KONRTOLA W ADMINISTRACJI Wykład I - 22.09.2013r.

Książka: Jacek Jagielski „Kontrola administracji publicznej” LEXIS NEXIS III wydanie W-wa 2012

Kontrola jest obserwowaniem stanu faktycznego, rzeczywistego i porównywanie go ze stanem pożądanym. Kontrola jest kojarzona przez pryzmat nadzoru, wskazuje się jakie są różnice pomiędzy kontrolą a nadzorem.

Różnice pomiędzy kontrolą a nadzorem:

1. Niewątpliwie tym, co odróżnia kontrolę od nadzoru jest to, że wyciągane są wnioski, zalecenia. W nadzorze również jest tak, że mamy obserwację, porównywanie, ale tym różni się od kontroli, że mamy możliwość użycia środków represyjnych. Mianowicie nadzorujący ma prawo wpływać na działanie nadzorowanego, a kontrolujący na działania kontrolowanego nie może wpływać w sposób wiążący. Ponieważ w nadzorze to wygląda mniej więcej tak, że wojewoda może nie zatwierdzić uchwały jednostki samorządu terytorialnego, może również się nie zgodzić na powołanie jakiejś osoby na konkretne stanowisko.

2. Kolejną rzeczą różniącą kontrolę od nadzoru jest to, że kontrola wykonywana jest przez bardzo różnorodne podmioty wewnątrz administracji i na zewnątrz administracji. Również przez podmioty niezależne, niezawisłe, np. Rzecznik Praw Obywatelskich też kontroluje administrację w jakiś tam sposób zwracając się do jakiegoś organu, jeżeli wcześniej uprzednio zwróci się obywatel, a sprawa dotyczy spraw obywatelskich. Również sądy administracyjne dokonują kontroli administracji i te sądy to jest przecież władza sądownicza.

Natomiast cechą nadzoru jest to, że jest wykonywany jakby wewnątrz administracji,

wśród organów administracji publicznej.

3. Trzecią cechą, która odróżnia w sposób zdecydowany nadzór od kontroli, jest to, że kontrola może być doraźna, jest jakiś terminarz kontroli, jakieś założenia i ona jest wykonywana w jakimś momencie i potem może być ponawiana, natomiast nadzór ma charakter stały.

Można powiedzieć, że kontrola jest jednym z najstarszych pojęć zarządzania, bo zarządzanie jest też administrowaniem i można w ten sposób administrować poprzez wykonywanie kontroli i poprzez wskazywanie określonych błędów. Kontrola ma charakter informatora zwrotnego. Melduje jak wygląda stan faktyczny i jakie są problemy, co jest negatywnego w działaniu. Celem kontroli jest minimalizacja negatywnych zjawisk, które występują lub które mogą wystąpić w przyszłości, a oprócz minimalizacji także ochrona przed takimi zjawiskami.

Kontrola a pojęcia pokrewne, czyli różnice pomiędzy kontrolą, a kierownictwem, zwierzchnictwem i koordynacją:

1. Kontrola a zwierzchnictwo

1. zwierzchnictwo występuje przy strukturach scentralizowanych ( zasada centralizacji oznacza hierarchiczne podporządkowanie, zależność służbową i osobową), natomiast sama kontrola natomiast dotyczy zarówno struktur scentralizowanych, jak i zdecentralizowanych;

2. zwierzchnictwo występuje bardzo często przy zespoleniu (zespolenie występuje w województwie, powiecie), występuje po to, aby usprawnić faktyczne działanie.

2. Kierownictwo a kontrola

Kierownictwo zaś też się wiąże ze strukturą nadrzędności. Jest to po prostu powierzenie organowi nadrzędnemu pewnego zestawu kompetencji umożliwiającego mu oddziaływanie na organ podrzędny.

3. Koordynacja a kontrola

Istotą koordynacji jest nie tyle wskazywanie i minimalizowanie negatywnych zjawisk, jak w przypadku kontroli, lecz uporządkowanie i odpowiedni podział działań odpowiednich jednostek organizacyjnych w danym organie.

Jest jeszcze takie pojęcie, jak współdziałanie. Jest to wspólne wykonywanie pewnych zadań przez różne organy, jednostki. Może być np. współdziałanie przy wydawaniu decyzji.

Stary model kontroli i nowy model kontroli

1. Stary model - przyglądanie się i porównywanie ze stanem pożądanym, ocena stanu faktycznego i porównywanie ze stanem pożądanym;

2. Nowy model - ewaluacja - to nie tyle przyglądanie się i szukanie przyczyn błędów, jest to badanie wartości albo cech konkretnego programu, planu działania według przyjętych kryteriów w celu jego usprawnienia, ale też w celu lepszego zrozumienia tego programu, planu działania, czyli po co on jest, jakie wartości ze sobą niesie, czy jest niezbędny, czy dzięki niemu te wartości zostały zrealizowane.

Kryteria kontroli - co, w jaki sposób, pod jakim kątem będzie badane (kryteria te zdefiniowane są w aktach normatywnych):

1. legalność - czasem mówi się, że legalność, to zgodność z prawem;

2. gospodarność - badanie pod kątem, czy jednostka działa zgodnie z zasadą racjonalnego gospodarowania, tzn. czy osiąga optymalne wyniki, efekty przy najniższych możliwych nakładach, kosztach;

3. rzetelność - badanie pod kątem terminowości, dyscypliny wykonania, sumienności. W dużej mierze odnosi się do dokumentacji. Jest to badanie zgodności dokumentów, ewidencji i sprawozdań ze stanem faktycznym;

4. celowość - badanie pod kątem celu, tzn. badanie, czy dana jednostka działa zgodnie z wyznaczonym dla niej celem, czy z wyznaczonymi dla niej zadaniami;

5. jawność - charakteryzuje się tym, że administracja ma obowiązek działać jawnie. Chodzi o to, że do wiadomości publicznej podawane są sprawozdania, bilanse jednostek, jest też prawo do informacji publicznej (BIP);

6. transparentność - czy dane, które są podawane, ujawniane są jasne, przejrzyste.

Cechy kontroli - kontrola powinna być:

1. bezstronna, obiektywna, nie powinny następować zależności pomiędzy kontrolującym, a kontrolowanym, które powodowałyby, że kontrola nie będzie obiektywna;

2. fachowa - kontrolujący powinien mieć większą wiedzę niż kontrolowany, powinien mieć wiedzę merytoryczną;

3. efektywna - minimalizowanie negatywnych zjawisk; kontrola powinna być przeprowadzona w taki sposób, aby wyeliminować zmiany. Chodzi o to, by kontrolujący mógł zlecić kontrolowanemu wnioski pokontrolne, które w rzeczywistości usprawnią działanie kontrolowanego;

4. oficjalna - powinna być podejmowana z urzędu, natomiast kontrola na wniosek ma charakter uzupełniający;

5. proporcjonalna - wykonywana w taki sposób, by organ mógł wykonywać swoją działalność, swoje zadania;

6. aktywna - działanie kontrolującego powinno być sprawne, wnikliwe, powinno zmierzać do ustalenia nieprawidłowości.

Rodzaje kontroli:

Podział ze względu na sposób przeprowadzania

1. inspekcje - to kontrola polegająca na obserwacji zachowania się jednostki badanej i porównanie tego zachowania z wzorcami prawidłowego zachowania.

2. lustracje - ocenia się stan jednostki kontrolowanej, jej cechy.

3. rewizje - - kontrola w zakresie środków finansowych, stanu rzeczywistego środków finansowych z dokumentacją. Powstaje ocena dysponowania środkami finansowymi.

4. wizytacje - ocena całokształtu

Podział kontroli ze względu na zasięg kontroli:

• zupełna - kontrolowany jest całokształt

• ograniczona - kontrolowany jest pewien wycinek

Można to odnosić do terytorium.

Podział kontroli ze względu na zależności organizacyjne:

• wewnątrzorganizacyjna

• zewnątrzorganizacyjna

Podział kontroli ze wzgl. na inicjatywę:

• z urzędu

• na wniosek

Podział ze względu na charakter organizacji kontrolującego:

• zawodowa - np. przez NIK

• społeczna - przez podmioty, które nie są stworzone do kontroli, np. przez organizacje społeczne.

Podział kontroli ze względu na kryterium czasu:

• wstępna (ex ante) - badanie planu projektu

• faktyczna - podczas wykonywania projektu

• następcza (ex post) - gdy kontrola jest wykonywana po zrealizowaniu działania.

Kontrola a dozór

Dozór -występuje w zakresie działań wykonywanych przez administrację publiczną w sferze porządku i bezpieczeństwa publicznego odnośnie kwestii: ochrona życia i zdrowia. Np. w prawie atomowym. Dozór- przestrzeganie pewnych norm prawa.

KONTROLA ADMINISTRACJI:

1. podmioty niezawisłe (niezależne):

• Parlament

• Najwyższa Izba Kontroli

• Generalny Inspektor Ochrony Danych Osobowych

• Państwowa Inspekcja Pracy

• Rzecznik Praw Obywatelskich

• Rzecznik Praw Dziecka

2. sądy:

• administracyjne (WSA i NSA)

• specjalne (Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów)

• Trybunał Konstytucyjny

• Trybunał Stanu

• powszechne

3. kontrola wewnątrzadministracyjna:

• resortowa

• rządowa

• międzyresortowa

• instancyjna

• zarządowa

4. inne formy kontroli:

• skargi i wnioski (KPA)

• informacja publiczna

• NGO - organizacje pozarządowe

• MASS MEDIA

KONTROLA ADMINISTRACJI

wykład z 24.11.13r.

POSTĘPOWANIE KONTROLNE

Kontrola parlamentarna

1) w postaci votum zaufania- może mieć charakter indywidualny, kiedy dotyczy jednego ministra lub charakter zbiorowy jeśli dotyczy prezesa RM i wszystkich ministrów

2) komisje sejmowe- Komisje dzielimy na stałe i nadzwyczajne. W ramach komisji dochodzi do kontroli administracji publicznej. Komisje obradują w kwestii ustaw. Mogą one zapraszać różne podmioty a także organy administracji publicznej na posiedzenia w celu kontroli i wymiany poglądów. Występują w poziome sejmu i senatu (komisje parlamentarne)

Szczególna komisja: sejmowa komisja śledcza- została ustanowiona w 1999 roku. Jest powoływana dla zbadania określonej sprawy, przez sejm w drodze uchwały, bezwzględną większością głosów. W skład komisji wchodzą członkowie wyznaczeni przez poszczególne partie, które odzwierciedlają układ sił w parlamencie. Komisja zbiera się i obraduje w sejmie w sali kolumnowej. W swoich działaniach komisja związana jest uchwałą o jej działaniu. W skład komisji nie może uczestniczyć poseł, którego sprawa dotyczy, pracami komisji kieruje jej prezydium. Do działania komisji stosuje się przepisy ustawy z 21 stycznia 1999r o sejmowej komisji śledczej a także przepisy kodeksu postępowania karnego. Zakończenie prac komisji-jeżeli uzna ona, że ustalenia są wystarczające to kończy ona swoją prace a następnie przekazuje marszałkowi sejmu sprawozdanie ze swojej działalności. Zakończenie pracy powinno nastąpić do czasu zakończenia kadencji sejmu.

3)kontrola wykonywana indywidualnie przez posłów i senatorów- ustawa o wykonywaniu mandatu posła i senatora. Wskazane jest w niej, co poseł i senator może zrobić. Wśród obowiązków posłów i senatorów jest kontrola. -Mogą zwracać się do organu z prośbą o wyjaśnienie stanu rozpatrywanej sprawy, zamiaru załatwienia czy też terminu jej załatwienia. Organ ma obowiązek w ciągu 14 dni udzielić odpowiedzi.

• Posłowie i senatorowie mogą brać udział w zgromadzeniach sejmiku województwa, rad powiatów czy też rad gmin właściwych dla okręgu, w którym zostali wybrani. Mogą zgłaszać uwagi i wnioski, co do rozstrzygnięcia poszczególnych spraw.

• Mogą zgłaszać interpelacje oraz wnioski. Interpelacje-w sprawach o zasadniczym znaczeniu. Wnioski-wystąpienia bieżące po obradach.

Najwyższa Izba Kontroli NIK

Kontroluje działalność organów administracji rządowej, narodowego banku polskiego, państwowych osób prawnych i innych państwowych jednostek organizacyjnych a także kontroluje działalność organów samorządu terytorialnego, samorządowych osób prawnych i samorządowych jednostek organizacyjnych oraz innych jednostek organizacyjnych i podmiotów gospodarczych (przedsiębiorców) w zakresie, w jakim wykorzystują one majątek lub środki państwowe bądź komunalne. Art. 2 ustawa o NIK

Kontrola dotyczy wykonania budżetu państwa oraz realizacji innych aktów prawnych w zakresie działalności finansowej, gospodarczej i organizacyjno-administracyjnej. Art. 3 ustawa o NIK.

Kryteria kontroli NIK: art.5

-legalność

-rzetelność

-celowość

-gospodarność

W zakresie wszystkich 4 kryteriów kontrolowane są: organy administracji rządowej, państwowe osoby prawne, NBP. itp.

W zakresie 3 kryteriów: legalności gospodarności i rzetelności, kontrolowane są jednostki samorządu terytorialnego, samorządowe osoby prawne

W zakresie legalności i gospodarności kontrolowane są inne jednostki organizacyjne i przedsiębiorcy wykonujący działalność z użyciem majątku publicznego

Inicjatywa w zakresie kontroli- NIK może podjąć kontrolę z własnej inicjatywy, ale także na zlecenie sejmu lub jego organów, na wniosek Prezydent RP, na wniosek Prezesa RM.

Kontrola nie rzadziej niż raz na 3 lata.

Postępowanie kontrolne art. 27-65(do egzaminu) celem postępowania kontrolnego jest ustalenie stanu faktycznego w zakresie działalności jednostek poddanych kontroli oraz rzetelne udokumentowanie tej kontroli i dokonanie oceny jednostki kontrolowanej. Program kontroli musi być zatwierdzony przez prezesa lub wiceprezesów NIK. Jest on chroniony tajemnicą kontrolerską. Udostępniany jest pracownikom NIK w związku z wykonywaniem zadań. Kierownicy jednostki kontrolowanej mają obowiązek niezwłocznie przekładać na żądanie NIK wszelkie dokumenty i materiały niezbędne do przygotowania i przeprowadzenia kontroli. Mają oni także obowiązek udostępnienia baz danych niezbędnych dla przeprowadzenia kontroli.

Przedstawiciel NIK musi być upoważniony w sposób właściwy, posiadać legitymację. Mają oni prawo do:

• swobodnego dostępu do pomieszczeń obiektów jednostki kontrolowanej,

• wglądu do dokumentów związanych z działalnością jednostki kontrolowanej,

• przeprowadzenia oględzin (badanie przy pomocy zmysłu wzroku dotyku) obiektów, składników majątkowych i przebiegu określonych czynności w jednostce kontrolowanej,

• wzywania i przesłuchiwania świadków,

• żądania wyjaśnień od osób, które wykonywały pracę w jednostce kontrolowanej na podstawie umowy o prace lub innej umowy,

• korzystania z pomocy biegłych i specjalistów,

• zwoływania narad w związku z przeprowadzaną kontrolą,

• przetwarzania danych osobowych w zakresie przeprowadzanej kontroli

Postępowanie przeprowadzane jest w jednostce kontrolowanej, a także w miejscach i czasie wykonywania jej zadań. A jeśli dobro kontroli tego wymaga to kontroler może działać poza godzinami wykonywania jej pracy. Kontroler ustala stan faktyczne na podstawie zebranych w toku kontroli dowodów.

Dowodem mogą być: dokumenty, zabezpieczone rzeczy, wyniki oględzin, zeznania świadków, opinie biegłych, pisemne wyjaśnienia i oświadczenia. Na podstawie tych dowodów dokumentuje przeprowadzenie kontroli w aktach kontroli. Akta kontroli zawierają: Notatki służbowe, wystąpienie pokontrolne, zastrzeżenia, jeśli zostały wniesione. Do akt ma dostęp kontroler oraz kierownik jednostki kontrolowanej lub osoba przez niego upoważniona.

Wystąpienie pokontrolne musi zawierać:

• nr i tytuł kontroli, imię, nazwisko, stanowisko służbowe kontrolera,

• nazwę właściwej jednostki kontrolnej,

• nr i datę upoważnienia, oznaczenia jednostki kontrolowanej( nazwa, adres, imię i nazwisko kierownik jednostki),

• zwięzły opis ustalonego stanu faktycznego w tym ustalone ewentualne nieprawidłowości i ich przyczyny, ich zakres i skutki oraz osoby za nie odpowiedzialne,

• uwagi i wnioski w sprawie usunięcia zastanych nieprawidłowości, pouczenia w sprawie możliwości zgłoszenia zastrzeżeń

Kierownik jednostki kontrolowanej ma prawo do zgłoszenia umotywowanych zastrzeżeń do wystąpienia pokontrolnego w terminie 21dni od dnia przekazania wystąpienia.

Kierownik jednostki NIK, która wysłała kontrolera przekazuje zastrzeżenie do komisji rozstrzygającej.

Kierownik jednostki kontrolowanej, który wniósł zastrzeżenie może je cofnąć. Komisja rozstrzygająca może uznać w części lub całości takie zastrzeżenia bądź może je w części lub w całości oddalić. Z posiedzenia sporządza się protokół, który doręcza się kierownikowi jednostki kontrolowanej i dyrektorowi właściwej jednostki kontrolnej NIK. Po wystąpieniu pokontrolnym kierownik ma 14 dni, aby odnieść się do tego jak wykorzysta uwagi i wykona wnioski sformułowane w wystąpieniu. Następnie NIK wystosowuje zestawienia sporządzonych kontroli oraz informację o wynikach kontroli.

Generalny inspektor ochrony danych osobowych

Kontrola GIODO jest wykonywana na podstawie ustawy z 29 sierpnia 1997 roku o ochronie danych osobowych. Jest to organ centralny, ma pewnych fragment niezależności. Do jego zadań należy:

• kontrola zgodności przetwarzania danych osobowych z przepisami ustawy o ochronie danych osobowych

• wydawanie decyzji administracyjnych, rozpatrywanie skarg w sprawie wykonania przepisów o ochronie danych osobowych

• GIODO działa jako organ egzekucyjny w zakresie wykonywania obowiązków nie pieniężnych dotyczących ochrony danych osobowych

• prowadzenie rejestru zbioru danych oraz udzielanie informacji o zarejestrowanych zbiorach

• inicjowanie przedsięwzięć w zakresie doskonalenia ochrony danych osobowych

Inspektorzy w ramach kontroli mają prawo:

• wstępu w godz. 6-22 za okazaniem legitymacji służbowej do pomieszczeń, w których zlokalizowany jest zbiór danych oraz innych pomieszczeń, w których przetwarzane są dane pozostające poza zbiorem

• żądać pisemnych i ustnych wyjaśnień oraz wzywać osoby w celu przesłuchania dla ustalenia stanu faktycznego

• wglądu do wszelkich dokumentów i wszelkich danych mający związek z kontrolą

• przeprowadzania oględzin urządzeń, nośników oraz systemów informatycznych służących do przetwarzania danych

• zlecania ekspertyz i opinii

Kierownik kontrolowanej jednostki oraz osoba będąca administratorem danych osobowych mają obowiązek umożliwić przeprowadzenie kontroli

Z czynności kontrolnych inspektor sporządza protokół, który doręcza kontrolowanemu administratorowi danych. Protokół podpisują inspektor i kontrolowany administrator danych, który może wnieść do protokołu umotywowane zastrzeżenia i uwagi. W razie odmowy podpisania protokołu przez kontrolowanego administratora danych, inspektor czyni o tym wzmiankę w protokole, a odmawiający podpisu może, w terminie 7 dni, przedstawić swoje stanowisko na piśmie Generalnemu Inspektorowi. W przypadku naruszenia przepisów o ochronie danych osobowych Generalny Inspektor z urzędu lub na wniosek osoby zainteresowanej, w drodze decyzji administracyjnej, nakazuje przywrócenie stanu zgodnego z prawem

Decyzja może nakazywać:

• usunięcie uchybień

• uzupełnienie uaktualnienie, sprostowaniu bądź nie udostępnianie danych osobowych

• podjęcie dodatkowych środków w celu zabezpieczenia danych osobowych

• usunięcie danych osobowych

Jeżeli doszło do popełnienia przestępstwa to GIODO kieruje zawiadomienie do odpowiednich organów.

Raz do roku GIODO składa sprawozdanie sejmowi w zakresie przestrzegania ochrony danych osobowych.

Kontrola wykonywana przez Państwową Inspekcję Pracy (PIP)

Działania dotyczą pracy, praw pracownika, przepisów BHP. W przypadku wykrycia uchybień wydaje decyzję administracyjne. Te decyzję mogą zawierać kary finansowe, które dany pracodawca jest zobowiązany uiścić. Zadania PIP określone są w art. 10 ustawy. PIP kontroluje: pracodawców, podmioty pośredniczące np. agencję pracy tymczasowej, inne podmioty, które są zobowiązane do stwarzania odpowiednich warunków dla osób, które odbywają: szkolenia staże, aplikacje niebędące forma zatrudnienia. Inspektorzy PIP mają prawo bez uprzedzenia i o każdej porze dnia i nocy do dokonania kontroli. Inspektorzy pracy sporządzają protokół, który zawiera ustalenia wynikające z kontroli. Inspektor zwraca się do odpowiedniej jednostki, gdzie zostaje wydana decyzja, która będzie podlegała wykonaniu.

Rzecznik Praw Obywatelskich i Rzecznik Praw Dziecka

Sposób działania RPO i RPD jest określony. Reaguje, gdy mamy do czynienia z naruszeniem praw człowieka lub dzieci. RPO jest określany jako organ krajowego mechanizmu prewencji. Ma on obowiązek kontrolowania aresztów, więzień, domów poprawczych, izb wytrzeźwień. Jest on także wraz z pełnomocnikiem rządu do spraw równouprawnienia organem odpowiedzialnym za przestrzeganie prawa równości. Rzecznik podejmuje czynności:

• na wniosek obywateli lub ich organizacji, Rzecznika Praw Dziecka, organów samorządów

• z własnej inicjatywy

Może podjąć sprawę, wskazać inny właściwy podmiot dla załatwienia sprawy, przekazać sprawę według właściwości bądź sprawy nie podejmować. Jeśli sprawę podejmie to może: sam przeprowadzić postępowanie wyjaśniające, może zwrócić się do innych organów np. sejmu, aby zlecił NIK-owi kontrolę, zwrócić się do prokuratury.

Prowadząc postępowanie może:

• zbadać sprawę na miejscy bez uprzedzenia- ma wtedy prawo do rejestrowania dźwięku i obrazu jak również do spotkania z osobami pozbawionymi wolności

• żądać złożenia wyjaśnień oraz przedłożenia akt sprawy

• żądać wyjaśnień i informacji o sprawach prowadzonych przez sąd i prokuraturę

Po zbadaniu sprawy przez rzecznika może on wyjaśnić wnioskodawcy, że:

• nie zostały naruszone prawa

• skierować wystąpienie do organu czy instytucji, w których naruszono przepisy praw człowieka i obywatela

• może żądać wszczęcia postępowania cywilnego, karnego, administracyjnego lub sądowo-administracyjnego (może w tych postępowaniach wnosić środki zaskarżenia)

Rzecznik kontroluje także w sposób pośredni: występując z inicjatywą ustawodawczą, występując do Trybunału Konstytucyjnego, występując do Sądu Najwyższego o podjęcie uchwały

Rzecznik nie może wydawać decyzji.

Rzecznik kontroluje na 3 płaszczyznach:

1. Ochrona praw człowieka i obywatela

2. Krajowy mechanizm prewencji - polega na tym, że przedstawiciele dokonują w losowo wybranych miejscach (zamkniętych: więzienia, domy poprawcze, izby wytrzeźwień) kontroli. W ramach kontroli RPO ma prawo rejestrować dźwięk i obraz w miejscach, w których przebywają osoby pozbawione wolności za ich zgodą, ma prawo również odbywać spotkania z tymi osobami bez obecności innych osób oraz odbywać spotkania z innymi osobami, jeżeli uzna to za konieczne. 3. Przestrzeganie prawa równości - Obowiązkiem RPO jest analizowanie monitorowanie i wspieranie równego traktowania, prowadzenie niezależnych badać dotyczących dyskryminacji, opracowywanie i wydawanie niezależnych sprawozdań a także wydawanie zaleceń odnośnie problemów związanych z dyskryminacją

Podobne uprawnienia do RPO ma RPD. Przy czym RPD działa wtedy, kiedy sprawy dotyczą dzieci. Działa na podstawie ustawy z 6 stycznia 2000r. o Rzeczniku Praw Dziecka niemniej jednak jego uprawnienia kontrolne są nieco ograniczone w stosunku do uprawnień przyznanych RPO. RPD nie działa jako krajowy organ prewencji ani jako kontroler praw równości.

Uprawnienia RPD:

• może zbadać każdą sprawę na miejscu,

• może żądać od organów władzy publicznej, organizacji lub instytucji złożenia wyjaśnień lub udzielenia informacji

• może żądać udostępnienia akt i dokumentów

• może żądać wszczęcia postępowania cywilnego, sądowo-administracyjnego, administracyjnego jak również może w nich uczestniczyć, a także może zwrócić się do odpowiedniego podmiotu w celu wszczęcia postępowania karnego.

• może występować do Sądu Najwyższego z wnioskami w sprawie rozstrzygnięcia rozbieżności w zakresie przepisów prawnych dotyczących dzieci

• uprawniony jest do wniesienia kasacji oraz skargi od prawomocnego orzeczenia

• ma prawo wystąpić z wnioskiem o ukaranie w postępowaniu w sprawach o wykroczenia

• ma prawo zwracać się o opracowanie ekspertyz i opinii.

Są tacy rzecznicy jak: Rzecznik praw pacjentów, Rzecznik praw konsumenta.

Kontrola wykonywana przez sąd

Przewagę mają sądy administracyjne, sprawują one wymiar sprawiedliwości poprzez kontrole administracji publicznej.

Kryterium kontroli: wyłącznie zgodności z prawem. Sądy administracyjne w ramach swoich kompetencji mogą uchylić lub stwierdzić nieważność nie ma możliwości, żeby sądy administracyjne orzekały za organ.

Sąd nie może działać z urzędu (odróżnia to sąd od organu) Musi być wniesiona skarga.

Sądy szczególne np. Sąd ochrony konkurencji i konsumenta SOKIK. Prawo komunikacyjne, prawo o transporcie kolejowym, prawo ochrony konkurencji i konsumenta. Od decyzji i postanowień prezesów oraz niektórych innych organów administracji centralnej przysługuje możliwość wniesienia odwołania do np. sądu ochrony konkurencji i konsumentów. Tryb mieszany postępowania tzn. I instancja przed organem tj. prezesem a II instancja przechodzi do fazy sądowej. Jeżeli chodzi o prawo ochrony konkurencji i konsumentów postępowanie zastosowanie znajdują przepisy postępowania cywilnego. Jeden taki sąd w Warszawie. Może on oddalić odwołanie, zażalenie, jeżeli jest bezzasadne, może uwzględnić odwołanie lub zażalenie i wtedy uchyla decyzję, postanowienie lub też zmienia w części lub całości. Od orzeczenia takiego sądu przysługuje kasacja.

Sądy powszechne, które mają prawo do kontrolowania administracji publicznej. Są to sądy rejonowe, okręgowe, apelacyjne, Sąd Najwyższy. Rozpatrują sprawy także z zakresu działalności administracji publicznej. Sądy cywilne: w sprawach o unieważnienie, sprostowanie czy ustalenie treści aktu cywilnego orzeka sąd w postępowaniu nieprocesowym, na wniosek zainteresowanego, prokuratora, czy też kierownika urzędu stanu cywilnego. Sądy powszechne zajmują się także postępowaniami egzekucyjnymi. Odróżniamy egzekucje administracyjną oraz cywilną (przez komorników sądowych). Może dojść do zbiegu egzekucji administracyjnej i cywilnej. Wtedy rozstrzyga sąd rejonowy w ramach, którego zbieg egzekucji nastąpił. W trakcie egzekucji został zajęty przedmiot, ale okazuje się, że właścicielem jest inna osoba wtedy może złożyć wniosek o wyjęcie spod egzekucji. Powództwo o pozostawienie pomieszczeń w użytkowaniu rozstrzygają sądy. Odszkodowania w zakresie szkód na środowisku. Sądy powszechne zajmują się także skargami i protestami wyborczymi.

Sądy pracy i ubezpieczeń społecznych. Mieszany tryb postępowania. Od decyzji ZUS w zakresie indywidualnych spraw dotyczących zgłoszenia do ubezpieczenia społecznego, dotyczących ustalenia składki i jej poboru, ustalenia uprawnień z ubezpieczeń społecznych czy też spraw dotyczących wymiaru świadczeń z ubezpieczeń społecznych, przysługuje odwołanie do właściwego sądu ubezpieczeń społecznych w terminie miesiąca od dnia wydania decyzji. Odwołanie wnosi się na piśmie za pośrednictwem jednostki organizacyjnej ZUS, która wydała decyzję. ZUS jeżeli uzna odwołanie za słuszne to zmienia lub uchyla swoją decyzję i w ciągu 14 wydaję nową decyzję. Jeżeli uzna tylko część odwołania to pozostałą część przekazuje do sądu do rozpatrzenia. Sąd na gruncie KPC. Sąd po rozpatrzeniu sprawy może: oddalić odwołanie, gdy brak podstawy do jego uwzględnienia, może uwzględnić zaskarżoną decyzję, przyjąć odwołanie i zmienić zaskarżoną decyzję w części lub całości, jeżeli odwołanie wniesiono w skutek braku organu rentowego, emerytalnego a sąd je uwzględni to może zobowiązać organ do wydania rozstrzygnięcia, co do istoty rzeczy w określonym terminie.

Trybunał Konstytucyjny, Trybunał Stanu -Kontrola konstytucyjności aktów normatywnych. Konsekwencje uchylenia ustawy: jeżeli TS orzeknie o niezgodności aktu normatywnego na podstawie, którego została wydana decyzja to jest konieczność wznowienia postępowania. TS co roku przedstawia sprawozdanie dotyczące swojej działalności. Największa kontrola względem rozporządzeń.

TS zajmuje się odpowiedzialnością poszczególnych osób w państwie, które wykonują określoną funkcję. (Ministrowie. Prezes RM itp.)

Kontrola wewnątrz administracyjna

Resortowa- kontrola wykonywana przez organy adm. pub w ramach struktury organizacyjnej resortu, podmiot kontrolowany i kontrolujący podporządkowane są tym samym centralnym i naczelnym organom.

Międzyresortowa- kontrola wykonywana przez różne inspekcje w ramach rozmaitego rodzaju nadzoru np. inspekcja sanitarna, inspekcja handlowa, nadzór budowlany, inspekcja celna, inspekcja farmaceutyczna. Są to organy adm. niezespolonej. Kontrola skarbowa, nadzór geodezyjny.

Rządowa- przyjęto nowa ustawę 15 lipca 2011r. o kontroli administracji rządowej. Kontrola rządowa składa się z 3 etapów:

1.Ustalenie stanu faktycznego

2.Porównanie go do wzorca

3.Wyciągnięcie wniosków na przyszłość

Kontrola jest to szczególnego rodzaju czynność oceniania stanów faktycznych. Zgodnie z ustawą podmiotami uprawnionymi do wykonywania kontroli rządowej są: Prezes RM, szef kancelarii Prezesa RM, Minister i Wojewoda

Cele kontroli rządowej:

-ocena działalności administracji, (ocenia się: sposób wykonywania zadań przez urzędników, rzetelność ich pracy,

W przypadku ustalenia nieprawidłowości w wyniku kontroli należy ustalić przyczyny tych nieprawidłowości oraz zastosowanie zaleceń w celu poprawy. Rząd przyjął tzw. standardy kontroli administracji rządowej z dnia 10 luty 2012. Wskazują one rolę kontroli tzn. sygnalizująca, wskazująca, profilaktyczna. Kontrola powinna się odbywać na podstawie planu kontroli i programu kontroli. Plan kontroli zawiera terminy kontroli oraz tematy kontroli. Program kontroli jest uszczegółowieniem. Powinien odpowiadać na pytania co i dlaczego badać, gdzie badać. Powinien zawierać w szczególności: temat kontroli, cel kontroli, wskazanie podmiotu kontrolowanego, określenie trybu i rodzaju kontroli, przedmiot kontroli, tematykę kontroli, okres objęty kontrolą, wyniki analizy przed kontrolnej, metodykę kontroli, kryteria kontroli, założenia organizacyjne kontroli( wskazanie miejsca czy np. będzie przeprowadzana w organie czy poprzez zabranie dokumentów) oraz harmonogram, w którym wskazuję się termin rozpoczęcia i zakończenia kontroli.

Zasady:

1. Prawy obiektywnej- bezstronne, uczciwe ustalanie i prezentowanie ustaleń kontroli z najlepsza wiedza i doświadczeniem. W toku kontroli dąży się do ustaleń odzwierciedlających stan faktyczny

2. Podmiotowości- w toku kontroli dokonywane są ustalenia dotyczące jednostki objętej kontrolą a formułowane wnioski oceny i zalecenia wynikają wyłącznie z tych ustaleń

3. Pisemności - zgromadzony materiał utrwala się w formie pisemnej lub elektronicznej ponad to wszystkie czynności muszą być potwierdzone w formie pisemnej

4. Kontradyktoryjności- polega na tym, że oznacza równość stron w ustalaniu stanu faktycznego. Nie tylko podmioty kontrolujące, ale też kontrolowany ma prawo do przedstawienia swoich dowodów a także do aktywnego udziału w całej procedurze kontrolnej poprzez korzystanie z środków odwoławczych przewidzianych w procedurze kontrolnej

5. Legalności- oznacza, że postępowanie toczy się zgodnie z przepisami powszechnie obowiązującymi a także zgodnie z przepisami wewnętrznymi.

6. Obiektywizmu- stan faktyczny może być oceniony tylko i wyłącznie na podstawie dowodów zebranych podczas kontroli. Wszelkie subiektywne spostrzeżenia, odczucia kontrolera nie mogą stanowić podstaw dla formułowania wniosków pokontrolnych. Zgodnie z tą zasadą można powiedzieć, że udowodnienie wszelkich nieprawidłowości spoczywa na kontrolującym.

7. Sprawności postępowania kontrolnego - polega na należytym i terminowym wykonywaniu czynności kontrolnych.

8. Kompleksowości- wiąże się z etapem przygotowywania kontroli. Wtedy należy uwzględnić wszystkie możliwe kryteria kontroli z uwzględnieniem wszystkich faktów mających znaczenie dla kontroli konkretnego podmiotu.

Kontrolę przeprowadza kontroler lub zespół kontrolerów powołany przez kierownika jednostki kontrolującej. (Prezes RM, Szef kancelarii, Minister, Wojewoda). Po przeprowadzeniu kontroli musi powstać dokumentacja pokontrolna z ustaleniami kontroli, na których ocena pokontrolna została oparta oraz dowody kontroli. Kontroler, który prowadzi kontrolę dokonuje dokumentowania przebieg kontroli w aktach kontroli. Kontrola jest jawna. Powstają po niej wnioski. Kwestia monitorowania realizacji zaleceń i wniosków polega do kierownika jednostki kontrolującej.

Zarządcza- regulacja znajduje się w art. 68-70 ustawy o finansach publicznych z 2002r. Dotyczy wszystkich jednostek sektora publicznego nie zależnie od ich przynależności do sektora rządowego lub samorządowego. Dokonywana w jednostkach sektora finansów publicznych w celu zapewnienia realizacji zadań w sposób zgodny z prawem, efektywny, oszczędny i terminowy.

Jest to ogół działań podejmowany dla zapewnienia realizacji celów i zadań poprzez:

• ustalenie zgodności działalności z przepisami prawa i procedurami wewnętrznymi

• badanie skuteczności i efektywności działania

• badanie wiarygodności sprawozdań

• badanie ochrony zasobów

• badanie pod kątem przestrzegania i promowania zasad etycznego zachowania

• pod kątem efektywności i skuteczności przepływu informacji

• pod kątem zarządzania ryzykiem

Muszą powstać 3 oficjalne dokumenty z przeprowadzonej kontroli. Muszą one być zapisane w biuletynie informacji publicznej, tj.

1. Roczny plan działania wskazujący konkretne cele w ramach poszczególnych zadań budżetowych

2. Sprawozdanie z wykonania planu działania

3. Oświadczenie o stanie kontroli zarządczej - indywidualna ocena świadomego osiągania rezultatów oraz działań podjętych dla zapewnienia jakości.

Ustalenie stanu faktycznego, ustalenie tego jak to powinno wyglądać, porównanie tych dwóch stanów, wskazanie zaleceń poprawy stanu.

Jednostka powinna ustalić sobie regulamin w oparciu o który będzie działać. Obowiązki kontroli zarządczej mogą wykonywać inni pracownicy, ale odpowiedzialność dotycząca kontroli ciąży na kierowniku.

Kontrola zarządcza jest dwupoziomowa:

1. Dotycząca sektora tych jednostek

2. Dotycząca pewnych grup jednostek

Kontrola zarządcza zastąpiła wcześniej działającą kontrolę finansową , która odnosiła się wyłącznie do wymiaru finansowego.

Kontrola społeczna i inne kontrole

1. Prawo do skargi - skarga powszechna

2. Dostęp do informacji publicznej - art. 61 konstytucji o oraz ustawa z 6 września 2001r o dostępie do informacji publicznej. Wskazuje 3 sposoby udzielania informacji: poprzez biuletyn informacji publicznej, poprzez udzielanie informacji na wniosek, poprzez umożliwienie udziału w posiedzeniach

3. Kontrola wykonywana przez organizacje społeczne- monitorowanie działalności administracji publicznej, sporządzanie raportów, udział w postępowaniach administracyjnych w charakterze podmiotu na prawach strony

4. Kontrola wykonywana przez mas media

---