Produkt globalny i dochód narodowy

Działalność gospodarczą w państwie można mierzyć poprzez:

• wartość wytworzonych dóbr w gospodarce krajowej;

• poziom dochodów czynników produkcji;

• wartość wydatków na dobra i usługi.

W ujęciu gospodarczym działalność gospodarczą wyraża PKB (Produkt Krajowy Brutto).

PKB jest miarą produkcji wytworzonej przez czynniki produkcji zlokalizowane na terytorium danego kraju bez względu, kto jest ich właścicielem.

PKB jest miernikiem wartości produkcji wytworzonej tylko przez gospodarkę krajową, przez rodzimych producentów. Nie ujmuje się w tej definicji powiązań z zagranicą. Te powiązania ujmuje się w definicji Produktu Narodowego Brutto.

PKB może być wyrażony w cenach rynkowych lub w cenach czynników wytwórczych. Różnica pomiędzy tymi kategoriami jest taka, że:

PKB - w cenach rynkowych

PKB^* - w cenach czynników wytwórczych

W pierwszym ujmuje się podatki pośrednie w drugim^* pomija:

PKB^* = PKB - T_p

W przypadku podatków pośrednich podmiot, na który ten podatek nałożono, przerzuca go na inne osoby (np. VAT).

Podatek bezpośredni płaci podmiot, na który ten obowiązek został nałożony (np. podatek od dochodu).

PKB = C + I + G

gdzie:

C - wydatki na dobra i usługi konsumpcyjne ponoszone przez gospodarstwa domowe

I - wydatki na dobra inwestycyjne i usługi ponoszone przez przedsiębiorstwa (wszystkie)

G - wydatki na dobra i usługi ponoszone z budżetu państwa

PKB^* = C + I + G - T_p

gdzie:

T_p - podatki pośrednie

PKB - wyrażone w ujęciu dochodowym, uwzględniający wszystkie dochody czynników produkcji

PKB^* ≈ Y

gdzie:

Y - dochód narodowy

Rozporządzalne dochody osobiste (RDO)

RDO = Y - (T_d + B + NX + Y_x)

gdzie:

T_d - podatki bezpośrednie

B - transfery na cele społeczne i socjalne

NX - dochody związane z handlem zagranicznym (wartość eksportu netto); różnica między wpływami z eksportu a wydatkami na import

Y_x - powiązania z zagranicą; przepływ netto środków finansowych związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej poza granicami kraju

PNB - A_m = PNN - w cenach rynkowych

PNN^* - w cenach czynników produkcji

gdzie:

A_m - amortyzacja techniczno-ekonomiczna, zużycie np. budynków

PNN i T_p = PNN^*

PNN^* ≈ Y

Dochód narodowy jest to ogólna ilość pieniędzy jaką dysponuje gospodarka na dobra i usługi po odłożeniu odpowiedniej ilości pieniędzy na sfinansowanie amortyzacji i utrzymanie istniejącego zasobu kapitału na dotychczasowym poziomie.

System rachunkowości społecznej

Pierwszy system rachunkowości społecznej powstał w 1932 roku w USA.

Na system rachunkowości społecznej składają się:

• produkt krajowy brutto

PKB = C + I + G + NX

• produkt narodowy brutto

PNB = PKB + Y_x

• produkt narodowy netto

PNN = PNB - A_m

• dochód narodowy wyrażony w cenach czynników wytwórczych

DCNW = PNN - T_p

• dochód osobisty ludności

DOL = DNCW - U_s - N_z + O_L + B_rz + B_p

gdzie:

U_s - składki na ubezpieczenia społeczne

N_z - zyski nie rozdzielone przedsiębiorstw przeznaczone na dalsze inwestycje

O_L - odsetki wypłacone przez budżet państwa z tytułu posiadania obligacji

B_rz- transfery rządowe; wydatki na cele społeczno-socjalne

B_p - transfery prywatne związane z przemieszczeniem kapitału do osób fizycznych i prawnych (darowizny)

• rozporządzalne dochody ludności

RDL = DOL - T_d - Q_p

gdzie:

T_d - podatki bezpośrednie

Q_p - opłaty przymusowe

Dochód narodowy wyrażony w cenach czynników wytwórczych jest sumą wynagrodzeń czynników produkcji, tj. pracy, kapitału i ziemi. Wszyscy, którzy angażują swoje czynniki produkcji w proces gospodarczy otrzymują w zamian określone dochody. Ich łączna suma w ciągu roku tworzy dochód narodowy według cen czynników wytwórczych. Ceną czynnika pracy jest płaca. Ceną czynnika kapitału jest zysk, dywidenda, udziały lub określony procent. Ceną czynnika ziemi i znajdujących się na niej nieruchomości jest renta, opłaty czynszowe lub dzierżawne.

Dwie ostatnie kategorie (DOL, RDL) wprowadzone zostały do systemu rachunkowości społecznej w celu ustalenia dochodów osobistych przed i po opodatkowaniu. Obliczenie tych wielkości ułatwia państwu stosowanie odpowiedniej polityki interwencyjnej w sferze podziału dochodu poprzez odpowiednie ustalanie wysokości podatków pośrednich, subsydiów, transferów rządowych oraz podatków bezpośrednich.

W systemie rachunkowości społecznej najważniejszą kategorią jest produkt narodowy brutto. Do liczenia produktu narodowego brutto (PNB) służą dwie metody:

• metoda wydatków,

• metoda dochodowa.

Metoda wydatków polega na sumowaniu wszystkich wydatków na dobra i usługi bez względu na to, kto je ponosi. Najczęściej sumuje się następujące wydatki:

• wydatki na dobra i usługi ponoszone przez gospodarstwa domowe,

• wydatki na dobra inwestycyjne i usługi ponoszone przez przedsiębiorstwa,

• wydatki ponoszone przez budżet państwa,

• eksport netto towarów i usług.

Metoda dochodowa polega na sumowaniu wszystkich dochodów czynników produkcji za użyczenie lub zaangażowanie tych czynników w proces produkcji. Są to dochody, które były określone przy produkcie narodowym netto (PNN^*) w cenach czynników produkcji. Dolicza się do tego podatki pośrednie i bezpośrednie.

Produkt Narodowy Brutto nominalny i realny

deflator PNB =	PNB nominalny	• 100%
			PNB realny

Deflator PNB - wskaźnik ogólnego poziomu cen

Dobro	Ilość jednostek produkcji		Cena za sztukę
		1990	1997	1990	1997
X	400	480	2	5
Y	600	720	3	8
	Wartość produkcji (w cenach bieżących)		Wartość produkcji (w cenach z 1990 r.)
X	800	2.400	800	960
Y	1.800	5.760	1.800	2.160
Razem	2.600	8.160	2.600	3.120
	Nominalny PKB		Realny PKB

deflator PNB =	8.160	• 100%	= 261,5%
				3.120

PNB 1990 = 2.600	PNB realny
PNB 1997 = 3.120

PNB jako miernik działalności gospodarczej

Obliczając PNB nie mamy informacji z jakich dziedzin składa się jego struktura

Wskaźnik dobrobytu ekonomicznego powinien wyeliminować z PNB wszystkie niedogodności związane z wytwarzaniem.

Aby PNB mógł stać się wymiernym należy z niego wyeliminować:

• wszelkiego rodzaju plagi (zanieczyszczenie środowiska itp.) związane z ciągłym poszerzaniem się potencjału produkcyjnego;

• pominąć w PNB wpływy z takich dziedzin gospodarki jak: produkcja zbrojeniowa, przemysł tytoniowy, spirytusowy, gdyż nie przyczyniają się dla dobra ludzkości;

• należałoby uwzględnić tzw. „szarą strefę”, działalność gospodarczą na własny rachunek, czas wolny jako dobro.

Równowaga makroekonomiczna

Oznacza stan, w którym globalny popyt i globalna podaż są sobie równe. Oznacza to taki stan, w którym społeczeństwo przy określonych dochodach osobistych chce wydać tyle pieniędzy na dobra i usługi, ile przedsiębiorcy chcą za taką kwotę pieniędzy zaoferować dóbr i usług na rynku.

W popytowym modelu gospodarki (John Keyness) mówi się, że popyt wyznacza podaż. Producenci mogą zaoferować tyle, ile konsumenci chcą kupić. Popyt globalny nie jest wielkością stałą, zmienia się. Oznacza to, że produkcja faktyczna nie zawsze w danej chwili odpowiada wielkości produkcji potencjalnej.

Produkcja potencjalna jest to wielkość produkcji jaka mogłaby być wytworzona w gospodarce, gdyby wszystkie czynniki produkcji zostały w pełni wykorzystane. Dodatkowo wpływają: postęp techniczno-organizacyjnego, kwalifikacje, przyrost naturalny. Produkcja potencjalna mieści w sobie pewien margines bezrobocia oraz pewien margines związany z niemożliwością jednoczesnego wykorzystania maszyn i urządzeń w przedsiębiorstwie, np. ze względów organizacyjnych. Z tego wynika, że produkcja potencjalna jest mniejsza od produkcji maksymalnej.

Produkcja faktyczna wynika z bieżących potrzeb rynkowych.

W modelu makroekonomicznym zmiany w jednej części gospodarki mogą wywierać zmiany w innych częściach gospodarki. Nie jesteśmy w stanie przewidzieć skutków i efektów analizy.

Popyt globalny

AD = C + I

gdzie:

C - konsumpcja

I - inwestycje

Funkcja konsumpcji

C = A + KSK • Y

A - popyt autonomiczny (nie zależy od dochodu)

KSK - krańcowa skłonność do konsumpcji (oznacza nachylenie krzywej konsumpcji oraz mówi o tym jaką część z każdej dodatkowej jednostki dochodu jesteśmy gotowi przeznaczyć na konsumpcję oraz oszczędności)

Y - dochód

Przykład:

A = 6

KSK = 0,8

KSK + KSO = 1

KSO = 1 - KSK

KSO = 1 - 0,8 = 0,2

KSO - krańcowa skłonność do oszczędzania.

S = - A + KSO • Y

S = - 6 + 0,2 •Y

S - funkcja oszczędności

Jak wpływa krzywa konsumpcji na krzywą popytu inwestycyjnego

Krótkookresowa równowaga na rynku dóbr

W popytowym modelu gospodarki krótkookresowa równowaga na rynku dóbr istnieje wówczas, gdy globalny popyt lub łączne globalne wydatki zrównoważą się z rozmiarami faktycznie wytworzonej produkcji. W punkcie równowagi łączna produkcja jest dokładnie taka jak łączna konsumpcja i inwestycje zgłaszane przez gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa.

Żeby wyznaczyć krótkookresową równowagę trzeba wyprowadzić z początku układu współrzędnych prostą pod kątem 45^o.

C = A + KSK • Y

S = - A + KSO • Y

C + S = A + KSK • Y - A + KSO • Y = KSK + KSO • Y = Y

AD = C + I → Y = C + I

C + S = C + I

S = I

Wydatki indywidualne możemy pokryć tylko z oszczędności. Część dochodu przeznaczamy na konsumpcję część na oszczędności.

Mnożnik inwestycyjny

Żeby zmniejszyć mnożnik inwestycyjne należy obniżyć wydatki autonomiczne (np. o 5 jednostek).

MI =	zmiana produkcji
		zmiana w wydatkach autonomicznych

Zmiana rozmiaru produkcji uzależniona jest od krzywej popytu globalnego, a nachylenie krzywej produktu globalnego wyznacza krzywa skłonności do konsumpcji.

Czynniki warunkujące popyt konsumpcyjny i inwestycyjny

Konsumpcja jest podstawowym składnikiem popytu globalnego. W odróżnieniu od popytu inwestycyjnego wpływa ona na popyt globalny w sposób stabilizujący. Podtrzymuje ona funkcjonowanie gospodarki nawet przy gwałtownym załamaniu koniunktury. Można powiedzieć, że konsumenci wydają swoje oszczędności na konsumpcję.

Najważniejsze czynniki mające wpływ na konsumpcję:

• wielkość dochodów osobistych aktualnych i spodziewanych w przyszłości (niewielki wpływ na rozmiary konsumpcji);

• stopy procentowe na rynku finansowym (dość istotny wpływ na zachowania w zakresie oszczędzania);

• preferencje i upodobania w zakresie oszczędzania;

• podatki oraz wydatki na cele socjalne z budżetu państwa (podatki pomniejszają dochody);

• dostępność kredytów (powiększają możliwości);

• aktualna i przewidywana zamożność obywateli.

Popyt inwestycyjny

Popyt inwestycyjny uzależniony jest od:

• przewidywanego poziomu popytu (określany poprzez: badanie rynku, politykę gospodarczą rządu, stopy inflacji);

• stopy procentowej na rynkach finansowych.

Im wyższa stopa %, tym popyt jest mniejszy.

Równowaga na rynkach dóbr i pieniądza

Zmiana stopy % prowadzi do zmiany w wydatkach autonomicznych, te z kolei powodują równoległe przesunięcia krzywej AD w stosunku do krzywej konsumpcji. Obecnie interesować nas będzie to, w jaki sposób będzie ustalała się nowa równowaga spowodowana zmianą kombinacji dochodów i stopy %.

Krzywa IS (inwestycje - oszczędności) ilustruje równowagę na rynku dóbr. Jest zbiorem punktów przedstawiających różne kombinacje stopy % i dochodu, dla których rynek dóbr znajduje się w równowadze.

Krzywa IS ilustruje wyłącznie wpływ stopy % na przesunięcia krzywej popytu globalnego i zmiany poziomu Dochodu Narodowego zapewniającego równowagę. Wszystkie inne wyniki powodujące przesunięcie krzywej popytu globalnego wywołują przemieszczanie się krzywej IS.

Równowaga na rynku pieniężnym

LM - równowaga na rynku pieniężnym (krzywa przedstawia różne kombinacje stopy % oraz Dochodu Narodowego, dla których rynek pieniężny znajduje się w równowadze).

LL - popyt na pieniądz

L₀ - podaż pieniądza

Jeśli stopa % z jakichś powodów ustaliła się na poziomie r₁ to równowaga na rynku dóbr (pkt. A) jest spełniona dla dochodu Y₁. Natomiast równowaga na rynku pieniężnym spełniona jest dla Y₂. Przesunięcie krzywej IS tak żeby się przecinała z krzywą LM w punkcie B jest możliwe tylko wtedy, jeśli wzrosną dochody obywateli z Y₁ do Y₂. Brak popytu skłania rynek finansowy do obniżenia stóp % oraz zwiększenia podaży pieniądza, co spowoduje sprowadzenie tych punktów do punktu E.

Polityka fiskalna są to decyzje dotyczące głównie wysokości opodatkowania osób fizycznych i prawnych oraz wydatków rządowych.

Polityka pieniężna dotyczy decyzji związanych z kształtowaniem rozmiaru podaży pieniądza. Najważniejszym instrumentem, za pomocą którego państwo może oddziaływać na podaż na rynku pieniężnym jest stopa %.

Za pomocą polityki finansowej rząd może wpływać na położenie krzywej IS, za pomocą polityki pieniężnej oddziałuje się na krzywą LM.

Celem stosowania elementów polityki fiskalnej i pieniężnej jest stabilizowanie Dochodu Narodowego na odpowiednio wysokim poziomie, a wykorzystanie zasad polityki fiskalnej i pieniężnej do stabilizacji dochodu nazywamy zarządzaniem popytem.

Popyt globalny i podaż globalna

Model makroekonomiczny

Model mikroekonomiczny

AD - popyt globalny (całkowita ilość dóbr i usług, które konsumenci i przedsiębiorstwa są w stanie nabyć w gospodarce w pewnym okresie czasu)

AS - podaż globalna (całkowita ilość dóbr i usług, wytworzona w gospodarce w pewnym okresie czasu)

Krzywa AD przesuwa się w prawo lub w lewo gdy zachodzą zmiany w dochodzie realnym, w stopach %, przewidywanej stopie inflacji lub w przyszłej aktywności gospodarczej. wszystkie te czynniki wpływają na ogólną zamożność oraz na możliwości nabywcze dóbr i usług.

Krzywa AS przesuwa się w prawo lub w lewo jeśli zachodzą zmiany w podaży zasobów produkcyjnych, technologii, wydajności pracy, zmiany stopy inflacji, polityki gospodarczej itp.

Budżet państwa

Budżet państwa jest to scentralizowany fundusz publiczny służący gromadzeniu środków publicznych w związku z wykonywaniem podstawowych funkcji państwa.

Podstawą tworzenia budżetu państwa jest ustawa sejmowa, która upoważnia rząd do gromadzenia i wydatkowania dochodów.

Z pojęciem budżetu państwa związane są następujące pojęcia: system budżetowy oraz gospodarka budżetowa.

System budżetowy państwa są to prawne, organizacyjne i planistyczne ramy umożliwiające funkcjonowanie gospodarki budżetowej.

Gospodarka budżetowa obejmuje wszystkie działania podejmowane przez naczelne organy władzy państwowej oraz centralne i terenowe organizacje administracji rządowej wraz z podporządkowanymi im jednostkami organizacyjnymi w zakresie planowania, gromadzenia i wydatkowania środków pieniężnych będących w dyspozycji budżetu państwa.

Cechy budżetu państwa

Budżet państwa charakteryzuje się tym, że:

• gromadzenie środków odbywa się w sposób przymusowy;

• dochody budżetowe gromadzone są na zasadzie bezzwrotnej;

• działalność budżetowa poddana jest rygorom prawnym;

• gospodarka budżetowa ma wymiar nie tylko ekonomiczny ale także społeczny;

• gospodarka budżetowa państwa określa pośrednio ramy ustrojowe państwa.

Zasady budżetowe

W literaturze najczęściej spotyka się następujące zasady budżetowe:

• zasada równowagi - miała największe znaczenie w latach minionych, chodzi o to, że możemy wydatkować tyle, ile mamy zgromadzonych środków, wydatki nie mogą przewyższać dochodów. Nadwyżki i deficyty budżetowe mają być celowo wykorzystywane w polityce gospodarczej i finansowej państwa w celu wyeliminowania wahań koniunkturalnych, deficyt jest dopuszczalny w celu pobudzania gospodarki w sytuacjach kryzysowych.

• zasada powszechności (zupełności) - w budżecie uwzględnia się wszystkie dochody i wydatki.

• zasada jedności - wymaga obejmowania dochodów i wydatków tylko jednym budżetem. W ramach tej zasady wyróżnia się tzw. jedność formalną i materialną. Jedność formalną uzyskuje się dzięki budowie zbiorczego budżetu państwa obejmującego budżet władz centralnych i budżet władz samorządowych. Jedność materialna głosi, że suma dochodów powinna być przeznaczona na pokrycie całości wydatków budżetowych bez celowego wiązania niektórych wydatków z określonymi dochodami budżetowymi.

• zasada jawności - budżet państwa i zawarte w nim informacje nie mogą być tajne, projekt budżetu musi być jawny.

• zasada przejrzystości - zawarte w nim informacje muszą być tak skonstruowane, żeby można było się zorientować jakie są tendencje zmian w polityce społeczno-gospodarczej rządu.

• zasada realności - budżet musi być tak skonstruowany, aby był możliwy do wykonania.

• zasada gospodarności - środkami publicznymi należy gospodarować w sposób oszczędny.

• zasada jednoroczności - budżet jest planowany, projektowany i uchwalany na jeden rok.

• zasada uprzedniości - projekt budżetu państwa powinien być zaproponowany jeszcze przed rokiem budżetowym.

• zasada operatywności - budżet powinien być opracowany w układzie, który umożliwiłby ścisłe ustalenie, które podmioty są odpowiedzialne za wykonanie poszczególnych zadań budżetowych i jakie środki otrzymują na sfinansowanie tych zadań.

• zasada polityczności - na kształtowanie budżetu i poprawki w nim mają wpływ siły polityczne zgromadzone w parlamencie.

Funkcje budżetu państwa

W literaturze najczęściej spotyka się następujące funkcje budżetu państwa:

• redystrybucyjna (rozdzielcza) - w skali mikro dotyczy pojedynczej osoby fizycznej lub prawnej. Chodzi o dochody, jeśli są wysokie polega na uszczuplaniu, jeśli dochody są niskie na podwyższaniu tych dochodów. W skali makro polega na przemieszczaniu środków publicznych między różnymi dziedzinami.

• stabilizacyjna (wyrównawcza) - stabilizowanie wahań koniunktury, cykli gospodarczych. Rząd powinien tak zagospodarować środki publiczne, aby stabilizować gospodarkę na odpowiednio wysokim poziomie.

• alokacyjna - zagospodarowanie czynników produkcji w różnej działalności gospodarczej w taki sposób, aby w przyszłości, aby w przyszłości uzyskać jak najwyższy dochód.

• bodźcowa - bodźcowanie pozytywne ma miejsce jeśli rząd będzie zmniejszał opodatkowanie i opłaty obowiązkowe a zwiększał wydatki publiczne; bodźcowanie negatywne, gdy obciążenia podatkowe zwiększają się.

• kontrolna - wykorzystanie procesów i zjawisk pieniężnych do obserwacji oraz analizy zjawisk i procesów rzeczowych.

• koordynacyjna - koordynowanie działalności całego sektora publicznego przez budżet państwa.

• demokratyczna - pobudzanie zainteresowania i angażowania społeczeństwa do opracowywania i wykonywania budżetu (żeby organizacje społeczne włączały się do konstruowania budżetu, miały wpływ na wytyczne, które są formułowane w budżecie państwa).

• ustrojowa - w pewnym sensie budżet państwa jest atrybutem władzy, określa ustrój państwa. Jeśli budżet nie zostanie uchwalony może to doprowadzić do destabilizacji politycznej (rozwiązanie parlamentu).

Budżet państwa spełnia funkcje ponadustrojowe, niezależnie od ustroju w każdym państwie funkcjonuje budżet państwa, ale może mieć różne cele, mimo tego takie same funkcje.

Procedura budżetowa

Zasady prac budżetowych są zawarte w ustawie sejmowej z dnia 5 stycznia 1991 roku o prawie budżetowym. Cała procedura uchwalania budżetu składa się z czterech etapów:

• opracowanie projektu budżetu - za opracowanie projektu budżetu odpowiedzialna jest Rada Ministrów, największy wpływ na opracowanie projektu budżetu ma Ministerstwo Finansów.

• uchwalenie budżetu - procedura uchwalania budżetu państwa jest następująca: Rada Ministrów na spotkaniu ustala główne wytyczne, zasady polityki społeczno-gospodarczej na następny rok budżetowy. Wytyczne mają służyć Ministrowi Finansów do opracowania tzw. noty budżetowej. W nocie budżetowej Minister Finansów określa szczegółowe zasady, tryb i terminy opracowania przez poszczególne podmioty gospodarki budżetowej materiałów do projektu budżetu państwa. W nocie budżetowej zawarte są również różnego rodzaju wytyczne, wskaźniki, normy budżetowe i limity o charakterze obligatoryjnym lub orientacyjnym. Nota budżetowa rozsyłana jest do poszczególnym ministrów o wojewodów. Na jej podstawie ministrowie i wojewodowie są zobowiązani do zaplanowania pojedynczych budżetów dotyczących swoich resortów i samorządów terytorialnych. Te budżety trafiają do Ministra Finansów i na tej podstawie Minister Finansów sporządza projekt zbiorczy budżetu państwa. Trafia on pod obrady Rady Ministrów. Jeśli jest akceptowany, to Rada Ministrów upoważnia Ministra Finansów do przedstawienia tzw. expose budżetowego w Sejmie (do 15.XI). Projekt trafia do komisji budżetowej w celu naniesienia poprawek. Potem następuje debata budżetowa w Sejmie. Z wprowadzonymi poprawkami projekt trafia do Senatu (dyskusja, poprawki). Następnie w Sejmie głosowanie nad poprawkami Senatu. (Senat - Sejm). Przyjęcie lub odrzucenie poprawek. Po uzyskaniu kwalifikowanej większości głosów budżet państwa jest kierowany do realizacji. Sejm ma 3 miesiące na uchwalenie budżetu, jeśli to nie nastąpi Prezydent RP ma prawo rozwiązać Sejm. Wtedy gospodarka funkcjonuje zgodnie z projektem zgłoszonym przez Ministra Finansów do 15.XI. prowizorium budżetowe opracowane przez Ministra Finansów obowiązuje do momentu uchwalenia budżetu.

• wykonanie budżetu - charakterystyczną cechą wykonania budżetu państwa jest jego zdecentralizowanie. Odbywa się ono pod nadzorem i kierunkiem organów wyższego szczebla. Głównymi dysponentami środków budżetowych są podmioty budżetowe, których dochody i wydatki ujmuje się w ramach tzw. klasyfikacji budżetowej. Do tego typu podmiotów należą przede wszystkim ministerstwa i urzędy centralne zrównane z ministerstwami i wojewodami oraz inne jednostki, którym Minister Finansów przyznał uprawnienia dysponenta głównego. Jednostki podlegające dysponentom głównym realizują dochody i wydatki jako dysponenci środków budżetowych II stopnia. Mogą to być także dysponenci II stopnia, którzy bezpośrednio wydatkują otrzymane środki bez prawa ich dalszego przekazywania.

sprawozdawczość i kontrola finansowa wykonania budżetu - głównym organem kontrolującym działalność budżetu państwa jest Sejm. Bieżącą kontrolą realizacji zadań budżetu państwa zajmuje się Minister Finansów. Minister Finansów jest odpowiedzialny za okresowe przedstawianie sprawozdań radzie Ministrów. Rada Ministrów jest odpowiedzialna żeby do końca IX przedstawić sprawozdanie z realizacji budżetu państwa Komisji do Spraw Budżetu i Finansów (za I półrocze). Do organów upoważnionych do kontroli wykonania budżetu państwa należy Najwyższa Izba Kontroli. Do 30.VI następnego roku budżetowego Rada Ministrów jest zobowiązana przedstawić Sejmowi oraz NIK raport z wykonania budżetu państwa. Na jego podstawie odbywa się w Sejmie głosowanie nad uchwaleniem absolutorium budżetowego.

---