1.DEFINCJA GLEBY - integralny system ekosystemu ,jest to wierzchnia cześć
litosfery objęta procesami wietrzenia fizycznego i biochemicznego zdolna
do utrzymania szaty roślinnej.
2.CZYNNIKI GLEBOTWÓRCZE
1.Skała macierzysta
2.Warunki klimatyczne
3.Stosunki wodne
4.Rzezba i procesy morfogenetyczne
5.Świat roślin i zwierząt
6.Działalność człowieka
7.Czas
Środowisko abiotyczne-nieożywione
Środowisko biotyczne-ożywione
Gleba jest pośrednikiem pomiędzy tymi dwoma środowiskami
3.FUNKCJE GLEBY W ŚRODOWISKU
1.Funkcja produkcyjna-gleba bierze udział w obiegu materii i energii
w ekosystemie, gleba jest bazą dla produkcji rolniczej.
Żyzność gleby jest to zdolność do dostarczania roślinom wody i składników
odżywczych.
Produktywność gleby-jest to ilość biomasy która może być wytworzona
w ciągu roku na jednostce powierzchni
Urodzajność-to jest efektywny plan, który uzyskuje się w danym roku
na jednostce powierzchni
2.Funkcja hydrologiczna-retencjonowanie wody, oznacza to zatrzymywa
nie , magazynowanie na pewien czas
3.Funkcja ochronna-gleba ma zdolności Sorpcyjne- w glebie mogą być
zatrzymane substancje chemiczne w tym zanieczyszczenia - niektóre zagraża
jące człowiekowi. Rozkład niektórych subst. toksycznych np.:węglowodory
aromatyczne.
4.Funkcja krajobrazowa-to jest kształtowanie różnorodności ekosystemów
Rozwój działalności ludzkiej jest uwarunkowany przez rolnictwo.
5.Funkcja dokumentacyjna-gleba jest księgą, w której zapisana jest
działalność ludzka.
4.CZYNNIKI GLEBOTWÓRCZE
1.Skała macierzysta-nie wszystkie skały są twarde, zwięzłe ale także luzne:
less piaski fluwloglacjalne, gliny. Gleby tworzą się na zwietrzelinie skały
i sama część tej zwietrzeliny jest np.: strzegom, strzelin. Skałą macierzystą
dla gleb jest zwietrzelina. Uziarnienie gleby- czyli to z jak dużych cząstek
gleba się składa. Skała macierzysta ma wpływ na proces przebiegu wietrze
nia .Pulchność gleby-urodzajne są gleby na popiołach wulkanicznych,
na lessach. Skała macierzysta jest podstawą dla gleby: tuf- popiół wulkan.
2.Warunki klimatyczne- klimat wpływa na warunki wietrzenia: składowa
termiczna , składowa wilgotnościowa.
Wietrzenie fizyczne- oznacz rozpad skały na mniejsze fragmenty
czyli dezintegracja
Wietrzenie chemiczne- biochemiczne, polega na zmianie składu
mineralnego skały. Może nastąpić mieszanie cząstek gleby profilu glebow.
Klimat warunkuje intensywność procesów biologicznych , warunki
Klimatyczne negatywnie wpływają na rolnictwo. Zasolenie jest dużym
problemem: Bliski wschód, Afryka pn., Iran, Syria
3.Stosunki wodne- to co hamuje rozwój gleby to niedobór lub nadmiar
wody. Nadmiar wody powoduje wolniejszy rozkład martwych części
organicznych np.: torfienie, inny przebieg procesów biochemicznych.
Niedobór powoduje zwolnienie aktywności biologicznej gleby
4. Rzeźba i procesy morfogenetyczne- procesy te wpływają na erozję
i niszczenie gleby, niższy poziom próchniczy gleby, gleba może być
nadbudowywana przez akumulacje np.: gleby deluwialne
Stopniowe przemieszczanie w obrębie profilu glebowego.
5.Świat ożywiony- inicjuje powstawanie gleby. Rośliny powstają
w równowadze z glebą. Obieg materii w ekosystemie jest zrównoważony.
Ten wpływ jest obustronny. Bytuje w niej specjalny zespół organizmów
Edafon ( krety, skoczogonki, bakterie itd.
6. Działalność człowieka- człowiek na przestrzeni wieków wykorzystywał
glebę.
Degradacja gleby- wywołanie zjawisk erozji ( ułatwienie)
Skażenie gleby- metale ciężkie, środki chemiczne, subst. ropopochodne
Agradacja- polepszenie właściwości gleby , można przeprowadzać
Meliorację- stosunki wodne, nawożenie mineralne i organiczne, uprawa
( oranie, kultywacja itd., poprawa napowietrzenia)
Industroziemne i Urbanoziemne - gleby powstałe przy udziale człowieka.
7.Czas - wieńce w Tatrach - ślad po ostatnim zlodowaceniu, bielice mogą powstawać w kilkaset lat.
5. HISTORIA GLEB
Starożytność ( w czym roślina żyje, zainteresowanie glebą), z punktu
użytkowego . Teofrast dzielił gleby ze względu na ich wartość użytkowa.
Z powodu konieczności prowadzenia prac irygacyjnych- nawadniających
Wprowadzono bonitację gleb - określenie użyteczności gleby. W końcu
18 19 wieku- pierwszy etap rozwoju wiedzy o glebie, humus- próchnica.
Liebig- rośliny pobierają z gleby składniki nieorganiczne. Wasil
Dokuczajew 1846- 1903- rozpoczął myśl, że na glebę należy popatrzeć
W miejscu gdzie ona występuje. Prekursor gleboznawstwa w Polsce
Miklaszewski - pierwszy opisał gleby -gleby ziem polskich-,-gleby polskie
opracowanie kartograficzne.
I U N G Puławy-instytut uprawy i nawożenia gleby
Gleboznawstwo stosowane-chemia rolna, praktyczne, melioracja( nawod
nienie, odwodnienie), prace rekultywacyjne
Gleboznawstwo genetyczne- geneza gleby i jej właściwości,
Systematyka gleby( nazwania tej gleby).
Kartografia gleby- jak przestrzennie ująć gleby, zagrożenia i ochrona.
6. SKŁAD GLEBY
1. Części stałe-a) części mineralne: minerały pierwotne, minerały wtórne
b)części organiczne: obumarłe części roślin i zwierząt, próchnica glebowa
2.Faza ciekła- roztwory glebowe
3.Powietrze glebowe
AD.1 MINERAŁY PIERWOTNE
Czyli te które nie zwietrzały, kwarc SiO2 - dominujący minerał w glebie, jest bardzo często występujący w różnych skałach i również jest odporny na wietrzenie chemiczne. Wyróżniamy następujące minerały pierwotne: skalenie,skaleniowce,łyszczyki, pirokseny, amfibole, oliwiny.
Mamy doczynienia z dwoma rodzajami wietrzenia:
WIETRZENIE FIZYCZNE-(rozdrabnianie), jest procesem, który ułatwia wietrzenie chemiczne. W ostatecznym efekcie powstają trwałe minerały takie jak kwarc, mogą powstać minerały ilaste.
MINERAŁY ILASTE- one decydują o właściwości gleby def. Minerały ilaste( warstwowe).
Rodzaj powstania minerałów ilastych zależy od warunków klimatycznych jak i warunków chemicznych .Cechą charakterystyczną jest ich budowa warstwowa Główny element minerałów ilastych ponieważ są czterościenne i ośmiościenne i te warstwy rozciągają się w dwóch warstwach. Warstwy łączą się w pakiety Minerały ilaste posiadają ładunek elektryczny( na ogół ujemny, czuli będą przyciągały to co ma ładunek dodatni np.: kationy. Mając ładunek ujemny będą również przyciągały wodę.
NAJWAŻNIEJSZE MINERAŁY ILASTE W GLEBIE
Kaolinit- ma budowę pakietu 1:1, ma strukturę stabilną
Illit- ma budowę pakietu 2:1, struktura stabilna
Montmoryllonit- 2:1, struktura labilna
Wermikulit- 2:1, struktura labilna
SORBOWANIE- jest to zatrzymywanie kationów, jest to zależne od tego jaki jest minerał, zatrzymywanie wody
Wpływ minerałów ilastych na glebę-pęcznienie i kurczenie, plastyczność, spoistość (struktura gleby).
Minerały ilaste są wykorzystywane do budowy różnych filtrów, są bardzo ważne dla ceramiki, inżynieria
SUBSTANCJA ORGANICZNA GLEBY
Tylko martwe rośliny, zwierzęta, korzenie są częścią gleby. W glebie mogą występować substancje niehumusowe (nie- próchnica)- są to substancje, które są efektem rozkładu martwej materii organicznej.
Humifikacja- częściowo rozłożone cząstki organiczne ponownie podlegają syntezie.
PODZIAŁ PRÓCHNICY WG. ROZPUSZCZALNOŚCI
Kwasy fulwowe- rozpuszczają się w wodzie, są bardzo mobilne w środowisku, barwa żółta
Kwasy huminowe- nie rozpuszczają się w wodzie, brunatne
Huminy- są kwasami, bardzo skondensowane związki chemiczne, czarne
WŁAŚCIWOŚCI PRÓCHNICY
- sorbowanie jonów
- sorbowanie wody
- łączenie się z częścią mineralną
- kompleksowanie jonów
- barwa od żółtej, brunatna do czarnej
ROLA PRÓCHNICY W ŚRODOWISKU
- zatrzymywanie wody i składników odżywczych
- detoksykacja
- wpływ na właściwości wodno- powietrzne
- wpływ na właściwości termiczne
Próchnica kompleksuje różne jony, chelaty- połączenia kleszczowe, najlepiej rozpuszczają się w glebie, materiał łatwo rozpuszczalny w wodzie. Intensywność mineralizacji zależy od wilgotności , najszybciej kiedy jest 80% wilgotności gleby .Skutki praktyczne - kiedy woda się gromadzi powstaje torf , ponieważ brakuje tlenu. Temperatura przy 0 C i poniżej procesy są bardzo wolne, największa aktywność jest przy ok. +30 C.
RODZAJE POZIOMÓW PRÓCHNICOWYCH GLEBY
-poziomy ektohumusowe- nadkładowe
- poziomy endohumusowe- właściwe
ROZTWÓR GLEBOWY- charakteryzuje się dużą dynamiką zjawisk
POWIETRZE GLEBOWE- ma zwykle dużo większą wilgotność, oscyluje 90% 100%, zawiera więcej CO2 niż powietrze swobodne . Skład powietrza glebowego zależy od tego czy jest dostęp powietrza, czy nie ma.
7. UZIARNIENIE
(skład chemiczny, skład grauullatyczny), wielkość cząstek wpływa na właściwości każdego utworu. Utwory zazwyczaj składają się z cząstek o różnej wielkości. Frakcja mechaniczna ( podział cząsteczek wg. Wielkości). Utwór ( udział cząsteczek o różnej wielkości, ile jakich jest w % masy).
8.FRAKCJA MECHANICZNA
Zbiór cząstek elementarnych (cząstki stałe- pojedyńcze ziarno lub fragmenty skał litych), których średnica zawiera się w pewnym przedziale wielkości.
9. GRUPY MECHANICZNE - istnieje wiele podziałów ( określenie jaki jest udział cząsteczek należących do poszczególnych frakcji).
- utwory kamieniste
- utwory żwirowe
- utwory piaskowe- mała ilość wody
- pyłowe- woda wsiąknie, nie ucieknie i zostanie, rośliny mogą długo ją pobierać
- iłowe- drobne, naładowane elektrycznie, przyciągają wodę, łączą się łatwo
- gliny- utwory różnoziarniste, mieszaniny
10.INFORMACJE O UZIARNIENIU
Wpływ uziarnienia na właściwości utworu.- właściwości wodno- powietrzne ( porowatość i jej struktura, przepuszczalność wodna i powietrzna, sorpcja wody , itp.:), mechanika gruntu (plastyczność, spoistość) , podatność na energię (wodna, eoliczna) , właściwości chemiczne pośrednio
Podatność na erozję- pył z kwarcu- są drobne, piasek- podatne, iłowe-łączą się i są mniej podatne na erozję.
Żyzne gleby- odpowiednia ilość wody i odp. wielkość cząstek.
11.STRUKTURA GLEBY
Cząstki łączą się tworząc strukturę gleby (agregaty to względne trwałe połączenia części drobniejszych. AGREGATY:
- mogą mieć różne kształty
- może nie być w ogóle agregatów- nie łączą się podatność na erozję
- cząstki mogą łączyć się za bardzo tworząc bryły
W obrębie agregatów ( we wnętrzu) mamy pory drobne, agregaty mogą mieć różną trwałość, mamy struktury o różnej genezie, różny kształt mówi o różnym procesie. Znaczenie struktury-decyduje ostatecznie o warunkach wodno- powietrznych gleby - jakie szczeliny, ile ich jest. Rośliny potrzebują tlenu w glebie do życia , korzenie muszą oddychać, powinny istnieć duże pory aby mógł przedostać się tlen i małe ( aby woda mogła zostać i być pobierana przez rośliny i żeby nadmiar wody mógł uciec ( dziurka w doniczce).
12.POROWATOSC GLEBY
( ile jest w sumie wolnych przestrzeni w glebie). Dla gleby jest najważniejsza struktura porowatości- ile wolnych przestrzeni o danej średnicy, najmniejsze odległości między cząsteczkami ( najlepsza możliwość),pory szerokie- woda ma mniejszą możliwość podsiąkania, pory wąskie- woda podsiąka wysoko.
13. RODZAJE WODY W GLEBIE
a). Para wodna- nie poruszają się z nią substancje chemiczne ciekłe
b)Woda cząsteczkowa ( molekularna) ( higroskopowa, błonkowata) - silnie przywiera do cząstek gleby( rośliny nie są w stanie jej pobrać - niedostępna dla roślin)
c).Woda kapilarna (przywierająca- zawieszona)- użyteczna, trzymana dzięki sile napięcia powierzchniowego, słabo związana aby rośliny mogły ją pobrać , właściwa- przesiąknełą od dołu w górę, przywierająca od góry do dołu.
d).Woda wolna ( grawitacyjna, przesiąkajaca, gruntowo- glebowa)- słabo trzymana przez glebę, łatwo przechodzi przez glebę w głąb.
SIŁA WIĄZANIA WODY W GLEBIE- działa ciśnienie, średnica porów, w jakim stopniu rośliny ciągną wodę.
14. OBECNOŚĆ WĘGLANÓW
a) rodzaje węglanów CaCO3
b) pochodzenie węglanów w glebie- znaczenie klimatu- jeżeli w skale z której powstają są węglany
c) ługowanie- składniki rozpuszczalne w wodzie są wymiatane na zewnątrz
d) znaczenie węglanów-są dobrym czynnikiem cementującym w glebie( duży wpływ na strukturę gleby), duży wpływ na pH - odczyn gleby
15.ODCZYN GLEBY
1. POCHODZENIE ODCZYNU- zależy od składu gleby, węglan podnosi odczyn gleby, chlorki podnoszą odczyn, jaki jest skład gleby taki jest odczyn.
2.PODZIAŁ GLEBY WG.ODCZYNU- klimat wpływa na pH gleby (ługowanie). Suchy ( ewaporacyjny)( zwrotnikowe, pustynie)- pH się zwiększa( zasadowe, słabo zasadowe), wilgotne( przemywy)- tendencja do zakwaszania, chlorki rozpuszczają się w wodzie.
3.ZNACZENIE ODCZYNU
1.PH wprost wpływa na rośliny, każda roślina ma swoje wymagane pH
2.Ilość organizmów żywych zależy od pH- poniżej 4 pH nie ma organizmów żywych( zbyt kwaśna, żle wpływają)
3. PH wpływa na przyswojenie makro- mikroelementów - wszystko co roślina może pobrać musi być rozpuszczone.
16. SORPCJA GLEBY
1.Zdolność gleby do zatrzymywania różnych składników
2.Rod\zaje sorpcji:
- mechaniczna- zatrzymywanie cząsteczek dużych jeśli pory są zbyt małe
- fizyczna-zatrzymywanie wody na powierzchni ciał stałych
- chemiczna-zatrzymywanie cząsteczek czasowo nierozpuszczalnych
- biologiczna-substancje są zatrzymywane w innych substancjach, ciałach, org. Żywych
- wymienna- fizyczno- chemiczna
3.Znaczenie sorpcji - W procesie sorpcji wymiennej biorą udział koloidy mineralne i organiczne, wykazujące ładunek elektryczny( minerały ilaste) .Dzięki swoim właściwościom zatrzymują różne jony( Ca 4+, Mg2+, Na+, K+, NH4+) , które są na tyle mało związane, ż e mogą być pobrane przez rośliny. Stanowią one zapas skład. Odżywczych dla roślin. Składniki zatrzymują jony wraz tymi jonami nazywane są łącznie KAPLEKSEM SORPCYJNYM GLEBY. Zjawisko sorpcji wymiennej umożliwia roślinom czerpanie z gleby niezbędnych mikro i makroelement. Skład kompleksu : próchnica, minerały ilaste, zależy od uziarnienia, odczyn jest związany z tym jakie składniki mineralne dostają się do gleby.
17.POWSTAWANIE GLEBY-ZAGADNIENIA OGÓLNE
- wietrzenie skały macierzystej
- dezintegracja
- powstanie minerałów wtórnych
- całkowite usuwanie produktów wietrzenia.
Akumulacja materii organicznej, przemieszczanie subst. w obrębie gleby, wzbogacenie gleby w składniki z zewnątrz. Profil gleby różnicuje się powstają poziomy genetyczne.
18. STREFOWOŚĆ WIETRZENIA
1.SKŁADOWA TERMICZNA-( od zmian temp. zależy wietrzenie)
2.SKŁADOWA WILGOTNOŚCIOWA- zależy od tego wietrzenie chemiczne bezpośrednie i pośrednie.
1. Klimat zimny, suchy i pół suchy - dominacja wietrzenia mrozowego- fizycznego i chemicznego, wieczna zmarżlina .
2. Klimat zimny wilgotny- tundra- kwaśne środowisko ze znacznym oglejeniem, wieczna zmarżlina, proces tialferyzacji.
3. Klimat umiarkowany- strefa leśna- mniejszy udział wietrzenia mrozowego, wietrzenie chem. wolne tlenki Fe, Al., powstawanie illitu, montmorylonitu, wietrzenie sialitowe
4. Klimat śródziemnomorski- rytmiczne wietrzenie chem. ale słabe usuwanie wolnych tlenków Al., Fe, powstanie illitu, montmoryllonitu, krystalizowanie hematytu, terra rossa, terra fucka.
5. Klimat gorący suchy- dominacja wietrzenia fizycznego, słabe wietrzenie chem. lakiery, polewy pustynne
6. Klimat gorący wilgotny intensywne wietrzenie chem. i fiz. , intensywne wymywanie, względnie wzbogacone w Al. Fe, powstawanie kaolinitu, lateryzacja.
19. PROCESY GLEBOTWÓRCZE
AKUMULACJA MATERII ORGANICZNEJ ZALEŻY OD:
poziomy ekto i endohumusowe zależą od klimatu, rozkładu, ilości tlenu. Wpływ rodzaju materiału oraz czynników zew. - w wodzie rozpuszczalne łatwo się rozkładają. Znaczenie poziomów próchniczych - wpływa na wszelkie właściwości gleby, oznacza intensywne życie org., duża sorpcja w poziomach próchniczych.
POZIOMY EKTOHUMUSOWE- nakładowe, zbudowane są ze słabo rozłożonej materii org.( ściółka leśna, ściółka łąkowa, butwina, torf )
ENDOHUMUSOWA- poziomy próchnicze- zbudowane głównie z części mineralnych.
20.BIELICOWANIE
-zakwaszanie i rozkład minerałów( głównie glinokrzemianów)- udział kwasów próchniczych, wypłukanie z górnej części profilu produktów rozkładu związki ( Fe, Al., SiO2, P, Mn)
-przemieszczenie ich w głąb profilu w związkach z próchnicą
- wytrącenie w poziomach zmycia
WARUNKI ZACHODZENIA BIELICOWANIA
- odpowiednio przepuszczalna skała macierzysta
- odpowiednio wilgotny klimat
- odpowiednia ilość kwasów fulwowych
MORFOLOGIA GLEBY BIELICOWEJ BIELICY
- poziom próchniczy O lub A
- poziom wymycia Ees
- poziom zmycia próchnicy i żelaza( różnych subst. mineralnych
- poziom wymycia żelaza Bfe
- poziom skały macierzystej C
21. BRUNATNIENIE
( proces wietrzenia intensywnego)- intensywne przemiany wietrzeniowe ( rozpuszczanie i wymywanie węglanów, tworzenie minerałów wtórnych, segregacja, usuwanie wolnych tlenków Fe i Al. Produkty przemian tworzą trwałe połączenia z próchnicą. Klimat w miarę umiarkowany, skała musi mieć odpowiednia ilość minerałów ilastych i nie może być za dużo wody.
22. PŁOWIENIE
( lesiważ, lessivage, ilmeryzacja)
-wypłukiwanie z górnej części profilu glebowego cząstek iłu bez chemicznego rozkładu min. Ilaste, tlenki i wodorotlenki Fe, Al., krzemionka itp.) GLEBA PŁOWA
- A poziom próchniczy
- Eet poziom wymycia subst. Ilastych
- Bt poziom wymycia subst. ilastych
- C poziom skały macierzystej
1. Klimat wilgotny - przewaga opadów na parowaniem
2. tylko na skałach porowatych
3. nie może zachodzić w obecności węglanów
4. dwoistość, górna część bardziej przepuszczalna dolna mniej
SKUTKI PŁOWIENIA- porowatość wzrasta, Bt ulega zagęszczeniu, górna część gleby jest bardziej przepuszczalna, dolna jest zagęszczona. Woda na początku szybko wsiąka, natrafia na poziom zagęszczony i woda zatrzymuje się.
22.. OGLEJENIE
Nadmiar wody powoduje niedostatek tlenu ( warunki redukcyjne) . Niektóre substancje zmieniają stopień utlenienia i staja się rozpuszczalne w wodzie min. Fe, Mn. Ponowne natlenienie powoduje powrót do poprzedniego stanu, ale wytracające się substancje mają tendencje do koncentracji..
GLEBA GRUNTOWO-GLEJOWA GLEJOWA
- Agg poziom próchniczy ze śladami oglejenia
- Gor poziom oksydacyjno- redukcyjny( plamisty)
- Gr poziom całkowitego oglejenia
Woda łatwo przemieszcza się na początku, póżniej się zatrzymuje
Współwystępowanie procesów glebotwórczych:
- gleba płowa opadowo- glejowa
- glejobielicowa
- gleba brunatna oglejona
GLEBY POLSKI
Klasyfikacja gleb w Polsce , to klasyfikacja genetyczna
GLEBY LITOGENICZNE;
LITOSOLE- gleby inicjalne skaliste
REGOSOLE- gleby inicjalne rumoszowe
RANKENY - gleby słabo wykształcone ze skał masywnych ( brunatne, bielicowe, butwinowe)
RĘDZINY- gleby wapniowcowe, inicjalne, właściwe, czarnoziemne, brunatne, butwinowe.
GLEBY AUTOGENICZNE:
CZARNOZIEMY- niezdegradowane, zdegradowane- duża miąższość, czyli poziomu próchniczego, 3-5 % , pH 6,5 - 8 , klimat umiarkowany suchy- stepy w Polsce występuje tylko na lessach
BRUNATNE-właściwe, wyługowane, kwaśne, oglejone
PŁOWE- typowe, zaciekowe ( skały lessowe) , pH 5,5-7,0
GLEBY BIELICOWE I BIELICE - poniżej 5,5 pH
GLEBY SEMIHYDROGENICZNE I HYDROGENICZNE:
GLEBY GRUNTOWO-GLEJOWE- właściwe, torfiasto- gleiowe, torfowo- glejowe
GLEBY OPADOWO-GLEJOWE- nie dostarcza do gleby składników , woda opadowa jest uboga w składniki.
CZARNE ZIEMIE-właściwe, zbrunatniałe, zdegradowane, wysokie pH , głęboki zasobny w próchnicę poziom próchniczy
GLEBY TORFOWE- gleba organiczna, niskie, przejściowe, wysokie
GLEBY NAPŁYWOWE:
MADY RZECZNE-właściwe, brunatne, próchnicze, górskie
GLEBY DELUWIALNE- podstawowe, po każdym opadzie osad, warstwowane , o bardzo dobrych właściwościach użytkowych.
GLEBY ANTROPOGENICZNE- gleby o bardzo dobrych warunkach( ITORTISOLE i RIGOSOLE- wynik działalności człowieka.
ROZMIESZCZENIE GLEB W POLSCE
1.RĘDZINY
- Lubelszczyzna , od Roztocza po Polesie, Kielecczyzna, Wyżyna krakowsko- częstochowska, Opolszczyzna, koło Cieszyna, Tatry.
2. CZARNOZIEMY AUTOGENICZNE
- Wyżyna Wołyńska, Lubelszczyzna wsch., Płaskowyż opatowski, Płaskowyż Proszowicki, Płaskowyż Głupczycki.
3. GLEBY BRUNATNE
- właściwie w całej Polsce
4. PŁOWE
-Lubelszczyzna, rejon Płaskowyżu opatowskiego, Pogórze Karpackie, Przedgórze Sudeckie, Wyżyna krakowsko- częstochowska
5. BIELICOWE I RDZAWE
Pomorze zachodnie, tam gdzie są sandry
6.GLEBY SEMI I HYDROGENICZNE
- obszary podmokłe, pradoliny , doliny rzek- Dolina Biebrzy, Polesie
7.CZARNE ZIEMIE
obszary ważne rolniczo- okolice Szczecina, koło Kętrzyna, okolice Gniewu. Kujawy, Sochaczewsko-błońskie, Wielkopolska, Wrocław
8.MADY
w dolinach rzek- Żuławy Wiślane
9. ANTROPOGENICZNE( zindustrializowane i urbanizowane- Górny Śląsk, większe miasta.
POWIERZCHNIA GLEB ZAJMOWANA W POLSCE
GLEBY INICJALNE ( litosole, regosole ), i słabo wykształcone ( ranuery) - 3%
GLEBY BRUNATNE I GLEBY PŁOWE - 52%
GLEBY BIELICOWE I BIELICE ( gleby rdzawe- 26%
CZARNOZIEMY- 1%
MADY- 5%
GLEBY BAGIENNE- ( torfowe, gruntowo-glejowe, opadowo-glejowe) - 8%
CZARNE ZIEMIE -1%
RĘDZINY i PRARĘDZINY- 2%
POZOSTAŁE GLEBY-2%
24. BONITACJA I WALORYZACJA GLEB
ŻYZNOŚĆ GLEBY-nie jest bezwzględnym wskażnikiem gleby: produktywność gleby, urodzajność gleby
ŻYZNOŚĆ -zasobność gleby w składniki odżywcze, wodę i powietrze( potencjał gleby), może być gleba żyzna albo mało urodzajna, mało plonów - warunki klimatyczne, szkodniki
PRODUKTYWNOŚĆ GLEBY-ilość biomasy, którą można wytworzyć na jednostkę powierzchni w jednostce czasu
URODZAJNOŚĆ -jakość rolnicza, ilość pożądanej użytecznej biomasy roślinnej można wyprodukować na jednostce pow. w jednostce czasu
1. BONITACJA( WALORYZACJA )-podział gleb, klasyfikacja wg. Ich jakości wycena. Cel bonitacji gleb-podatek gruntowy, scalanie gruntów, szacowanie nieruchomości, zaciąganie kredytów, planowanie przestrzenne( racjonalne planowanie)
2. HISTORIA BONITACJI
SWIAT- Starożytność, Mezopotamia, Egipt, Syria, Babilonia- Kataster - określenie własności gruntu, prace melioracyjne- Grecja, Rzym , podział gleb wg. Przydatności do uprawy, Teofrast- podział gleby dające dobre wino.
W POLSCE
Miary praktyczne-stosowane przez rolników
Pomiara Włóczna- ( królowa Bona), podatek w dobrach królewskich
XIX wiek-Królestwo polskie - klasyfikacja do celów skarbowych, Klasyfikacja Towarzystwa Kredytowego Ziemskiego , Zabór austriacki 8- klasowa, Zabór niem. - klasyfikacja 8- klasowa, Prusy- klasyfikacja 100 punktowa( Rzesza)
20 lecie międzywojenne- do celów podatkowych klasyfikacja odziedziczona po zaborach, do innych celów Klasyfikacja Głównego Urzędu Ziemskiego- 8 klas- uwzględnienie właściwości gleb oraz fizjografii. W 1935 opracowano jednolitą bonitację( 6 klas dla gruntów ornych i pastwisk, 3 lasy dla lasów, ale nie weszła w życie.
1956-obecna klasyfikacja( zakończona w latach 60-tych, dla gruntów ornych obecnie wykonywana dorażnie.
3. ZASADY UŻTKOWANIA- podział ze względu na sposób użytkowania
- grunty orne , użytki zielone, lasy, wody, nieużytki zdefiniowane
Podział ze względu na rozpatrywany teren: gleby obszarów nizinnych i wyżynnych, gleby obszarów górskich.
Dla gruntów ornych oraz dla użytków zielonych bonitacja została dokonana przez określenie:- klasy bonitacyjnej, kompleksu przydatności rolniczej gleby ( kompleks glebo- wodniczy)
4. PRZY BONITACJI GRUNTÓW ORNYCH UWZGLĘDNIONO:
1. Warunki klimatyczne( agroklimat), długość okresu wegetacyjnego, suma ciepła, jak długi jest okres bez przymrozkowy, rozkład opadów w ciągu roku
2. Skład i własciwości gleby- miąższość poziomu próchniczego, ilość próchnicy, pH, obecność węglanów, ślady gdy wody jest za dużo, uziarnienie gleby
3. Stosunki wodne- woda niezbędna dla roślin, ale nie za dużo
4. Położenie w terenie - narażenie na spłukiwanie
5.KLASY BONITACYJNE-UŻYTKI ZIELONE I INNE
UŻYTKI ZIELONE-cechy jak przy gruntach ornych oraz skład gatunkowy rośli( udział traw szlachetnych, roślin motylkowych, turzyce i zioła) Wyróżnia się 6 klas bonitacyjnych:2-1, 2-2, 2-3, 2-4, 2-5, 2-6,
GLEBY POD LASAMI- 6 klas w praktyce, jednak stosuje się ocenę jakości gleb w ramach prac urządzeniowych
GLEBY POD WODAMI -6 klas , zazwyczaj wg. Otoczenia, w praktyce rzadko stosowane
NIEUŻYTKI-bagna topieliska, trzęsawiska, piaski ruchome, wydmy, plaze nie urządzone, skały , rumowiska, piargi, urwiska , strome stoki, uskoki, hałdy, wyrobiska, zapadliska.
6. SPECYFIKACJA OBSZARÓW GÓRSKICH
OBSZAR GÓRSKI- obszary powyżej 450 m n.p.m oraz kotliny śródgórskie położone niżej- istnieją instrukcje regionalne. Przy ocenie obszarów górskich ocenia się również: nachylenie- ekspozycja stoku, szkieletowość gleby, dostępność do pola, odległość od lasu, klimat- strefy wysokościowe.450- 600 m n.p.m - możliwa uprawa pszenicyozimej i jarej, żyta ozimego. 600-800m n.p.m- uprawa ziemniaków, owsa, żyta jarego i pszenicy jarej. Powyżej 800 m n.p..m - kłopotliwe uprawianie, max. klasa bonitacji Rv
7. KOMPLEKSY GLEBOWO-ROLNICZE
Typy siedliskowe rolniczej przestrzeni produkcyjnej- zespół gleb wskazujący podobne właściwości rolnicze, gleby danego kompleksu mogą być podobnie użytkowane( użyteczne dla rolnictwa, planowania przestrzennego)
DLA UŻYTKÓW ROLNYCH: 4 rodzaje
- kompleksy pszenne- uziarnienie wiecej niż 20% powierzchni spławiowych
- kompleksy żytnie- lekkie . piaszczyste, dla roślin mniej wymagających
- zbożowo-pastewne- gleby okresowo zbyt uwilgocone
- górskie- kotliny, odcinki dolin ., góry
DLA UŻYTKÓW ZIELONYCH: kompleksy wyłącznie wg. Klas bonitacyjnych.
8. MAPY GLEBOWO-ROLNICZE
Są jednym z rezultatów prac bonitacyjnych. Jest to bardzo ważne żródło informacji, w dwóch miejscach dostępne: w urzędach gminy, urzędy geodezyjne w miastach byłych urzędów. Legenda map glebowo- rolniczych jest zgodna z symbolami zawartymi w tabeli klas gruntów ( rodzaje gleb, gatunek gleby- uziarnienie, klasa bonit., typy i podtypy gleb.
9. WALORYZACJA ROLNICZEJ PRZESTRZENI PRODUK.
Mapa punktowa, 4 składniki oceny; GLEBA- 0- 100pkt. - ocena wg. Ustalonej klasy bonitacyjnej oraz kompleksu przydatności rolniczej. AGROKLIMAT-0-15 pkt. -wg. Specyficznych cech klimatycznych. RZEŻBA 0-5 pkt. - ocena wg. Narażenia na erozję oraz ekspozycję. STOSUNKI WODNE- 0-5 pkt. - ocena narażenia na suszę i zawodnienie.
Teoretyczna suma może wynieść max. 122 pkt. - najwyższa zaś uzyskana wartość wynosiła 111pkt., co przeliczano na skalę pkt. Od 0 do 100 pkt. Waloryzacja ta została sprawdzona w praktyce w oparciu o funkcjonalną sieć stacji chemiczno- rolniczych.
GLEBY ŚWIATA
1. SYSTEMY KLASUFIKACJI GLEB
SOIL TAXSONOMY- USDA, od lat 50tych oderwanie od klasyfikacji genetycznej, order, suborder, great group, group- fazy, 12 rzędów orders, klasyfikacja ilościowa wg. Właściwości, wiele krajów bierze tę klasyfikację.
THE WORLD REFERENCE BASE- WRB od 1950r. .
, Reviset Legend of the soil map- ok. 30 jednostek podstawowych.
KLASYFIKACJA NARODOWA
Geograficzne uwarunkowanie rozwoju gleb.
- Soil Temperature Regines- nawiązanie do niej klimatu
- Soil Mowrer Regines- letni wilgotościowy
- Major Biones- roślinność.
2. RZĘDY
GELISOLS-11. 25 km2 ( 8, 61%) - gelisole, w podłożu wieloletnia zmarżlina- woda wsiąkając w głąb trafia na zmarżnięty grunt nieprzepuszczalny. Specyficzne warunki klimatu- ( oglejenie etc.)
CHARAKTERYSTYKA - zaburzony profil glebowy- wymienianie wody zamrażanie, rozmarzanie), głęboko jest próchnica jest ona wciągana w głąb, ogkejenie.
WYSTĘPOWANIE- głównie na półkuli pn. Kanada, Alaska, wysokie góry- Azja, Andy, Góry Skaliste. Małe znaczenie rolnicze- mało kto uprawia, próby użytkowania- zły klimat.
ENTISOLS—21.14 km2 ( 16,16%) - entisole- gleby inicjalne( początkowe stadium) , wykazują początki procesu glebotwórczego, gleby bardzo młode.
WYSTĘPOWANIE- w wielu miejscach, nie ma geograficznego rozmieszczania: pustynie, półpustynie górskie
INCEPTISOLS - 12.83 mln km2 ( 9,81%)- z łac. Początek, duże powierzchnie na ziemi , wykształcony profil glebowy, poziom genetyczny- w dalszym ciągu ewolucja- będą inną glebą, poziom próchniczy, poziom przemian wietrzeniowych, występują wrzędnie
SPODOSOLS 3.35 mln km2 ( 2,49%)- spodosole( gr. Popiół), gleby objęte procesem bielicowania- w różnych systemach te same gleby , kwaśne, kruche, przepuszczalne.
WYSTĘPOWANIE: Półkula N- strefa lasów szpilkowych.
ALFISOLS 12.62 mln km2 ( 9,65%),alfisole mają wyrażną chłonność( góra bardziej przepuszczalna- dół zbity, pLowienie.
WYSTĘPOWANIE: klimaty umiarkowane- ciepłe, subtropikalne- suche, wsch. Australia, wsch. Brazylia etc.
MOLLISOLS- 9.01 mln km2 ( 6,89%) - mollisole- gleby głęboko próchniczne( głęboki poziom próchnicy, dużo próchnicy) , dobre w uprawie, duża zasobność np.: czarnoziemy, czarne ziemie.
WYSTĘPOWANIE- strefa prerii, stepów, Ameryka PD- pampa, pokrywają się z terenami najlepiej rolniczymi.
OXISOLS - 9.81 mln km2 ( 7,50%) ,- oksisole( nazwa od tlenu), bardzo silne i zaawansowane procesy wietrzenia: dominują tlenki żelaza i glinu. WYSTĘPOWANIE- lasy wilgotne, lasy tropikalne- bardzo długo trwający proces wietrzenia chemicznego.
ULTISOLS -11.05 mln km2 ( 8,45%) - ultisole- kolory żółte i czerwone( żółtoziemy, czerwonoziemy).
WYSTĘPOWANIE- na N i S , strefa zwrotnikowa, sawanny- ale nie tak wilgotne.
ARIDISOLS- 15.73 mln km2 ( 12,03%) - aridisole-( suchy) , typowy- szczególny proces gospodarki wodnej: woda podsiąka ku górze i wytrącają się pewne zw. Np.: sól, są to gleby ciemne.
WYSTĘPOWANIE-występują na obszarach suchych, pustynnych, roślinność na pustyniach suchych i arktycznych , górskich - mają słabo wykształcone poziomy.
ANDISOLS- 0.91 mln km2 ( 0,70%) - gleby porowate, wulkaniczne, popioły wulk. Zbudowane z materiałów łatwo wietrzejących, popiół ulega erozji, pulchne, dużo uwalniającego się biogenu.
WYSTĘPOWANIE- bardzo mała powierzchnia ziemi, stoki wulkaniczne.
HISTOSOLS -1.53 mln km2 ( 1,17%)- histosole- występują w różnych miejscach ale zgrupowane, zbudowane z osadów organicznych: torfy, dużo organizmów, uwodnione, dobre na pastwiska i łąki.
VERTISOLS- 3.16 mln km2 ( 2,42%) - vertisole( verte- wracać) , gleby mają to do siebie, że pęcznieją i kurczą się w wyniku nawilżania i wysychania, nie można ich uprawiać.
WYSTĘPOWANIE- tylko obszary suche, z odp. skałami, zwietrzeliny bazaltów, wielkie pokrywy lawy bazaltowej na plw. Dekan, Australia.
3. GLEBY NA ŚWIECIE WG- SOIL TAXONOYY
Gleby na świecie układają się strefowo. Wraz z wysokością wzrost nakładu organicznego- góry to inne warunki morfo- genetyczne. Strefowość : pionowa, pozioma. Gleby strefy umiarkowanej- najbardziej korzystne rolniczo. Tropikalne- problemy w rolnictwie. Silnie wykorzystywane obszary rolniczo- tam gdzie gleby popiołów wulkanicznych Bielice- kwaśne, pozbawione biogenu.
ZAGROŻENIA I OCHRONA GLEBY
1. O CZYM NALEŻY PAMIĘTAĆ
Gleba podlega zarówno degradacji jak i agradacji- przekształcenie się w lepszą stronę w kierunku korzyści. Degradacja-to pomniejszenie , pogorszenie funkcji gleby. Gleba może być degradowana zarówno w wyniku działalności człowieka jak i w wyniku oddziaływania czynników naturalnych.
2. DEGRADACJA GLEBY NA ŚWIECIE
GŁÓWNE PRZYCZYNY:
- zmiana użytkowania terenu( wycięcie lasu, zaoranie stepu )
- rozwój rolnictwa
- rozwój osadnictwa, przemysłu
- nawadnianie, odwadnianie
- zanieczyszczenia
GŁÓWNE ZAGROŻENIA
- przyśpieszenie erozji
- usuwanie skład. Odżywczych
- wzrost zakwaszenia gleby( gleba ma zdolności odpornściowe , ale może się zakwasić
- zasolenie gleby, alkalizacja gleby - za dużo jonów podnoszących pH
- zniszczenie struktury gleb
- utrata materii organicznej
PRZYŚPIESZENIE EROZJI - wzmożenie erozji, naturalnych procesów
ROZWÓJ: osadnictwa, przemysłu, infrastruktury, rolnictwa- trwałe włączenie lub używanie gleby, zanieczyszczenie i degradacja gleb, ale jest agradacja.
EROZJA WODNA W OBSZARACH ROLNICZYCH-znaczenie agrotechniki.
EROZJA WODNA I EOLICZNA- usunięcie poziomu próchniczego, zubożenie w skład. Odżywcze, pogorszenie struktury gleby.
NATURALNE PROCESY MORFODYNAMICZNE- procesy katastroficzne, zachodzą szybko, mają duże skutki.
PROCESY MORFODYNAMICZNE -erozja eoliczna, naturalne procesy geologiczne np: trzęsienia ziemi, wieczna zmarżlina , dotyczy m.in. niszczenia dróg. powstawanie drogi- asfalt-rozmrażanie- powstanie pustek, nagrzewanie gruntu, lód pod spodem topi się i może nastąpić TERMOKLAS- powstają pustki skąd materiał jest usunięty.
ZASOLENIE GLEB -główny problem krajów suchych- rzadko pada deszcz a woda może podsiąkać do góry. ALKALIZACJA- zasolenie w sposób chemiczny, głęboko zmienia się struktura gleby.
DEPOZYCJA ZANIECZYSZCZEŃ-zmiana właściwości chem. gleby, zahamowanie lub degradacja życia biol. gleby.
ZAGROZENIA GLEBY NA ŚWIECIE
UWARUNKOWANIA DEMOGRAFICZNE-związane z rozmieszczeniem ludności na świecie np: Chiny, Indie- duże zagrożenie.
EROZJA EOLICZNA- rolnictwo w warunkach suchych- pustynnowieniem można tak przekształcić glebę, że w innych warunkach roślinność się nie utrzyma
TERENY SILNEJ PRESJI CZLOWIEKA NA GLEBĘ- Chiny, Indie, Japonia, Europa.
POLSKA
INFORMACJE OGÓLNE O ZAGROŻENIACH
Góry, obszary nachylone- ryzyko erozji wodnej
Obszary słabo urzeżbione: specyficzne skały jak less- podatny na erozje- Wyżyna Lubelska.
Udział użytków rolnych ogółem na powierzchni ziemi w %, min. Lubelszczyzna, Żuławy Wiślane, ok. Krakowa
Gęstość zatrudnienia w Polsce i obszary zagrożone ekologicznie
Nierównomierne rozmieszczenie gł. Mazowsze, Wlkp, Dolny Śląsk.
Dużym zagrożeniem w tych rejonach są substancje wydzielane z przemysłu, które negatywnie wpływają na środowisko, np.: cementownie.
Emitory subst. negatywnie działających na gleby.
ZAGROŻENIA GLEB W POLSCE ( czynniki naturalne i antropogeniczne)
1. DEFORMACJA STOSUNKÓW WODNYCH
- górnictwo głębinowe, otworowe i odkrywkowe- leje depresyjne
- niewłaściwa melioracja( działania: uregulowanie stosunków wodnych, zalesienie, agrotechnika próchnicotwórcza )
2. EROZJA
- erozja wodna i eoliczna
- erozja powierzchniowai linijna( działania: poprawienie struktury gleby, zamywanie linii erozji, sadzenie pasów zadrzewień, zastosowanie procesów agroleczniczych do ukształtowania terenu ).
3. NIEWŁAŚCIWA MECHANIZACJA ROLNICTWA
- ugniatanie gleby - zmiana struktury ( działania: promowanie stosowania właściwego sprzętu lub innych sposobów uprawy )
4. WADLIWA MECHANIZACJA I SPADEK ILOŚCI MAT. ORG.
- nadmierne nawożenie mineralne
- stosowanie środków ochrony roślin- zawierających np.: pH ( działania: monitoring, zabiegi plomeriolacyjne, preferowanie odmian odpornych na choroby, szkodniki, rozwinięcie metod biologicznej ochrony roślin )
5. PRZEMYSŁOWE ZANIECZYSZCZENIE GLEBY
- transport dalekiego zasięgu
- transport bliskiego zasięgu
- zasolenie, metale ciężkie ( zw,. Siarki, azotu) ,( działania: monitoring, zmniejszenie emisji, zabiegi pilomeriolacyjne)
- zanieczyszczenia lokalne są wyrażne wokół np.: cementowni.