Międzynarodowe prawo ochrony środowiska
Środowisko naturalne w świetle prawa międzynarodowego
Do najistotniejszych czynników oddziałujących na system prawa międzynarodowego należą te, które składają się na wolę państw w zakresie wykonywania suwerenności i sugerującą konieczność współpracy.
Konieczność współpracy obejmuje nowe podmioty prawa międzynarodowego:
organizacje międzynarodowe
społeczność międzynarodowa (w państwie zwana ludzkością), na którą to przechodzą prawa i obowiązki, które przysługują suwerenom (państwom).
Pojawia się nowy przedmiot regulacji - nie tylko przestrzeń powietrzna ale i kosmiczna.
Przedmiot regulacji prawnej stanowią obszary znane prawu m. narodowemu (przestrzeń powietrzna i ?......), ale poddane są reglamentacji. Pojawiają się sfery bezpieczeństwa, morskie obszary komunikacyjne.
Ale przede wszystkim: wzrost aktywności gospodarczej człowieka spowodował potrzebę międzynarodowego, maksymalnego wykorzystania zasobów naturalnych.
Zasoby naturalne - nie ma ścisłej definicji
Zasoby przyrody - składają się na elementy przyrody wykorzystywane przez człowieka w stanie naturalnym bądź w ramach procesów sztucznych lub naturalnych procesów, które przekształcają się w inne elementy przyrody.
Zasoby naturalne - tym terminem posługuje się Zgromadzenie Ogólne ONZ np. w:
1963 r. - przyznanie niepodległości krajom i narodom kolonialnym
1962 - rezolucja ZO ONZ w sprawie stałej suwerenności państw nad bogactwami naturalnymi
1974 r. - rezolucja ZO ONZ - Karta Ekonomicznych Praw i Obowiązków Państw
w konwencjach dotyczących prawa morza o szelfie kontynentalnym - konwencja Genewska
Powyższe konwencję mówią, że zasoby naturalne są to zasoby mineralne i inne zasoby nieorganiczne ziemi z organizmami żywymi.
Ten termin podkreśla znaczenie ekonomiczne obiektów przyrody i podkreśla zdolność człowieka do ich wykorzystania.
Środowisko naturalne:
Fizyczne i biologiczne otoczenie bez względu na to czy chodziło o środowisko naturalne, czy też środowisko będące wynikiem działalności ludzkiej.
Wskazuje to na niejednorodność otoczenia (środowiska) człowieka
Zaliczmy:
elementy o charakterze naturalnym
elementy powstałe w wyniku działania człowieka i trwale pozostające częścią jego środowiska (np. budowa drogi)
biosfera, litosfera, hydrosfera, atmosfera
fauna i flora
kopaliny
zasoby naturalne (te, które służą zaspokojeniu
zasoby leśne i wodne potrzeb gosp. ?....)
Kryzys ekologiczny
Pojawił się gdy nastąpiła przewaga możliwości człowieka nad wykorzystaniem środowiska, a zdolnością przyrody do odnawiania się jej zasobów. Pojawiła się świadomość zagrożenia i od tego powstała świadomość ekologiczna.
Rezolucja ZO ONZ
1968 r. - zwróciła uwagę na groźbę jaką niesie degradacja środowiska naturalnego dla realizacji praw człowieka. Utożsamianych z fizycznym, duchowym i społecznym rozwojem człowieka.
1969 r. - Deklaracja o Społecznym Postępie i Rozwoju: „Postęp społeczny i rozwój powinny zmierzać do ochrony i poprawy środowiska”.
VI. 1972 r. (Sztokholm) - Specjalna konferencja ONZ w sprawie ochrony środowiska. Zakończona podpisaniem deklaracji - 26 zasad stanowiących „dekalog” prawa międzynarodowego środowiska i normatywną postawą wszelkich legislacji (unormowań prawnych).
Podstawowym prawem człowieka jest prawo do życia w środowisku o jakości pozwalającej na życie w godności i dobrobycie (trzecia generacja praw człowieka).
W zasadzie tej uznano, że naturalne zasoby ziemi, włącznie z powietrzem, lądem, fauną, florą, składające się na naturalne środowisko stanowią wspólne dziedzictwo dla całej ludzkości .
Stany Zjednoczone zaproponowały aby uznać zasoby księżyca i innych ciał niebieskich za dziedzictwo ludzkości.
Suwerenność nad zasobami
KNZ - mówi o suwerenności i należy ją też stosować do zasobów.
Prawo państw do sprawowania stałej suwerenności nad zasobami naturalnymi oraz sposoby i formy wykonywania tej stałej suwerenności - jest to prawo pochodne od suwerenności państw.
Rezolucje ZO ONZ
1972 r. - rezolucja w sprawie suwerenności państw nad bogactwami naturalnymi. Nawiązywała do wcześniejszych rezolucji (od lat 50). Zaleciła zbadanie wykorzystania prawa państw do stałej suwerenności państw nad bogactwami naturalnymi.
?????? (za Boga się nie odczytam - jedno słowo, za to mam definicje tego słowa ) - respektowanie przez wszystkich prawa państw w zakresie sprawowania i wykonywania przez państwa stałej suwerenności nad bogactwami naturalnymi - bezwzględne!!
ZO ONZ uznało jako normę prawną, że wszystkie państwa mają niezbywalne prawo do swobodnego dysponowania swoimi zasobami i bogactwami naturalnymi.
Nowa kategoria podmiotu uprawnionego z tytułu norm prawa międzynarodowego (suwerenność i bogactwa) - nazwano „ludy i narody”
Ludzkość = ludy i narody
Ludzkość - ten podmiot ma spowodować, że będzie lepsze wykorzystanie wspólnego dziedzictwa ludzkości. (w normach prawnych unikało się reguł dot. prawa ludów i narodów - wynikało to z tego, że nie chciano wnikać w suwerenność państw).
Zasoby naturalne dzielone
Te elementy środowiska naturalnego wykorzystywane lub nadające się do wykorzystywania , które tworzą jedność biogeograficzną i przekraczają granice państwowe bądź jurysdykcje państwową. Taka jedność nie może być zniesiona lub usunięta.
Zasady użytkowania i dysponowania środowiska naturalnego
Obowiązki wszystkich państw w zakresie ochrony i wykorzystania środowiska naturalnego.
Międzynarodowa grupa ekspertów przygotowała raport (Genewa 1977) - 15 zasad skierowanych do państw odnośnie zasobów naturalnych dzielonych. (Jest również wiele rezolucji ONZ ZO).
Te 15 zasad podzielono na dwie grupy:
I grupa - zasady ogólne - pochodne z ogólnych zasad, względnie źródeł prawa międzynarodowego (Art. 34?)
1. zasada dobrego sąsiedztwa - zakazane jest wykorzystywanie terytorium swojego w sposób szkodliwy dla innego państwa.
2. zakaz nadużycia prawa - zakazuje używania prawa w sposób ograniczający prawa innych podmiotów
II grupa - zasady szczegółowe - stanowią element rozwoju prawa międzynarodowego dot. zasobów naturalnych.
Obowiązek współpracy w dziedzinie ochrony środowiska
Obowiązek informowania i konsultacji z państwami, z którymi dzielone SA zasoby, w sprawie wszelkich działań oddziałujących na ich stan naturalny.
Obowiązek zawierania umów w przedmiocie ochrony i eksploatacji zasobów (dwustronne, trójstronne)
Wolność badań naukowych służących ochronie środowiska
Obowiązek ostrzegania i informowania o zdarzeniach niebezpiecznych
Problem odpowiedzialności, prawnej międzynarodowej, za niszczenie i szkody w środowisku
Obowiązek pokojowego wykorzystania środowiska.
Międzynarodowe prawo ochrony środowiska
Raport Sekretarza Generalnego ONZ (1969) - Pt. „Człowiek i środowisko” w sprawie problemów środowiska naturalnego - Raport U. Thanta. - Zwrócił uwagę na ważny problem niszczenia środowiska naturalnego.
1972 r. Sztokholm - Konferencja ONZ w sprawie środowiska człowieka
- ochrona środowiska zaczyna być wielopoziomowym zadaniem
- coraz silniej ujawnia się współzależność zjawisk i kompleksowość elementarnych potrzeb człowieka
pojęcie środowiska wymagającego ochrony rozszerza się, co daje dodatkowo: powietrze, glebę, wodę, warunku mieszkaniowe, środowisko kulturalne itp.)
Środowisko Człowieka - ogół warunków niezbędnych do normalnego życia jednostki i społeczeństwa.
Prawo międzynarodowe zaczyna być stosowane do dziedzin zaliczanych dzisiaj do ochrony środowiska. (początek to właśnie konferencja w Sztokholmie).
Międzynarodowe prawo środowiska - może obejmować nie tylko normy mające na celu regulacje zanieczyszczeń i innych szkodliwych działań dla pewnego środowiska, ale też wszelkie przepisy, które mogłyby być powoływane dla zapobieżenia i eliminowania zanieczyszczenia środowiska.
Prawnicy międzynarodowi mówią, że Międzynarodowe Prawo Ochrony Środowiska to też Instytucje utworzone w oparciu o te normy, które pośredni służą ochronie środowiska. Nie tylko normy prawne.
Ocena przydatności narzędzi pod kątem prawa ochrony środowiska - Zapewnienie niezbędnej skuteczności.
* Art. 38 Statutu MTS
1. Umowy międzynarodowe (dwustronne, powszechne, regionalne, trójstronne itp.)
2. Uchwały organizacji międzynarodowych np. ONZ)
3. Zwyczaj międzynarodowy
4. Ogólne zasady prawa
5. Pomocnicze środki ustalania norm
6. Orzecznictwo sądów
Konwencja wielostronna (Paryż 1902) - O ochronie ptaków pożytecznych dla rolnictwa.
1911 - Waszyngton (początkowo dwustronna USA - UK) Konwencja o utrzymaniu i ochronie Fok Futerkowych.
Później wielostronna - Dołączyła Rosja i Japonia
Porozumienie o ochronie wód granicznych - 1909 r. między USA, a Kanadą
Prekursorami współczesnymi są dwie konwencje o zasięgu regionalnym.
Konwencja o ochronie fauny i flory w środowiskach naturalnych (1933 Londyn)
- po raz pierwszy przewidywała utworzenia parków narodowych
- oraz ścisłą ochronę pewnych zwierząt w Afryce
2. Konwencja o ochronie i utrzymywaniu naturalnych środowisk za zachodniej półkuli (1940 r. Waszyngton).
Lata 1950/60
Po zakończeniu II wojny światowej nasiliło się zawieranie porozumień wielostronnych:
- np. Francja, Belgia i Luksemburg: Porozumienie o przeciwdziałaniu skarzenia wód i rzek lub o ochronie konkretnych wód: Renu i jeziora Bodeńskiego.
Ustalenie norm dopuszczania zanieczyszczenia jeszcze w tych latach nie było.
- Także ochrona dotycząca środowiska morskiego: Konwencja o zapobieganiu zanieczyszczenia morza przez ropę (Londyn 1954).
- 1963 r. Moskwa - Układ o zakazie prób z bronią nuklearną w atmosferze, w przestrzeni kosmicznej i pod wodą.
- Konwencja o zakazie prób nuklearnych na Antarktyce (1958)
- Konwencje prawa morza (1958)
1. O zakazie zanieczyszczania oceanów przez ropę, rurociągi, substancje radioaktywne i dot. eksploatacji szelfu kontynentalnego.
2. O połowie i gospodarką żywymi zasobami mórz.
To były kroki milowe, które doprowadziły do ochrony środowiska.!!!!!
Problem świadomości i zagrożenia
- Ruch ekologiczny - zmiana koncepcji świata, w opozycji do społeczeństwa konsumpcyjnego. Objął wszystkie dziedziny życia oraz organizację międzynarodowe.
- 1968 (epoka hipisów i buntu młodzieży) - kilka dokumentów:
EWG - przyjęła deklarację o kontroli zanieczyszczenia powietrza. Uchwaliła Kartę Wód Europejskich.
Rada Europy - zostało podpisane porozumienie wielostronne o restrykcjach używanie detergentów w środkach piorących i czyszczących.
Algier - Afrykańska Konwencja o ochronie natury i zasobów naturalnych - zastąpiła konwencję Londyńską.
1 innowacja - zagadnienia nie tylko o ochronie i wykorzystaniu fauny i flory i gleby, ale szczegółowo zajęto się ochrona świata zwierzęcego - powoływanie rezerwatów, regulacja polowań, połowów
Ochrona wybranych gatunków zwierząt i roślin.
Uznanie konieczności ochrony zarówno środowisk zagrożonych gatunków jak i samych gatunków.
2 innowacja - zapisano specjalną odpowiedzialność państwa, na którego terytorium występują rzadkie gatunki fauny i flory.
1972 r. (Sztokholm) - od 1968 ZO ONZ zaaprobowało zwołanie konferencji nt. środowiska człowieka. Wiele organizacji zintensyfikowało swoją działalność i przygotowywało się do konferencji.
Pierwsza klęska ekologiczna - wypływ ropy z tankowca…
Tragedia ta skłoniła państwa do zajęcia się ochrona mórz - natychmiastowe działania.
6000 tyś. osób ze 133 krajów (bez Polski) - dokumenty końcowe:
- deklaracja o środowisku człowieka,
- 109 zaleceń, łącznie tworzących plan działania
- rezolucja, która zobowiązywała konkretne instytucje ONZ do konkretnych działań do strony prawnej i finansowej.
Zasady:
Fundamentalne prawo człowieka do wolności, równości i odpowiednich warunków życia w środowisku, które pozwalają na życie w godności i dobrobycie.
Człowiek ponosi wyłączną odpowiedzialność za ochronę i rozwój środowiska dla teraźniejszych i przyszłych pokoleń.
Surowcami naturalnymi ziemi SA nie tylko ropa i minerały, ale też woda, rośliny, zwierzęta. One powinny być chronione
Odnawialne surowce muszą mieć szanse na uzupełnianie się.
nieodnawialnych surowców nie wolno marnować.
deklaracja do szczególnej ochrony wód morskich
deklaracja co do działań na rzecz ochrony środowiska
związek między nie rozwojem krajów, a ochroną środowiska
podkreślono rolę instrumentalną prawa międzynarodowego
zwrócono uwagę na problem dot. znaczenia ochrony środowiska
kwestie odpowiedzialności i odszkodowań za szkody spowodowane przez podmioty zagraniczne. Ustanowiono normy i kryteria
3 zakresy tematyczne - w ramach planu:
program globalnej oceny środowiska
działania zarządzania środowiskiem
działania wspomagające
- informacja
- publiczna edukacja
- szkolenia
Podział obowiązków pomiędzy organizacje wyspecjalizowane ONZ
Utworzono organ - Program Narodów Zjednoczonych ds. Środowiska.
(07.04.2006)
Po 1972 roku (po konferencji w Sztokholmie) nastąpił dalszy rozwój prawa międzynarodowego ochrony środowiska. Zaczęły powstawać nowe instytucje, zaczęto mówić o ochronie środowiska.
1978 r. - konferencja o prawie morza (Jamajka, Montego Bay) - konwencja morza - obowiązek państw do chronienia morza jako globalnego zasobu.
1982 r. - podpisano Kartę Ekonomicznych Praw i Obowiązków Państw:
państwa są odpowiedzialne za ochronę i utrzymanie środowiska dla teraźniejszych i przyszłych pokoleń
państwa powinny powstrzymać się od polityki zagrażającej ochronie środowiska
państwa powinny dać wyraz swej odpowiedzialności przez realizację programów ochronnych.
W 1982 r. zostaje uchwalona ŚWIATOWA KARTA PRZYRODY - nowy etap rozwoju prawa ochrony środowiska
UNEP - zasady wykorzystania wspólnych surowców - program ONZ ds. Ochrony Środowiska. Obecnie odrębna organizacja.
Potwierdzenie prawa niepodległego państwa do eksploatowania zasobów w granicach własnej jurysdykcji, ale przy kontroli czy ta działalność nie ma negatywnego wpływu na środowisku w sąsiadującym kraju. A jeżeli tak to państwo ma obowiązek powiadomienia o tym fakcie i podjęcia współpracy dla uniknięcia ewentualnych katastrof.
Ochrona Przyrody:
Konwencja o torfowiskach o znaczeniu międzynarodowym (Ramsar - Indie 1971 r.)
Konwencja UNESCO o ochronie dziedzictwa kulturalnego i naturalnego (Kraków 1975 r. - Teatr im. J. Słowackiego)
Konwencja o utrzymaniu wędrownych gatunków (Bonn 1979 r)
Konwencja o międzynarodowym handlu zagrożonymi gatunkami fauny i flory (Waszyngton 1973 r.)
Zanieczyszczenie powietrza i jego wpływ na stan lasów i jezior
Konwencja o ochronie naturalnych środowisk w Europie, również dla Ameryki Północnej. (Genewa 1979 r.)
Konwencja o kurczeniu się warstwy ozonowej (Wiedeń 1985)
W 1988 katastrofa w Czarnobylu spowodowała, iż uchwalono (jedną z konwencji):
Konwencja o konieczności natychmiastowego powiadamiana o katastrofach nuklearnych i o pomocy w takich przypadkach.
1975 - utworzenie KBWE (OBWE) - w akcie końcowym odniesiono się do ochrony środowiska:
zgodzono się co do konieczności studiów nad problemami środowiska
zwiększenie efektywności działań krajowych i międzynarodowych w ochronie środowiska
sharmonizowano polityki narodowe w dziedzinie ochrony środowiska
Rada Nordycka (kraje Skandynawskie) - 1974 - w sprawie zanieczyszczenia z innych krajów (transfer zanieczyszczeń)
Konwencja o ochronie naturalnych środowisk dzikiej fauny i flory europejskiej oraz ich siedlisk ( 1979 r. Genewa - pod egidą Rady Europy)
- EWG zaczęła uchwalać programy działań ochrony środowiska
1974 r - Helsinki - (nowa) I Konwencja o ochronie wód Bałtyku
1982 r. II Konwencja o ochronie wód Bałtyku
ŚWIATOWA KARTA PRZYRODY
Propozycja uchwalenia Karty wyszła od obecnego wtedy prezydenta Zairu.
Światowa Unia Ochrony Przyrody przygotowała tekst np.
ludzkość częścią natury
każda forma życia jest unikalna i ważna
stabilność i jakość przyrody, zachowanie naturalnych zasobów
szacunek dla przyrody
KONFERENCJA MIĘDZYNARODOWA (1992 r . Rio de Janerio) - Szczyt Ziemi
Po raz pierwszy dali o sobie znać antyglobaliści
środowisko i rozówj
jednomyślnie przyjęto globalny program działań pod nazwą „Agenda 21” - program działań na lata 1993 - 2000)
ŹRÓDŁA MIĘDZYNARODOWEGO PRAWA OCHRONY ŚRODOWISKA
Konwencje międzynarodowe (ponad 1000) do tego wielostronicowe umowy międzynarodowe - wielostronne, które mają po kilka klauzul posiadających przepisy o ochronie środowiska.
Np. dwie konwencje Genewskie o ochronie ofiar wojny - do tego protokoły i jeden z nich nosi tytuł: prot. 1 Konwencji Wiedeńskiej dotyczy „Ochrony ofiar międzynarodowych konfliktów zbrojnych” - jedno z postanowień zakazuje metod lub środków, które mogą spowodować długotrwałe, o szerokim zasięgu i bardzo niebezpieczne zniszczenie środowiska.
Program ONZ UNEP - 8 Konwencja dotycząca regionów morskich np. Konwencja dot. Morza Śródziemnego, Zatoki Perskiej itp.
Umowy międzynarodowe mające szczegółowe charakterystyki ochrony środowiska:
np. o środkach zaradczych - one ingerują w prawo wewnętrzne państwa poprzez narzucenie kontroli emisji zanieczyszczeń oraz poprzez regulowanie eksportu i importu produktów niebezpiecznych.
Np. umowy, które dot. mechanizmów nadzoru. Państwa powinny zobowiązania międzynarodowe wypełniać w dobrej wierze.
Inne np. system raportów:
System raportów nakładających na państwo obowiązek wydawania okresowych zestawień, w których kraj podaje źródła i przepisy prawa w danej dziedzinie. Ten raport kieruje się do specjalnego organu międzynarodowego, który później te dane sprawdza.
Np. Konwencja o handlu międzynarodowym gatunkami zagrożonymi - nakłada obowiązek protokołowania wszystkich transakcji dot. gatunków chronionych. Do tego dołączane powinny być statystyki i zestawienia roczne. - te raporty pomagają określić org. Międzynarodowym najbardziej zagrożone gatunki.
Np. Konwencja Bazylejska w sprawie niebezpiecznych odpadów - nadzoruje Sekretariat ONZ.
Procedury załatwiania tych umów, które zostały podpisane - modyfikacja, zmiana, nowelizacja traktatów.
Rozwiązania:
Rozdzielić ogólne przepisy prawne na dwie części
część ogólna (niezmienna)
część szczegółowa (np. aneks, załącznik do umowy gdzie będzie można zmieniać np. normy emisji CO2) - możliwość szybkich poprawek.
Programy i plany działania - umowy określają szczegółowe obowiązki dla stron. W
niektórych dziedzinach ochrony środowiska jest trudno sprecyzować takie obowiązki - np. zanieczyszczania powietrza pochodzi z odległych źródeł przenoszonych prze wiatr - rozwiązaniem jest zdefiniowanie pewnych programów badań np. nakładanie na państwa obowiązku monitorowania zjawisk.
Problemy związane z mechanizmami i organami współpracy
tworzenie form instytucjonalnych
tworzenie struktur nadzorujących np. lokalne organy środowiska
struktury, które kontrolują lokalne organy
organy arbitrażowe (ważna funkcja)
Zwyczaj
Tworzenie norm prawnych na podstawie zwyczaju na początek wydaje się nierealne (szczególnie przy ochronie środowiska). Tworzenie prawa w oparciu o praktykę państw w przeszłości: np. prawo państw do wykorzystania i ochrony zasobów morskich należących do ich strefy. Konieczność udzielania informacji, w których podobne wydarzenia mogłyby mieć miejsce, a to się wiąże ze zwyczajem międzynarodowym bo dot. przepływu informacji.
Np. Zasada nieudostępniania swojego terytorium do spowodowania zanieczyszczenia środowiska przez inne państwo.
Ogólne przepisy prawa (ok. 3000)
Np.
zapobieganie niszczeniu środowiska
ochrona zagrożonych gatunków
prowadzenie działań mających na celu przywrócenie równowagi środowisku
Orzecznictwo sądów, doktryna
Orzeczenia MTS - ważna rola dot. zanieczyszczenia wód, emisji spalin.
NOWE ŹRÓDŁA PRAWA
Organizację międzynarodowe (duża rola) - rezolucje, deklarację - mogą być
rezolucje wiążące - 3 organizację mogą wydawać reguły wiążące dotyczące ochrony środowiska:
ONZ ze szczególnym uwzględnieniem Rady Bezpieczeństwa (np. Konwencję zakazujące militarnego lub wrogiego użycia dla środowiska technik modyfikacyjnych)
OECD - podejmuje decyzję wiążące członków OECD (np. Nadzorowanie zatapiania radioaktywnych odpadów. Wymiana informacji i chemikaliach. Nadzorowanie produkcji energii atomowej).
UE - Dyrektywy, Rozporządzenia, Decyzje
rezolucje niewiążące
Moralny, etyczny wymiar
zalecenia
rekomendacje
Adresowane od organizacji Pozarządowych do swoich członków. Wskazują pewne działania w danej sytuacji (np. relacja pomiędzy środowiskiem a ekonomią)
programy działań - określają działania w pewny okresie czasu - kierowane do rządów i do organizacji międzynadowych
deklaracje - podejmowane na zakończenie konferencji międzynarodowych. Nury, którymi państwa powinny dążyć.
28.04.2006 r.
OCHRONA ŚRODOWISKA W UE - charakterystyka , polityka UE
Geneza:
1972 r. szczyt szefów państw w Paryżu - uchwalono deklarację wzywającą wszystkie organy wspólnot do działania w zakresie ochrony środowiska (I program)
Zasadnicze znaczenie miała konferencja Ministrów ochrony środowiska (Bonn, październik 1972 r.) - Określono podstawowe zasady przyszłej polityki ekologicznej.
zasada prewencji - zasada zapobiegania powstawanie zanieczyszczeń
zasada wskazująca wzajemne relacje pomiędzy ochroną środowisk, a rozwojem gospodarczym
1973 r. - Rada Unii zaakceptowała te zasady wraz z I programem działania.
(Prawo pierwotne)
Problem - zakres kompetencji wspólnot europejskich w zakresie ochrony środowiska (w traktacie Rzymskim nic nie było odnośnie ochrony środowiska). Ale była wola polityczna, aby działać w zakresie ochrony środowiska.
Podstawy zawarto w JAE
Wprowadzono tytuł „Środowisko naturalne” - określono podstawowe cele w ochronie środowiska:
zachowanie, ochronę i poprawę jakości środowiska i zdrowia ludzkiego,
racjonalne wykorzystanie zasobów naturalnych.
Traktat z Mastricht
Potwierdził wszystkie problemy, które zawierał JAE.
Zrównał dążenie do zachowania czystego środowiska w podstawowym celem jakim jest osiągnięcie i utrzymanie trwałego rozwoju gospodarczego UE.
Zwrócił uwagę na priorytetowe zadanie wspólnot: Wspólnoty mają wspierać działania na poziomie międzynarodowym, które dotyczyć będą problemów środowiska.
(Prawo wtórne)
Akty prawa wtórnego:
Podstawowy instrument w polityce ochrony środowiska UE to Rozporządzenia i Dyrektywy
Dyrektywa RU - dotyczy oceny oddziaływania na środowisko - Nakładała na państwa członkowskie zapewnienie, że wszelkie przedsięwzięcia zarówno publiczne jak i prywatne muszą być przedmiotem oceny oddziaływania na środowisko, przed wydaniem zezwolenia na ich realizację.
Dyrektywa Rady dotycząca swobodnego dostępu do informacji nt. środowiska - zobowiązywała państwa członkowskie do stworzenia rozwiązania, które ułatwiają udzielanie informacji i zapewnią publikację ogólnych informacji o stanie środowiska.
Rozporządzenie Rady dotyczące powołania Europejskiej Agencji ds. Środowiska i Europejskiej sieci Informacji - jedno zadanie: gromadzenie i udostępnianie informacji nt. jakości środowiska.
Rozporządzenie Rady dot. działań w zakresie tak zwanych przeglądów ekologicznych.
Rozporządzenie Rady ustanawiające zasady oznakowania ekologicznego w krajach UE.
☺Programy działania w zakresie ochrony środowiska wyznaczają programy działania
I program na lata 1973 - 1975 r. - obejmował następujące obszary badawcze:
identyfikacja substancji zanieczyszczających, którym postanowiono nadać priorytety (azbest, ołów, siarka, tlenki węgla, fenole, wanad)
określenie konieczności wprowadzenia standardów dotyczących jakości środowiska, produktów, procesów (standardy emisji, kryteria jakości)
poprawa jakości środowiska i przeciwdziałanie wyczerpywaniu się zasobów naturalnych, ochrona środowiska pracy
II program na lata 1976 -1981 - określenie polityki WE w zakresie ochrony środowiska
redukcja zanieczyszczeń
racjonalne wykorzystanie środowiska i jego zasobów
poprawa jakości środowiska
wysunięto postulat (po raz pierwszy) o ochronie wód morskich oraz o ochronie prze hałasem
ochrona fauny i flory
III program działania na lata 1982 - 1986 (różnił się od 2 programu)
włączono problematykę ochrony środowiska do innych sfer aktywności WE (do polityki rolnej, transportowej itp.)
skoncentrowano się na tworzeniu bazy informatycznej o stanie oddziaływania na środowisko.
IV program na lata 1987 do 1992 r.
koncentracja na kontroli zanieczyszczeń - szczególna uwaga na źródła i analiza procesów emisji oraz uwaga na działania prowadzone do ograniczenia zanieczyszczeń powietrza i wód
pojawiła się nowa dziedzina w UE - biotechnologia
problem gospodarowania odpadami (zbieranie, transport, regeneracja i usuwanie odpadów, łącznie z odpowiednim utrzymaniem miejsc składowania).
V program na lata 1993 - 2000 - nosi tytuł: „W kierunku zrównoważonego rozwoju”
uczynił ekorozwój zadaniem priorytetowym (zrównoważony rozwój)
potwierdził to Traktat Amsterdamski
Zintegrowane podejście do zwalczania zanieczyszczeń
Redukcja konsumpcji energii ze źródeł nieodnawialnych
Poprawa zarządzania ruchem poprzez rozwijanie czystych rodzajów transportu
Poprawa zdrowia, bezpieczeństwa (szczególnie w relacji do zarządzania ryzykiem przemysłowym, bezpieczeństwem nuklearnym i ochroną przed promieniowaniem)
W celu poprawienia świadomości ekologicznej: zbudowanie systemu edukacji poprzez włączenia do programu nauczania, na wszystkich szczeblach, przedmiotów związanych z ochroną środowiska.
* Narzędzia służące do realizacji polityki WE w zakresie ochrony środowiska
instrumenty prawne
instrumenty ekonomiczne i fiskalne (opłaty i podatki, zachęty podatkowe - kształtują zachowanie ze strony państwa, pomoc państwa - subwencje)
przeglądy ekologiczne + instrumenty wspomagające (rzetelne informacje, edukacja, organizacja szkoleń zawodowych np. zarządzanie środowiskiem)
* Pewne sektory gospodarki są priorytetowe:
transport, rolnictwo, przemysł, turystyka, energia.
VI program na lata 2001 - 2010 - tytuł: „Środowisko 2010, nasza przyszłość, nasz wybór”
główny cel - generalna poprawa stanu środowiska w UE i poprawa jakości życia
zadaniem tego programu jest pełne dostosowanie wymagań ochrony środowiska do innych polityk sektorowych wspólnoty
stabilizacja koncentracji atmosferycznej gazów cieplarnianych na takim poziomie, który nie będzie powodował nienaturalnych zmian w klimacie ziemi.
PRIORYTETY:
zwiększenie bezpieczeństwa odpadów, które są ciągle wytwarzane
preferencyjne traktowanie recycling (odzysk)
unieszkodliwianie odpadów najbliżej miejsca wytworzenia.
Europejska strategia zrównoważonego rozwoju
dokument strategiczny (2001 r.) opracowany i przyjęty przez KE. Składa się z 4 częsci
1 część - definicja rozwoju zrównoważonego i ogólne wiadomości
2 część - opis działań jakie należy podjąć w związku z osiągnięciem zrównoważonego rozwoju w krajach Unii i poza nią.
3 część - daje wytyczne co do ustalania celów i obszarów priorytetowych
4 część wdrażanie tej strategii i przegląd jej postępów
Są tam metody pracy organów UE i wskaźniki będące miarą postępu - osiągniecie tego rozwoju ma charakter globalny, nie tylko europejski
emisja gazów cieplarnianych, które powodują globalne ocieplenie klimatu
bieda, która wpływa i na zdrowie i na życie człowieka
problem starzenia się społeczeństw powodujący zwolnienia tempa gospodarczego
utrata bioróżnorodności w Europie (np. gleba) - czerwona lista zagrożonych gatunków roślin i zwierząt
rozwój motoryzacji, który doprowadza do zanieczyszczeń
Inwestycje w technologie i badania naukowe. Udoskonalenie przekazu inf. pomiędzy ludźmi biznesu, politykami ze społeczeństwem.
Agenda 21 (lub 2001) - opracowanie na poziomie lokalnym systemu edukacji.
Zarządzanie zasobami naturalnymi - zachowanie bioróżnorodności do roku 2010.
Wprowadzenie zrównoważonego systemu rybołówstwa.
Ochrona i rewitalizacja ekosystemów.
Problem systemu transportu 9udoskonalenie) - w kierunku żeglugi śródlądowej i transport koleją.
Propozycja powołania nowego organu „Komitetu Zrównoważonego Rozwoju: - ma zająć się wdrażaniem zasad tego rozwoju do polityk rolnych, transportowych WE.
UE do roku 2008 zobowiązała się, że wprowadzi globalny monitoring ochrony środowiska i bezpieczeństwa.
DOSTOSOWANIE POLSKI DO POLITYKI WE
Od początku lat 90-tych aktywna polityka PL w zakresie ochrony środowiska
Pierwsze dokumenty:
1 polityka ekologiczna (1991 r.) - nastąpiło również podpisanie układu stowarzyszeniowego z WE
2 polityka ekologiczna
Polityka ekologiczna państwa na lata 2003 - 2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007 do 2010 r.
Traktat akcesyjna - tam też zobowiązujemy się do realizacji polityki ochrony środowiska (ambitne cele - gorzej z realizacją)
Obszar negocjacyjny - także było środowisko - oprócz przyrody były też inne problemy
jakość wód
jakość powietrza
gospodarka odpadami
bezpieczeństwo jądrowe i ochrona przed promieniowaniem
chemikalia
organizmy zmodyfikowane genetycznie
zanieczyszczenia przemysłowe
(trudno się negocjowało)
Uzyskaliśmy 9 okresów przejściowych
oczyszczanie ścieków komunalnych (graniczna data 2010 r.)
zintegrowane zapobieganie zanieczyszczeniom (do XII 2010 r.) - 65 zakładów w PL, które zanieczyszczają wody i glebę
opakowania i odpady (XII. 2007)
składowiska odpadów (1. 07.2012)
zanieczyszczenie przez niektóre substancje odprowadzane do wody (XII 2007)
redukcja zawartości siarki w paliwach płynnych (XII 2006)
nadzór i kontrola przesyłania odpadów w obrębie WE i poza jej terytorium (XII 2007)
emisja dwutlenku siarki (XII 2015)
emisja pyłów (XII 2017)
emisja tlenków azotu (do XII 2017) - dla elektrowni i elektrociepłowni wg zał. Listy.
Po 2001 r., po analizie prawa wspólnotowego i przyjęcia go, PL wystąpiła o dodatkowe okresy przejściowe. Negocjacje PL i UE wykazały, że ochrona środowiska wymaga bardzo dużych nakładów finansowych (ok. 120 mld. Zł. w ciągu 10/15 lat).
wykład z 09.06.2006r.
Nowa metoda badań ochrony środowiska wyszła z USA; można ją określić że jest od zasobów do ich odzyskania.
Omawianie norm odbywa się o rzeczywisty cykl życia człowieka tzn. od wydania pozwolenia na eksploatacje zasobów poprzez jego wydobycie, przetworzenie, aż do pozbycia się odpadów.
Dotychczas rozwijały się 2 dziedziny prawa:
prawo dot. zasobów naturalnych
prawo dot. zmniejszania zanieczyszczeń środowiska
Prawo zmniejszania zanieczyszczeń środowiska, prawo to zamiast koncentrować się na zrównoważonym rozwoju to koncentrowało się na zwalczaniu zanieczyszczeń w końcowej fazie produkcji.
W efekcie pojawiła się duża ilość aktów prawnych, ustaw połączonych metodami.
Nowa metoda pozwala lepiej przyjrzeć się poszczególnym cyklom życia człowieka i uzupełnić przepisy i metody ochrony środowiska i skutki na poszczególnych etapach. Większość spraw rozpoczyna się decyzją o pozyskiwaniu surowców X, a kończy się na etapie eksploatacji produktów.
Prawodawstwo możemy zgrupować w 3 sfery:
prawo odnoszące się do wydobycia surowców - od pozwolenia na wydobycie do jego pozyskania
decyzje dot. wyłączenia pewnych obszarów
decyzje dot. pozwoleń na eksploatacje surowców
decyzje dot. procesów pozyskiwania surowców
prawo odnoszące się do zasobów w procesie przetworzenia ich na produkty
decyzje dot. przetworzenia odpadów
decyzje dot. zanieczyszczenia wody i powietrza
prawo dotyczące szkód wyrządzonych środowisku i ponownej asymilacji (ich naprawy)
4 ustawy amerykańskie:
o czystym powietrzu
kontroli zanieczyszczeń wody
zdrowej wodzie pitnej
ochronie zasobów i odzyskiwaniu surowców wtórnych
Ustawy nr 1-3, istnieje upoważnienie dla urzędu ochrony środowiska (federalny) o ustaleniu minimalnych standardów ochrony środowiska
Ustawa nr 4, ustanowienie minimalnych standardów surowców niebezpiecznych dla środowiska
Cele ochrony środowiska w USA
ochrona zdrowia
zrównoważony rozwój
Instrumenty prawne w USA służące ochronie środowiska:
standardy nakazowo - kontrolne
rozwój nauki i nowych technologii
fundusz społeczny na likwidacje szkód
bodźce ekonomiczne
sankcje karne
Odpowiedzialność za szkodę ekologiczną w prawie międzynarodowym:
Konstrukcja prawa do środowiska jako jedno z praw człowieka
1972 rok Sztokholm (ZO ONZ), po raz pierwszy pojawiła się taka konstrukcja - prawo 3 generacji
Osobie fizycznej przysługują prawa podmiotowe do ochrony środowiska - prawa podmiotowe:
prawo zwracania się do sądów, organów administracyjnych z roszczeniami o wstrzymanie działalności szkodzącej środowisku lub odszkodowanie
prawo występowania w charakterze świadka ochrony środowiska
prawo występowania jako eksperta ochrony środowiska
prawo wnoszenia wniosków, postulatów, petycji do organów ochrony środowiska
prawo do równego traktowania przed sądem innego państwa
prawo do równego odszkodowania
prawo cywilne
środki publiczno-prawne - 2 rodzaje:
środki administracyjne
środki karne
czyli zakazy i limity - w konwencjach nic nie ma o rozstrzyganiu sporów i nie ma nic o sankcjach.
* Australijczycy powoływali się na Powszechną Deklarację Praw Człowieka oraz na Pakty Praw Człowieka w sprawie ochrony Środowiska - sprawa dot. próby z bronią jądrową (Atol Murruto) oprotestowany przez Australię - Trybunał nie ustosunkował się do tego problemu
* Fundacja Niemiecka w Alzacji (fabryka potasu), zanieczyszczenia wód Renu - sprawa w ETS - również nie ustosunkowano się do tego problemu
* Stosunki Kanada, a USA, osoby prywatne wniosły pozwy przeciw USA w związku z zanieczyszczaniem powietrza (skutki transgraniczne)
* Prawo morskie
Osoby prywatne wniosły roszczenia przeciw zanieczyszczeniom obszarów morskich
Zbieg odpowiedzialności; w przypadku trnsgranicznym nie można wyegzekwować od osoby to wtedy odpowiedzialność przechodzi na państwo
W prawie polskim 3 rodzaje zanieczyszczeń:
zwykłe
poważne
katastrofalne (degradacja środowiska)
Poważne i katastroficzne - takie, które prowadzą do nieodwracalnych zmian w środowisku.
W PL brakuje uregulowania z sąsiadami dot. odpowiedzialności za szkody powstałe, gdy brak takich uregulowań to przechodzi się do zwyczaju międzynarodowego (np. ani jednej umowy dot. odpowiedzialności za szkody spowodowane przez inne państwo - zwłaszcza Czechy)
Zanieczyszczenie wód - norma zwyczajowa.
Normy prawa międzynarodowego - prywatnego nakładaja możliwość egzekwowania tego prawa i uzyskania odszkodowania.
Odpowiedzialność karna za degradacje środowiska
prof. Wojciech Radecki, Wrocław, rozdział w kodeksie karnym dot degradacji środowiska
normy traktatu dot ochrony środowiska morskiego
normy traktatu dot prawa wojennego
odpowiedzialność cywilna, prof. Jan Łupuski i Godecki
Odpowiedzialność za zanieczyszczenia środowiska jest na zasadzie ryzyka a nie winy.
Konwencja międzynarodowa:
odpowiedzialność cywilna za szkody w środowisku morskim
Skutki odpowiedzialności cywilnej za degradację środowiska:
RESTRYKCJE, np. nakazanie zarybienia, odszkodowanie pieniężne
ODSZKODOWANIE (pieniężne) - trudno wyrazić materialnie szkody w środowisku (np. zeszpecenie krajobrazu)
Edukacja ekologiczna:
-Rola prawa w ochronie środowiska w edukacji ekologicznej - obszar relacji pomiędzy człowiekiem, grupa ludzi, a środowiskiem
edukacja formalna (szkoła, uczelnia, lekcje) i nieformalna (przy okazji innych działań)
ustawy o ochronie środowiska - zwracają uwagę na obowiązek współdziałania w ochronie środowiska.
środki masowego przekazu - obowiązek nałożony na środki masowego przekazu.
prawo
obowiązek edukacji
3 poziomy regulacji norm w PL:
zespół norm ochronnych, których celem jest ochrona zdrowia człowieka i wartości środowiska naturalnego
zespół norm regulujących gospodarowanie zasobami przyrodniczymi
zespół przepisów proceduralnych regulujących stosowanie prawa materialnego
Rola prawa w edukacji ekologicznej ulega zwiększeniu, warunek przepisy prawne muszą być czytelne dla adresata. Nie powinno się mnożyć tych przepisów.
Edukacja ekologiczna może pomagać w rozwiązywaniu konfliktów lokalnych - czasem większą ma moc niż prawo.
Prawo sankcjonuje sprawę naruszenia ochrony środowiska, natomiast edukacja ma na celu niedopuszczenie do naruszenia ochrony środowiska.
1