Makroekonomia
-Bada i wyjaśnia zasady funkcjonowania i rozwoju gospodarki jako całości [lub jej głównych komponentów]
-Posługuje się parametrami mierzącymi procesy i zjawiska w skali całej gospodarki [agregaty]
-Bada i określa czynniki decydujące o rozmiarach i zmianach agregatów oraz wyjaśnia mechanizmy wzajemnych powiązań między nimi.
Problemy makroekonomiczne
-Wielkość produkcji [rozmiary PKB, czynniki]
-Wzrost gospodarczy [Δ PKB, czynniki]
-Cykliczny rozwój gospodarki [przyczyny, polityka antycykliczna]
-Bezrobocie [przyczyny, przeciwdziałanie]
-Inflacja [przyczyny, zwalczanie]
-Powiązania z zagranicą [bilans handlowy, płatniczy]
-Rola państwa w gospodarce [zakres oddziaływania]
Makroekonomia
-Analizuje zmiany w całości gospodarki oraz pomaga w kształtowaniu polityki, za pomocą której rządy mogą oddziaływać na gospodarkę
-Tworzy teoretyczne podstawy i formułuje przesłanki dla polityki państwa
System gospodarczy
Zbiór składowych gospodarki wzajemnie oddziałujących na siebie.
Efekty działalności wszystkich składowych gospodarki tworzą miary makroekonomiczne [agregaty]
Rachunek dochodu narodowego
Produkt Narodowy Brutto [PNB]
Wartość wszystkich dóbr i usług finalnych (końcowych) wytworzonych w gospodarce w danym czasie, dzięki zatrudnieniu krajowych czynników wytwórczych oraz dochody z tych czynników (praca, kapitał) zatrudnionych za granicą.
Miara łącznych dochodów osiąganych przez obywateli danego kraju niezależnie od miejsca świadczenia usług przez czynniki wytwórcze.
Dochody netto z tytułu pracy/kapitału za granicą [D netto]
Różnica między dochodami obywateli danego kraju uzyskanymi za granicą [praca/kapitał] a dochodami obcokrajowców uzyskanymi w kraju.
PNB - D netto = PKB
Produkt Krajowy Brutto [PKB]
Wartość wszystkich dóbr i usług finalnych (końcowych) wytworzonych w danym czasie w granicach kraju przez czynniki zlokalizowane na terytorium danego kraju - niezależnie od tego, kto jest właścicielem czynników wytwórczych.
Wartość dodana
Przyrost wartości dóbr w wyniku procesu produkcji [wartość wniesiona do produktu na każdym etapie przetwórstwa]
Σ WARTOŚCI DODANEJ = WARTOŚC DÓBR FINANLNYCH
PNB/PKB a amortyzacja
Amortyzacja - ekonomiczne odzwierciedlenie procesu zużywania się środków trwałych.
Zużycie kapitału (konsumpcja kapitału) oznacza, że zużyty kapitał wymaga odtworzenia w rozmiarach odpowiadających amortyzacji.
Amortyzacja - przeznaczona na restytucję majątku trwałego.
INWESTYCJE
Inwestycje - nakłady na tworzenie nowych zdolności wytwórczych
Inwestycje - nabywanie, budowa, rozbudowa zasobów kapitałowych
Inwestycje odtworzeniowe (restytucyjne) - zastąpienie zużytych maszyn i urządzeń
Inwestycje rozwojowe (nowe) - powiększenie zdolności wytwórczych
Dochód Narodowy [DN]
Całość dochodów wypłaconych za wykorzystanie czynników produkcji ich właścicielom.
Σ płac, rent, procentów, zysków
METODY OBLICZANIA PRODUKTU I DOCHODU NARODOWEGO
WARTOŚĆ całkowitej produkcji finalnej
Σ i = Pi x Qi (i=1,2,3,....n) P - cena Q - ilość
Suma wartości dóbr i usług wytworzonych w gospodarce
= Σ wartości dodanej
= Σ produkcji globalnej - zużycie pośrednie + podatki pośrednie - subwencje
[metoda produktowa]
WIELKOŚĆ całkowitych wydatków
PKB (PNB) = C + I + G + NX
[metoda wydatkowa]
WIELKOŚĆ całkowitych dochodów
Σ wynagrodzeń, zysków, dochodów z kapitału finansowego, dochodów z renty gruntowej, dochodów z czynszów dzierżawnych + podatki pośrednie + amortyzacja
[metoda dochodowa]
Wady PNB
-nie uwzględnia produkcji nierejestrowanej,
-nie uwzględnia pracy nierejestrowanej,
-nie uwzględnia szarej strefy,
-nie uwzględnia czasu wolnego,
-nie uwzględnia renty konsumenta,
-nie uwzględnia ANTYDÓBR
WIELKOŚĆI NOMINALNE I REALNE
-realny PNB - wyrażony w cenach STAŁYCH
-nominalny PNB - wyrażony w cenach BIEŻĄCYCH
DEFLATOR PNB = nPNB/rPNB x 100%
MODEL PROCESU GOSPODAROWANIA
Proces gospodarowania to przepływ towarów i pieniędzy pomiędzy poszczególnymi podmiotami (grupami podmiotów)
Model okrężny przepływu dochodów i wydatków pokazuje rolę podmiotów w procesie gospodarowania
Rachunki narodowe zestawiane są w układzie sektorów instytucjonalnych, w których podmioty gospodarki narodowej grupowane są według pełnionych funkcji i celów jakim służą w gospodarce.
Model AD - AS
ZAGREGOWANY POPYT
AD - łączną wartość dóbr i usług, jaką nabywcy zamierzają zakupić w danych warunkach i w danym czasie
-C - wydatki konsumpcyjne
-I - wydatki inwestycyjne
-G -wydatki rządowe
-NX - eksport netto
Krzywa zagregowanego popytu (AD) pokazuje zależność między całkowitą ilością dóbr i usług (r-PNB), jaką podmioty gospodarki (gospodarstwa domowe, przedsiębiorstwa, rząd) chcą nabyć, a poziomem cen w określonym czasie.
ZAGREGOWANA PODAŻ
AS - zależność między wielkością podaży (rozmiarami produkcji) oferowaną przez wszystkich producentów w gospodarce a poziomem cen.
Krzywa zagregowanej podaży (AS) graficzna zależność między wielkością realnego PNB oferowaną na sprzedaż przez wszystkie firmy a poziomem cen.
-W równowadze ustala się poziom cen i rozmiary produkcji (rPNB), jaka konsumenci chcą nabyć, a producenci oferują
-W sytuacji nierównowagi występuje nadwyżka (gromadzenie zapasów) lub niedobór (wykupywanie zapasów).
BUDŻET I POLITYKA FISKALNA
Budżet państwa
-plan finansowy zawierający zestawienie wszystkich dochodów i wydatków państwa związany z realizacją przyjętej polityki gospodarczej i społecznej rządu;
-jest zestawieniem dochodów i wydatków na różne cele publiczne;
-instytucjonalna forma gromadzenia funduszy publicznych umożliwiających pełnienie funkcji: publicznych, socjalnych, gospodarczych.
DOCHODY BUDŻETU PAŃSTWA
-wpływy z: podatków pośrednich (VAT) i bezpośrednich, dochody niepodatkowe (cła),opłaty sądowe, skarbowe, kary, grzywny;
-dochody z prywatyzacji;
-wpłaty z zysku przedsiębiorstw państwowych i spółek handlowych, których Skarb Państwa jest współwłaścicielem;
-wpłat z zysku NBP
-dochody z pożyczek wewnętrznych i zewnętrznych.
WYDATKI BUDŻETU PAŃSTWA
-finansowanie kosztów świadczenia usług społecznych;
-realizacja zadań wykonywanych przez organy władzy państwowej, kontroli i ochrony prawa oraz administrację rządowa, sądy i trybunały, zapewnienie bezpieczeństwa zewnętrznego i wewnętrznego;
-utrzymywanie aparatu państwowego i samorządowego wraz z wymiarem sprawiedliwości i więziennictwem utrzymywanie aparatu państwowego i samorządowego wraz z wymiarem sprawiedliwości i więziennictwem;
-obsługa zewnętrznego i wewnętrznego długu publicznego;
-subwencje ogólne dla jednostek samorządu terytorialnego, dotacje celowe na zadania zlecane jednostką samorządu terytorialnego, dofinansowanie jednostek własnych samorządu terytorialnego;
-subwencjonowanie gospodarstw domowych, transfery bezpośrednie;
-finansowanie rozwoju społeczno-gospodarczego w postaci państwowych inwestycji gospodarczych;
-dofinansowywanie działalności gospodarczej przedsiębiorstw sektora publicznego lub pokrywanie ich strat inwestycje infrastrukturalne inwestycje strukturalne związane ze zmianami sposobu prowadzenia gospodarki.
Funkcje budżetu państwa
-funkcja fiskalna
-funkcja redystrybucyjna
-funkcja stabilizacyjna
-funkcja alokacyjna
ŹRÓDŁA FINANSOWANIA DEFICYTU
-bony skarbowe,
-obligacje,
-dochody z prywatyzacji,
-źródła zagraniczne,
-pozostałe przychody i rozchody
Dług publiczny - skumulowane pożyczki wewnętrzne i zagraniczne finansujące deficyt budżetowy z poprzednich lat.
Ocena wpływu deficytu budżetowego na gospodarkę - analizowana w zależności od stanu koniunktury gospodarki, stopnia wykorzystania zdolności wytwórczych, sposobu finansowania deficytu.
PODATKI
Podatek - świadczenie pieniężne, powszechne, przymusowe, bezzwrotne i nieodpłatne.
Powszechność - z tytułu zaistniałej sytuacji podatkowej każdy musi zapłacić podatek.
Przymusowość - przewidziane są wysokie sankcje karne dla osób uchylających się od płacenia podatków.
Bezzwrotność - dobrze naliczony podatek jest niezwracalny.
Nieodpłatność - z tytułu płacenia podatków nie można oczekiwać świadczeń ze strony państwa.
KONSTRUKCJA PODATKÓW
-przedmiot opodatkowania - wskazanie rzeczy lub zdarzenia od którego pobiera się podatek
-podmiot opodatkowania - wskazanie osoby płacącej
-podstawa opodatkowania - ilość lub wartość od której nalicza się podatek STAWKI PODATKOWE
-stawka proporcjonalna (liniowa)
-progresywna
-regresywna
POLITYKA FISKALNA
działania rządu w sferze wpływów i wydatków budżetowych w celu oddziaływania na poziom dochodów i poziom aktywności gospodarczej kraju.
działania stabilizacyjne - działania rządu zmierzające do utrzymania wielkości produkcji blisko poziomu zapewniającego pełne wykorzystanie czynników wytwórczych.
działania antycykliczne - proces kształtowania wydatków publicznych i podatków w celu złagodzenia wahań koniunkturalnych.
działania na rzecz wzrostu gospodarczego - proces kształtowania wydatków publicznych i podatków w celu kreowania stałego wzrostu gospodarczego - przy wysokim zatrudnieniu i niskiej inflacji.
RODZAJE POLITYKI FISKALNEJ
Aktywna (dyskrecjonalna)
Podejmowanie takich decyzji dotyczących dochodów i wydatków budżetowych, które pozwolą osiągnąć zamierzone w danej sytuacji cele ekonomiczne - świadomy interwencjonizm, wymagający każdorazowo decyzji o wykorzystaniu konkretnych instrumentów fiskalnych.
-Ekspansywna - zwiększenie wydatków budżetowych, przy utrzymaniu dotychczasowych stawek podatkowych lub ich zmniejszeniu;
-Restrykcyjna - zmniejszanie wydatków budżetowych, przy utrzymaniu dotychczasowych stawek podatkowych lub ich podwyższeniu.
Pasywna
Automatyczne stabilizatory
-wbudowane w nowoczesny system fiskalny, działają niezależnie od decyzji rządu
-reagują samoczynnie na zmiany koniunktury (zmiany poziomu DN, zmiany poziomu zatrudnienia)
-powodują, że system fiskalny utrzymuje stabilność gospodarki, zmniejszają podatność PKB
W FAZIE RECESJI - PRZY ZMNIEJSZAJĄCEJ SIĘ PRODUKCJI
ludzie będą osiągać niższe dochody → przejście do niższego progu podatkowego
→ podatnicy płacą niższe podatki (automatycznie)
W FAZIE EKSPANSJI - PRZY ROSNĄCEJ PRODUKCJI
wzrost DN → wzrost dochodów ludności - podatki rosną szybciej niż dochody ludności - wobec czego: dochody dyspozycyjne (DDO) wzrastają wolniej niż DN → hamowanie popytu konsumpcyjnego oraz inwestycyjnego.
RECESJA
-zwiększanie wydatków budżetowych (G) w celu zwiększenia zagregowanego popytu (AD) i ożywienia gospodarczego
-zmniejszanie podatków od dochodu osób fizycznych w celu zwiększenia popytu konsumpcyjnego
-zmniejszenie podatku od osób prawnych w celu zwiększenia popytu inwestycyjnego
INFLACJA
-znaczne ograniczenie wydatków budżetowych (G) w celu zmniejszenia zagregowanego popytu (AD)
-zwiększenie stawek podatków dochodowych od osób fizycznych w celu osłabienia popytu konsumpcyjnego i inwestycyjnego
-zmniejszenie stawek VAT i akcyzy w celu obniżenia cen towarów i usług
PIENIĄDZ, BANKI, POLITYKA MONETARNA
PIENIĄDZ - środek za pomocą którego można dokonywać wszelkich płatności
-powszechnie akceptowany
-płynny
-łatwo przenośny, łatwo podzielny
FUNKCJE PIENIĄDZA
-środek wymiany (cyrkulacji) - obsługuje transakcje kupna-sprzedaży
-miernik wartości (jednostka rozrachunkowa) - w pieniądzu wyrażone wszystkie ceny, możliwość porównywania cen dóbr
-środek płatniczy - zdolność do regulowania zobowiązań, również płatności rozłożonych w czasie
-środek tezauryzacji - służy do gromadzenia bogactwa
MIARY (AGREGATY) PIENIĄDZA
M0 = baza monetarna (pieniądz gotówkowy w obiegu gotówka znajdująca się w bankach)
M1 = M0 + depozyty na rachunkach płatnych na żądanie (a vista)
M2 = M1 + depozyty krótkoterminowe
M3 = M2 + depozyty długoterminowe
M4 = M3 + całość płynnych zasobów w gospodarce
PODAŻ PIENIĄDZA = ilość pieniądza w gospodarce (gotówka + depozyty)
PODAŻ PIENIĄDZA = całkowita wartość znajdującego się w obiegu zasobów pieniądza występującego w roli środka wymiany
-wprowadzanie gotówki przez bank centralny do systemu
-kredyty udzielane bankom komercyjnym przez bank centralny
-kredyty udzielone swoim klientom przez banki komercyjne
REZERWA OBOWIĄZKOWA I MNOŻNIK DEPOZYTOWY
BANKI KOMERCYJNE - depozyty → kredyty → kreacja pieniądza
BANK CENTRALNY - kontrola działalności banków komercyjnych
REZERWA OBOWIĄZKOWA - określa jakie rezerwy gotówkowe muszą utrzymywać banki komercyjne na mocy decyzji BC
STOPA REZERW OBOWIĄZKOWYCH - relacja rezerw gotówkowych do wkładów (depozytów)
Relacja między nowymi DEPOZYTAMI a DEPOZYTEM początkowym jest równa mnożnikowi depozytowemu (αD).
MNOŻNIK DEPOZYTOWY przedstawia logikę kreacji pieniądza przez banki, w zależności od wysokości stopy rezerw obowiązkowych (r) określa wysokość możliwej kreacji pieniądza przez banki komercyjne.
Motywy trzymania pieniądza
-motyw transakcyjny
-motyw ostrożnościowy
-motyw spekulacyjny
Funkcje banku centralnego
-bank emisyjny (wyłączna odpowiedzialność za emisję środków płatniczych)
-bank banków (wpływ na politykę finansową banków)
-bank państwa (obsługa bankowa budżetu państwa)
POLITYKA MONETARNA
BANK CENTRALNY
•odpowiedzialny za równowagę na rynku pieniężnym i towarowym
•kontroluje podaż pieniądza w gospodarce (koryguje dopływ i odpływ pieniądza)
INSTRUMENTY (NARZĘDZIA) POLITYKI PIENIĘŻNEJ
•operacje otwartego rynku
•stopa redyskontowa
•stopa rezerw obowiązkowych
Polityka monetarna w zależności od sytuacji makroekonomicznej
RECESJA
-Obniżanie stopy rezerw obowiązkowych
-Obniżenie stóp procentowych kredytów udzielanych bankom komercyjnym
-Zakup papierów wartościowych na otwartym rynku
*dopływ pieniądza do gospodarki
INFLACJA
-Podwyższanie stopy rezerw obowiązkowych
-Podwyższanie stóp procentowych kredytów udzielanych bankom komercyjnym
-Sprzedaż papierów wartościowych na otwartym rynku
*odpływ pieniądza do gospodarki
Wzrost gospodarczy, rozwój gospodarczy, cykle gospodarcze
Wzrost gospodarczy
-powiększanie z roku na rok podstawowych wielkości ekonomicznych (PKB, DN)
-zwiększanie w danym czasie strumieni dóbr i usług wytworzonych w gospodarce i pożądanych przez ludzi na skutek rozszerzania zdolności wytwórczych gospodarki
Wzrost gospodarczy - podstawowy miernik wzrostu gospodarczego - stopa wzrostu gospodarczego (r).
Rozwój gospodarczy
-proces na który składa się długofalowy wzrost zamożności społeczeństwa
-Zmiany ilościowe i jakościowe w strukturze wytwarzanych dóbr i usług
Czynniki wzrostu gospodarczego
-historyczne: praca, ziemia, kapitał;
-systemowe: tradycyjne [zasoby naturalne, kapitał, zasoby demograficzne], nowoczesne [majątek produkcyjny, inwestycje, innowacje, efektywność wykorzystania czynników, wiedza];
-ekstensywne: zatrudnienie, majątek produkcyjny;
-intensywne: wydajność pracy, produkcyjność majątku.
Równowaga ekonomiczna sytuacja, gdy przy pełnym wykorzystaniu zasobów produkcyjnych zachodzi równość między PODAŻĄ wszystkich dóbr a POPYTEM na nie oraz równość między PODAŻĄ pieniądza a popytem na pieniądz.
Cykliczny rozwój gospodarki
-w gospodarce - stały proces zmian globalnego popytu i podaży, co przejawia się zmianami produkcji, stóp procentowych, inflacji, bezrobocia
-wzrost gospodarczy - nie jest procesem trwałym - charakteryzuje się okresową zmiennością
Koniunktura gospodarcza
-zmiany aktywności ekonomicznej w gospodarce
-splot warunków i czynników wpływających na sytuację gospodarczą
-synonim stanu gospodarki
Rodzaje wahań aktywności gospodarczej
-wahania cykliczne - powtarzające się ze względną regularnością zmiany aktywności gospodarczej, wyrażające się fluktuacjami wokół trendu
-wahania sezonowe - zmiany aktywności gospodarczej występujące w ciągu określonego okresu (np. w tych samych porach roku)
-wahania przypadkowe (losowe) - spowodowane jednorazowymi zdarzeniami o charakterze losowym
-wahania specjalne (cykle świńskie)
Wskaźniki
Wyprzedzające
-stopa bezrobocia
-zmiany cen akcji
-powstawanie, likwidacja firm
-pozwolenia na budowę
Równoległe
-produkcja
-handel
-dochody
-zyski
Post factum
-płaca realna
-kredyty
Cechy wahań cyklicznych
-wynik samowyzwalających się mechanizmów wewnętrznych, które występują w gospodarce
-swym zasięgiem obejmują całą gospodarkę
-sekwencje wzrostowych oraz spadkowych zmian wielkości ekonomicznych są oddzielone punktami zwrotnymi
-punkty zwrotne powtarzają się ze stosunkowo względną regularnością
-fluktuacje mają charakter krotko-i średniookresowy
Rodzaje cykli koniunkturalnych
-Cykle Juglara (cykl klasyczny, cykl główny) Clemens Juglar - ojciec teorii cyklu koniunkturalnego
-Cykle Kitchina (cykle krótkie - cykle mniejsze) Joseph Kitchin w 1923 roku opisał krótsze cykle, między dwoma kryzysami głównymi, występującymi zgodnie z cyklem Juglara - cykl trwał średnio 3,5 lat (39-40 miesięcy)
-Cykle Kuznetza - 15-18 lat
-Cykle Kondratiewa -cykle długie (45-60 lat) - przyczyna cykli: innowacje, sfera pieniądza, inflacja lub deflacja, styl życia, ważne wydarzenia polityczne
Cykle Kondratiewa
Nikołaj Kondratiew
-przeanalizował przebieg koniunktury w takich krajach jak: Niemcy, Francja, Wielka Brytania, Stany Zjednoczone na przełomie lat 1780 - 1920
-badał: ceny hurtowe, płace, kursy akcji, obroty handlu zagranicznego, produkcję węgla, surówki żelaza, ołowiu
-stwierdził, że gospodarka światowa rozwija się cyklicznie: od rozkwitu, przez spadek i kryzys, ożywienie do ponownego rozkwitu
Cykle Kondratiewa
-Pierwsza fala 1787 - 1842 (poprzedziły: wynalazki w przemyśle tekstylnym, maszyna parowa)
-Druga fala 1843 - 1897 (poprzedziły: rozwój kolei żelaznej, elektryczność)
-Trzecia fala 1898 - 1950 (poprzedziły: badania nad silnikiem spalinowym, przemysł chemiczny)
-Czwarta fala 1951 - 2010 ? (poprzedzona: postęp lotnictwa, elektroniki, energii jądrowej)
Od 2010 r. piąta fala (poprzedzona: innowacje w dziedzinie biotechnologii, elektroniki, telekomunikacji, genetyki, informatyki)
Przebieg klasycznego cyklu koniunkturalnego
Fazy cyklu
I Kryzys
-spadek produkcji
-spadek inwestycji
-spadek zatrudnienia
-spadek kursów papierów wartościowych
-ograniczenie kredytów inwestycyjnych
-ograniczanie ilości zamówień na urządzenia wytwórcze i rezygnowanie z kontraktów budowlanych
-zahamowanie wzrostu cen (a nawet spadek)
-wzrost stopy procentowej
II Depresja
-spadek płac
-spadek cen
-spadek odsetek
-realny PNB przestaje spadać i stabilizuje się na najniższym poziomie
-małe i słabsze przedsiębiorstwa bankrutują
-marża z zysków gwałtownie spada (trudności sprzedaży)
-maksymalne ograniczenie przez banki komercyjne kredytów
-inwestycje i konsumpcja osiągają swoje minimum (nigdy zero)
-powolny wzrost globalnego popytu
III Ożywienie gospodarcze
-przedsiębiorcy, którzy przetrwali, dokonują renowacji swojego kapitału wycofanie starych maszyn i urządzeń zakupując nowocześniejsze, bardziej ekonomiczne
-wzrost produkcji
-wzrost inwestycji
-wzrost zatrudnienia
-wzrost zysków
-banki komercyjne nagromadziły środki pieniężne, a szukając klientów obniżają stopę procentową
IV Szczyt koniunktury
-wysoki poziom wydatków inwestycyjnych - wzrost zdolności produkcyjnych gospodarki
-inwestycje osiągają swój najwyższy poziom (przestają rosnąć)
-papiery wartościowe - osiągają najwyższa cenę
-koszty produkcji rosną
-naciski płacowe
-wzrost skłonności do oszczędzania
-stopniowy wzrost kosztów produkcji w stosunku do wzrostu cen
-ograniczanie kredytów przez banki
-wygasanie optymistycznych nastrojów wśród przedsiębiorców
-nadpodaż
-gospodarka wchodzi w fazę kryzysu
Cykle we współczesnej gospodarce
-mniejsza amplituda wahań we współczesnej gospodarce
-dezintegracja jednego cyklu światowego na nie zsynchronizowane cykle krajowe
-osłabienie koniunktury w danym kraju - łagodzone przez wymianę międzynarodową
-kryzysy w USA [1969-1970, 1974-1975, 1981-1982, 1990-1991]
Cykle we współczesnej gospodarce - teorie wahań cyklicznych
-teorie - wyjaśniają przyczyny fluktuacji, stopień wykorzystania możliwości produkcyjnych, rozbieżności między potencjalnym a faktycznie wytwarzanym PKB
-wyjaśnienie przyczyn, stopień wykorzystania możliwości produkcyjnych, rozbieżności między potencjalnym a faktycznie wytwarzanym PKB
Cykle we współczesnej gospodarce - teorie neoklasyczne
-czynniki zakłócające równowagę mają charakter egzogeniczny (system gospodarczy ma właściwość stabilności, po zachwianiu - przywraca stan równowagi)
-czynniki zewnętrzne: wojny, rewolucje, wydarzenia polityczne, odkrycia nowych zasobów, zmiany demograficzne, innowacje techniczne, zjawiska przyrodnicze
Teoria plam na słońcu
-periodyczne pojawianie się większej liczby plam na słońcu powoduje okresy nieurodzaju
-zmiany produkcji rolnej powodują zmiany w rytmie produkcji przemysłowej
-w rezultacie w wyniku oddziaływań zewnętrznych - gospodarka wykazuje rytmiczne wahania aktywności (W. S. Jevons)
Teoria innowacji
-falowe pojawianie się innowacji organizacyjno - technicznych jest przyczyną cykli
-przedsiębiorca innowator - stosuje nowe rozwiązania w produkcji
-innowator znajduje naśladowców - rozprzestrzenianie się innowacji (wzrost inwestycji, produkcji)
-popyt nie nadąża za podażą - następuje obniżenie cen i spadek zysków
-spadek popytu inwestycyjnego - faza kryzysu
-rozpowszechnianie innowacji - faza ożywienia (J. Schumpeter)
Teoria cyklu politycznego
-cykliczny rozwój - wywołany zmianami priorytetów ekonomicznych władzy;
-ekspansywna polityka fiskalna i monetarna - ożywienie gospodarcze ( w okresie poprzedzającym wybory);
-skutki polityki ekspansywnej (inflacja, konieczność stosowania polityki restrykcyjnej) - wyborcy odczuwają dopiero po wyborach.
Cykle we współczesnej gospodarce - teorie keynesowskie
-cykliczny rozwój gospodarki - związany z systemem gospodarczym
-gospodarka rynkowa podlega wahaniom - fazy spadkowe są efektem procesów zachodzących w fazach wzrostowych - i odwrotnie
-nadprodukcja - spadek cen - spadek konsumpcji - nowe metody produkcji - obniżenie kosztów wytwarzania - oczyszczenie gospodarki (twórcze zniszczenie) - nowy popyt inwestycyjny
Cykle we współczesnej gospodarce - oddziaływanie rządu na współczesne cykle
-wieloletnie i skuteczne oddziaływanie polityki stabilizacyjnej państwa
-dynamiczna ekspansja sektora usług, który charakteryzuje się dużą odpornością na spadki koniunktury
-istnienie bardziej wiarygodnych informacji o sytuacji gospodarczej i jej perspektywach
-szybkość przepływu informacji
-procesy globalizacji i internacjonalizacji
EKONOMICZNE FUNKCJE PAŃSTWA
Państwo - złożona, zróżnicowana wewnętrznie, wieloszczeblowa struktura administracyjna społeczeństwa zamieszkującego określone terytorium, dysponująca władzą ustawodawczą, wykonawcza i sądowniczą.
argumenty za interwencją państwa w gospodarkę:
-konieczność zabezpieczenia systemu gospodarczego od strony instytucjonalno-prawnej
-niedoskonałości ryku i konkurencji w praktyce
-występowanie negatywnych efektów zewnętrznych
-istnienie dóbr publicznych
-istnienie dóbr szczególnie niekorzystnych/korzystnych społecznie
-wahania aktywności ekonomicznej, bezrobocie, niepełne wykorzystanie mocy
-produkcyjnych, inflacja
-ludzie starzy, chorzy, wymagający opieki
-powstawanie zbyt dużych, nie akceptowanych społecznie różnic
-dochodowych, majątkowych
-zmniejszona elastyczność systemu gospodarczego,
-koszt interwencjonizmu
-niereprezentatywność rządu
-zniekształcone informacje
-osłabienie bodźców rynkowych
-ograniczenie wolności jednostki, hamowanie oddolnej inicjatywy
Funkcja
- alokacyjna,
Podejmowanie działań sprzyjających optymalnej alokacji zasobów
1.Problem dóbr publicznych
2.Efekty zewnętrzne
3.Brak konkurencji
4.Wady strukturalne
-redystrybucyjna,
Łagodzenie nierówności w poziomie życia ludności, grup społecznych
1.Zmiana proporcji podziału dochodów (płaca minimalna, transfery dochodowe)
2.Instrumenty redystrybucji dochodów (system podatkowy, wydatki budżetowe, oddziaływanie na system cen, składki na ubezpieczenia społeczne)
-stabilizacyjna
Regulacja koniunktury gospodarczej zapewnienie takiego ładu ekonomicznego, który będzie gwarantował efektywne funkcjonowanie systemu gospodarczego
1.Osiągniecie i utrzymywanie w dłuższym okresie wysokiego tempa wzrostu gospodarczego
2.Ograniczenie do minimum inflacji i bezrobocia
3.Stabilizacja rynku pieniężnego
(wpływ na rozmiary popytu, wpływ na kwalifikacje pracowników (oświata), polityka pieniężna, polityka cenowo-dochodowa, polityka socjalna, wydatki na badania i rozwój)
TEORETYCZNE KONCEPCJE ROLI PAŃSTWA W GOSPODARCE
Pierwszy zwarty system teoretyczny - ekonomia klasyczna
-podstawa liberalizmu ekonomicznego
-główna teza - gospodarka wolnokonkurencyjna samoczynnie, bez zewnętrznej ingerencji dąży do równowagi
-przewodnia idea - laissez faire (swoboda działania)
-niewidzialna ręka rynku (dokonuje optymalnej alokacji zasobów do poszczególnych dziedzin wytarzania, uruchamia samoregulujące się mechanizmy gospodarki)
-interesy społeczne - wypadkowa interesów indywidualnych
-koncepcja homo oeconomicus
-produkcja stwarza możliwość zbytu produktów, tworzy efektywny popyt wystarczający na zakup całej podaży towarów (J.B. Say)
-pieniądz w gospodarce - neutralny, kształtuje wielkości nominalne (ceny), nie wpływa na kształtowanie wielkości realnych (produkcja, zatrudnienie)
Ekonomia neoklasyczna
-nawiązanie do klasycznego dorobku ekonomii klasycznej
-indywidualizm metodologiczny(podejście badawcze)
*zależności formułowane na szczeblu mikroekonomicznym przenosi się na szczebel makroekonomiczny,
*psychologia jednostek - podstawa wyjaśniania zjawisk społecznych,
-podobne podejście - kierunek subiektywno-marginalistyczny (metoda badawcza oparta na mikroekonomicznym p. widzenia, subiektywizmie, zastosowaniu rachunku marginalnego)
-daleko idąca liberalizacja i wiara w skuteczność samoczynnych mechanizmów rynkowych doprowadziły - do wielkiego kryzysu gospodarczego
Keynesizm - rewolucja keynesowska
-pojawienie się w gospodarce nowych zjawisk (monopolizacja, kryzysy) - konieczność stosowania odmiennych narzędzi badawczych
-tworzy teorię obejmującą stany równowagi, przy różnym stopniu wykorzystania czynników wytwórczych
-popyt efektywny - decyduje o wykorzystaniu potencjału produkcyjnego
-obszar badań - makroekonomiczne warunki produkcji (a nie poszczególne podmioty gospodarcze)
-konieczność włączenia do analiz zjawisk pieniężnych
-do zapewnienia równowagi - potrzebny czynnik egzogeniczny (instrumenty rządowe; obniżenie stopy procentowej, opodatkowanie wysokich dochodów, wzrost świadczeń społecznych, wzrost wydatków rządowych)
Monetaryzm
-teza o neutralności pieniądza
-zmiana ilości pieniądza w obiegu powoduje wyłącznie zmiany wielkości nominalnych (cen), a nie realnych (produkcji, zatrudnienia)
-zapobieganie inflacji wymaga zapewnienia stałego tempa przyrostu podaży pieniądza (3-4% rocznie, tyle wynosi naturalna stop wzrostu potencjału podażowego gospodarki)
-stosowanie innych narzędzi polityki gospodarczej (wysokie zatrudnienie) - niewskazane, ponieważ zakłóca grę sił rynkowych
Nowa ekonomia klasyczna - założenia
-pełna elastyczność rynków (stany nierównowagi są natychmiast likwidowane)
-teoria racjonalnych oczekiwań (ludzie, podmioty gospodarcze - prognozują na podstawie przebiegu zjawisk w przeszłości),
Ekonomiczna teoria polityki (teoria wyboru publicznego, nowa ekonomia polityczna)
-jednostce obce jest „dobro społeczne”
-jednostka działając w instytucjach interesu społecznego optymalizuje swoja egoistyczna funkcję celu
-państwo powinno interweniować w gospodarce tylko wtedy, gdy formy tego oddziaływania będą mniej kosztowne od oddziaływania mechanizmu rynkowego
Ekonomia podaży
-wszelkie trudności w funkcjonowaniu gospodarki wynikają z zewnętrznych zakłóceń mechanizmu rynkowego
-ingerencja państwa, zwłaszcza polityka podatkowa wpływa negatywnie na aktywność gospodarki
INFLACJA
Inflacja - stały wzrost przeciętnego poziomu cen w gospodarce
Mierzenie inflacji - CPI (Consumer Price Index)
Indeks CPI - mierzy koszt koszyka dóbr i usług konsumpcyjnych (konstruowany z uwzględnieniem ekonomicznego znaczenia każdego dobra).
Rodzaje inflacji
Według kryterium
Tempo wzrostu
Inflacja: umiarkowana, krocząca, galopująca, hiperinflacja
Według kryterium
Przyczyny
Inflacja: popytowa, podażowa
Inflacja umiarkowana - jednocyfrowa, powolny wzrost cen
Inflacja krocząca - kilkunastoprocentowa, wymaga kontroli BC
Inflacja galopująca -kilkadziesiąt procent, zniekształcenia w gospodarce, zanika funkcja cen, niepewność decyzji
Hiperinflacja - brak racjonalnych zachowań, bardzo szybki obieg pieniądza, ucieczka od pieniądza krajowego
Inflacja popytowa - zderzenie zbyt wielkich wydatków (AD) z ograniczoną produkcją(Y), jaka może być wytworzona przy pełnym wykorzystaniu zasobów.
Inflacja podażowa - wywołana ograniczona podażą zasobów lub wzrostem cen zasobów, co prowadzi do wzrostu kosztów wytwarzania.
Skutki inflacji
-Redystrybucja dochodów i bogactwa
-Drenaż podatkowy
-Utrata siły nabywczej dochodów
-Zjawisko „gorącego pieniądza”
-Korzyść wybranych osób
-Deprecjacja pieniądza
-Niepewność decyzji
-Utrudniony rachunek ekonomiczny
Przeciwdziałanie inflacji
-Polityka Banku Centralnego
-Polityka fiskalna
-Polityka cenowa
-Polityka podatkowa
-Polityka innowacyjna,
-Nakłady na B&R
-Restrukturyzacja gospodarki
TYPY GOSPODARKI RYNKOWEJ
a)neoliberalny - model anglosaski
Cechy modelu anglosaskiego:
-otwarcie na konkurencję, swoboda przepływu kapitału
-dążenie firm do szybkiego zysku
-duża rola giełdy w finansowaniu gospodarki
-przedsiębiorstwa stają się towarem przynoszącym zysk
-nacisk na szybkie zaspokajanie zysków akcjonariuszy
-ryzykowne przedsięwzięcia rynkowe
-powszechna komercjalizacja
-rozpiętość dochodów
-duża mobilność pracowników
-mały zakres ubezpieczeń społecznych
b) społeczny - model nadreński
Cechy modelu nadreńskiego:
-znacząca rola banków - splot interesów banków i firm
-zasada współodpowiedzialności akcjonariuszy, menedżerów, pracodawców, związków zawodowych
-realizacja zasady solidaryzmu społecznego
-rozszerzone funkcje przedsiębiorstw
-ostrożna akceptacja giełdy
-aktywna rola państwa w rozwiązywaniu problemów społecznych
c)socjaldemokratyczny - model państwa dobrobytu (model skandynawski)
Cechy modelu skandynawskiego:
-realizacja idei państwa dobrobytu
-silne państwo
-gospodarka mieszana
-demokracja polityczna
-wysoki udział sektora publicznego
-wysoki poziom świadczeń społecznych
d)wschodnioazjatycki - model japoński
Cechy modelu japońskiego:
-sprawność kapitału ludzkiego
-ekspansja firm i identyfikacja pracowników
-umiarkowana rozpiętość wynagrodzeń
-znaczny zakres pomocy społecznej realizowanej przez firmy
-wysoka stopa oszczędności
-wysoka stopa inwestycji
-ingerencja wspomagająca rozwój gospodarki
-agresywna ekspansja eksportowa
-strategia opanowywania rynków zagranicznych