równowagi (melting pot)

W badaniach nad zmianą kulturową antropologowie koncentrowali się głównie na procesach akulturacji w wyniku wpływu kultury europejskiej na ludy prymitywne. )

Stąd i Malinowski zmianę analizował na przykładzie zetknięcia starej Afryki plemiennej z kulturą europejską, która stała się głównym motorem zmian. W wyniku tego kontaktu powstaje nie prosta mieszanina el. kulturowych, a nowa rzeczywistość. Szukał punktu równowagi, który połączyłby elementy afrykańskie i europejskie, co związane było z faktyczną troską o dobro Afrykanów i chęć wykorzystania antropologii w aspekcie praktycznym, jako nauki stosowanej.

- każda kultura broni się przed zmianami

- equilibrium - punkt równowagi społecznej, wykształcony w toku długiego rozwoju, w którym panuje idealna odpowiedniość pomiędzy środkami a celami, do których ludzie dążą - pomiędzy potrzebami a odpowiadającymi im instytucjami (utopia)

- każda zmiana może być konieczna dla utrzymania równowagi, może być definicją równowagi, może być okresowym, subtelnym ruchem

- każda zmiana ma charakter instytucjonalny - zmienia się instytucja kultury

- zmianę warunkuje potrzeba (grupa potrzeb) - zanim powstanie nowa potrzeba nie zachodzą zmiany - potrzeba czynnikiem dynamicznym

- standard kulturowy - obejmuje wszelkie potrzeby danej społeczności, których niezaspokojenie musi doprowadzić do destrukcji całej kultury

Antropologia jako nauka stosowana - jej zadaniem znalezienie dróg, żeby uniknąć konfliktów pomiędzy spotykającymi się kulturami.

Alfred Radcliffe-Brown

- druga noga funkcjonalizmu brytyjskiego, prekursor funkcjonalizmu strukturalnego - badania nad strukturą społeczną (systemem społecznym), a nie kulturą;

- struktura społeczna - sposób uporządkowania osób w układzie stosunków społecznych (pozycja społeczna), jest konkretna, realna, ma granice, czas i przestrzeń, tworzona przez elementy o określonej funkcji

- organizacja społeczna - uporządkowanie działań ludzi i grup, układ ról społecznych

- kwestionuje pojęcie equilibrium Malinowskiego, wprowadza pojęcia dysnomia - stan niepożądany, stan funkcjonalnej niezgodności i eunomia - stan pożądany, do którego się dąży, co powoduje zmianę typu strukturalnego; dąży się do eunomii, ale nigdy się jej nie osiąga; (odradzanie się kultury w stanie wewnętrznego konfliktu - Litwa - powrót do Dziadów, centralna Azja - powrót do islamu po ZSRR)

- kwestionuje wyjaśnianie zjawisk związanych ze strukturą społeczną psychologią (czyli to, co Malinowski robił w teorii potrzeb), wyjaśnianie zjawisk jako trwałych systemów adaptacji

- niezbędnym warunkiem istnienia społeczeństwa jest odpowiedni stopień zgodności (=solidarności)

- typy zmiany kulturowej:

a) zmiana w strukturze systemu społecznego - zmieniają się tylko niektóre elementy, które podlegają reintegracji - struktura pozostaje taka sama

b) zmiana typu struktury systemu społecznego - powodowana przez czynniki zewnętrzne lub endogenne (w drodze ewolucji) - najpierw różnicują się różne elementy struktury społecznej, komplikują się relacje pomiędzy tymi elementami, zwiększa się zakres ich kompetencji (mogą obejmować większy obszar), co prowadzi do nowych funkcji tych elementów - nowy typ struktury

W ujęciu Radcliffe-Browna ewolucja polega na adaptacji, przebiega trójfazowo: 1. przystosowanie do zmieniających się elementów otoczenia-środowiska, 2. do zmieniających się elementów zachowań, 3. do zmieniających się norm i wartości. I Malinowski, i Radcliffe-Brown przykładali dużą wagę do stanu równowagi (choć różnie to nazywali).

Zarzuty wobec funkcjonalizmu:

- brak zainteresowania historią oraz przyszłością, a w każdym razie nie jest to główny przedmiot zainteresowania (ahistoryzm)

- zbyt duży nacisk na badania jakościowe, synchroniczne, nie wnikając w przyczyny

- zbyt całościowe ujęcie (wszystkie elementy konieczne do istnienia całości - a i tak nawet nie jesteśmy w stanie wszystkich elementów zbadać)

- Ralf Dahrendorf - konfliktowy model społeczeństwa - podejście nie od strony równowagi, a konfliktów; każde społeczeństwo zawsze się zmienia we wszystkich kierunkach, zawsze znajduje się w stanie zmiany i przeżywa konflikt; każdy nowy element implikuje zmianę (lepsze jest wrogiem dobrego :-p), ale nie wszystkim nowe będzie się podobało, ale będzie presja społeczna na nowe - konflikt; każde społeczeństwo opiera się na presji, na tym, że komuś coś ktoś każe (presja mody, nauczyciela, państwa etc.)

STRUKTURALIZM

Wywodzi się z badań nad językiem, postuluje analizę strukturalną wszelkich zjawisk społecznych; cały świat ma charakter systemowy. Relatywizm kulturowy - wszelkie zjawiska mogą być wyjaśnione tylko w kontekście danej struktury.

- FRANCUSKI

- Claude Levi-Strauss (`Smutek tropików'), lata 40. XX w.

- inspiracje: Durkheim (fakt społeczny), Mauss (teoria wymiany), Ferdynand de Saussure (językoznawstwo), Hegel

- przeciwstawienie się programowemu empiryzmowi Malinowskiemu - to, co najistotniejsze w kulturze, znajduje się poza obserwowaną rzeczywistością

- postulat badania struktur rządzących ludzkim umysłem, których działający człowiek sobie nie uświadamia, i które nie są bezpośrednio obserwowalne

- najłatwiej je zbadać na płaszczyźnie mitu, sztuki i języka - nie można ich dostrzec bezpośrednio, a te dziedziny są szczególnie dobre do badania mechanizmów transformacji struktur mentalnych w rzeczywiste zachowania itd. Obserwowane

- struktury mentalne narzucają nam kojarzenie faktów itd., badamy nie to, że mam 18 lat i jestem Polską, ale dlaczego mówię, że potraw na wigilię było 12 jak było 36

- Ferdynand de Saussure

Język należy badać a) jako system nadrzędny do rzeczywistości zewnętrznej b) jako system składający się z powiązanych elementów, w którym znaczenie każdego elementu (znaku), można określić jedynie poprzez stosunek do innych znaków c) jako system nadrzędny w stosunku do mowy jednostki, bo jest wytworem zbiorowości d) w sposób synchroniczny, bo to, co się zmienia to zdarzenia językowe (parole), a nie sam system języka (langue)

- strukturalizm czerpie z językoznawstwa:

a) dla badania kultury należy posługiwać się metodami badań językowych (bo między językiem a dziedzinami kultury istnieje głęboka analogia, gdyż wywodzą się z tej samej struktury, oparte są na tych samych związkach logicznych)

b) kultura zbudowana jest, jak język, ze stosunków logicznych, systemu znaczeń, jest systemem komunikacji, komunikatem, systemem znaków (tworem symbolicznym?)

c) antropologia jako nauka semiologiczna (nauka o znakach) - z językoznawstwa wzięty sposób analizy elementów, które same w sobie pozbawione są znaczenia, do analizy ich jako systemu semantycznego

d) Saussure - problem relacji pomiędzy znaczącym a znaczeniem; współrzędne jednego determinują miejsce, stosunek elementu do wszelkich innych - zmiana 1 el. powoduje zmianę wszystkich innych, przez zmianę jego stosunku do rzeczy

- elementy systemu kultury są oparte na opozycji binarnej, składającej się ze stosunków logicznych; przykłady opozycji: dzień-noc, dobro-zło, duch-ciało (dualizm)

- ludzie mają tendencję do dzielenia świata na przeciwstawne grupy i wiązanie ich z innymi grupami opartymi również na zasadzie opozycji; po dobraniu opozycji w linie skojarzeń powstaje korelacja, np.: męski, mocny, jasny vs. kobiecy, słaby, ciemny (yin i yang) - teoria Hegla

- kultury różnią się ilością postrzeganych opozycji, tak jak gramatyki języków; różnice te wynikają z głębokich, podstawowych struktur

- struktura rozumiana jako cecha morfologiczna umysłu ludzkiego, nie odnosi się do rzeczywistości empirycznej - na jej podstawie może być dopiero odkryta (inaczej niż u Radcliffe-Browna, którego struktura społeczna to cecha faktycznie obserwowanych stosunków społecznych)

- wg Levi-Straussa struktury mają charakter ponadczasowy i niezmienny, bo każdy człowiek myśli według tych samych zasad logicznych (wyznaczonych przez język będący warunkiem przejścia od stanu natury do stanu kultury) -> celem poszukiwanie uniwersaliów kulturowych w oparciu o podstawową strukturę, która jest cechą ludzkiego umysłu (podobnie jak w języku są podstawowe jednostki semantyczne realizujące się w każdym języku)

- stosunek Levi-Straussa do zmiany kulturowej

a) postęp nie jest ani konieczny, ani ciągły

b) rozwój/zmiana odbywa się skokowo, gwałtownie, drogą mutacji, a nie powoli i stopniowo jak zdaniem ewolucjonistów

c) wyróżnia społeczeństwa kumulatywne (kumulują wynalazki, innowacje) i stacjonarne (stoją w miejscu, nie interesuje ich to, co nowe)

d) warunkiem zmiany kulturowej (postępu) jest różnorodność kulturowa

Ze względu na ten stosunek do zmiany kulturowej, strukturalizm jest uważany za kierunek stabilności, unieruchomienia kultury.

Podsumowanie: U podstaw strukturalizmu francuskiego leży założenie, że poza powierzchniowymi, zewnętrznie obserwowanymi strukturami rzeczywistości leżą głębokie, ukryte, uniwersalne struktury mentalne, będące odbiciem sformalizowanych cech ludzkiego myślenia, stanowiące wrodzoną właściwość człowieka jako gatunku. Struktura ma charakter systemu, zbudowana ze współzależnych elementów. System opozycji binarnych bezpośrednim wyrazem struktury mózgu. Wewnętrzna nieświadoma gramatyka kultury, będąca analogią do gramatyki języka.

- AMERYKAŃSKI

- Gino Rossi

- 3 założenia:

1) izomorficzny charakter umysłu i rzeczywistości - jedno może się przekształcić w drugie przy zachowaniu struktury

2) strukturalny charakter zjawisk kultury i umysłu - umysł i każde zjawisko kulturowe ma swoją strukturę

3) matematyczne właściwości głębokiej struktury i umysłu - wszystko podlega takim samym prawom jak matma (czyli przyroda)

- 3 podstawowe zasady metodologiczne:

1) to, co do nas dociera (kultura jawna, uświadomiona), można badać tylko na początku badań

2) musimy szukać, definiować logiczne zasady klasyfikacji, które organizują rzeczywistość kulturową i leżą u jej podstaw (-> poznać logiczne podstawy działania struktury żeby móc ją badać)

3) wszystko możemy ująć w sposób matematyczny (słupki, wzory)

- BRYTYJSKI

- sir Edmund Leach

- opozycja wobec Levi-Straussa- wszystko odwrotnie

a) to, co Levi-Strauss uznaje za nieuświadomione, w istocie jest uświadomione - użytkownik kultury zdaje sobie sprawę, jak jest ona zbudowana

b) podstawowym zadaniem antropologii powinno być badanie tego co zbadać, zaobserwować możemy (społeczne zachowania ludzi) raczej niż badanie ukrytych znaczeń, porządku symbolicznego (antropologia nie jako gałąź semiologii)

c) świat jest zbyt skomplikowany, aby go obserwować tylko przez system opozycji binarnych - wprowadził trzecią, pośrednią wartość, ani A ani B, dwuznaczna, otoczona tabu - rzeczy zakazane, nieczyste (np. w rytuałach pośrednich - między byciem dzieckiem a byciem dorosłym jest się nieczystym), granica

d) struktury idei niekoniecznie odpowiadają statystycznym obserwowalnym wzorom zachowania

e) struktury właściwe raczej określonym grupom kulturowym lub nawet jednostce, niż wszystkim ludziom, przez różnych ludzi może być różnie interpretowana

f) struktura idei jest zawsze dostosowywana do warunków ekonomicznych i politycznych

g) język naturalny, uniwersalny - ? struktura naturalna

- RADZIECKI (szkoła z Tartu na Łotwie)

- szkoła semiotyków radzieckich

- semiotyka (inaczej semiologia) - teoria języka rozumianego jako system znaków (autorem terminu de Saussure)

- kultura zbiorem systemów semiotycznych, które różnią się zdolnością modelowania świata

- wtórne systemy semiotyczne: ideologia, sztuka, literatura, poezja; pierwotne: język naturalny

- semiotyczna analiza znaków (relacja znak-znak -> syntaktyka, znak-treść -> semantyka, znak-odbiorca -> pragmatyka) ????????

7. Kultura i środowisko.

Nauka postmodernistyczna

• Dąży do spojrzenia na naszą kulturę w konwencji innej kultury (siebie w cudzym lustrze); inność jako sposób poznania własnej kultury, w innych, jak w lustrze, możemy zobaczyć siebie

• Książka Clyde'a Kluckhohna `Mirror for Man' - na początku uważano, że to lustro ukazuje obiektywną prawdę

• Książka Jay Ruby `A crack in the mirror' - pęknięcie w lustrze - wszystko, co widzimy w tym zwierciadle, to iluzja

• Co można zrobić, skoro swojej kultury poznać nie można? Trzeba najpierw badać inne kultury, a dopiero potem swoją

• Dawne schematy i szkoły antropologiczne wynikiem sposobu myślenia badacza, są wytworem wewnątrz jego kultury

• Antropolog poznający i poznawany

• Każda epoka ma swój postmodernizm (kiedy jest moment przejściowy, pewien kryzys)

• Antropolog przyjmuje postawę wiecznie zdziwionego dziecka

• Nie można stworzyć listy cech kulturowych, bo jest ich zbyt wiele

• Postmodernizm naciska na obiektywizm badawczy

Ernest Gery - 3 postulaty

1. Oświecony fundamentalizm racjonalistyczny - jest prawda, możemy do niej dotrzeć, ale nie możemy jej poznać

2. Fundamentalizm religijny - szczególnie kraje muzułmańskie, wiara objawioną prawdą, jednocześnie czyniąc z religii dziedzinę polityczną

3. Relatywizm - przeczy idei jednej, obiektywnej prawdy, za równe uważa wszelkie poglądy i wszelkie stanowiska badawcze

Postmodernizm - traktowanie wszystkiego jako tekstu, twierdzenie, że u podstaw tekstu i wszystkiego, co nas otacza, leży znaczenie. Tak naprawdę możemy badać tylko reakcję badacza na daną kulturę, istnieje tylko subiektywizm, ALE należy być uczciwym. Gery uważał, że postmodernizm nie ma podstaw, zasad, brak mu spójności, kupa pierdów, pod względem formalnym wszystko im wolno, każdy sobie sam jakiekolwiek zasady ustala.

Postmodernizm jak to postmodernizm jest kompletnie niezrozumiały.

KULTURA A ŚRODOWISKO

- ………… wszystko, co nie jest naturą, jest kulturą

- kultura pierwotna zawiera co najmniej elementy natury (bóg - drzewo, wiatr, etc.)

- tym, co pozwala znaleźć dla nas miejsce w tym środowisku jest technologia

- istotne jest ukształtowanie terenu, gleby, zasoby mineralne, klimat, to wszystko wpływa na życie człowieka - kulturę, determinuje tryb życia

Daryll Ford

- początki ekologii kulturowej

- przekonanie o znaczącej roli czynników środowiska na organizację społeczną i rozwój cywilizacji

- badanie wzajemnych stosunków pomiędzy człowiekiem i tworzoną przez niego kulturą a środowiskiem naturalnym

NEOEWOLUCJONIZM

- Julian Steward i Leslie White

- badanie relacji człowiek-kultura A środowisko naturalne

- czerpie z ekologii kulturowej

- 3 aspekty kultury i jak środowisko wpływa na każdy z nich:

1. techniczno-ekonomiczny - sposób, w jaki ludzie przystosowują się do środowiska (rybołówstwo nie powstanie na pustyni, a pasterstwo w dżungli)

2. społeczny - jak tworzą organizmy społeczne

3. ideologiczny - jak narzucają ideologie na te układy społeczne

- Steward

- teoria multilinearnej ewolucji (ekologiczna) - nie proponował uniwersalnych stadiów ewolucji kulturowych, a ustalał je jedynie dla określonych regionów podobnym typie środowiska geograficznego; zmienne niezależne: środowisko i technologia, zmienne zależne: organizacja społeczna i ideologia

- materializm kulturowy - przy takich techniczno-środowiskowych wyjaśnieniach kultury, kładzie się nacisk na materialną bazę życia społecznego, stąd ta nazwa

- zmiana kulturowa może nastąpić tylko w wyniku zmiany środowiska (która pociąga za sobą zmianę technologiczną chyba?)

Determinizm:

- geograficzny

- ekonomiczny

- kulturowy

Czyli jak środowisko wpływa na człowieka?

Środowisko determinuje nawet to, ile kalorii człowiek potrzebuje (im zimniej tym więcej), czy ma co spalić żeby się ogrzać, podział pracy, rozmiary grup lokalnych, rozmieszczenie w

---