ŚRODOWISKO WYCHOWAWCZE:

• w ujęciu szerokim obejmuje czynniki i bodźce o charakterze społecznym, kulturowym, przyrodniczym, czyli geograficznym (klimat, gleba, łąki, zanieczyszczenia powietrza); zamierzonym (grupy i instytucje, które są powołane świadomie) i niezamierzonym; obiektywnym i subiektywnym- z jednostkowym punktem widzenia (bezpośredni i pośredni wpływ na osobowość wychowanków)

• w ujęciu węższym (te elementy rzeczywistości społecznej, kulturowej, przyrodniczej, które w sposób planowy i zorganizowany oddziałują na wszystkie sfery osobowości; to wszystko co jest zaplanowane.

FUNKCJE ŚRODOWISKA: złożone i rzeczywiste funkcje

• kształcąca -wyposażenie w odpowiednia wiedze z zakresu społecznego, politycznego, kulturalnego, przyrodniczego, poszerzyć wiedzę, wzbogacić, motywować do nauki, rozwijać zainteresowania poznawcze, polega na wyzwalaniu chęci do nieustannego powiększania swojej wiedzy, samokształcenie, samokontrola, samodoskonalenie

• socjalno- wychowawcza -zapoznawanie z normami, zasadami, obyczajami, tym jak należy pełnić określone funkcje społeczne, ich internalizacje przez wychowywanie, kształtowanie postaw podmiotowych, poczucie sprawstwa w relacjach międzyludzkich człowieka staje się odpowiedzialność za to co robi i za innych ludzi, wiem, ze działam, wiem ze mam coś do powiedzenia, ale samoświadomość poczucie własnej tożsamości, indywidualności, samokontrola, kierowanie własnym postępowaniem, działaniem

• opiekuńcza - zaspokajanie potrzeb niższego rzędu (w rodzinie), egzystencjalnych, biologicznych, społecznych, ekonomicznych, może liczyć na pomoc i wsparcie

• kulturalna - zachęcanie, motywowanie do bycia aktywnym, twórcą kultury, zaspokajanie potrzeb kulturowych, nie tylko zapoznać, ale pogłębiać

TYPY ŚRODOWISK WYCHOWAWCZYCH

1. ze względu na bodźce:

• naturalne - klimat, gleba, wszystkie przyrodnicze elementy otoczenia, które są dziełanie samej natury

• społeczne - ludzie i stosunki społeczne otaczające człowieka

• kulturowe - elementy dorobku historycznej i aktualnej działalności człowieka

1. ze względu na terytorium:

• wieś

• miasto małe, średnie, duże

1. ze względu na charakter więzi społecznych:

• naturalne - miejsce urodzenia, zamieszkania, rodzina, grupy rówieśnicze, środowisko lokalne, osiedle mieszkaniowe

• intencjonalne

1. ze względu na bezpośrednie oddziaływania wychowawcze:

• okoliczne - całokształt warunków środowiskowych właściwych otoczeniu

• lokalne - tam gdzie dziecko się wychowuje

• indywidualne - szkoła, dom

1. ze względu na genezę i rodzaj bodźców wychowawczych;

• instytucje wychowania szkolnego - placówki systematycznego kształcenia i opieki dla dzieci wykazujących różnego rodzaju upośledzenia, formy wychowania pozalekcyjnego

• instytucje wychowania równoległego - placówki wspomagające rozwój, placówki wychowania naturalnego, placówki opieki i wychowania dla dzieci i młodzieży (internaty), instytucje i środki masowego komunikowania się, organizacje, instytucje, stowarzyszenia świeckie i wyznaniowe

• instytucje i formy wychowania pozaszkolnego - kursy, placówki upowszechniania kultury, placówki pracy twórczej i rekreacji

1. ze względu na normy społeczno-przestrzenne:

mikro środowisko - jedna placówka, lokalne środowisko wychowawcze - miejsce zamieszkania, osiedle, okoliczne środowisko - gmina, kilka gmin, mezo środowisko - zlokalizowane makroregionie , makro środowisko - ogólno narodowe, środowisko globalne - ogólnoludzkie

ze względu na ramy społeczno - przestrzenne; pełnione funkcje oraz inne cechy jakościowe wyodrębnia się sześć kręgów środowiskowych, kategorii środowisk wychowawczych, a mianowicie:

1. mikrośrodowisko wychowawcze- ograniczające się w zasadzie do jednej placówki edukacyjnej, komórki społecznej (np. rodziny, szkoły, domu dziecka, świetlicy osiedlowej), kulturalno - oświatowej (np. dom kultury muzeum), społeczno - gospodarczej(np. zakładu prcy), grupy społecznej (np. koła środowiskowego TPD)

2. lokalne środowiska wychowawcze- zespół czynników społeczno - kulturowych i przyrodniczych wywierających wpływ wychowawczy i zlokalizowanych w ramach rejonu zamieszkania (osiedle mieszkaniowe, wieś, małe miasto, kilka wsi blisko siebie położonych); w skład tego środowiska wchodzą nie tylko środowiskowe instytucje, placówki i grupy społeczne, ale również kontekst geograficzny i społeczno - kulturowy, stan zieleni, tradycje kulturowe)

3. okoliczne środowisko wychowawcze- czynniki naturalne i społeczno - kulturowe rejony gminy kilku mniejszych gmin sąsiadujących , dzielnicy większego miasta lub średniego miasta

4. środowisko wychowawcze- czynniki naturalne i społeczno - kulturalne zlokalizowane w danym rejonie lub makroregionie (np. północno - wschodnim)

5. makrośrodowisko wychowawcze- (ogólnonarodowe środowisko społeczno-wychowawcze), obejmujące różne dziedziny życia społeczeństwa, całą sieć urządzeń, instytucji, placówek wraz z ogniwami sterującymi, warunki geograficzne, przyrodnicze, sieć osadniczą, strukturę demograficzna, społeczno - zawodowa, infrastrukturę, słowem wszystkie czynniki, które oddziałują lub mogą oddziaływać wychowawczo

6. globalne środowisko wychowawcze- (środowisko ogólnoludzkie) wpływy czynnik naturalnych, ekonomicznych i społeczno - kulturowych usytuowanych w innych krajach- europejskich i pozaeuropejskich; wpływy te coraz bardziej nasilają się w wyniku rozwoju techniki i środków masowej komunikacji, rozwoju turystyki, zjawiska migracji ludności.

RODZINA

FUNKCJE RODZINY:

• prokreacyjna - zapewnia społeczeństwu ciągłość biologiczną i zaspokajającą potrzeby seksualne małżonków

• zarobkowa - decyduje o zaspokojeniu niezbędnych środków utrzymania rodziny

• usługowo-opiekuńcza - w stosunku do członków rodziny

• socjalizująca - jest to przekazywanie dzieciom języka, wzorów kulturowych, norm moralnych, obyczajowych, obejmującą proces adaptacji małżonków do przyjętych na siebie ról rodzinnych

• psychologiczna - wymiana emocjonalna lub ekspresja uczuć, rozumienia i uznania, celem jej jest zapewnienie członkom rodziny zdrowia psychicznego

TYPY RODZIN (Wg Kowalskiego i Han-Ilgiwicza):

• rodzina pełna - składa się z dwojga rodziców i dzieci, połączonych ze sobą silną więzią emocjonalną, w której przestrzega się społecznie uznawanych zasad, norm, wartości, ideałów

• rodziny rozbite - wskutek trwałej nieobecności kogoś z rodziców w wyniku rozwodu, separacji, dezercji, a niekiedy z powodu śmierci albo wyjazdu za granicę

• rodziny zrekonstruowane przez zawarcie po ich rozbiciu nowego lub kolejnego małżeństwa albo też przez adoptowanie nowego dziecka

• rodziny zdezorganizowane (rozbite wewnętrznymi niepowodzeniami), których członkowie pozostają ze sobą niemal w permanentnych konfliktach; przyczyną dezorganizacji może być: alkoholizm, wzajemna niechęć, podejrzliwość

• rodziny zdemoralizowane, pozostające w konflikcie z prawem lub z sąsiadami, co nie wyklucza bliskich i serdecznych kontaktów między poszczególnymi członkami rodziny

• rodziny zastępcze, oparte na więzi współżycia z dziećmi i stałej troski o ich rozwój, w warunkach braku więzi biologicznej z nimi, oraz rodziny adopcyjne, których celem jest zapewnienie dziecku takich samych praw, jakie przysługują dzieciom z racji ich pokrewieństwa z rodzicami.

POSTAWY RODZICIELSKIE:

1. pozytywne:

• akceptacja dziecka - czyli przyjęcie go takim jakie ono jest z jego cechami fizycznymi, usposobieniem, możliwościami umysłowymi i łatwością osiągnięć w jednych, a ograniczeniami i trudnościami w drugich. Akceptujący rodzice lubią swoje dziecko i nie ukrywają tego przed nim. Kontakt z nim jest przyjemnością i daje im zadowolenie. Uważają je za godne pochwał i jawnie je aprobują. Akceptując dziecko dają mu poczucie bezpieczeństwa i zadowolenia z własnego istnienia.

• współdziałanie z dzieckiem - świadczy o pozytywnym zaangażowaniu i zainteresowaniu rodziców zabawą i pracą dziecka, a także wciąganie i angażowanie dziecka w zajęcia i sprawy rodziców i domu. Współdziałających z dzieckiem rodziców cechuje aktywność w nawiązywaniu wzajemnych kontaktów. Znajdują oni przyjemność nie tylko we wspólnym wykonywaniu czynności, ale i we wzajemnej wymianie uwag, obserwacji i zdań. Dziecko staje się ufne, samodzielne i odpowiedzialne.

• dawanie rozumnej swobody - dziecko w miarę przechodzenia przez kolejne fazy rozwoju coraz bardziej oddala się fizycznie od rodziców, ale przy tym rozbudowuje się świadoma więź psychiczna m/y rodzicami a dzieckiem i rodzice darzą je większym zaufaniem; w miarę dorastania dają dziecku coraz szerszy zakres swobody i pozwalają na pracę lub zabawę z dala od nich.

• uznanie praw dziecka, w rodzinie jako równych bez przeceniania i niedoceniania jego roli. Rodzice ustosunkowują się do przejawów aktywności dziecka w sposób swobodny, dostosowując się do poziomu fazy rozwojowej w jakiej ono się znajduje. Pozwalają na branie odpowiedzialności za swoje działanie, a nawet oczekują dojrzałego zachowania. Przejawiają w ten sposób szacunek dla jego indywidualności. Kierują dzieckiem przez podsuwanie mu sugestii. Są gotowi do podawania wyjaśnień, uzasadnień wymagań czy kar, a więc mają tendencje do oparcia dyscypliny na wzajemnych ustaleniach.

1. negatywne:

• odtrącająca (odrzucenie, odtrącenie dziecka)- dziecko czuje się niepotrzebne, pozostawione na boku. Zmiany psychiczne powstające w wyniku takiej postawy rodziców to: problemy w nawiązywaniu trwałych więzi emocjonalnych, problemy w dziedzinie wyrażania uczuć, niezaspokojona potrzeba miłości i akceptacji, niska samoocena, agresja, nałogi, patologie.

• unikająca (unikanie z nim kontaktu, brak okazywania uczuć); chłody rekompensata przez rzeczy materialne. Zmiany psychiczne powstające w wyniku takiej postawy to: oschłość emocjonalna, potrzeba zwrócenia na siebie uwagi, usłyszenia pochwały, silna potrzeba akceptacji - dla jej zdobycia potrafią wiele poświęcić dziewczęta - silnie odczuwane pragnienie miłości, które chcą zaspokoić za wszelką cenę

• nadmiernie chroniąca - zmiany psychiczne powstające w wyniku takiej postawy rodziców u dziecka to: uzależnienie od rodziców, dziecko jest egoistyczne i wymagające, brak odporności, bezradność w nowych sytuacjach, szukanie opiekuńczego partnera

• nadmiernie wymagająca - postawa ta wynika z perfekcjonizmu rodziców. Często ta postawa występuje u rodziców, którzy w dziecku widzą możliwość realizacji niespełnionych planów, marzeń, aspiracji. Powoduje ona u dzieci: nerwicę spowodowaną ciągłym niedorastaniem do stawianych wymagań; podwójną moralność u dziecka; brak wiary we własne siły i możliwości; problemy z podejmowaniem decyzji.

PRZEMIANY RODZINY W CZASIE

• od biologicznej do zderminowanej do planowanej

• od produkcyjnej do nie produkcyjnej

• od zintytucjalizowanej do podporządkowanej treścią humanistycznym

• od otwartej do zamkniętej

RODZINA PATOLOGICZNA A DYSFUNKCYJNA

Rodziny, które nie potrafią wypełniać swych funkcji wystarczająco dobrze nazywamy rodzinami dysfunkcyjnymi. Charakterystyczne cechy rodziny dysfunkcyjnej: zamknięta, izolująca się od świata zewnętrznego i bliskich stosunków towarzyskich. Dominują w niej pozory, nie szczerość, zakłamanie, brak w takiej rodzinie wzajemności i wspólnoty. Towarzyszą jej patologie: problemy alkoholowe, ubóstwo, nieporadność życiowa, niewłaściwe wykonywanie obowiązków rodzicielskich (rozwiązłość, przestępczość itp.), przemoc w rodzinie (maltretowanie dzieci lub małżonków wzajemnie).

SZKOŁA

SZKOŁA - instytucja nauczająca, oświatowo wychowawcza; budynek, w którym mieści się taka instytucja

FUNKCJE SZKOŁY

1. dydaktyczna - przekazywanie wiedzy z różnych dziedzin, realizowana np. na lekcjach, wycieczkach

2. wychowawcza - kształtowanie postaw społeczno-moralnych i ideowych, czyli poglądów, charakteru, osobowości uczniów

3. opiekuńcza - zaspakajanie potrzeb nie zbędnych dla prawidłowego rozwoju fizycznego i psychicznego uczniów, jest realizowana przez dożywianie, stypendia socjalne

4. adaptacyjna - przystosowanie do warunków panujących w szkole

5. kulturowa - przekazywanie wiedzy związanej z kultura, zachęcanie do czytania, uczestnictwo w przedstawieniach

GRUPA SPOŁECZNA - co najmniej 2 osoby pozostające ze sobą w bezpośrednich interakcjach, mające wspólny cel, pewne ustalone normy oraz względnie zorganizowaną strukturę. W każdej grupie społecznej wyróżniamy pewne role i pozycje

STUKTURA FORMALNA I NIEFORMALNA KLASY SZKOLNEJ

Struktura formalna - odzwierciedla obowiązujące w klasie przepisy prawne, regulaminowe i zwyczajowe szkoły. Zewnętrznym jej przejawem są m.in. wyznaczone uczniom przepisy prawne, regulaminowe i zwyczajowe szkoły. Zewnętrznym jej przejawem jest m.in. wyznaczanie uczniom funkcji gospodarza klasy, jego zastępcy i dyżurnych.

Struktura nieformalna - powstaje żywiołowo niezależnie od formalnych przepisów i norm życia szkolnego i jest rezultatem spontanicznych wzajemnych oddziaływań uczniów, a zwłaszcza niekontrolowanego ich porozumiewania się ze sobą. W strukturze takiej obowiązuje zasada przestrzegania przede wszystkim tych norm, które w przeświadczeniu uczniów zaspokajają osobiste potrzeby. Normy te mają dla uczniów dużo większą wartość niż normy narzucone przez regulamin szkolny.

PRZYWÓDCTWO W KLASIE SZKOLNEJ

Formalnym przywódcą w klasie szkolnej jest przewodniczący, ale nie jednokrotnie zdarza się tak, że w klasie istnieje również przywódca nieformalny. Przywódca powinien odznaczać takimi cechami jak: ambitność, aktywność, odwaga, gadatliwość, powinna to być osoba, która jest najbardziej lubiana przez uczniów i nauczyciela, osoba ta powinna być także zauważalna.

NORMY GRUPOWE

• formalne - wysuwane przez szkołę, nakazy, zakazy spisane w regulaminach i kodeksach. Regulują zachowanie uczniów w szkołach

• nieformalne - tworzone przez grupę, nie kontrolowane przez nauczyciela

• o charakterze ogólnym - zachowanie się dziecka również poza klasą np. ustępowanie starszym miejsca w autobusie

WSPÓŁZAWODNICTWO A WSPÓŁDZIAŁANIE

Współzawodnictwo - kojarzy się z rywalizacją do uzyskania lepszych od innych osiągnięć w różnych dziedzinach życia, pracy, kultury i nauki. Współzawodnictwo, zwłaszcza indywidualne, pozbawione elementarnych oznak współdziałania przyczynia się do ogólnej niechęci, a nawet zawiści u rywalizujących ze sobą osób. Nie pomagają one sobie wzajemnie, przeciwnie - przeszkadzają i jawnie okazują w stosunku do siebie uczucia wrogości. Nie przejawiają zadowolenia z racji swego uczestnictwa we współzawodnictwie ani też nie są skłonni zrozumieć, że wewnętrzna satysfakcja może być odczuwana jako najwyższe wynagrodzenie za włożony wysiłek w realizację określonego zadania. Pokonana we współzawodnictwie grupa staje się wewnętrznie zdezintegrowana, w przeciwieństwie do grupy zwycięskiej. Najbardziej nie pożądanym następstwem współzawodnictwa jest pogłębiające się u wychowanków przekonanie, iż w życiu warto kierować się jedynie własnym interesem, a więc podejmować się wykonania tylko tych zadań, za które nam płacą lub w jakiś inny sposób nas nagradzają.

Współdziałanie - w przeciwieństwie do współzawodnictwa - nie jest ubieganiem się o pierwszeństwo nad innymi, lecz podejmowaniem działań zmierzających do osiągnięcia wspólnego celu bez narażania innych na utratę prestiżu bądź przyczyniania się do ich niepowodzeń lub osobistej porażki. Osoby współdziałające ze sobą nie oczekują nagrody czy wyróżnienia za udział we wspólnym działaniu. W pewnym sensie synonimem współdziałania jest wyświadczanie sobie wzajemnych usług na zasadzie partnerstwa. W gronie osób współdziałających me ma nikogo, kto nie byłby potrzebny i z kim można by się nie liczyć. Wszystkie one wspomagają się i uzupełniają wzajemnie. Osoby współdziałające ze sobą tworzą zintegrowaną wewnętrznie całość, charakteryzującą się spoistością stosunków międzyludzkich. Terminem bliskoznacznym dla „współdziałania" jest „współpraca".

Korzystną z wychowawczego punktu widzenia formą aktywizacji dzieci i młodzieży jest współdziałanie w jego czystej postaci bez oczekiwania w zamian jakiejkolwiek nagrody lub wyróżnienia. Współdziałanie takie sprzyja powstawaniu wśród wychowanków atmosfery zbliżonej do naturalnych warunków życia rodzinnego i eliminuje nadmiar napięć psychicznych. W sytuacji współdziałania wychowankowie chętnie pomagają sobie wzajemnie i są skłonni do konstruktywnych interakcji w ogóle. Dobrze radzą sobie z trudnymi zadaniami oraz w miarę szybko rozwiązują zdarzające się konflikty. Przejawiają skłonność do pozytywnego oceniania i identyfikowania się wzajemnego oraz na ogół sprawnie wykonują powierzone im zadania.

Współzawodnictwo aktywizuje jednostki lub grupy obietnicą wyróżnienia lub nagrody, współdziałanie zaś jest czynnikiem aktywizującym dzięki wspólnemu celowi.

SPOJNOŚĆ ZESPOŁU KLASOWEGO - jej zawartość, integracja; im większa, wyższa tym silniejsze więzi łączą poszczególnych jej członków. Łatwiej w niej o organizację, itp.

SAMORZĄDNOŚĆ

Przez samorządność dzieci i młodzieży rozumie się ich współudział w decydowaniu o wspólnych sprawach i wykonywaniu przez nich konkretnych działań zgodnych z podjętą wcześniej decyzją. Często stawia się znak równości między samorządnością a samorządem. Samorządność w procesie wychowania sprzyja:

• uczeniu się demokratycznych form współżycia społecznego i organizowania się na zasadzie stowarzyszenia ludzi równych wobec prawa;

• kształtowaniu się postaw świadczących o gotowości do zachowań prospołecznych, bezinteresownych świadczeń i pracy dla innych ludzi;

• głębszemu pojmowaniu odpowiedzialności moralnej, znaczenia prawdziwego autorytetu, prawa do odrębności przekonań, tolerancji dla innych, zdolności do empatii i rozwijania tzw. wyższych uczuć;

• zapewnieniu poczucia godności i wolności osobistej jako osób prywatnych i jako członków grupy;

• zapewnieniu poczucia bezpieczeństwa, m.in. dzięki istnieniu mechanizmów samoobronnych grupy wobec zagrożeń z zewnątrz

FORMY WSPÓŁPRACY NAUCZYCIELI Z RODZICAMI:

1. Zbiorowe:

• Spotkania robocze (wywiadówki) - na ogół mają charakter informacyjny. Informuje się na nich rodziców o różnych pozytywnych dokonaniach dzieci, organizacji zajęć z nimi, planach pracy wychowawczej, ciekawszych epizodach z życia klasy czy grupy wychowawczej i różnych problemach czekających na wspólne rozwiązanie. Podczas spotkań roboczych niejednokrotnie prowadzi się także pedagogizację rodziców.

• Spotkania towarzyskie - obejmują spotkania okolicznościowe oraz spotkania z okazji różnych uroczystości i imprez organizowanych w szkole lub jakiejś innej instytucji opieki i wychowania; są istotnym czynnikiem uspołecznienia dzieci, ponieważ to od nich głównie zależy przebieg i poziom zorganizowanej imprezy.

• Spotkania z ekspertem - polegają one przeważnie na uważnym wysłuchaniu rodziców przez psychologa, pedagoga, prawnika, psychiatrę, lekarza lub pracownika naukowego

2. Indywidualne:

• Konsultacje pedagogiczne - są sposobem prowadzenia przez wychowawców rozmów z rodzicami na temat nurtujących ich problemów natury wychowawczej; ważne jest uważne i cierpliwe wysłuchanie rodziców; miarą skuteczności konsultacji pedagogicznych jest pogłębione poczucie odpowiedzialności rodziców za dziecko i przekonanie ich o swych możliwościach rzeczowego podejścia do niego

• Wizyty domowe - składane w rodzinie dziecka przez wychowawców; rzadko wykorzystuje się je jako formę współpracy z rodzicami. Polegają one na nawiązaniu bliższego kontaktu z rodziną w tym celu, aby poznać lepiej sytuację rodzinną wychowanka i porozmawia z rodzicami lub opiekunami na jego temat. Wizyta taka trwa zazwyczaj nie dłużej niż 20 - 30 minut. Rodzice są o niej powiadomieni i nie zawsze wyrażają na nią swą zgodę. Podczas wizyty wychowawca stara się zwrócić szczególną uwagę na pozytywne cechy ich syna czy córki; świadomie unika wszelkich ocen negatywnych lub świadczących o nich niekorzystnie.

• Prowadzenie korespondencji - może dotyczyć szczególnie dwóch zagadnień - ogólnej problematyki wychowawczej i spraw osobistych wychowanka. W pierwszym przypadku przybiera charakter swoistego rodzaju pedagogizacji rodziców i polega na wysyłaniu do nich powielonych fragmentów wypowiedzi znanych i cenionych powszechnie autorów książek, albo też tekstu specjalnie napisanego przez wychowawcę. Korespondencja dotycząca bezpośrednio dziecka wymaga dużego aktu i subtelnego wyczucia ze strony wychowawcy i nauczyciela. Starają się oni nie szczędzić pochwał pod adresem wychowanka, a w żadnym przypadku nie dają rodzicom powodu do irytacji czy gniewu. Okazją do korespondencji mogą być np. postępy dziecka w zachowaniu i nauce.

• Rozmowy telefoniczne - niezbędne wydają się zwłaszcza w różnych nieprzewidzianych sytuacjach, w których zachodzi konieczność poinformowania rodziców, zasięgnięcia ich opinii lub pozyskania zgody w jakiejś ważnej sprawie. Powodem telefonicznego skontaktowania się z rodzicami może być nagła nieobecność dziecka w szkole. Nie są wskazane rozmowy telefoniczne z rodzicami w chwilach zdenerwowania wychowawcy lub jego rozżalenia z powodu ucznia czy wychowanka.

ZASADY WSPÓŁDZIAŁANIA NAUCZYCIELI I RODZICÓW

1. Zasada pozytywnej motywacji - nieodzownym warunkiem skutecznego współdziałania rodziców i nauczycieli jest całkowicie dobrowolny w nim udział. Wszyscy powinni być świadomi celowości pracy i korzyści z nią związanych;

2. Zasada partnerstwa - podkreśla równorzędne prawa i obowiązki rodziców i nauczycieli. Żadna ze stron nie może czuć się mniej wartościowa niż druga; mają one tworzyć rodzaj wspólnoty i mieć jednakowy udział w podejmowaniu decyzji i ponoszeniu odpowiedzialności za wprowadzanie ich w życie;

3. Zasada wielostronnego przepływu informacji - zakłada konieczność uruchomienia różnych kanałów porozumienia między nauczycielami a rodzicami; sugeruje wielokierunkową wymianę opinii między nauczycielami i rodzicami, samymi nauczycielami i samymi rodzicami;

4. Zasada jedności oddziaływań - przypomina o konieczności realizowania przez szkołę i rodzinę zgodnych celów pracy wychowawczej; stosowane metody i formy oddziaływań powinny umożliwić rozwój uczniów pod względem umysłowym, społecznym, pogłębienie więzi emocjonalnych uczniów ze szkołą i rodziną i uruchomiły u nich mechanizmy pozytywnej identyfikacji z nauczycielami i rodzicami;

5. Zasada aktywnej i systematycznej współpracy i elastyczności - uwydatnia potrzebę czynnego udziału i stałego zaangażowania się w wykonywanie zadań inicjowanych i organizowanych podczas współdziałania nauczycieli i rodziców; mówi o zachowaniu odpowiednich proporcji między podejmowanymi wspólnie działaniami na rzecz środowiska szkolnego i rodzinnego, poszanowanie godności i indywidualności każdego z uczestników wzajemnej współpracy, elastyczne i twórcze zastosowanie różnych jej form w praktyce pedagogicznej.

STYLE KIEROWANIA KLASĄ PRZEZ NAUCZYCIELA

• autokratyczny - charakteryzuje się podejmowaniem decyzji przez nauczyciela bez współudziału uczniów. Jest najczęściej wynikiem postawy nauczyciela nie znoszącego żadnego sprzeciwu uczniów i idącego po najmniejszej linii oporu. Nauczyciel odgórnie wyznacza obowiązki, sam dla siebie pozostawia funkcje kierownika, wymaga bezwzględnego przyjęcia oceny, stosując nacisk w tym kierunku. Skutki atmosfery autokratycznej: uczniowie utrzymują wysoki dystans między sobą a nauczycielem; nauczyciel traktowany jest jako przysłowiowy urzędnik; wyzwala wśród uczniów chęć dominowania jednych nad drugimi.

• demokratyczny - charakteryzuje się współudziałem uczniów w procesie podejmowania decyzji, stwarzaniem sporego marginesu swobody w doborze zadań i organizacji pracy, nawiązuje serdeczne i przyjacielskie kontakty z wychowankami, a tym samym wzbrania się przed wyzwalaniem u nich lęku. Stanowi funkcję troski nauczyciela o dobro poszczególnych uczniów i całej klasy, ze szczególnym uwzględnieniem ich własnych możliwości i pragnień. Następstwa postawy demokratycznej: uczniowie odczuwają coraz mniejszy dystans wobec nauczyciela. Dystans tworzy przeświadczenie uczniów o tym, że ich nauczyciel jest najbardziej doświadczonym członkiem grupy klasowej, nauczyciel staje się równoprawnym członkiem klasy szkolnej i jej doradcą i inspiratorem, zachowanie uczniów ma wpływ na dalszy sposób zachowania się nauczyciela wobec klasy.

• liberalny - nauczyciel nie przewodzi grupie, pozostawia ją samej sobie i w niej nie uczestniczy; nie interesuje się sprawami grupy.

Skuteczność stylu kierowania związana jest z wiekiem - im bardziej dojrzała grupa tym lepiej może korzystać z kierowania demokratycznego. Dla grupy dzieci klas młodszych szkoły podstawowej lepsze jest kierowanie za pomocą stylu autokracji życzliwej.

Skuteczność stylu kierowania zależy od typu zadania stojącego przed grupą - im zadanie jest mniej ustrukturowane i im bardziej wymagające nowatorskiego podejścia tym bardziej efektywny jest styl demokratyczny.

Skuteczność stylu kierowania zależy od licznych czynników wpływających na interakcje nauczyciel-uczeń.

Najważniejszymi cechami są: wielkość grupy, spójność, stan norm w niej obowiązujących.

METODY POZNAWANIA UCZNIÓW

• Obserwacja - obserwacja dorywcza polega ona na doraźnym obserwowaniu dzieci i młodzieży pod względem określonych zachowań lub cech psychicznych np. celem obserwacji może być opis przejawów trudności wychowawczych i ustalenie ich przyczyn. Zaleca się utrwalać swoje spostrzeżenia dotyczące zaobserwowanych zachowań czy cech na luźnych kartkach, składanych do specjalnej teczki. Zapis może obejmować takie dane, jak: nazwisko obserwowanych wychowanków; opis ich zachowań z uwzględnieniem sytuacji i okoliczności, w jakich miały one miejsce; próbę interpretacji opisanych zachowań, a także ewentualne sugestie i zalecenia; nazwisko osoby, która dokonała zapisu. Technika dzienników obserwacyjnych sprowadza się ona do systematycznego śledzenia i opisywania faktów, zjawisk czy zdarzeń związanych zazwyczaj z jednym tylko uczniem. Stosuje się ją przez dłuższy czas. Opisy najczęściej mają charakter narracyjny.

• Ankiety - w ankietach przewiduje się nierzadko również pytania zamknięte, wymagające przeważnie odpowiedzi: „tak", „nie" lub „nie wiem". W przypadku ankiety obowiązuje anonimowość wypowiedzi. Zapewnia szczerość i otwartość, umożliwia zwierzanie się ze swych spraw osobistych. Nigdy jednak nie możemy być całkowicie pewni czy badani mówią o faktycznych swoich doświadczeniach, przeżyciach, marzeniach, czy też o tym, co uważają za właściwe powiedzieć.

• Techniki socjometryczne - polegają, najogólniej na podawaniu przez dzieci i młodzież nazwisk swych kolegów i koleżanek z klasy lub grupy wychowawczej zgodnie z określonymi kryteriami wyboru. Kryteria te, najczęściej w postaci pytań, dotyczą zwłaszcza żywionych przez wychowanków uczuć sympatii, uznania, przyjaźni lub antypatii, dezaprobaty, wrogości.

• Wywiad

NIEPOWODZENIA SZKOLNE - rozbieżności pomiędzy wymaganiami szkoły a prezentowanymi przez dziecko wiadomościami, umiejętnościami

OBJAWY NIEPOWODZEŃ SZKOLNYCH

Niepowodzenia szkolne narastają zwykle u uczniów stopniowo. Konopnicki wyróżnił 4 fazy takich niepowodzeń:

1. Mają charakter ukryty - zdają sobie sprawę z nich, co najwyżej sami uczniowie lub ich rodzice ujawniają się w postaci pierwszych i na ogól nieznacznych braków w wiadomościach i umiejętnościach szkolnych; nauczyciele nie widzą braku w wiadomościach ucznia

2. Braki występują w sposób bardziej widoczny, ale uczeń może nadal jeszcze uchodzić za dobrego. Nauczyciel ocenia go wyżej niż na to zasługuje; w rzeczywistości jednak braki w zakresie osiągnięć szkolnych ucznia odbiegają już znacznie od obowiązujących wymagań programowych

3. Uczeń otrzymuje sporadycznie oceny niedostateczne i staje się faktycznie uczniem trudnym nie tylko we w nauce, lecz także w zachowaniu

4. Polega ona na pozostawieniu ucznia w tej samej klasie na drugi rok; jeszcze bardziej pogarsza to i tak już złą sytuację ucznia nieprzystosowanego społecznie.

PRZYCZYNY NIEPOWODZEŃ DYDAKTYCZNYCH

1. społeczno - ekonomiczne - warunki materialne kształtujące, dochody, duża odległość miejsca zamieszkania od szkoły, brak warunków do odrabiania lekcji w domu, dzietność, wykształcenie, zawód rodziców, bezrobocie rodziców, niewłaściwa atmosfera rodzinna, rodziny patologiczne

2. dydaktyczne:

• tkwiące w nauczycielu - „błędy zimne”: agresja, rygoryzm, obojętność; „błędy ciepłe”: zastępowanie (nauczyciel zastępuje dzieci nie dopuszcza ich do głosu), idealizowani dziecka, uleganie dziecku (bezradność), eksponowanie siebie (nauczyciel stawia siebie na 1 miejscu, dużo mówi o sobie)

• tkwiące w szkole - przeładowane programy nauczania, zmiany nauczyciela, nieprawidłowe organizowanie zajęć

• biopsychiczne - zły stan zdrowia dziecka, choroby które utrudniają naukę, niska samoocena, czynniki genetyczne

ZAPOBIEGANIE NIEPOWODZENIOM DYDAKTYCZNYM

Do podstawowych środków zapobiegania i zwalczania niepowodzeń dydaktycznych zalicza się:

• Profilaktykę pedagogiczną, w tym nauczanie problemowe i grupowe. Praca uczniów w zespole powoduje wzrost zainteresowania nauką, wdraża do przezwyciężania trudności, stwarza okazje do wymiany poglądów, wyrabia krytycyzm myślenia, uczy planowania.

• Diagnoza pedagogiczna, czyli posługiwanie się sposobami poznawania uczniów oraz kontroli i oceny wyników nauczania. Nauczyciel musi możliwie szybko wykryć występujące u uczniów braki w zakresie opanowania treści programowych.

• Terapia pedagogiczna, a zwłaszcza wyrównywanie wykrytych zaległości w opanowanym materiale przez indywidualizację nauczania na lekcji oraz w drodze organizowania zajęć pozalekcyjnych w grupach wyrównawczych. Terapia może być stosowana indywidualnie lub zbiorowo. Dobór ćwiczeń dla każdego ucznia musi być tak pomyślany, by wyrównać braki.

4

---