Fiodor Dostojewski (1821 - 1881)

„Człowiek jest tajemnicą. Musi ona zostać odkryta i jeśli zabierze ci to całe życie, nie mów, że to strata czasu. Badam tę tajemnicę ponieważ chcę być człowiekiem.”

Chronologia życia i twórczości Dostojewskiego

Rok	Książki	Wydarzenia
1821		Urodzony 30 października w Moskwie w rodzinie szlacheckiej.
1837		Śmierć matki.
1838		Zapisuje się do Wojskowej Szkoły Inżynieryjnej.
1839		Śmierć ojca.
1844		Rezygnacja z kariery wojskowej na rzecz pisania.
1846	Biedni ludzie, Sobowtór, Pan Procharchin
1847	Polzunkow Pani	Uczestnictwo w kółku socjalistycznym Pietraszewskiego.
1848	Słabe serce, Białe noce
1849	Nietoczka Niezwanowa(niedokończone) , Mały bohater	Aresztowany za „polityczną niepewność” i zesłany na Syberię.
1854		Zwolniony z obozu pracy, musi jednak pozostać na Syberii w służbie wojskowej.
1857		Pierwsze małżeństwo.
1859		Rezygnuje ze służby wojskowej ponownie i wraca do Rosji centralnej.
1861	Skrzywdzeni i poniżeni, Wspomnienia z Domu Umarłych, seria esejów o literaturze
1862		Podróż do Anglii i Francji.
1863	Zimowe notatki o letnich wrażeniach
1864	Notatki z podziemia	Śmierć pierwszej żony i brata.
1865	Krokodyl
1866	Zbrodnia i kara, Gracz
1867		Powtórny ożenek i wyjazd za granicę, pobyt tam do 1871.
1868	Idiota
1870	Wieczny mąż
1871	Biesy	Urodziny pierwszego syna.
1875	Młodzik
1878		Trzyletni syn Alosza umiera.
1879-80	Bracia Karamazow
1873-81	Pamiętnik pisarza zawierający także opowiadania: Mała istotka, Wlaz, Bobok, Sen śmiesznego człowieka, Choinka
1881		Umiera 28 stycznia w Petersburgu.

Cytaty i omówienia najważniejszych dzieł Dostojewskiego

• „Bracia Karamazow”

• „Zbrodnia i kara”

• „Biesy”

„Bracia Karamazow”

Uważana przez wielu za największą powieść wszechczasów, książka Dostojewskiego „Bracia Karamazow” rzeczywiście zasługuje na uwagę. Jak twierdził sam autor, jest to książka, która „podsumowuje wszystkie moje poglądy”. Dzieło ma formę opowieści o trzech braciach - najmłodszy z nich, Aleksy, to młody człowiek bardzo przejęty ideałami chrześcijaństwa i prawosławia w szczególności, Iwan jest filozofem i ateistą, wreszcie najstarszy Dymitr jest w powieści ukazany jako człowiek słaby, posiadający zarówno wzniosłe jak i obrzydliwe cechy charakteru. Ich ojciec, Fiodor Pawłowicz, jest starym libertynem, który nigdy nie troszczył się o swych synów i nie okazywał im ani cienia miłości - zostaje w powieści ukazany jako uosobienie ludzkiego zła i zakłamania.

To zło, którego źródłem jest głównie zmysłowość, jest dokładnie tym, czego chcą (każdy na swój sposób) uniknąć młodzi Karamazowowie - ostatnią rzeczą, której by chcieli jest stać się kimś takim jak ich ojciec. Sami doskonale wiedzą, że odziedziczyli po ojcu „krew Karamazowów”, wszystkie ich niskie cechy - ich życie jest ciągłą walką ich moralności z tym złowrogim balastem.

Jednak nie to jest głównym problemem książki - jest nim raczej kwestia ateizmu i jego etycznych

konsekwencji. Iwan Karamazow stwierdza w pewnym momencie, że „jeśli nie ma Boga, wszystko jest

dozwolone” - jest to taki sam moralny nihilizm jak ten zawarty w słowach Nietzschego z „Tako rzecze

Zaratustra”: „Nic nie jest prawdziwe, wszystko jest dozwolone.” Konsekwencje takiej postawy są

centralnym tematem książki - jeśli wszystko jest dozwolone, dlaczego nie zabić, dlaczego nie obrabować?

Jeśli nie ma nieśmiertelnej duszy, dlaczego nie korzystać z wszystkich ziemskich przyjemności, jak to czyni Fiodor Pawłowicz (stary Karamazow) ?

Jako przeciwieństwo szatańskiego Fiodora, Dostojewski pokazuje nam osobę świętobliwego starca,

ojca Zosimy, który jest idealnym chrześcijaninem i reprezentantem poglądów religijno - etycznych samego Dostojewskiego. W połowie książki zostaje nam przedstawiona filozofia życiowa Zosimy i przebieg jego życia - historia stopniowego zbliżania się do Boga.

Warta wymienienia jest również historia opowiedziana przez Iwana Karamazowa, zatytułowana „Wielki Inkwizytor”. W tym opowiadaniu, umiejscowionym w XV wieku, Jezus wraca na ziemię i staje się więźniem Inkwizycji. Wielki Inkwizytor przychodzi do celi, w której jest więziony Jezus i zaczyna z Nim rozmowę. Już w pierwszych słowach oskarża Go o odrzucenie pokus (ofert ?) szatana podczas kuszenia na pustyni. Inkwizytor utrzymuje, że najgorszą rzeczą, jaką Jezus kiedykolwiek uczynił było uczynienie ludzi wolnymi, danie im wolnego wyboru między wiarą a jej odrzuceniem, między dobrem a złem - stwierdza on wręcz, że wolność jest najbardziej bolesnym z darów, i że zabierając ją ludziom on, Wielki Inkwizytor, uczynił im wielką przysługę. Uczynił ludzi szczęśliwymi, zabierając im to, co powodowało ich cierpienia - ich wolność, konieczność ciągłego wybierania między dobrem a złem.

„Zbrodnia i kara”

Moralne konsekwencje zbrodni są punktem wyjścia Dostojewskiego w pisaniu tej książki. która jest słusznie uznawana za jedno z jego arcydzieł. Student Raskolnikow, biedny i samotny, jest wystawiony

na pokusy zła. Stopniowo przekonuje on samego siebie do zamordowania starej kobiety, bogatej lichwiarki - sam siebie zapytuje, czy będzie czymś złym zabicie „starej, bezużytecznej kobiety”.

Sama zbrodnia jest tylko punktem wyjścia: po morderstwie popełnionym na starej lichwiarce rozpoczyna się główna część powieści będąca mieszaniną opowieści detektywistycznej i dramatu psychologicznego. Dostojewski opisuje liczne sny i majaczenia Raskolnikowa, w ten sposób osiągając psychologiczną głębię, przekraczającą znacznie osiągnięcia innych pisarzy jego czasów. Nie tylko Raskolnikow, ale także inne, drugoplanowe postacie są wspaniale scharakteryzowane. Od libertyna Swidrygajłowa po smutną żonę pijaka, Katarzynę Marmeładową, Dostojewski stwarza obraz zbiorowości cierpiących ludzi, którzy nie mogą już niczego oczekiwać od życia, nawet współczucia. Ludzi, którzy wiodąc życie zwierząt nigdy nie przestają być ludźmi. Istot, które straciły swą jedyną nadzieję: swoją wiarę w Boga i jego wieczną miłość.

Powieść Dostojewskiego jest piękna bez wpadania w płytki melodramat, jest wzruszająca nie będąc nudną. Jeśli jesteśmy wzruszeni to nie tylko z powodu tragicznych sytuacji, ale głównie z powodu umiejętnego ukazania poszczególnych postaci. Są one nam bliskie ponieważ je rozumiemy, ponieważ wydają się tak realne. Mają one wiele wad, często są bardziej grzeszne niż dobre, lecz nie spotykają się z naszym odrzuceniem czy potępieniem, a raczej ze współczuciem dla swego cierpienia.

Powieść zaczynająca się jako „psychologiczne rozważania o zbrodni” jako całość jest jednym z najwspanialszych dzieł humanistycznej sztuki. Przesłanie książki reprezentowane przez byłą prostytutkę Sonję jest samą istotą chrześcijaństwa: przebaczenie, współczucie, miłość.

„Biesy”

Książka ta jest odpowiedzią Dostojewskiego na pochodzące z Zachodu idee liberalne i socjalistyczne, które zdobyły szeroką popularność wśród rosyjskiej inteligencji (jak Turgeniew, Beliński, Herzen). Chociaż wartość powieści osłabiają dziś wyraźnie anachroniczne słowianofilskie poglądy autora (idea Rosji jednoczącej Słowian pod swoją władzą i przywracającej siłę zachodniej cywilizacji) to atak Dostojewskiego na liberalizm i socjalizm, jak również inne choroby umysłowe XIX i XX wieku pozostaje aktualny. Mistrzowsko są ukazane również portrety poszczególnych postaci: diabelski Stawrogin, tajemnicza postać, człowiek udręczony przez swe rozterki duchowe i moralne; słowianofil Szatow reprezentujący punkt widzenia Dostojewskiego, Kiryłow, ogarnięty ideą samobójstwa jako ostatecznego wyzwolenia - lista jest jeszcze długa. Warte zapamiętania są także postacie drugoplanowe: major von Lembke (gubernator) czy Karmazynow - karykaturalny obraz Turgieniewa.

Sama akcja jest osadzona w latach 70. XIX wieku: jej osią konstrukcyjną jest działalność socjalistycznych rewolucjonistów, ludzi dla których celem jest wywołanie w Rosji powszechnej rewolucji. Odrzucając wszystkie tradycyjne rosyjskie i chrześcijańskie wartości i stosując (nieraz bezsensowną) przemoc chcą ten cel osiągnąć. Autor nie ma wysokiej opinii o rewolucjonistach: w powieści są oni ukazani jako mali, zawistni i podli tchórze. Socjaliści są dla Dostojewskiego „Biesami”, gdyż chcą przez rewolucję uniemożliwić Rosji realizację jej głównego zadania we współczesnym pisarzowi świecie: szerzenie prawosławia i wszystkich wartości z nim związanych.

Powieść Dostojewskiego wymaga uwagi także z innego powodu: 50 lat później zatryumfuje w Rosji rewolucja bolszewicka, a złowroga rola rewolucjonistów-socjalistów w dziejach Rosji i świata zostanie potwierdzona.

• Krótka biografia Dostojewskiego wraz z datami powstania jego dzieł

• Cytaty, fragmenty książek

Komentarze do najważniejszych dzieł Dostojewskiego

---