Podstawowe pojęcia chemiczne

TERMIN - DEFINICJA LUB OBJAŚNIENIE		KOMENTARZ
molekuła (indywidua chemiczne, drobina) - elementy strukturalne substancji, których przekształcenia powodują reakcje chemiczne		przykłady molekuł: atomy, jony, cząsteczki
jądro atomowe - centralna część atomu, obdarzona ładunkiem dodatnim		elementarny ładunek dodatni posiada proton, liczba protonów w jądrze atomowym to liczba z 1 ładunek elementarny = 1,66 * 10 ^-19 C
elektron - jeden ze składników atomu; cząstka obdarzona elementarnym ładunkiem ujemnym		liczba elektronów w atomie jest równa ilości protonów
atom - elektroobojętna drobina zawierająca jądro atomowe atom - najmniejsza część pierwiastka chemicznego zachowująca jego właściwości fizyko - chemiczne.		atomy różnych pierwiastków różnią się ilością protonów w jądrze atomowym
jon - drobina obdarzona ładunkiem elektrycznym jon prosty - jon zawierający jedno jądro atomowe jon złożony - jon zwierający wiele jąder atomowych		kation - jon o ładunku dodatnim anion - jon o ładunku ujemnym
cząsteczka - elektroobojętna drobina, zawierająca dwa lub więcej jąder atomowych cząsteczka - układ co najmniej dwóch atomów połączonych wiązaniami chemicznymi.		istnieją cząsteczki pierwiastków chemicznych np.: P4, S8 i cząsteczki związków chemicznych: CH4, CO homo atomowa (homo jądrowa) - zbudowana z identycznych atomów np. S8, O2 hetero atomowa (hetero jądrowa) - zbudowana z atomów różnych pierwiastków np. HCl, H2O
jednostka formalna - elektroobojętny zespół jonów, odpowiadający wzorowi sumarycznemu substancji jonowej		jednostką formalną odpowiadającą wzorowi: Fe2(SO4)3 jest zbiór pięciu jonów: (Al^3+)2(SO^2-4)3
ziarnistość materii - polegająca na braku ciągłości, właściwość materii wynikająca z drobinowej struktury materii
opis makroskopowy - charakterystyka odwołująca się do zjawisk widocznych gołym okiem lub postrzeganych innymi zmysłami
opis mikroskopowy - charakterystyka struktury materii, bądź przemian chemicznych na poziomie drobinowym, nie dostępnym bezpośredniej obserwacji za pomocą zmysłów
substancja chemiczna w ujęciu makroskopowym - rodzaj materii, którego nie można rozdzielić metodami fizycznymi na prostsze składniki substancja chemiczna w ujęciu mikroskopowym - zbiór jednakowych drobin lub jednakowych elektroobojętnych zespołów jonów (jednostek formalnych)		substancjami chemicznymi są pierwiastki i związki chemiczne
związek chemiczny - w ujęciu mikroskopowym to zbiór cząsteczek hetero atomowych (hetero jądrowych) związek chemiczny - w ujęciu makroskopowym to substancja złożona, która ulega rozkładowi podczas reakcji chemicznej na substancje prostsze
atomowa jednostka masy (u) - stosowana do określania mas molekuł, równa 1,66 * 10^-27kg
masa atomowa - masa atomu wyrażona w atomowych jednostkach masy
wzór związku chemicznego - umowny międzynarodowy zapis cząsteczki związku chemicznego podający skład jakościowo - ilościowy jednej cząsteczki.		rodzaje wzorów: sumaryczne - podają tylko skład chemiczny strukturalne - podają skład i zaznaczone są w nim wszystkie wiązania chemiczne grupowe - podają skład i zaznaczone są w nim niektóre wiązania chemiczne
wzór empiryczny (elementarny) - wzór, w którym indeksy stechiometryczne pozostają w stosunku możliwie najmniejszych liczb całkowitych		dla glukozy: C6H12O6 wzór elementarny ma postać CH2O
wiązanie chemiczne - siła oddziaływania między atomami, powodująca przekształcanie się atomów w inne drobiny pierwiastków lub związków chemicznych
wartościowość - liczba wiązań chemicznych tworzonych przez atom w cząsteczce		wartościowością jonu w związku jonowym jest bezwzględna wartość jego ładunku
indeksy stechiometryczne - liczby naturalne, zapisywane we wzorze chemicznym drobiny w dolnym indeksie, po prawej stronie symbolu pierwiastka		indeksy stechiometryczne wyrażają liczbę atomów określonego pierwiastka wchodzącego w skład związku chemicznego
mieszanina - rodzaj materii złożonej z dwu lub większej ilości substancji, zmieszanych w dowolnym stosunku mieszanina jednorodna (roztwór) - mieszanina, której składników nie można rozróżnić metodami optycznymi mieszanina niejednorodna - mieszanina, której składniki można rozróżnić metodami optycznymi		mieszanie odbywa się na poziomie drobinowym
pierwiastek chemiczny - w opisie makroskopowym to substancja, która podczas reakcji chemicznych nie ulega rozkładowi na prostsze
pierwiastek chemiczny - w opisie mikroskopowym to zbiór identycznych połączonych lub niepołączonych w cząsteczki atomów o jednakowych własnościach chemicznych		pierwiastek chemiczny - to zbiór atomów o identycznej liczbie protonów w jądrze atomowym lub cząsteczek zbudowanych z atomów o tej samej liczbie Z
symbol chemiczny pierwiastka - umowny, międzynarodowy znak złożony z jednej, dwu lub trzech liter w celu wygodnego zapisania wzorów substancji chemicznych i ich przemian
sedymentacja - opadanie na dno fragmentów fazy stałej rozproszonej w cieczy pod wpływem sił grawitacji
dekantacja - zlewanie cieczy z nad osadu
chromatografia - metoda rozdziału mieszanin wykorzystująca różnice w szybkości poruszania się drobin w ośrodkach porowatych (względem nieruchomej fazy stałej)
destylacja - metoda rozdzielania mieszanin wykorzystująca różnicę temperatur wrzenia poszczególnych składników
krystalizacja - proces tworzenia się i wzrostu substancji stałej z jej nasyconego roztworu w ciekłym rozpuszczalniku
rozpuszczanie - proces czysto fizyczny lub połączony z dysocjacją elektrolityczną polegający na rozpadzie sieci krystalicznej substancji chemicznej i otaczaniu powstających drobin (cząsteczek lub jonów) cząsteczkami rozpuszczalnika
roztwarzanie - proces rozpuszczania substancji połączony z reakcją chemiczną		roztwarzanie metali w kwasach: Zn + 2HCl = ZnCl2 + H2
solwatacja - otaczanie cząsteczek substancji rozpuszczonej cząsteczkami rozpuszczalnika hydratacja - otaczanie cząsteczkami wody
dysocjacja elektrolityczna - rozpad cząsteczek na jony pod wpływem wody lub innego rozpuszczalnika o podobnej budowie
reakcja chemiczna - w ujęciu mikroskopowym - proces, w którym powstają nowe substancje chemiczne reakcja chemiczna - w ujęciu makroskopowym - proces, w którym powstają nowe drobiny
równanie reakcji chemicznej - symboliczny zapis reakcji , na przykład: aA + bB cC + dD gdzie a, b, c, d to współczynniki stechiometryczne A, B to wzory substratów C, D - to wzory produktów oznacza kierunek reakcji chemicznej		Oznaczenia reakcji: „=” dla uzgodnionych procesów „ ” dla reakcji biegnących praktycznie w jedną stronę „ „ dla reakcji biegnących do stanu równowagi chemicznej „ „ dla zaznaczenia stanu równowagi chemicznej
współczynniki stechiometryczne - liczby zapisywane przed wzorami reagentów w równaniu reakcji chemicznej		współczynniki określają liczbę drobin reagentów w równaniu reakcji
reagenty - substancje biorące udział w reakcji
substraty - reagenty ulegające przemianie chemicznej		zapisywane po lewej stronie równania
produkty - reagenty powstające w procesie chemicznym		zapisywane po prawej stronie równania
synteza - reakcja, w wyniku której z jednej substancji powstaje jednen produkt
analiza (rozkład) - reakcja w wyniku której z jednego substratu powstaje kilka produktów
reakcja wymiany pojedyńczej - reakcja biegnąca według schematu: A + BC = AC + B
reakcja wymiany pojdwójnej- reakcja biegnąca według schematu: AB + CD = AC + BD
hydrat - substancja zawierająca w swoim składzie cząsteczki wody, przy czym ich ilość jest ściśle określona		hydraty występują w stanie stałym i mają budowę krystaliczną np.: CuSO4 * 5H2O - to siarczan (VI) miedzi (II) - woda - (1/5)
alotropia - zjawisko występowania tego samego pierwiastka chemicznego w odmianach różniących się pomiędzy sobą budową cząsteczki (O2, O3) lub sieci krystalicznej (siarka rombowa, jednoskośna)		odmiany alotropowe różnią się właściwościami fizycznymi i reaktywności chemiczną
polimorfizm - zjawisko występowania tego samego związku chemicznego w różnych odmianach krystalograficznych ( CaCO3 -kreda i marmur).
izomorfizm - zjawisko tworzenia przez różne związki chemiczne identycznych sieci krystalograficznych o zbliżonych rozmiarach, przez co nie da się ich rozdzielić przez krystalizację (zawsze powstaje kryształ mieszany, drobiny wzajemnie się zamieniają w swoich sieciach )
właściwości chemiczne - zdolność do reagowania z innymi substancjami
właściwości fizyczne - najważniejsze to: barwa, temperatury przemian fazowych, stan skupienia, przewodnictwo cieplne i elektryczne, gęstość, kowalność, kruchość, twardość
proces fizyczny - proces, w wyniku którego zmieniają się własności fizyczne ale nie zmieniają się substancje budujące układ
układ - część przestrzeni poddawana obserwacji
warunki normalne - warunki fizyczne odpowiadające temperaturze 0^0C (273K), i ciśnieniu 1013 hPa (1 atm)
skala Celsjusza - skala temperatur opracowana na podstawie temperatury topnienia lodu i wrzenia wody pod ciśnieniem atmosferycznym
skala Kelvina - skala temperatur opracowana na podstawie teoretycznych obliczeń, rozpoczyna się od 0K czyli najniższej temperatury, która może istnieć na Ziemi		0K = -273,16 ^0C T(K) = t(^0C) + 273,16
tablica Mendelejewa - układ okresowy pierwiastków - tablica w której umieszczono symbole wszystkich pierwiastków chemicznych, uporządkowanych tak by w grupie i okresie wzrastał ładunek jądra atomowego
grupa - pionowa kolumna zawierająca pierwiastki o zbliżonych właściwościach fizyko - chemicznych		nazwa wywodzi się od nazwy 1 pierwiastka w grupie (wyjątek grupa 1)
okres - poziomy wiersz zawierający symbole pierwiastków, których własności zmieniają się w sposób stopniowy i systematyczny
przemiana fazowa - przemiana stanu skupienia - proces fizyczny polegający na zmianie stanu skupienia materii danej substancji chemicznej		topnienie - przejście ciała stałego w ciecz krzepnięcie - przejście cieczy w ciało stałe parowanie - przejście cieczy w gaz skraplanie - przejście gazu w ciecz sublimacja - przejście ciała stałego w stan gazowy z pominięciem fazy ciekłej resublimacja - przejście gazu w stan stały z pominięciem fazy ciekłej * - szczególnym przypadkiem parowania jest wrzenie, czyli parowanie całą objętością cieczy ( zachodzi, gdy ciśnienie pary nasyconej jest równe ciśnieniu zewnętrznemu) para nasycona - to para pozostająca w równowadze termodynamicznej ze swoją cieczą (w tej samej jednostce czasu taka sama ilość drobin substancji przechodzi ze stanu ciekłego w gazowy jak i odwrotnie)
stan skupienia materii - określenie form uporządkowania drobin tej samej substancji względem siebie ciało stałe anizotropowe ściśle określona temperatura topnienia zależna wyłącznie od ciśnienia budowa uporządkowana, krystaliczna zależność właściwości fizyko-chemicznych od kierunku w krysztale(łupliwość, przewodnictwo elektryczne) izotropowe topiąc się przechodzą przez stan półpłynny ( szkło, asfalt) brak uporządkowanej budowy właściwości fizyko-chemiczne nie zależą od kierunku		ciała stałe - w chemii i fizyce rozumiemy jako substancję anizotropową sieć krystaliczna - pojęcie abstrakcyjne, matematyczne oznaczające periodycznie powtarzające się w przestrzeni uporządkowanie drobin (ściśle określone są kąty i odległości ). Molekułą (drobiną) może być: atom (sieć atomowa - grafit, diament, fullereny, poliyny, nanorurki) jon (sieć jonowa - NaCl) cząsteczka (sieć cząsteczkowa, molekularna - piasek, skroplony CO2 ) komórka elementarna - najmniejsza figura elementarna, której przestrzenne rozmieszczenie umożliwia odtworzenie sieci krystalicznej danej substancji liczba koordynacji - liczba drobin (atomów, jonów przeciwnego znaku, cząsteczek, które otaczają daną drobinę w sieci krystalicznej)
		warunki skroplenia gazu - wysokie ciśnienie (by do głosu doszły siły miedzy cząsteczkowe, które działają na bardzo niewielkich odległościach) oraz niska temperatura (by drobiny nie posiadały energii większej od energii sił międzycząsteczkowych, czyli by zbliżone do siebie pozostały obok)
Podział substancji chemicznych substancje proste (pierwiastki chemiczne) substancje złożone (mieszaniny i związki chemiczne)		pierwiastki chemiczne w temperaturze pokojowej są gazami: H2, O2, O3, N2, F2, Cl2, gazy szlachetne jako pojedyncze atomy w temperaturze pokojowej są cieczami: Br2, Hg w temperaturze pokojowej są ciałami stałymi: wszystkie pozostałe
		Metody rozdziału mieszanin niejednorodnych sedymentacja (opadanie na dno pod wpływem sił grawitacji), sączenie, dekantacja (zlewanie znad osadu), odparowanie rozpuszczalnika, wymrożenie składnika, ... inne wykorzystujące różnice w temperaturach przemian fazowych jednorodnych destylacja, ekstrakcja (wypłukiwanie), chromatografia
Doświadczenie chemiczne - eksperyment		Opis doświadczenia - nazwa, rysunek, obserwacje i wnioski.
	ciało stałe *		ciecz	gaz
siły oddziaływań	silne (wiązania chemiczne lub słabe oddziaływania międzycząsteczkowe)		słabsze (drobiny poruszają się tylko na odległość sił Van^,der Waalsa)	słabe, czasami można je pominąć (siły międzycząsteczkwe można pominąć w warunkach odmiennych od skroplenia czyli w wysokiej temperaturze i przy niskim ciśnieniu)
odległości	małe		zmieniające się	mogą być bardzo duże, lub niewielkie

!!! poczytaj o nowych stanach skupienia !!!

mieszaniny		związki chemiczne
fizyczne	metody otrzymywania i rozdziału	chemiczne
dowolne	stosunki stechiometryczne	ściśle określone
takie same	własności składników (substratów)	zupełnie inne

Równania reakcji otrzymywania substancji nieorganicznych

tlenki - dwupierwiastkowe połączenia dowolnego pierwiastka z tlenem - tlen ma -II stopień utlenienia i wartościowość II. Nazwy tlenków tworzy się pisząc słowo tlenek i kolejno nazwę pierwiastka chemicznego w dopełniaczu, ewentualnie jego wartościowość (dokładnie stopień utenienia!), gdy pierwiastek ten może zmieniać jej wartość.

Otrzymywanie tlenków:

Reakcja bezpośredniej syntezy (utlenienia i redukcji, łączenia, syntezy).

Mg + O₂ = 2MgO tlenek magnezu

2Cl₂ +5O₂ = 2Cl₂O₅ tlenek chloru (V)

Rozkład (analizy, zachodzi najczęściej bez zmiany stopnia utlenienia) substancji złożonej - soli, wodorotlenku, kwasu.

CaCO₃ ——►CaO + CO₂ tlenek wapnia, tlenek węgla (IV)

Cu(OH)₂ ——►CuO + H₂O tlenek miedzi (II), woda

H₂SO₃ ——►SO₂ + H₂O tlenek siarki, woda

Redukcja tlenku o wyższej wartościowości lub utlenienie tlenku o niższej wartościowości.

4TiO + O₂ ——►2Ti₂O₃

CO₂ + C ——►2CO

Tlenki metali - litowców i berylowców mają wiązanie jonowe, pozostałe tlenki mają już większy udział wiązania kowalencyjnego - tlenki metali o wyższych stopniach utlenienia częściej przejawiają charakter amfoteryczny
a nawet - z bloku d, te o najwyższych stopniach utlenienia - mają charakter kwasowy.

Tlenki niemetali - przejawiają charakter kwasowy.

tlenki amfoteryczne - tlenki metali - ZnO, Al₂O₃, MnO₂, Cr₂O₃ lub niemetali - As₂O₃, które reagują zarówno
z mocnymi kwasami jak i z mocnymi zasadami.

Równania potwierdzające amfoteryczność:

ZnO + H₂O + 2HCl ZnCl₂ + 2H₂O chlorek cynku

ZnO + H₂O + 2KOH K₂[Zn(OH)₄] tetrahydroksocynkan (II) potasu

2Al₂O₃ + 6HCl 2AlCl3 + 3H2O chlorek glinu

Al₂O3 + 3H₂O + 2KOH 2K[Al(OH)₄] tetrahydroksoglinian potasu

BeO + 2HCl BeCl₂ + H₂O chlorek berylu

BeO + H₂O + 2KOH Na₂[Be(OH)₄] tetrahydroksoberylan potasu

Cr₂O₃ + 6HCl 2CrCl₃ + 3H₂O chlorek chromu (III)

Cr₂O₃ + 6KOH + 3H₂O 2K₃[Cr(OH)₆] heksahydroksochromian (III) potasu

MnO₂ + 4HCl MnCl2 + Cl2 + 2H2O chlorek manganu (II), chlor

MnO₂ + 2H₂O + 2KOH K₂[Mn(OH)₆] heksahydroksomanganian (IV) potasu

Pierwiastki bloku s - Be i p, oraz d posiadające dużo elektronów, dwu lub trój wartościowe przyjmują chętniej liczby koordynacji - 4, te z centrum bloku d - chętniej liczbę - 6.

tlenki kwasowe - tlenki niemetali i metali bloku d na najwyższych stopniach utlenienia. Tlenki te reagują z zasadami - dając sole, nie reagują z kwasami.

SO₃ + 2NaOH Na₂SO₄ + H₂O

SO₃ + NaOH NaHSO₄ + H₂O

Większość tlenków kwasowych reaguje również z wodą - dając kwasy.

Były dawniej nazywane bezwodnikami kwasowymi.

SO₃ + H₂O H₂SO₄ CrO₃ + H₂O H2CrO₄

SO₂ + H₂O H₂SO₃ Mn₂O₇ + H₂O 2HMnO₄

Cl₂O + H₂O 2HClO P₄O₁₀ + H₂O H₃PO₄

Cl₂O₃ + H₂O 2HClO₂ N₂O₅ + H₂O 2HNO₃

Cl₂O₅ + H₂O 2HClO₃ N₂O₃ + H₂O 2HNO₂

Cl₂O₇ + H₂O 2HClO₄

tlenki obojętne - CO, SiO, NO, N₂O - nie reagują z roztworami kwasów, zasad i z wodą. Podczas stapiania mogą ulegać innym reakcjom:

CO + NaOH NaCOOH metanian sodu

tlenki zasadowe - tlenki, które reagują z kwasami, tworząc sole. Tlenkami zasadowymi są tlenki metali.:

MgO + 2HCl MgCl₂ + H₂O

MnO + H₂SO₄ MnSO₄ + H₂O

Wśród tlenków zasadowych są tlenki, które reagują z wodą dając zasady - dawniej nazywane bezwodnikami zasadowymi.

Na₂O + H₂O 2NaOH

K₂O + H₂O 2KOH

BaO + H₂O Ba(OH)₂

Wśród tlenków zasadowych są tlenki niereagujące z wodą: MnO, Mn₂O₃, CrO.

wodorotlenki - związki nieorganiczne, zawierające w swoim składzie wyszczególnione we wzorach sumarycznych grupy -OH - Mⁿ(OH)_n - n to stopień utlenienia metalu.

Nazewnictwo wodorotlenków:

Do słowa wodorotlenek dodajemy nazwę pierwiastka - w dopełniaczu i ewentualnie wartościowość metalu, gdy atomy tego pierwiastka mają tendencję do wykazywania różnej wartościowości.

NaOH wodorotlenek sodu

Cu(OH)₂ wodorotlenek miedzi (II)

Otrzymywanie wodorotlenków

1. Reakcja metalu aktywnego z wodą (metale grupy 1 i 2 u.o. za wyjątkiem berylu).

2Na + 2H₂O 2NaOH + H₂

Mg + 2H₂O Mg(OH)₂ + H₂

2. Reakcja tlenku metalu aktywnego z wodą.

K₂O + H₂O 2KOH

CaO + H₂O Ca(OH)₂

3. Działanie silnej zasady na roztwór soli danego metalu (rozpuszczalnej w wodzie).

CuSO₄ + 2KOH Cu(OH)₂ + K₂SO₄

2FeCl₃ + 3Ca(OH)₂ 2Fe(OH)₃ + 3CaCl₂

W przypadku większości wodorotlenków nieropuszczalnych w wodzie należy unikać nadmiaru mocnej zasady -

Te, które przejawiają charakter amfoteryczny, rozpuszczą się w nadmiarze mocnej zasady.

Al.(OH)₃ + KOH K[Al(OH)₄]

K[Al(OH)₄] + 2KOH K₃[Al(OH)₆]

WODOROTLENEK ZASADA

część wspólna (wodorotlenki grupy 1,2 bez wodorotlenku berylu)

Zwyczajowo:

Zasada to substancja, która rozpuszczona w wodzie lub innym rozpuszczalniku
o podobnej budowie powoduje wzrost stężenia anionów OH^― (aniony hydroksylowe, aniony wodorotlenowe).

Podział wodorotlenków

• zasadowe - reagują z kwasami, nie reagują z zasadami: 1 i 2 grupa za wyjątkiem berylu.

• amfoteryczne - reagują z kwasami i zasadami - na ogół wodorotlenki metali bloku d na pośrednich stopniach utlenienia i niektórych metali bloku p oraz berylu: Be(OH)₂, Al(OH)₃, Cu(OH)₂, Zn(OH)₂.

wodorotlenek amonu - woda amoniakalna - NH_{3 *} H₂O - bezbarwna ciecz o ostrym, ale nie duszącym, zapachu. Dysocjuje tak jak inne wodorotlenki, odszczepiając jon OH ^- - jest słabą zasadą. Na powietrzu rozkłada się na amoniak i wodę.

NH₃ + H₂O NH₄⁺ + OH ^- odczyn zasadowy, charakter zasadowy

Często stosowany do wytwarzania środowiska zasadowego lub otrzymywania amfoterycznych wodorotlenków w wodzie nierozpuszczalnych - jest słabą zasadą i nie nastąpi rozpuszczenie osadu.

kwasy - substancje nieorganiczne lub organiczne spełniające odpowiednie kryteria teorii: Davy^,ego, Arheniusa, Brőnsteda, Lewisa.

Podział kwasów:

a) organiczne - zawierają grupę karboksylową -COOH

b) nieorganiczne.

• tlenowe,

• beztlenowe.

Kwasy nieorganiczne beztlenowe to roztwory wodne odpowiednich wodorków niemetali.

Nazewnictwo:

wzór kwasu	nazwa kwasu	nazwa anionu
H2S	siarkowodorowy	siarczkowy
HF	fluorowodorowy	fluorkowy
HCl	chlorowodorowy	chlorkowy
HBr	bromowodorowy	bromki
HI	jodowodorowy	jodki

Moc kwasów beztlenowych (aby ją porównywać stężenia muszą być identyczne!).

Kwasy nieorganiczne tlenowe:

wzór kwasu	nazwa kwasu	nazwa anionu
H2SO4	siarkowy (VI)	siarczanowy (VI)
H2SO3	siarkowy (IV)	siarczanowy (IV)
HNO3	azotowy (V)	azotanowy (V)
HNO2	azotowy (III)	azotanowy (III)
H3PO4	ortofosforowy (V)	ortofosforany (V)
HPO3	metafosforowy (V)	metafosforany (V)
HClO	chlorowy (I)	chlorany (I)
HClO2	chlorowy (III)	chlorany (III)
HClO3	chlorowy (V)	chlorany (V)
HClO4	chlorowy (VII)	chlorany (VII)
HMnO4	manganowy (VII)	manganiany (VII)
H2CrO4	chromowy (VI)	chromiany (VI)
H2Cr2O7	dichromowy (VI)	dichromiany (VI)

Kwasy otrzymuje się w wyniku: bezpośredniej syntezy, reakcji tlenku kwasowego z wodą, lub działając mocnym kwasem na sól słabego kwasu.

H₂ + Cl₂ 2HCl

SO₃ + H₂O H₂SO₄

Na₄SiO₄ + 4HCl H₄SiO₄ + 4NaCl

Dysocjacja. Teorie dysocjacji. Hydronowość.

sole - związek chemiczny powstały w wyniku całkowitego lub częściowego zastąpienia w kwasie atomów wodoru atomami metali. Atomy metalu są zwykle związane z resztą kwasową wiązaniem jonowym.

Metody otrzymywania soli

metal + kwas → sól + wodór

(nie dotyczy metali szlachetnych i półszlachetnych)

tlenek metalu + kwas → sól + woda

zasada + kwas → sól + woda

tlenek metalu + tlenek niemetalu → sól (dotyczy tylko soli kwasów tlenowych)

wodorotlenek metalu + tlenek niemetalu → sól + woda (dotyczy tylko soli kwasów tlenowych)

metal + niemetal → sól (dotyczy tylko soli kwasów beztlenowych)

kwas 1 + sól 1 → sól 2 + kwas 2

sól 1 + sól 2 → sól 3 + sól 4

sól met. słabego + metal aktywny → sól + metal

reakcje jonowe - to reakcje biegnące pomiędzy jonami w roztworach wodnych (szybkość reakcji jest duża)

ogólne zasady reakcji jonowych:

• reakcję sól + sól piszemy tylko wtedy, gdy powstaje substancja niezdysocjowana np.: wytrąca się
  osad lub gaz

• mocniejszy kwas wypiera z soli kwas słabszy

• silniejsza zasada wypiera z soli słabszą

• mniej lotna zasada wypiera bardziej lotną

• mniej lotny kwas wypiera bardziej lotny

• można pisać równania wodorotlenek + wodorotlenek i kwas + kwas (jedna substancja zawiera pierwiastek amfoteryczny)

Formy równań reakcji jonowych

• forma cząsteczkowa

• forma jonowa (czasami się mówi o formie jonowej pełnej i skróconej)

„lotne” kwasy

H₂S, HCl, (H₂CO₃) - CO₂, SO₂

„lotne” zasady

NH₃

mocne kwasy

HNO₃, H₂SO₄ w pierwszym etapie dysocjacji, HCl, HBr, HI, HClO₄, HMnO₄, H₂Cr₂O₇, H₂CrO₄

mocne zasady

Wodorotlenki 1 i 2 grupy układu okresowego za wyjątkiem amfoterycznego wodorotlenku berylu

Rodzaje reakcji jonowych:

• reakcje zobojętniania (neutralizacji);

• reakcje strącania osadów;

• reakcje wydzielania gazów;

• otrzymywania słabych, niezdysocjowanych elektrolitów;

• reakcje utlenienia i redukcji (omówione oddzielnie);

• reakcje hydrolizy;

• reakcje kompleksonowania.

WZORY KWASÓW NAZWY SOLI

HF kwas fluorowodorowy fluorki

HCl kwas chlorowodorowy chlorki

HBr kwas bromowodorowy bromki

HI kwas jodowodorowy jodki

H₂S kwas siarkowodorowy siarczki

H₂SO₄ kwas siarkowy (VI) siarczany (VI)

H₂SO₃ kwas siarkowy (IV) siarczany (IV)

HNO₃ kwas azotowy (V) azotany (V)

HNO₂ kwas azotowy (III) azotany (III)

H₂CO₃ kwas węglowy lub węglowy (IV) węglany

lub węglany(IV)

H₃PO₄ kwas ortofosforowy (V) ortofosforany (V)

HPO₃ kwas metafosforowy (V) metafosforany(V)

H₃PO₂ kwas fosfinowy fosfiniany

H₃PO₃ kwas fosfonowy H₂PHO₃ fosfoniany

kwas hydrydotrioksofosforowy jest kwasem dihydronowym (dwuprotonowym)

HClO kwas chlorowy (I) chlorany (I)

HClO₂ kwas chlorowy (III) chlorany (III)

HClO₃ kwas chlorowy (V) chlorany (V)

HClO₄ kwas chlorowy (VII) chlorany (VIII)

Pozostałe chlorowce tworzą podobne lecz nie wszystkie kwasy

HMnO₄ kwas manganowy (VII) manganiany (VII)

H₂CrO₄ kwas chromowy (VI) chromiany (VI)

H₂Cr₂O₇ kwas dichromowy (VI) dichromiany (VI)

H₃AsO₃ kwas arsenowy (III) (triooksoarsenowy) arseniany (III)

H₃AsO₄ kwas arsenowy (V) (tetraoksoasenowy) arseniany (V)

Obliczanie wartościowości (x) pierwiastka E:

dla H_nE_aO_b

(b^.II - n^.I):a = x
H - jednowartościowy (I)

O - dwuwartościowy (II)

Uzgadnianie wzorów substancji chemicznych
( za wyjątkiem tych w których występuje zjawisko katenacji, czyli tworzenia dodatkowych wiązań pomiędzy tymi samymi atomami reszty kwasowej)

A _Y B _X

Obliczanie ilości atomów na podstawie wzoru chemicznego

A_a(B_yZK_k)_b

A - a atomów, B - (y _* b) atomów, Z - b atomów, K - (k _* b) atomów

Iwona K®ól - nauczyciel chemii VIII LO

„Notatki ucznia”

9.

Tlenki metali

Tlenki

Tlenki niemetali

Tlenki zasadowe

Tlenki amfoteryczne

Tlenki kwasowe

Tlenki obojętne

Wodorotlenki

pozostałych

metali

NH₃

aminy

H₂S

HF

HCl

HBr

HI

słabe

mocne

Moc kwasów tlenowych:

1. Dla tego samego pierwiastka rośnie ze wzrostem ilości atomów tlenu w cząsteczce kwasu.

2. Dla różnych kwasów zawierających tyle samo atomów tlenu w jednej cząsteczce, rośnie ze wzrostem elektroujemności niemetalu tworzącego kwas.

3. Dla kwasów niespełniających powyższych warunków należy porównać stałe dysocjacji.

---