18 października 2003 r.

Pedagogika jako nauka

1. Pojęcie w literaturze

1. Nauka jest dziedziną współczesnej aktywności człowieka, która zmierza do obiektywnego i adekwatnego poznania otaczającej nas rzeczywistości przyrodniczej

i społecznej. W wyniku tej aktywności sformułowane zostają zespoły zadań prawdziwych o człowieku, przyrodzie, społeczeństwie, o zjawiskach

i prawidłowościach rozwojowych otaczającego nas świata oraz o sposobach jego badania i ewentualnego przekształcania a zatem nauka to społecznie zorganizowana działalność poznawcza grupy osób, która systematycznie stawia i metodycznie w sposób przemyślany, rozwiązuje problemy(pytania wymagające operacji poznawczych zebrania jego materiału

i opracowania).Tak teoretyczne pojęciowo-wyjaśniające zjawiska)jak praktyczne(skutecznie ułatwiające działanie).

2. Każda nauka spełnia wielorakie funkcje społeczne. Najważniejsze z nich to:

1. Funkcja diagnostyczna - polega na prowadzeniu wiedzy o tym co było lub co istnieje obecnie w obiektywnej rzeczywistości dotyczy przeszłości

i teraźniejszości.

2. Funkcja prognostyczna - na podstawie diagnozy oraz po rozpoznaniu pewnych prawidłowości określa się przyszłe zmiany i rozwój obiektywnej rzeczywistości(są to przypuszczenia co do przyszłości tej rzeczywistości).

3. Funkcja instrumentalno-techniczna - dotyczy środków i sposobów realizacji konkretnych celów badawczych.

4. Funkcja humanistyczna - taka nauka winna zaspokajać potrzeby człowieka(fizyczne i psychiczne)

Literatura : 1. Godlewski, Krawcewicz, Wójek „Pedagogika” - podręcznik akademicki PWN Warszawa 1978 r. s. 7.

2.Kunowski „Podstawy współczesnej pedagogiki” Warszawa 1993 r. s. 25.

2. Nazwa i przedmiot pedagogiki jako nauki

1. Nazwa pedagogiki pochodzi od greckich słów pajdagogos i pedagogija.

Pajdagogos - oznaczał w starożytnej Grecji opiekuna, którego zadaniem było odprowadznie chłopców(wolnych obywateli) na miejsce ćwiczeń fizycznych zwanych falestrą. Wyraz ten etymologicznie oznacza prowadzącego chłopca, początkowo fizycznie potem moralnie i duchowo.

Pedagogija - terminem tym określano z koleji całość zabiegów wokół danego chłopca.

Obecnie w naukowym traktowaniu spraw wychowania stosuje się nazwy pochodzące od wyżej wymienionych. A są nimi pedagogia i pedagogika.

Pedagogia - oznacza samo dzieło wychowania, zespół czynności i umiejętności wychowawczych. Może to być, zatem zarówno twórcze działanie jak i rzemieślnicze naśladowanie wzorów postępowania.

Pedagogika - oznacza teoretyczną wiedzę i naukę o wychowaniu. Ponieważ

w nauce tej zachodzi zjawisko sprzężenia zwrotnego pomiędzy teorią a praktyką. Pedagogika jest, więc nauką, której przedmiot stanowi sprawa praktycznej pedagogiki wszelkiego rodzaju(sztuki i techniki wychowania), czyli wychowawczego prowadzenia dzieci i młodzieży oraz oddziaływania na rozwój osób dorosłych.

Pedagogika obejmuje:

1. Herbagogika - nauka zajmująca się procesem wychowania młodzieży

2. Andragogika - wychowanie i oświata osób dorosłych

3. Gerontagogika - pedagogika wieku starszego

Od II wojny światowej słowem „pedagog” określa się każdego nauczyciela praktyka podkreślając konieczność dostrzegania obok strony dydaktycznej ważnych aspektów wychowawczych.

Przedmiotem badań pedagogiki są wszelkie zjawiska wychowawcze zachodzące

w ciągu całożyciowego rozwoju człowieka oraz różnorodne czynności(opracowane teoretycznie) tworzące wielokierunkową pomoc wychowawczą dla doskonałego

i pełnego rozwoju, a taki jest głównym celem z procesu wychowania. Ponieważ przedmiot badań pedagogiki jest dwojakiego rodzaju: przedmiot materialny

i formalny .Jej osobowość jest złożona.

Pedagogika to nauka:

Pedagogika jest nauką o złożonej budowie. Tak jak każda z nauk posiada określony materialny przedmiot badania jak również swój punkt widzenia. Materialnym przedmiotem badań jest człowiek a dokładniej jego wszechstronny rozwój w ciągu całego życia. Jednak, że człowiekiem i rozwojem zajmuje się tak wiele nauk np. psychologia, socjologia, medycyna itp.

Jeżeli mamy tyle dziedzin zajmujących się tym samym obiektem to jak odróżnić, czym zajmuje się pedagogika. Jej głównym celem jest wszechstronne rozwijanie ludzi aż do osiągnięcia przez nich kresu wychowawczego. Ma ona kształtować młode umysły do momentu, kiedy „oni” zaczną kształtować umysły innych.

Pedagogika zajmuje się również normą oceniającą. Czy proces przebiega właściwie. Mija się z celem, czy przewyższa inne. Nauka ta postawiła się na pomaganiu w rozwoju człowieka

i kierowanie ku przyszłości. Z innej strony jest nauką normatywną. Zawsze oceniającą fakty opisane z punktu widzenia, jakie one powinny być. Taka zaś ocena prowadzi do praktycznego działania mającego na oku, pokierowaniem rozwoju do właściwego rozwoju. Z tego wniosek, że pedagogika jest nauką praktyczną i teoretyczną. Ta wiedza teoretyczna nie może być tylko suchą teorią encyklopedyczną, ale ma pomóc

w skonstruowaniu takich modeli wychowania, które by udoskonaliły praktykę pedagogiki

3. Związek pedagogiki z innymi naukami

Pedagogika zajmuje miejsce między naukami przyrodniczymi a humanistycznymi. Jest ona nauką humanistyczną, dlatego, że wychowanie nie jest dziełem samej natury, lecz kultury społeczeństwa. Po drugie zagadnienie celu i wartości jest decydujące

w wychowaniu a nie jego strona przyrodnicza.

Nie tylko pedagogika zajmuje się badaniem wychowania. Czynią to również inne nauki. Jest tak, dlatego, że działalność wychowawcza stała się w naszych czasach działalnością bardzo zróżnicowaną a jej społeczny zasięg i rola wzrasta. Działalność wychowawcza obejmuje nie tylko dzieci i młodzież, ale i dorosłych. Dotyczy nie tylko nie tylko wykształcenia i przygotowania do zawodu, lecz także ukształtowania poglądu na świat

i postawy wobec życia jak również pogłębienia uczestnictwa kulturalnego. Wraz z upływem czasu wzrasta odpowiedzialność ludzi za kierowanie procesami społecznymi

a w związku z tym wzrasta rola wychowania mającego przygotować do nowych warunków życia i nowych zadań.

Pedagogika nie może opierać się wyłącznie na obserwacjach i na analizach własnych, musi w coraz większym stopniu uwzględniać wyniki badań przeprowadzonych

w dyscyplinach ja sąsiadujących a niekiedy dość odległych. Jeszcze niedawno sądzono, iż pedagogika może spodziewać się pewnej pomocy tylko ze strony nauk biologicznych od psychologii do socjologii. Dziś znacznie więcej dyscyplin naukowych zajmujących się sytuacją i strukturą człowieka nie może nie mieć związków z pedagogiką właśnie, dlatego, iż procesy wychowawcze stają się tak ważne i złożone.

Kunowski przedstawił schemat między warunkami w postaci gwiazdy.

Do nauk pedagogicznych należą:

1. H - historia wychowania

2. K - kulturologia (zajmująca się stosunkiem dziedziny kultury do pedagogiki)

3. A - antropologia wychowania (nauka o istocie, naturze i egzystencji człowieka)

4. B - biologia wychowania ( nauka o podstawach biologicznych człowieka)

5. P - psychologia wychowania (nauka o rozwoju psychicznym oraz funkcjonowaniu psychiki w procesie wychowania i nauki)

6. F - filozofia (wyjaśniająca wychowanie na gruncie teorii rzeczywistości, bytu, filozofii człowieka, filozofii wartości)

7. T - teoria wychowania (ujmująca wychowanie w świetle objawienia i konieczna dla pedagogiki religijnej

Nauki współdziałające z pedagogiką:

1. Nauki realne:

• Higiena z naukami medycznymi

• Ekonomika oświaty i kształcenia

• Demografia

2. Nauki formalne związane z matematyzacją:

• Cybernetyka (nauka o kierowaniu i informowaniu)

• Prakseologia (nauka o działaniu)

• Logika z metologią nauk i naukoznawstwem

3. Nauki aksjologiczne

• Estetyka (nauka o pięknie)

• Etyka (nauka o moralności)

Wśród tak dużej liczby nauk współpracujących z pedagogiką najważniejszą rola przypada naukom pedagogicznym. Część tych nauk bada sprawy wychowania w przeszłości

i nazywane są one naukami historycznymi. Część opisuje wychowanie w teraźniejszości

a te zajmujące się kształtowaniem wychowania w nadchodzącej przyszłości to nauki prospektywne.

1. Nauki historyczne:

• Historia szkolnictwa i wychowania

• Historia myśli i doktryn pedagogicznych.

Zadaniem tych nauk jest badanie początku i rozwoju zagadnień praktycznych

i teoretycznych wychowania. Od czasów najdawniejszych do współczesnych.

2. Nauki empiryczne:

• Biologia wychowania - mówi o biologicznych podstawach życia organizmu,

• o przekazywaniu życia, o wzroście i rozwoju organizmu

• Psychologia wychowania - obejmuje dużą ilość pokrewnych sobie dyscyplin naukowych jak:

• Psychologia rozwojowa - zajmuje się rozwojem psychicznym

• Pedologia - rozwój u dzieci

• Herbologia - u młodzieży

• Andrologia - u dorosłych

• Psychologia wychowania - bada uwarunkowania zachowań dziecka

• w rodzinie, szkole

• Psychopatologia - zajmuje się dziećmi trudnymi, nerwicowymi, psychopatycznymi

• Socjologia wychowania - nauka opisująca zjawiska społeczne w wychowaniu. Bada wpływ środowiska społecznego na wychowanie. Podstawową grupą społeczną jest rodzina. Wywiera największy wpływ na wychowanie jednostki. Ponad rodzicami istnieją szersze grupy społeczne, pomiędzy którymi występują różnego rodzaju kontakty (bądź jednoczące, bądź różnicujące te grupy). Socjologia wychowania jest mocno powiązana z socjalizacją wychowawczą, która określa wychowanie jako przystosowanie się wychowanka do żądań grup społecznych czyli uspołecznieniu wychowanka.

Do zadań socjalizacji wychowania należy:

• Wprowadzenie wychowanka do świata kultury ogólnoludzkiej

• i ogólnonarodowej po przez kształcenie ogólne

• Wprowadzenie do aktywnego życia społeczeństwa przez kształcenie przygotowujące do życia praktycznego i produkcyjnego

(do zawodu)

W naukach tych badanie prowadzone są w sposób empiryczny, obserwacyjnie

lub eksperymentalnie.

30 listopada 2003 r.

1. Nauki światopoglądowe:

1. Nauki humanistyczne - pokazują ideały, różne postawy ludzkie

2. Nauki filozoficzne - (logika, etyka) ustalają, co jest prawdziwe, dobre, godne

3. Nauki teologiczne - mówią o Bogu, o stosunku człowieka do Boga, konkretyzują ideał wychowawczy człowieka.

Wszystkie te nauki rozwijają prawdziwy światopogląd, który może być światopoglądem osobistym, społecznym; wyznawanym przez jakąś grupę społeczną lub światopoglądem filozoficznym czyli systemem poglądów jakiś np. szkoły filozoficzne. Wszystkie te światopoglądy silnie do siebie oddziaływają. Współdziałanie tych różnych dyscyplin

z pedagogiką jest różne, a granica między nimi, a nią nie zawsze są łatwe do ustalenia. Dotyczy to zwłaszcza psychologii i socjologii. Nie należy traktować pedagogiki jako niesamowitego podsumowania. Punkt widzenia i jej problematyka są odrębne i swoiste

a bliższa analiza stosunku różnych nauk do pedagogiki wskazuje iż pedagogika nie tylko korzysta z ich usług, ale równocześnie służy im wiedzą, którą zdobywa. Im bardziej rośnie rola człowieka w nowoczesnym społeczeństwie, tym większe znaczenie ma jego wychowanie.

Związek socjologii z pedagogiką

Socjologia - to kolejna z nauk, które w bardzo ścisły sposób współpracują z pedagogiką. Jest ona nauką społeczną, której celem jest badanie i opisywanie różnych społeczeństw

i grup ludzkich, procesów i zjawisk zachodzących w obrębie rzeczywistości społeczeństwa, wszelkich przejawów i form życia społecznego, struktur społecznych, zbiorowości, układów, interakcji społecznych.

Jej osiągnięcia naukowe wzbogacają pedagogikę, o wiedzę na temat zależności wychowania i jego wyników od środowiska społecznego, w którym odbywa się kształtowanie osobowości konkretnej jednostki.

Ponieważ proces wychowania odbywa się zawsze w konkretnym środowisku (rodzina, szkoła, grupa rówieśnicza) i uzależniony jest od takich czynników jak:

• Zwyczaje

• Stosunki międzyludzkie

• Organizacje i instytucje życia społecznego

A podstawą prawidłowego funkcjonowania i rozwoju każdej grupy społecznej są wartości uznawane i przestrzegane przez jej członków (interesy, język, obyczaje)

Z pedagogiką jako nauką o wychowaniu i kształtowaniu osobowości człowieka w różnym wieku najbardziej związane są także subdyscypliny socjologii jak:

• Socjologia kultury, socjologia nauki, organizacji, socjologia porównawcza wzory, rodziny oraz czasu wolnego, zabawy i przede wszystkim socjologia wychowawcza.

Oto krótka charakterystyka wymienionych specjalizacji związanych również z socjologiami szczegółowymi bądź działami socjologii szczegółowej.

Socjologia kultury - zajmuje się szczególnymi aspektami np. sposób funkcjonowania, procesu kształtowania się i rozwoju zjawisk i instytucji kulturalnych, a także w warunkach historyczno-społecznych. Wymienione czynności są również detergentami procesów nauczania, niż uczenia kształcenia i wychowania.

Socjologia nauki - bada wszystkie procesy społeczne oddziaływujące na kształtowanie się nauki, oraz jej wpływ na powstanie różnego typu struktury procesów i zjawisk społecznych. Pedagogika interesuje się także, sposobami, środkami, metodami i formami, które stymulują i rozwijają w pożądanym kierunku osobowości procesu nauczania.

Działy współczesnej pedagogiki

Działy w pedagogice nie są poziomymi zgrupowaniami różnych zjawisk jak np. w fizyce,

w której występują obok siebie takie działy jak: mechanika, optyk, termodynamika, lecz mają budowy pionowe, które od najszerszej podstawy doświadczenia praktycznego wychowawców idzie po przez uogólnienie zjawisk wychowawczych i wartości aż do najogólniejszych pojęć ujmujących proces rozwojowy człowieka do jego pełni według ideału nowego człowieka.

Współczesna pedagogika w swojej budowie naukowej jako działalności metodycznej, poznającej całą rzeczywistość, zjawiska wychowawczych na podstawie doświadczenia opiera się o 4 działy:

1. Pedagogika praktyczna lub empiryczna - opisująca, zbierająca, budująca całość doświadczenie, wychowanie rodziców i nauczycieli, wychowania wszelkiego rodzaju; mających do czynienia z dziećmi, młodzieżą i człowiekiem dorosłym; doświadczenie to opiera się na działach, które można wyodrębnić z punktu widzenia rozwojowego (różne formy aktywności)

Lata Rozwój

0 - 07 zabawa

23 - 24 nauka

24 - 25 praca

1. Dziecko po narodzinach przez pierwsze lata życia do wieku 6 - 7 lat poznaje otaczający je świat, formą jego aktywności rozwojowej jest zabawa. Po tym okresie następuje skok przejścia od zabawy do nauki w szkole.

2. Dydaktyka zaczyna się: nauczanie, uczenie się, wymogi nauki, życie szkolne (lekcja, dzwonek, przerwa)

3. Okres nauki - przyswajanie informacji w celu ich późniejszego wykorzystania

4. Okres pracy - zdobyte informacje podczas nauki wykorzystywane s ą w pracy

2. Pedagogika opisowa lub eksperymentalna jako dział naukowo uogólniający doświadczenie i badanie eksperymentalne, praca rządząca przebiegiem zjawisk zawikłanych i związanych z wychowaniem. Dotyczy 4 sfer:

1. Biologii - tym, czym jest człowiek w sensie biologicznym (procesy biologiczne zachodzące w człowieku)

2. - Socjologii - dotyczy wychowania w charakterze formalnym człowieka na członka grup społecznych

3. Psychologii, - która zajmuje się procesami rozwoju umysłowego i emocjonalnego

z różnicowaniem indywidualnym struktury osobowości.

4. - Kultury, - bo kultura, z której człowiek wyrósł, jest wskaźnikiem moralno-etycznym.

3. Pedagogika normatywna, - która na podstawie filozofii człowieka(antropologia, filozofia, aksjologia teorii kultury bada naturę człowieka, wytwory jego kultury na tym tle ustala wartości, cele, ideał i normy, którymi powinno kierować się wychowanie.

Aksjologia - to nauka o wartościach wyrażających się w ideałach dobra, prawdy, piękna, świętości.

4. Pedagogika teoretyczna, - czyli ogólna, która jako dział najwyższy obejmujący całokształt badanego przedmiotu dąży w oparciu o materiał empiryczny, eksperymentalny i normatywny dostarczany przez wcześniejsze działy pedagogiki badanej do stworzenia jednolitej teorii odtwarzającej obiektywnie całą rzeczywistość wychowawczą.

Obok tych działań występują w pedagogice współczesnej także budowa poziomu, jakby podmiotowa. Są to działy zróżnicowane zależnymi od podmiotów wychowania i dziedzin, jak wychowanie fizyczne, umysłowe, moralne itp.

PEDAGOGIKA ZAWODOWA

PEDAGOGIKA OGÓLNA TYFLOPEDAGOGIKA

SURDOPEDAGOGIKA

OLGOFRENDOPEDAGOGIKA

KIERUNEK REHABILITACJA

PEDAGOGIKA SOCJALNA

5. Pedagogika zawodowa (pracy) - obejmuje całość problematyki pedagogiki wynikającej

z zetknięcia się człowieka z pracy. Podstawowym problemem pedagogiki pracy jest wpływ pracy i rozmaitych jej rodzajów na kształtowanie się osobliwości w procesie wychowania.

6. Pedagogika socjalna - ogranicza się do wychowania jednostki odbiegających od normy

z zaburzeniami, które bez specjalnej pomocy wychowawczej nie mogłaby osiągnąć poziomu rozwoju i przystosowania do zadań społecznych i zawodowych leżących

w zakresie ich możliwości. Pedagogika specjalna to teoria i praktyka wychowania jednostek upośledzonych.

a. Tyflopedagogika - dział pedagogiki specjalnej zajmujący się jednostkami

z upośledzeniem wzroku (z grec. Typhlos - ślepy)

2. Surdopedagogika - dział pedagogiki specjalnej dotyczący jednostek z upośledzeniem słuchu (z łac. Surdus - głuchy)

c. Oligofrenopedagogika - dział pedagogiki specjalnej zajmujący się upośledzeniem umysłowym (z grec. Oligos - mały, phren - umysł)

3. Kierunek rehabilitacyjny - część działy pedagogiki specjalnej, wykorzystuje teoretyczne i metodyczne badania specjalistyczne w celu leczenia po przez usprawnianie zaburzeń funkcji organizmu. W procesie rehabilitacji niezbędna jest znajomość źródeł

i mechanizmów upośledzenia oraz stanu i stopnia odchylenia od normy, dlatego też pedagogika specjalna wymaga powiązania z innymi naukami między innymi: filozofia, patologia, neurologia, psychologia, psychiatria, pediatria, socjologia itd.

1. Etapy poznania naukowego

1. Celowe gromadzenie dokonywania systematycznie i planowanych spostrzeżeniach, czyli obserwowanie zjawisk i faktów

2. Rejestracja wyników obserwacji

3. Uogólnienie rezultatów obserwacji, ustalenie wzajemnych wniosków i zależności między poszczególnymi faktami i zjawiskami

4. Wyjaśnienie ich w postaci hipotez

5. Weryfikacja hipotez i formowanie twierdzeń o charakterze empirycznym praw nauki.

Podstawą całego procesu poznania oraz najskuteczniejszym sprawdzianem prawdziwości zdobytej wiedzy jest praktyka. Prawdziwość i obiektywność twierdzeń zostają sprawdzone w toku praktyki społecznej.

6. Metoda badań - jest to zespół teoretycznie uzasadnionych zabiegów koncepcyjnych

i instrumentalnych, obejmujących najogólniej całość postępowania badania zmierzającego do rozwiązania problemu naukowego.

Metoda zależna to szereg działań o różnym charakterze zarówno koncepcyjnym jak

i rzeczowym, zjednoczonych celem generalnym i ogólną koncepcją badań.

Metoda jest pojęciem najszerszym i nadrzędnym w stosunku do techniki i narzędzia badanego.

Sposób realizacji badania

Sposób realizacji wybranej metody

Przedmiot służący do realizacji wybranej techniki badawczej

7. Metoda eksperymentu pedagogicznego - jest metodą naukowego badania określonego zjawiska rzeczywistości wychowawczej polegającej na wywołaniu lub zmienianiu przebiegu procesów przez wprowadzenie do nich jakiegoś nowego czynnika

i obserwowaniu zmian powstałych pod jego wpływem.

Metodę tą stosujemy wówczas, gdy chcemy wprowadzić do wybranego układu (zbiorowości społecznej, zjawiska procesu lub zespołu zadań) specjalnie przez nas wybrany czynniki i obserwujemy zmiany powstałe w tym układzie pod wpływem działania owego czynnika. Czynnik ten nazywamy zmienną niezależną.

Eksperyment pedagogiczny to szczególny przypadek obserwacji. Różni się od niej:

• Bardziej złożoną strukturą

• Stosowanej opracowanym zmysłem badawczym

• Posługiwaniem się większą i różnorodną ilością narzędzi badawczych.

Schemat eksperymentu pedagogicznego

+

Metody wykrywania zależności między zmienną niezależną a innymi elementami badanego układu oparte są na zasadach przyczynowości i rozumowania idukajnego. Opracowane zostały przez J St. Milla i noszą nazwę kanonów.

Rodzaje kanonów:

• Kanon jednej różnicy

• Kanon jednej zgodności

• Kanon połączonej różnicy i zgodności

• Kanon zmian towarzyszących

• Kanon reszt

Np. Wpływ uświadomienia i propagandy prowadzonej przez komitet antyalkoholowy na alkoholizm młodzieżowy

Techniki badawcze stosowane przy metodzie eksperymentu pedagogicznego: badanie dokumentów, obserwacja, ankieta

8. Metoda indywidualnych przypadków - polega na analizie jednostkowych losów ludzkich uwikłanych w określone sytuacje wychowawcze lub na analizie konkretnych zjawisk natury wychowawczej przez pryzmat jednostkowych biografii ludzi z nastawieniem na opracowanie diagnozy przypadku lub zjawiska w celu podjęcia działań, terapii.

Pierwszy człon definicji odróżnia metodę indywidualnych przypadków od innych metod. Następnie jest już swoisty dla każdej metody badań pedagogicznych. Można, więc rzec, że cel stworzył metodę i jej funkcję.

2

Empiryczna (bada fakty dot. rozwoju człowieka

Normatywna (ocenia te fakty z punktu widzenia, jakie powinny być

Prowadzi to do

Praktycznego działania (kierowanie rozwojem do właściwego celu

Metoda badań

Technika badań

Narzędzie badane

Sytuacja wyjściowa

Czynnik, którym badanie manipuluje

Sytuacja końcowa

Zmienna niezależna

Zmienna zależna

---