HORMONY

Hormon - jest to związek chemiczny wytwarzany przez gruczoły zbudowane z komórek dokrewnych (bez przewodów wyprowadzających), przenoszony przez krew i wpływający na czynności innych narządów i tkanek.

Hormony, których wydzielanie pozostaje pod wpływem pobudzenia nerwowego (oksytocyna, wazopresyna, adrenalina, noradrenalina) określa się mianem neurohormonów.

 

Ogólna charakterystyka hormonów:

1. Hormon jest to substancja wydzielana przez komórki gruczołowe do otaczającego je środowiska (płyn zewnątrzkomórkowy, krew, chłonka)

2. Z otaczającego komórkę środowiska hormon jest transportowany do komórek

docelowych

3. Z komórkami docelowymi hormon reaguje za pośrednictwem swoistych receptorów

4. Działanie hormonu na komórki docelowe wywołuje swoistą reakcję fizjologiczną,

morfologiczną i biochemiczną

5. Działając na komórki docelowe, hormon nie podlega zużyciu, ani jako źródło energii,

ani jako produkt metabolizmu

Kontrola humoralna w organizmie wiąże się z przenoszeniem informacji zakodowanych w postaci przekaźników chemicznych do których należą hormony. Wspólną cechą wszystkich hormonów jest to, że wytworzone w jednym narządzie, tkance lub komórce są przenoszone przez płyny ustrojowe i oddziałują na czynność innych narządów, tkanek i komórek. Przekaźniki chemiczne wydzielane do płynów ustrojowych powstają w:

-wyspecjalizowanych narządach - gruczołach dokrewnych (hormony gruczołów dokrewnych)

-w komórkach rozsianego układu wydzielania wewnętrznego (hormony tkankowe)

-w komórkach o innej wyspecjalizowanej funkcji (hormony o działaniu ogólnym lub

miejscowym)

Gruczoły dokrewne są to narządy gruczołowe, które nie mają przewodów wyprowadzających i oddają swą wydzielinę bezpośrednio do krwi.

Zadanie hormonów polega na regulowaniu i koordynowaniu czynności narządów oraz na utrzymywaniu stałości składu środowiska wewnętrznego. Pełnią one zatem rolę podobną do układu nerwowego, z którym zresztą pozostają w ścisłym związku czynnościowym. Różnica polega na tym przede wszystkim, że regulacja nerwowa odbywa się znacznie szybciej i jest raczej krótkotrwała, natomiast regulacja hormonalna jest wolniejsza i działa dłużej.

Hormony są wytwarzane i działają w niezmiernie małych ilościach. Wspólną cechą wszystkich hormonów jest to, że wytworzone w jednym narządzie, tkance czy komórce są przenoszone przez płyny ustrojowe i oddziałują na czynność innych narządów, tkanek, komórek.

PODZIAL HORMONÓW

Hormony można podzielić ze względu na miejsce działania, miejsce powstania, budowę chemiczną, a także na funkcje jaką pełnią w organizmie.

Hormony miejscowe - zalicza się do nich związki chemiczne, takie jak acetylocholina, serotonina, histamina, prostoglandyny, wytwarzane przez różne komórki i działające w najbliższym sąsiedztwie miejsca uwalniania.

 

Hormony tkankowe - są to związki chemiczne wytwarzane w komórkach nie skupionych w oddzielnych gruczołach wydzielania wewnętrznego i wpływające na czynność innych narządów w miejscu swojego uwalniania. Należy do nich duża grupa hormonów przewodu pokarmowego (gastryna, cholecystokinina, sekretyna). Do hormonów tkankowych zalicza się również hormony wytwarzane przez nerkę (renina i erytropoetyna).

Hormony o działaniu ogólnym wydzielane są przez swoiste gruczoły dokrewne i działają na komórki docelowe wyłącznie za pośrednictwem układu krążenia:

Hormony pod względem budowy chemicznej można podzielić na:

1. Zbudowane z aminokwasów lub związków pochodnych

2. Pochodne cholesterolu

3. Pochodne hormonów gruczołu tarczowego

Związki pochodne aminokwasów, powstają w komórkach:

-podwzgórza

-części gruczołowej przysadki

-części pośredniej przysadki

-szyszynki

-tarczycy

-przytarczyca

-wysp trzustkowych

-rdzenie nadnerczy

Hormony steroidowe pochodne cholesterolu, powstają w:

-korze nadnerczy

-jądrach w komórkach śródmiąższowych

-jajnikach w komórkach pęcherzyków jajnikowych (Graffa)

-jajnikach w komórkach ciałka żółtego

Do pochodnych hormonów gruczołu tarczowego należą:

-trijodotyronina

-tyroksyna

-kalcytonina

Hormony aminokwasowe: adrenalina, noradrenalina, dopamina, tyroksyna, trijodotyronina i melatonina. Są rozpuszczalne w wodzie, z trudnością przenikają przez bariery lipidowe.

Hormony polipeptydowe: mają budowę cząsteczkową zaczynając od trójpeptydu (hormon uwalniający hormon tyreotropowy - TRH), a kończąc na złożonych łańcuchach polipeptydowych (hormon wzrostu - GH). Są rozpuszczalne w wodzie, działają na receptory błony komórkowej.

Hormony steroidowe: wytwarzane przez korę nadnerczy (glikokortykoidy, mineralokortykoidy, androgeny), gonady (testosteron, estrogeny, progesteron) i łożysko, a ponad to zalicza się do nich aktywną postać witaminy D3. Są rozpuszczalne w tłuszczach, z łatwością przenikają przez bariery lipidowe, wywierając wpływ także na ośrodkowy układ nerwowy.

Hormony zbudowane z aminokwasów i związków pochodnych, przede wszystkim hormony peptydowe i białkowe, mają inny mechanizm działania na komórki narządów docelowych w porównaniu do mechanizmu działania hormonów steroidowych. Hormony peptydowe i białkowe wiążą się z receptorem w błonie komórkowej komórek docelowych, zmieniają metabolizm wewnątrzkomórkowy, w tym również aktywność enzymów. W wyniku tego dochodzi do zmian w procesie syntezy związków wytwarzanych przez komórki docelowe.

Hormony steroidowe wnikają natomiast przez błonę komórkową do wnętrz komórek docelowych i w połączeniu z receptorem cytoplazmatycznym wpływają na transkrypcję cząsteczek mRNA w jądrze komórkowym. Wywołuje to zmianę w syntezie białek strukturalnych i wydzielanych przez komórki na zewnątrz.

Kontrola wydzielania dokrewnego

 

Kontrola typu nerwowego związana jest z regulacją czynności dokrewnych przez układ autonomiczny. Przykładem może być uwalnianie adrenaliny przez nerwy cholinergiczne lub amin katecholowych przez rdzeń nadnerczy pod wpływem cholinergicznych zakończeń współczulnych.

 

Kontrola typu hormonalnego gruczołów dokrewnych polega na bezpośrednim działaniu pobudzającym hormonów na wydzielanie tych gruczołów oraz na ich wpływie troficznym. Przykładem może tu być troficzne i pobudzające działanie hormonów tropowych przysadki na podległe im gruczoły dokrewne np. ACTH na korę nadnerczy w wyniku czego pobudzeniu ulega wydzielanie kortyzolu.

 

Regulacja metaboliczna dotyczy bezpośredniego wpływu substratów lub produktów na wydzielanie dokrewne. Przykładem może być wpływ jonów wapnia na wydzielanie parathormonu (PTH), wpływ pobudzający glukozy na wydzielanie insuliny i hamujący na sekrecję glukagonu.

 

Podstawowym mechanizmem kontroli syntezy i wydzielania hormonów jest sprzężenie zwrotne. Wydzielany hormon działa na komórkę docelową powodując wzrost wydzielania substancji (zwykle innego hormonu). Substancja ta działa zwrotnie, najczęściej hamująco, na gruczoł, którego wydzielina stymulowała jej sekrecję. Jest to ujemne sprzężenie zwrotne.

 

 

Najważniejsze hormony człowieka:

Gruczoł dokrewny	Hormon	Działanie	Skutki nadmiaru	Skutki niedoboru
Podwzgórze	Wazopresyna	pobudza zwrotne wchłanianie wody z moczu pierwotnego	zbyt duże uwodnienie organizmu	utrata wody
		Oksytocyna	pobudza skurcze macicy i jajowodów
		Liberyjny	uwalniają hormony tropowe	Zaburzenia w gospodarce hormonalnej całego organizmu
		Statyny	hamują uwalnianie hormonów tropowych
	Przysadka mózgowa	hormon wzrostowy GH	pobudza wzrostu	gigantyzm	Karłowatość
		hormony tropowe (tyreotropina, gonadotropiny, adrenokortykotropina)	pobudzają czynności innych gruczołów (tarczycy, gonad, kory nadnerczy)	podobne do nadczynności danych gruczołów	Podobne do niedoczynności danych gruczołów
	Tarczyca	tyroksyna trójjodotyronina	zwiększają tempo przemiany materii	nadpobudliwość, podwyższona temperatura ciała, wychudzenie	kretynizm (u dzieci) wole (u dorosłych)
		Kalcytonina	obniża poziom wapnia we krwi	niedobór wapnia we krwi	nadmiar wapnia we krwi, odwapnienie kości
Przytarczyce	parathormon	podwyższa poziom wapnia we krwi	nadmiar wapnia we krwi, odwapnienie kości	Niedobór wapnia we krwi
Trzustka komórki α	glukagon	uwalnia do krwi glukozę z glikogenu w wątrobie
komórki β	insulina	wiąże glukozę z krwi w glikogen w wątrobie	niedobór cukru we krwi (hipoglikemia)	Cukrzyca
Kora nadnerczy	kortyzol, aldosteron	regulują gospodarkę jonami sodu i potasu oraz węglowodanową i wodną	zaburzenia w gospodarce jonowej i węglowodanowej
		androgeny	odpowiadają za rozwój drugorzędowych cech płciowych oraz za gospodarkę białkową	chłopcy - zbyt wczesne dojrzewanie dziewczynki - maskulinizacja
Rdzeń nadnerczy	adrenalina	wzrost poziomu cukru we krwi, ciśnienia krwi, tempa bicia serca, tempa oddechu
Jądra	męskie hormony płciowe: testosteron	odpowiadają za drugorzędowe cechy płciowe, popęd płciowy, płodność		brak męskich drugorzędowych cech płciowych, zaburzenia popędu płciowego i płodności
Jajniki	żeńskie hormony płciowe: estrogeny, progesteron	odpowiadają za drugorzędowe cechy płciowe, cykl płciowy, popęd płciowy, biorą udział w kontroli przebiegu ciąży		brak żeńskich drugorzędowych cech płciowych, zaburzenia popędu płciowego i płodności

Nadrzędnym gruczołem dokrewnym u kręgowców jest podwzgórze i przysadka mózgowa, której przedni płat produkuje hormony tropowe, wpływające na czynność wydzielniczą innych gruczołów.

PODWZGÓRZE

Część międzymózgowia

Międzymózgowie (diencephalon) - część mózgowia kręgowców zawierająca trzecią komorę mózgu. Po obu stronach zlokalizowane jest wzgórze (thalamus) podzielone na wiele jąder. Do tylnej powierzchni wzgórza przywierają ciała kolankowate (corpora geniculata) zawzgórza (metathalamus). Sklepienie trzeciej komory (nadwzgórze epithalamus) róznicuje sie na narządy szyszynkowe: szyszynkę, narząd przyszyszynkowy, czołowy i ciemieniowy. Dno trzeciej komory (podwzgórze hypothalamus) składa się z części wzrokowej (przysadka, lejek, pasma wzrokowe i ich skrzyżowanie) i sutkowatej. Międzymózgowie położone jest między spoidłem mózgu przednim (commissura cerebri anterior) i tylnym (c. c. posterior).

Ośrodek regulacji metabolizmu. Międzymózgowie otrzymuje informacje czuciowe ze wszystkich układów czuciowych z wyjątkiem węchowego wysyłając połączenia do kory, jąder podstawy i podwzgórza. Odgrywa bardzo istotną rolę w integracji informacji czuciowych i ruchowych. Wzgórze jest podstawowym ośrodkiem czucia powierzchniowego. Narządy szyszynkowe mają funkcję wewnątrzwydzielniczą lub są wrażliwe na światło. Podwzgórze jest nadrzędnym ośrodkiem układu autonomicznego.

Przysadka jest między innymi gruczołem dokrewnym w której znajdują się m.in. komórki nerwowe, które potrafią zmienić sygnał elektryczny na biochemiczny. Wydzielanie substancji dokrewnych przez neurony nazywa się neurosekrecją.

W podwzgórzu w jądrze przykomorowym i w jądrze nadwzrokowym są u człowieka syntetyzowane dwa pre-pro-hormony: pre-pro-wazopresyno-neurofizyna druga (pre-pro-AVP-NP II) i pre-pro-oksytocyno-neurofizyna pierwsza (pre-pro-OXY-NP I). Cząsteczki pre-pro-hormonów upakowane w perykarionie do pęcherzyków neurosekrecyjnych zwanych również ziarnistościami neurosekrecyjnymi, przesuwane są wewnątrz aksonów do tylnego płata przysadki. W czasie transportu aksonalnego zachodzi w pęcherzykach potranslacyjna modyfikacja pre-pro-hormonów, w wyniku czego w zakończeniach aksonów w pęcherzykach neurosekrecyjnych znajdują się oddzielne cząsteczki neurohormonów wazopresyny argininowej i neurofizyny II w neuronach wazopresynoergicznych oraz oksytocyny i neurofizyny I w neuronach oksytocynoergicznych.  Uwalnianie neurohormonów - wazopresyny i oksytocyny -  z części nerwowej przysadki do krwi polega na egzocytozie pęcherzyków neurosekrecyjnych z zakończeń aksonów w czasie depolaryzacji ich błony komórkowej. W procesie tym współdziałają jony wapniowe.

Reasumując. Podwzgórze produkuje hormony hipofizotropowe (liberyjny i statyny), wpływające na czynność wydzielniczą przedniego płata przysadki oraz wazopresynę i oksytocynę.

       

Hormony podwzgórza:

Skrót lub symbol	Nazwa hormonu
AVP, ADH	Wazopresyna argininowa
OXY	Oksytocyna
CRH	Hormon uwalniający hormon kortykotropowy = kortykoliberyna
TRH	Hormon uwalniający hormon tyreotropowy = tyreoliberyna
GnRH	Hormon uwalniający hormony gonadotropowe = gonadoliberyna
GRH	Hormon uwalniający hormon wzrostu = somatokrynina
SRIF	Hormon hamujący uwalnianie h. wzrostu = somatostatyna
PIF	Czynnik hamujący uwalnianie prolaktyny = prolaktostatyna

 Biosynteza i wydzielanie podwzgórzowych hormonów do przysadkowego układu wrotnego są kontrolowane przez:

-transmitery wydzielane na synapsach otaczających neurony wydzielnicze

-hormony wydzielane przez zależne gruczoły dokrewne (kora nadnerczy, gruczoł tarczowy, gruczoły płciowe) oddziałujące na podwzgórze na drodze zewnętrznego sprzężenia zwrotnego

-hormony części gruczołowej przysadki wpływające na podwzgórze dzięki wewnętrznemu sprzężeniu zwrotnemu

-wytwarzane w podwzgórzu prostaglandyny zwiększające przepływ krwi przez przysadkowe naczynia wrotne

-inne bodźce ze środowiska zewnętrznego i wewnętrznego

Układ hormonalny działa w oparciu o zasadę osi. W autoregulacji wydzielania hormonów można wyróżnić trzy osie:

1. oś ultrakrótką - sprzężenie o.u.n i podwzgórze

2. oś krótką - podwzgórze i przysadka

3. oś długa - sprzężenia za pośrednictwem hormonów gruczołów wydzielania wewnętrznego dla hormonów tropowych, lub za pośrednictwem produktów przemian metabolicznych i bodźców nerwowych dla hormonów troficznych

podwzgórze -- przysadka mózgowa -- narząd docelowy.

W ramach tej osi działają mechanizmy sprzężeń zwrotnych. W narządach docelowych znajdują się receptory odznaczające się wysoką specyficznością. Reagują tylko i wyłącznie na cząsteczki hormonu skierowanego do oddziaływania z tą tkanką docelową (narządem docelowym).

Wśród części układu hormonalnego wyróżnia się, jako mające szczególne znaczenie dla funkcjonowania organizmu:

oś podwzgórze-przysadka-tarczyca (hormony - tyroksyna i trójjodotyronina(T3)

oś podwzgórze-przysadka-kora nadnerczy (hormon - kortyzol)

Hormony podwzgórza pobudzające wydzielanie hormonów w przysadce.

Kortykoliberyna CRH:

Peptyd pobudzający wydzielanie ACTH w przednim płacie przysadki stosowana w diagnostyce choroby Cushinga i innych zaburzeń czynnościowych nadnerczy.

Gonadoliberyna GnRH:

Peptyd, który zwiększa wydzielanie hormonów gonadotropowych. W okresie przed osiągnięciem dojrzałości pobudza głównie FSH, który powoduje u chłopców dojrzewanie nabłonka plemnikotwórczego, a u dziewczyn dojrzewanie pęcherzyków w jajniku. Dorosłych pobudza wydzielanie LH powodującego u mężczyzn zwiększone wydzielanie testosteronu a u kobiet progesteronu. Na potrzeby medycyny otrzymano syntetyczny hormon gonadorelinę i jej analogii.

Gonadorelina (Relisorm L-100 amp, Zyklomat Pulse Set Lutrelef)

Stosowana w niewydolności jajników spowodowanej niedoborem GnRH, w hipogonadyzmie hipogonadotropowym, w opóźnieniu dojrzewania płciowego i w diagnostyce niedoczynności przysadki.

Goserelina (Zoladex 3,6 mg, Zoladex LA 10,8 mg amp-strzykawka)

Syntetyczny analog gonadoliberyny. Posiada znacznie dłuższy okres półtrwania w organizmie oraz większe powinowactwo do receptora niż GnRH. Długotrwałe stosowanie prowadzi prawie do całkowitego zahamowania syntetyzowania i uwalniania gonadoliberyny co prowadzi do zahamowania czynności gonad i zmniejszenia stężeń hormonów płciowych do wartości kastracyjnych.

Wskazania:

Gozerelina stasowana w endomteriozie, mięśniakach macicy, w hormonoterapii nowotworów, a zwłaszcza raka gruczołu krokowego. W dawce 3,6 mg w leczenie raka sutka.

Działania niepożądane:

Bóle stawowe, ginekomastia, bolesność sutków, osłabienie popędu płciowego.

Triptorelina (Dipherelie S.R. 11,25 mg amp, Decapeptyl Depot 3,75 mg)

Wskazania jak w przypadku Gosereliny.

Leuprorelina (Enantone L.P 3,75 mg amp, Lucrin, Lucrin Depot, Supron, Supron Depot amp), buserelina (Profact amp, Profact Depot, Suprecur, Suprefact), nafarelinum (Synarel aerozol do nosa)

Somatorelina GHRH, GRH

Pobudza wydzielanie hormonu wzrostu. Służy do oceny wydzielania hormonu wzrostu w diagnostyce różnicowej zaburzeń wzrostu: w akromegalii i u ludzi zdrowych zwiększa wydzielanie z przysadki natomiast nie wykazuje tego działania u ludzi z niedoczynnością przysadki. Stosuje się także Sermorelinę.

Tyreoliberyna TRH

Pobudza wydzielanie hormonu tyreotropowego w przysadce.

Protirelina (TRH Berlin Chemie amp)

Syntetyczna tyreoliberyna stosowana w diagnostyce wydzielania TSH w przysadce. Pobudza wydzielanie prolaktyny. Może powodować hipotensję duszność drgawki, odczyny anafilaktyczne.

Somatostatyna SRIF, GHRIF

Hamuje uwalnianie hormonu wzrostu z przysadki, a ponadto hamuje również wydzielanie insuliny, glukagonu, enzymów trzustkowych, soku żołądkowego, pepsyny, gastryny, hamuje perystaltykę jelit i ukrwienie trzewne.

Podczas leczenia należy kontrolować stężenie glukozy we krwi.

Wskazania:

Stosowana do interwencyjnego leczenia krwotocznych nieoperacyjnych przetok żołądka, dwunastnicy, jelita lub trzustki.

Do celów lecznictwa jest otrzymywana drogą syntezy chemicznej.

Działania niepożądane:

Po szybkim wstrzyknięciu somatostatyny obserwuje się nagłe zaczerwienienie, nudności, bóle brzucha, biegunkę, może wystapić zmniejszenie stężenia glukozy we krwi.

Preparaty: Modustatine, Somatostatin-UCB.

Oktreotyd (Sandostatin amp)

Analog somatostatyny o przedłużonym działaniu.

Wskazania:

Leczenie krwotocznych nieoperacyjnych przetok żołądka, dwunastnicy, jelita lub trzustki.

Dodatkowa hamuje kurczliwość pęcherza moczowego i działa p/biegunkowo.

Hormony przysadki

W części gruczołowej przysadki występują komórki wydzielające hormony:

-hormon wzrostu (hGH) - komórki somatotropowe

-prolaktynę (PRL) - komórki prolaktynowe

-hormon kortykotropowy (ACTH) - komórki kortykotropowy

-hormon tyreotropowy (TSH) - komórki tyreotropowe

-hormony gonadotropowe (FSH i LH) - komórki gonadotropowe

W części pośredniej przysadki komórki nabłonkowe wydzielają u ludzi hormony melanotropowe: α, β, γ MSH, fragment hormonu kortykotropowego (ACTH) zwany kortykotropowym peptydem części pośredniej przysadki - CLIP, oraz α lub β endorfinę.

Neurony dopaminergiczne podwzgórza wysyłają aksony biegnące przez lejek do części pośredniej przysadki, stale hamując wydzielanie hormonów. Natomiast brak hamowania ze strony neuronów dopaminergicznych wyzwala wydzielanie hormonów przez część pośrednią przysadki. Hormon melanotropowy wywołuje u ludzi zmianę rozmieszczenia melaniny w skórze oraz uwalnianie wolnych kwasów tłuszczowych z tkanki tłuszczowej. Na przykład nienormalna bladość powłok ciała jest cechą charakterystyczną występującą przy niedoczynności przysadki. Przebarwienie skóry występuje u chorych z niedoczynnością nadnerczy, spowodowaną pierwotnym schorzeniem tego gruczołu. Właściwe występowanie przebarwienia skóry w powiązaniu z niewydolnością nadnerczy wyklucza możliwość, że niedoczynność nadnerczy jest schorzeniem wtórnym w stosunku do schorzenia przysadki, ponieważ przysadka musi pozostać nieuszkodzona, aby pigmentacja mogła wystąpić.

Hormon tyreotropowy TSH

Hormon przedniego płata przysadki. Jego wydzielanie pobudza tyreoliberyna wydzielana przez podwzgórze.

TSH pobudza tarczyce do wydzielania trójodotyroniny T₃ i tyroksyny T₄ .

Przy niedoborze TSH występuje niedoczynność tarczycy, a nadmiar wywołuje nadczynność tarczycy. Hormon tyreotropowy pochodzenia zwierzęcego wywiera wpływ na człowieka, co jest wykorzystywane w diagnostyce gruczołu tarczowego.

Hormon adrenokortykotropowy ACTH

Znany także jako kortykotropina, pobudza korę nadnerczy do wydzielania kortyzolu i wielu słabo działających androgenów.

ACTH jest zbudowany z pojedynczego łańcucha polipeptydowego zawierającego 39 aminokwasów. Aktywność biologiczna jest zależna od 20 N-końcowych aminokwasów ACTH. CRH jest najważniejszym czynnikiem pobudzającym uwalnianie ACTH. ACTH, kortyzol i inne kortykosteroidy (włączając w to steroidy egzogenne), krążąc w surowicy, wywołują na zasadzie sprzężenia zwrotnego hamowanie wydzielania CRH i ACTH. Oś CRH-ACTH-kortyzol odgrywa podstawową rolę w odpowiedzi ustroju na stres. Przy braku ACTH kora nadnerczy zanika i wydzielanie kortyzolu ustaje.

ACTH stosowany jest w diagnostyce pierwotnej niewydolności kory nadnerczy, a także po długotrwałym stosowaniu kortykosteroidów.

Tetracosactidum - Synacthen amp 0,25 mg/1 ml, Synacthen Depot 1 mg/ 1 ml

Hormon wzrostu DH, HGH

Stara nazwa - somatotropina - obecnie niepoprawna i nie stosowana ze względu na fakt, że hormon wzrostu nie jest hormonem tropowym polipeptydowy hormon produkowany przez komórki kwasochłonne przedniego płata przysadki mózgowej. W ciągu doby wydzielane jest do krwioobiegu około 0,5 mg tego hormonu. Wydzielanie hormonu wzrostu odbywa się pulsacyjnie, a częstość i intensywność pulsów zależna jest od wieku i płci.

Głównym działaniem hormonu wzrostu jest pobudzanie wzrostu masy ciała i wzrost.

Nieprawidłowo wysokie wydzielanie hormonu wzrostu prowadzi do wystąpienia schorzeń:

- w wypadku gdy ma ono miejsce przed zakończeniem wzrostu kośćca prowadzi do gigantyzmu, który charakteryzuje się nadmiernym wzrostem

- u osób dorosłych prowadzi do akromegalii

Brak lub niedobór wydzielania hormonu wzrostu u dzieci prowadzi do karłowatości przysadkowej.

Wpływ hormonu wzrostu na organizm:

-pobudza wzrost organizmu

-pośrednio wpływa na wzrost kości długich

-wzmaga transport aminokwasów

-ukierunkowuje metabolizm

-przyczynia się do wzrostu poziomu glukozy we krwi

-pobudza układ tłuszczów zapasowych

-zatrzymuje jony wapniowe i fosforanowe

(NIEDOCZYNNOŚĆ.: u dzieci - karłowatość; NADCZYNNOŚĆ: u dzieci - gigantyzm, u dorosłych - akromegalia).

W farmakologicznym leczeniu nadmiernego wytwarzania hormonu wzrostu stosuje się bromokryptynę i oktreotyd.

Somatropina

Syntetyczny hormon wzrostu. Stosuje się w leczeniu karłowatości przysadkowej, przyspiesza gojenie ran, odleżyn, poparzeń. Przy długotrwałym stosowaniu może powodować akromegalię i przejściową cukrzycę.

Przeciwwskazania:

Czynny przebieg choroby nowotworowej

Preparaty:

Genotropin, Humatrope, Norditropin, Saizen, Zomacton amp.

Prolaktyna PRL

Prolaktyna podobnie jak hormon wzrostu, wzmaga syntezę białka komórkowego w całym organizmie u obu płci. Wydzielanie jej jest stale hamowane przez uwalniany z podwzgórza hormon hamujący wydzielanie prolaktyny, którym jest dopamina. Wydzielanie prolaktyny staje się bardziej aktywne podczas snu, wysiłku fizycznego, stresu fizycznego i psychicznego. U kobiet w czasie ciąży wydzielanie prolaktyny zwiększa się, osiągając największe stężenie we krwi przed porodem. Po porodzie stężenie to zmniejsza się do wartości poprzedzających ciążę. W okresie laktacji drażnienie receptorów w brodawce sutkowej przez ssącego oseska powoduje każdorazowo znaczny krótkotrwały wzrost wydzielania prolaktyny i wzmożoną syntezę białka wydzielanego z mlekiem z gruczołów sutkowych. U kobiet karmiących po porodzie, czyli w okresie laktacji, przez PRL hamowane jest wydzielanie hormonów gonadotropowych (FSH i LH) i nie dochodzi do owulacji, jak również cykli miesiączkowych. Nadmiar prolaktyny u kobiet może być odpowiedzialny za bezpłodność.

Nadmiar prolaktyny u kobiet powoduje mlekotok i brak miesiączki. U mężczyzn prowadzi do hipogonatyzmu, zmniejszenia wytwarzania testosteronu, zaburzeń erekcji i obniżenia libido.

W leczeniu nadmiernego wydzielania prolaktyny są stosowani agoniści receptora dopaminowego: bromokryptyna, chinagolid oraz niekiedy witamina B₆

Bromokryptyna (Bromergon 2,5 mg, Ergolaktyna, Parlodel, Bromocorn 2,87 mg)

Półsyntetyczna pochodna ergotaminy pobudzająca receptory dopaminergiczne. Hamuje wydzielanie prolaktyny, a także poprzez oddziaływanie na jądra podkorowe zmniejsza objawy choroby Parkinsona (stymulacja postsynaptycznych receptorów dopaminergicznych).

Podawana jest też w przypadku niektórych postaci niepłodności.

Działania niepożądane:

Zaburzenia żołądkowo-jelitowe, uczucie zmęczenia, hipotonia ortostatyczna. Antybiotyki makrolidowe nasilają działanie bromokryptyny.

Chinagolid (Norpolac 25 mmg, 50, 75, 150, plus zestaw startowy)

Wybiórczy agonista receptorów D₂ nie będący pochodna alkaloidów sporyszu. Silnie hamuje uwalnianie prolaktyny jednocześnie nie wpływając na stężenie innych hormonów. Ogranicza rozrost makrogruczolaków przysadki wydzielających prolaktynę. Działania niepożądane są charakterystyczne dla tej grupy leków i pojawiają się zazwyczaj w pierwszym okresie leczenia.

Oksytocyna OXY (Oxytocin amp)

Hormon peptydowy (cykliczny hormon złożony z 9 aminokwasów - nonapeptyd o masie cząsteczkowej 1007 Da), uwalnia się okresowo, dobrze rozpuszczalny w wodzie. Wytwarzany jest w jądrze przykomorowym i nadwzrokowym podwzgórza i poprzez układ wrotny przysadki przekazywany i magazynowany w tylnym płacie przysadki. Oksytocyna powoduje skurcze mięśni macicy, co ma znaczenie podczas akcji porodowej. Uczestniczy także w akcie płciowym i zapłodnieniu (powoduje skurcze macicy podczas orgazmu, które ułatwiają transport nasienia do jajowodów). Uwalniana jest po podrażnieniu mechanoreceptorów brodawek sutkowych np. podczas ssania piersi, co ułatwia wydzielanie mleka oraz po podrażnieniu receptorów szyjki macicy i pochwy. Estrogeny wzmagają wydzielanie oksytocyny, a progesteron je hamuje. Bezpośrednio po porodzie, oksytocyna powoduje obkurczanie macicy oraz położonych w ścianie macicy naczyń krwionośnych, tamując w ten sposób krwawienie po urodzeniu łożyska. W okresie połogu ma bezpośredni wpływ na zwijanie macicy, tak więc karmienie piersią przyspiesza ten proces.

Przeciwwskazania:

Ciąża mnoga, poprzeczne ułożenie płodu, cesarka, nadciśnienie.

Demoksytocyna- działanie podobne ale silniejsze niż oksytocyna.

Ergometryna, metyloergometryna - (Metyhylergometrin amp)

Wykazują działanie kurczące mięsień macicy oraz zwiększające napięcie. Zwęża naczynia krwionośne.

Prostaglandyny:

Dinoproston (Prepidil żel dopochwowy, Prostin E)

Syntetyczna prostaglandyna PGE₂ działająca przez układ fosfatydyloinozytolu. Inicjuje i wzmaga rytmiczne skurcze macicy, nie zwiększając jej tonicznego napięcia, przyspiesza poród.

Wskazania:

Sprowokowanie porodu: w przypadku śmierci wewnątrzmacicznej płodu, w konflikcie serologicznym, cukrzyca i nadciśnienie matki.

Przeciwwskazania:

Astma, jaskra, cesarskie cięcie.

Dinoprost (Enzaprost F, Miniprostin F₂amp)

Syntetyczna prostaglandyna PGF_2λ .Działanie j.w plus może powodować podrażnienia w miejscu podania.

Leki tokolityczne - zmniejszające czynność skurczową macicy

- β-adrenergiczne (Fenoterol tabl, Salbutamol)

- progesteron i jego pochodne (Luteina 50 mg ling, glob)

- siarczan magnezu (Imjectio Magnesii sulfurici 20% amp)

Hormon antydiuretyczny, wazopresyna argininowa (ADH)

Występuje u człowieka jako cykliczny dziewięciopeptyd o masie cząsteczkowej 1084. Syntetyzowany w podwzgórzu, a następnie w połączeniu z białkiem transportującym neurofizyną II, przedostaje się do tylnego płata przysadki gdzie jest magazynowany.

Wazopresyna kurczy mięśnie naczyń krwionośnych i zwiększa resorpcję zwrotną wody w nerkach. W związku z tym jest również nazywana hormonem antydiuretycznym - ADH. Za pośrednictwem receptora V₂ i dzięki przyspieszonej syntezie cyklicznego adenozynomonofosforanu (cAMP) w komórkach kanalików nerkowych zwiększa się resorpcja zwrotna wody w częściach dalszych kanalików nerkowych i w kanalikach zbiorczych.

Wzrost ciśnienia osmotycznego krwi pobudza osmodetektory znajdujące się w okolicy jądra nadwzrokowego podwzgórza. Powoduje to uwalnianie niewielkich ilości wazopresyny z części nerwowej przysadki do krwi i zahamowanie utraty wody przez organizm. Jednocześnie zostaje pobudzony ośrodek pragnienia w podwzgórzu, który kieruje aktywnością somatyczną człowieka prowadzącą do wypicia wody, a tym samym do obniżenia ciśnienia osmotycznego krwi. W warunkach fizjologicznych impulsacja z receptorów objętościowych i baroreceptorów układu sercowo-naczyniowego stale hamuje uwalnianie wazopresyny do krwi.

Obniżenie ciśnienia tętniczego na skutek utraty krwi wywołuje wydzielanie do krwi znacznych ilości wazopresyny. Wydzielanie wazopresyny w czasie obniżonego ciśnienia tętniczego zachodzi na skutek braku impulsacji aferentnej z baroreceptorów zatok tętnic szyjnych i łuku aorty oraz zwiększenia zawartości we krwi angiotestyny II. W tych warunkach wazopresyna wydzielana do krwi kurczy mięsnie gładkie naczyń krwionośnych, działając za pośrednictwem receptora V_1A. Tym samym zwiększa całkowity opór naczyń obwodowych, podwyższa ciśnienie tętnicze i poprawia warunki krążenia krwi.

Brak ADH spowodowany zniszczeniem komórek tylnego płata przysadki, (która wydziela ten hormon a podwzgórze go produkuje), np. w skutek urazu jest przyczyną choroby zwanej moczówką prostą, która charakteryzuje się wzmożonym pragnieniem i wydalaniem dużej ilości moczu o niskim ciężarze właściwym.

W leczeniu moczówki prostej wykorzystuje się ADH, a także chlorpropamid (Chlorpropamid, Diabinese tabl 250 lek p/cukrzycowy), który nasila działanie ADH na kanaliki nerkowe.

W niektórych przypadkach działanie lecznicze wykazuje chlorotiazyd lub inne pochodne tiazydowe.

Wazopresyna, Lipresyna, Ornipresyna, Felipresyna

Aktualnie otrzymywana jest syntetycznie. Stosowana w diagnostyce i leczeniu moczówki prostej. Dodatkowo znalazła zastosowanie w atonii pooperacyjnej układu pokarmowego, hamowanie krwawień z przełyku.

Podczas podawania mogą wystąpić bóle głowy, zaburzenia pracy serca i układu krążenia (przeciwwskazanie).

Terlipresyna (Remestyp amp.)

Selektywny agonista receptorów V­₁ o przedłużonym działaniu. Działanie nasilają chlorpropamid, karbazmazepina, TLP, sole Li. Zakaz podawania po wstrząsie aseptycznym.

Desmopresyna (Minirin tabl, aerozol do nosa, Adiuretin amp, krople do nosa)

Syntetyczny analog wazopresyny. Działa silniej i dłużej presyjnie na naczynia krwionośne. Stosowana w leczeniu moczówki prostej i moczenia nocnego. Ma wpływ na homeostazę, zwiększając poziom czynnika VIII i czynnika von Willebranda (brak hemofilia A, choroba V.Willebranda)

Przeciwwskazania:

Ciężka postać hemofilii A i choroby V.Willebranda.

Może powodować zaczerwienie twarzy, bóle głowy, zatrzymanie wody.

HORMONY KORY NADNERCZY

Nadnercza to dwa gruczoły przylegające do górnych biegunów nerek. Są one płaskimi tworami o przekroju trójkątnym lub półksiężycowatym. Nadnercze składa się z dwóch połączonych ze sobą części, zewnętrznej i wewnętrznej, różnych pod względem budowy i czynności. Część zewnętrzna nosi nazwę kory nadnerczy, wewnętrzna to rdzeń nadnerczy. Kora stanowi główną masę gruczołu - około 90% całego nadnercza. Składa się z trzech warstw o różnej budowie histologicznej: kłębkowatej, pasmowatej i siatkowatej. Wytwarza hormony:

• glikokortykoidy (syntetyzowane w komórkach warstwy siatkowatej i pasmowatej), z których najważniejszy jest kortyzol,

• mineralokortykoidy (w warstwie kłębkowatej), z których najsilniejsze działanie wykazuje aldosteron,

• niewielkie ilości hormonów płciowych - androgenów (w warstwach pasmowatej i siatkowatej)

Rdzeń nadnerczy rozwija się z takich samych komórek zarodkowych, jak układ nerwowy współczulny i produkuje tzw. katecholaminy: adrenalinę i noradrenalinę.

Nadnercza są niezbędne do życia, gdyż umożliwiają przystosowanie się organizmu do zmieniających się warunków otoczenia i stresów. Zwierzęta, którym usunięto oba gruczoły nadnerczowe, mogły przeżyć najwyżej kilka dni. Wstrzykiwanie adrenaliny w tej sytuacji nie ratuje życia, natomiast podawanie wyciągów z kory nadnerczy pozwala im przetrwać. Wynika stąd, że narządem niezbędnym do życia jest kora, a nie rdzeń nadnerczy.

Hormony kory nadnerczy nie są magazynowane w nadnerczach tylko syntetyzowane i uwalniane w razie potrzeby. Etapem ograniczającym szybkość syntezy jest przejście cholesterolu w pregnenonolon. Regulacja uwalniania poszczególnych hormonów w nadnerczach jest zróżnicowana.

- glikokortykosteroidy znajdują się pod wpływem ACTH

- mineraloglikokortykosteroidy są regulowane poprzez angiotensyne II

- aminy katecholowe są uwalniane pod wpływem układu współczulnego.

Niedobór hormonów kory nadnerczy:

• upośledzenie wytwarzania w wyniku uszkodzenia kory nadnerczy na tle nowotworowym, gruźliczym

• po operacyjnym usunięciu nadnerczy (niedoczynność pierwotna)

• brak ACTH w wyniku zniszczenia lub usunięcia przysadki (niedoczynność wtórna)

Choroba Addisona (Cisawica)

• w pierwotnej niedoczynności

• przewlekła postać: ogólne osłabienie, chudnięcie, niskie ciśnienie tętnicze, brunatne przebarwienie skóry i błon śluzowych

Nadmiar hormonów kory nadnerczy:

• nadmierne wytwarzanie w wyniku nadmiernego wytwarzania ACTH lub CRH, co prowadzi do - choroby Cushinga

• w wyniku gruczolaka kory nadnerczy

• efekt uboczny stosowania egzogennych hormonów kory nadnerczy zwłaszcza glikokortykosteroidów - zespół Cushinga

Objawy:

- wzrost masy ciała

- odkładanie tkanki tłuszczowej (redystrybucja)

- rozstępy skóry

- osteoporoza

- osłabienie odporności na zakażenia

- miopatia

Nadmiar androgenów w nadnerczach u kobiet prowadzi do zespołu nadnerczowo-płciowego, w którym dochodzi do wirylizacji.

MINERALOKORTYKOSTEROIDY

Mineralokortykoidy są odpowiedzialne za gospodarkę wodno-elektrolitową organizmu. Uwolnienie mineralokortykoidów wywołuje w organizmie:

- zwiększenie w częściach dalszych kanalików nerkowych resorpcję zwrotną jonów sodowych z moczu pierwotnego i jednocześnie zwiększenie wydzielania jonów potasowych

- w śliniankach i gruczołach żołądkowych zatrzymują jony sodowe w organizmie i zwiększają objętość płynu zewnątrzkomórkowego

- w komórkach mięśniowych i nerwowych mineralokortykoidy podwyższają zawartość potasu i jednocześnie zmniejszają zawartość sodu

Głównym mineraloglikokortykosteroidem w organizmie jest aldosteron. Uwalnianie tego hormonu jest regulowane przez angiotensynę II, a pośrednio przez:

- wzrostu ilości uwolnionej reniny

- niedobór sodu

- nadmiar potasu

- niedokrwienie nerek

- odwodnienie

- hipotermie

- pobudzenie układu współczulnego

- pionizację ciała

Nadmiar mieneralokortykoidów wywołany np. gruczolakiem warstwy kłębkowej (hiperaldosteronizm pierwotny) kory nadnerczy prowadzi do zespołu Conna. Choroba objawia się nadciśnieniem tętniczym z małą aktywnością reniny. Hiperaldosteronizm wtórny objawia się zwiększonym wytwarzaniem angiotensyny II. Nadciśnienie tętnicze z dużą aktywności reniny.

Obecnie w lecznictwie jako jedyny mineralokortykosteryd stosowany jest:

Fludrokortyzon (Cortineff tabl)

Syntetyczny glikokortykosteroid o silnym działaniu mineralokortykoidowym i przeciwzapalnym (7-krotnie silniej od hydrokortyzonu). Podany doustnie łatwo wchłania się z przewodu pokarmowego.

Wskazania
Pierwotna i wtórna niedoczynność kory nadnerczy - w uzupełnieniu leczenia substytucyjnego (choroba Addisona, leczenie substytucyjne po całkowitej adrenalektomii, niedoczyność przysadki mózgowej). Zespół nadnerczowo-płciowy z utratą soli.
Przeciwwskazania
Nadwrażliwość na lek. Przeciwwskazania względne: choroba wrzodowa, nadciśnienie tętnicze, niewydolność krążenia, osteoporoza, psychozy, obrzęki, cukrzyca, choroby zakaźne, gruźlica, zakażenia grzybicze i wirusowe, przewlekła niewydolność nerek, stwardnienie tętnic mózgowych, jaskra, choroba zakrzepowa, ciąża i okres karmienia piersią. Ostrożnie stosuje się u osób w starszym wieku. Nie należy stosować co najmniej 8 tygodni przed i 2 tygodnie po szczepieniach ochronnych.
Działanie niepożądane
Hipokaliemia, nadciśnienie tętnicze, bóle głowy, obrzęki (zatrzymanie sodu w organizmie), osłabienie pamięci, miopatia, osteoporoza, krwawienia z przewodu pokarmowego, utrudnione gojenie się ran, świąd i przebarwienie skóry, drgawki, wzrost ciśnienia śródgałkowego, zaburzenia miesiączkowania, zahamowanie wzrostu u dzieci, hiperglikemia, zaburzenia psychiczne (euforia, bezsenność, depresje), wzrost ciśnienia płynu mózgowo-rdzeniowego, zwiększona podatność na zakażenia. Po długotrwałym stosowaniu - jaskra i zaćma.
Interakcje
W czasie terapii nie wolno szczepić szczepionkami.

GLIKOKORTYKOSTEROIDY

Głównymi hormonami glikokortykosteroidowymi są: kortyzon i kortykosteron. Hormony te w organizmie są odpowiedzialne za wiele procesów metabolicznych oraz wpływają na przebieg reakcji immunologicznych i zapalnych.

W lecznictwie stosowane są glikokortykosteroidy naturalne i syntetyczne:

- ogólnie

- miejscowo

- w dychawice oskrzelowej

- dermatologii

- okulistyce

- laryngologii

Działanie:

- zmniejszenie wychwytu i zużycia glukozy w tkankach

- nasilenie glukoneogenezy (hiperglikemia)

- zwiększenie odkładania glikogenu

- hamuje syntezę białek

- nasila rozpad białek, zwłaszcza w mięśniach

- powodują otyłość brzuszną, dodatkowo „księżycowata twarz”

- w stężeniach przekraczających stężenie fizjologiczne wywierają działanie mineralokortykosteroidowe

Działanie przeciwzapalne i immunosupresyjne:

- zapobiegają nadmiernym reakcjom obronnym organizmu

- hamują wczesne i późne objawy zapalenia

- przekrwienie, ból, obrzęk

- proliferacja, reperacja

- hamują migrację i aktywność neutrofilów

- zmniejszają aktywność makrofagów i limfocytów T pomocniczych

- zmniejszają proliferację limfocytów T

- zmniejszają proliferację naczyń krwionośnych

- hamują syntezę prostanoidów i wytwarzanie cytokin

- zmniejszają uwalnianie histaminy z bazocytów

- powodują zanik tkanki limfatycznej, zmniejszenie liczby limfocytów

- zwiększają liczbę erytrocytów, leukocytów obojętnochłonnych, płytek krwi

- pobudzają w żołądku wydzielanie HCl i pepsyn

- zmniejszają wytwarzanie śluzu

- zmniejszają wchłanianie wapnia z przewodu pokarmowego

- zwiększają wydalanie wapnia z moczem

- powodują osteoporozę

- zwiększają pobudliwość O.U.N

- hamują wydzielanie CRH (kortykoliberyna) w podwzgórzu i ACTH w przysadce

Mechanizm działania:

- łączą się z wewnątrzkomórkowymi receptorami i modyfikują transkrypcję odpowiednich genów. Receptory te znajdują się w większości tkanek

- hamują transkrypcję genów dla COX-2

- blokują indukcję genu osteokalcyny w osteoblastach (zależne od vit.D₃)

- nasilają syntezę lipokortyny 1, która odgrywa rolę w oddziaływaniu na przysadkę i

podwzgórze w ujemnym sprzężeniu zwrotnym. Lipokortyna 1 może mieć także działanie przeciwzapalne.

Uwalnianie glikokortykosterydów z kory nadnerczy jest zależne od warunków środowiskowych. U ludzi zdrowych nie narażonych na szkodliwe działanie szkodliwych czynników ilość hormonów krążących we krwi jest zależna od cyklu biologicznego człowiek. Większość hormonów uwalniana jest w rannych godzinach co uwzględnia się także podczas leczenia schorzeń za pomocą tej grupy leków, gdzie chory większą cześć dobowej dawki przyjmuje w rannych godzinach. W lecznictwie wykorzystuje się przede wszystkim właściwości przeciwzapalne i immunosupresyjne glikokortykosterydów.

Glikokortykosteroidy nie usuwają przyczyn choroby, a jedynie modyfikują jej przebieg.

Bezwzględne wskazania do stosowania:

• leczenie substytucyjne w braku lub znacznym niedoborze wydzielania glikokortykosteroidów (np. zniszczenie kory nadnerczy przez krwotok lub zmieny nowotworowe)

• konieczność kontynuacji po długotrwałym stosowaniu pozausubstytucyjnym stosowaniu glikokortykosteroidów, ponieważ ich nagłe odstawienie może doprowadzić do ostrej niedoczynności kory nadnerczy.

Względne wskazania do stosowania:

- wstrząs anafilaktyczny

- dychawica oskrzelowa

- choroba reumatyczna

- toczeń rumieniowaty

- gościec przewlekły postępujący (RZS)

- zapalenie tarczycy na tle immunologicznym

- niedokrwistość hemolityczna

- ostra białaczka limfatyczna

- hamowanie odrzucania przeszczepów

Miejscowo stosuje się w astmie oskrzelowej, dermatologii, okulistyce i laryngologii.

Jest to grupa leków mająca bardzo szerokie możliwości zastosowania, będąc często jedynym skutecznym lekiem w zwalczaniu objawów choroby. Niestety glikokortykosteroidy mają bardzo dużo i często poważnych działań niepożądanych:

- osłabienie odpowiedzi organizmu na infekcje lub uszkodzenia

- otyłość typu Cushinga (hiperkortyzolizm) /twarz na lana księżycowata z zaczerwienionymi policzkami, nagromadzenie tkanki tłuszczowej w obrębie tułowia/

- obrzęki

- skłonność do krwawień

- wybroczyny

- owrzodzenia żołądka i dwunastnicy

- cukrzyca

- zaburzenia elektrolitowe (hipokaliemia)

- wzrost ciśnienia tętniczego

- niewydolność serca

- osteoporoza

- uczynnienie utajonych ognisk zapalnych

- osłabienie mięśni (miopatia)

- zaburzenia psychiczne

- zaćma, jaskra

- powikłania zakrzepowo-zatorowe

- zmiany skórne

- zahamowanie wzrostu u dzieci

- gorsze gojenie się ran

- skóra „pergaminowa”

- zespół niewydolności nadnerczy po odstawieniu glikokortykosteroidów

Przeciwwskazania:

- zakażenia drobnoustrojami (np.gruźlica)

- nadciśnienie tętnicze

- choroby serca

- cukrzyca

- niewydolność nerek

- choroba wrzodowa

- miastenia

- 8 tygodni przed szczepieniem i 2 tygodnie po szczepieniu (szczepionki żywe)

Hydrokortyzon (Hydrocortisonum tabl, Corhydron amp)

Syntetyczny glikokortykosteroid o działaniu mineralokortykoidowym zbliżonym do kortyzolu oraz działaniu immunosupresyjnym i przeciwalergicznym. Powoduje zatrzymanie sodu i wody w organizmie oraz wydalanie potasu. Krótkotrwale hamuje podzwgórze i przysadkę mózgową. Szybko wchłania się z przewodu pokarmowego. Działa do 12 godzin. Jest częstym dodatkiem do kremów i aerozoli przeciwalergicznych, maści przeciw żylakom odbytu.

Wskazania
Leczenie substytucyjne pierwotnej i wtórnej niedoczynności nadnerczy (choroby Addisona, po obustronnej adrenalektomii, po przewlekłej kortykoterapii i w czasie leczenia inhibitorami steroidogenezy, w przebiegu niedoczynności przysadki mózgowej). Stany wstrząsowe (wstrząs pourazowy, pooperacyjny, kardiogenny, anafilaktyczny, poprzetoczeniowy, pooparzeniowy). Ciężkie stany spastyczne oskrzeli (stan astmatyczny); ostre stany alergiczne (obrzęk naczynioruchowy Quinckego); ciężka postać rumienia wielopostaciowego (zespół Stevens-Johnsona); ostre postacie schorzeń z autoagresji; ostra reakcja nadwrażliwości na leki.

Interakcje
Barbiturany, glutetimid, rifampicyna, leki przeciwpadaczkowe i przeciwhistaminowe oraz efedryna, poprzez zmianę metabolizmu glikosteroidów zmniejszają efekt ich działania. Z kolei estrogeny (hormonalne środki antykoncepcyjne) - nasilają ich działanie. Glikosteroidy podawane razem z NLPZ oraz alkoholem powodują zwiększone działanie wrzodotwórcze; zmniejszają skuteczność kwasu acetylosalicylowego. Ze steroidami anabolicznymi - większe ryzyko występowania obrzęków. Zwiększają toksyczność glikozydów naparstnicy. Zmniejszają lub w niektórych przypadkach potęgują działanie doustnych leków przeciwzakrzepowych, zmniejszają działanie hipoglikemizujące leków przeciwcukrzycowych oraz somatotropiny. Równocześnie stosowane leki moczopędne (oprócz diuretyków oszczędzających potas) oraz leki przeczyszczające i amfoterycyna B - zwiększają ryzyko hipokaliemii. W czasie terapii nie wolno stosować szczepionek zawierających żywe drobnoustroje.

Kortyzon działa po przekształceniu w hydrokortyzon.

Prednizolon (Fenicort amp)

Syntetyczny glikokortykosteroid o silnym działaniu przeciwzapalnym (około 4-krotnie przewyższającym hydrokortyzon) oraz działaniu przeciwalergicznym i immunosupresyjnym i słabym działaniu mineralokortykoidowym. Nieznacznie wpływa na zatrzymywanie wody i sodu w organizmie, zwiększa wydalanie potasu. Posiada umiarkowany wpływ hamujący na podzwgórze i przysadkę mózgową. Działa 12-36 h.

Wskazania

Lek stosuje się w onkologii, hematologii, reumatologii, dermatologii, alergologii/pneumonologii, gastroenterologii, endokrynologii, okulistyce, transplantologii, neurochirurgii, wszystkich specjalnościach zabiegowych, w klinice chorób zakaźnych.

Prednizon działa w organizmie po przekształceniu w prednizolon

Metyloprednizolon (Solu Medrol amp, Medrol tabl, Metypred)

Syntetyczny glikokortykosteroid o silnym działaniu przeciwzapalnym (około 6-krotnie przewyższającym hydrokortyzon), działaniu immunosupresyjnym i minimalnym działaniu mineralokortykoidowym. Wywiera umiarkowany wpływ hamujący na podwzgórze i przysadkę mózgową. Efekt jego działania występuje po 12-18 h od iniekcji.

Wskazania
Ogólnie - w przewlekłej kortykoterapii pozasubstytucyjnej. W gośćcu stawowym zwyradniającym - bezpośrednio domięśniowo i dostawowo. Dotorebkowo w zapaleniu kaletki maziowej i zapaleniu ścięgien. Śródskórnie i miejscowo w leczeniu opornych chorób skóry.

Triamcinolon (Polcortolon tabl maść amp aerozol, Triacomb krem złożony)

Syntetyczny glikokortykosteroid fluorowany o silnym działaniu przeciwzapalnym (około 6-krotnie przewyższającym hydrokortyzon) oraz działaniu przeciwalergicznym i immunosupresyjnym. Nie powoduje zatrzymania sodu i wody w organizmie. Silnie i długotrwale hamuje podwzgórze i przysadkę mózgową. Jako pochodna fluorowana wyróżnia się szczególnie niekorzystnym działaniem katabolicznym, odpowiedzialnym za powstawanie zaników mięśni, skazę naczyniową i osteoporozę. Efekt jego działania występuje po 24-48 h. Poprawa utrzymuje się przez okres 3-6 tyg. Układowy wpływ metaboliczny i adaptacyjny utrzymuje się przez około 1-3 miesiące.

Dexametazon (Dexamethazon tabl amp, Dexaven 4, 8 mg, Fortecortin amp, Maxitrol)

Syntetyczny glikokortykosteroid o bardzo silnym i długotrwałym działaniu przeciwzapalnym (około 30-krotnie przewyższającym hydrokortyzon) oraz działaniu przeciwalergicznym i immunosupresyjnym, pozbawiony działania mineralokortykoidowego. Bardzo silnie i długotrwale hamuje wydzielanie ACTH, prowadząc do wtórnej niedoczynności kory nadnerczy. Z tego powodu należy świadomie unikać deksametazonu w długotrwałych kuracjach, z wyjątkiem wrodzonego zespołu nadnerczowo - płciowego.

Wskazania

Stosowany jest w pierwotnej i wtórnej niedoczynności kory nadnerczy (razem z mineralokortkosteroidami), RZS, ZZSK, ostre choroby alergiczne, choroby nowotworowe, obrzęk mózgu, w okulistyce.

Betametazon (Diprophos amp, Celestone amp, Diprosalic maść, Diprogenta maść krem)

(Bedicort maść krem, Gerasone maść krople oczne)

Syntetyczny glikokortykosteroid fluorowany o bardzo silnym i długotrwałym działaniu przeciwzapalnym (30-krotnie przewyższającym hydrokortyzon) oraz działaniu przeciwalergicznym, przeciwświądowym i immunosupresyjnym. Posiada minimalną aktywność mineralokortykoidową, nie powoduje zatrzymania sodu i wody w organizmie, nieznacznie wpływa na wydalanie potasu. Silnie i długotrwale hamuje podwzgórze i przysadkę mózgową. Jako pochodna fluorowana wyróżnia się szczególnie niekorzystnym działaniem katabolicznym, odpowiedzialnym za powstawanie zaników mięśni, skazę naczyniową i osteoporozę.
Wskazania

Bardzo szeroki zakres wskazań oraz szczególne wskazania specjalistyczne. Lek stosuje się w onkologii, hematologii, reumatologii, dermatologii, alergologii/pneumonologii, gastroenterologii, endokrynologii, okulistyce, transplantologii, neurochirurgii, wszystkich specjalnościach zabiegowych, w klinice chorób zakaźnych. Miejscowo - zapalenie pochewek ścięgien i kaletek maziowych.

Ważną grupą leków należącą do glikokortykosteroidów są leki stosowane w leczeniu astmy i POCHP.

Przy stosowaniu glikokortkosteroidów miejscowo na skórę trzeba pamiętać, że pomimo bardzo dobrych efektów terapeutyczny leki te mają dużo działań niepożądanych.

Sterydy stosowane zewnętrznie: maści, kremy, fluidy - mogą wywoływać takie skutki uboczne jak:

• miejscowe ścieńczenie skóry

• rozszerzenie powierzchniowych naczyń krwionośnych

• rozstępy skórne

• posterydowe zapalenie skóry i zmiany trądzikopodobne

Zaleca się podczas prowadzenia kortykoterapii stosowanie emolientów, które zmniejszają skutki uboczne prowadzonej terapii. Emolienty są tak ważne, ponieważ przy aplikacji sterydu, tylko jego część zostaje wchłonięta przez komórki. Reszta pozostaje w przestrzeni międzykomórkowej skóry. Użycie obojętnego kremu lub maści następnego dnia, powoduje związanie niewchłoniętej części sterydu i przetransportowanie go z przestrzeni międzykomórkowej, w głąb komórek.

Białko opiekuńcze - białko, które potrafi rozpoznawać inne cząsteczki białka o nieprawidłowym kształcie i naprawiać takie uszkodzone cząsteczki białka, przywracając im prawidłowy kształt, albo wybierać te białka, które nadają się tylko do zniszczenia. Białka opiekuńcze (chaperony) są produkowane w dużych ilościach np. podczas szoku cieplnego, ponieważ chronią ważne dla komórki białka przed denaturacją (same są zazwyczaj odporne na denaturację). Biorą także udział w transporcie białek przez błony biologiczne: po jednej stronie błony jeden chaperon nadaje cząsteczce białka odpowiedni kształt, białko przechodzi przez błonę i po drugiej stronie jest odbierane przez inne białko opiekuńcze, które przywraca mu pierwotną konformację przestrzenną.

20

---