Pedagogika jako nauka

Pedagogika:

• Dziedzina (dyscyplina) nauki, zajmująca się badaniem szeroko rozumianych procesów edukacyjnych oraz uwarunkowań dyskursu naukowego.

• Jest teoretyczną i naukową refleksją dotyczącą praktyki edukacyjnej.

• Nazwa pedagogika lub pedagogia pochodzi z języka greckiego i oznacza czynność wychowywania dzieci (gr. pais - chłopiec, dziecko; ago - prowadzę). Etymologia ta jest ważna z tego względu, iż pierwotnie pedagogika nie miała charakteru nauki.

Pedagogia:

• Zespół środków i metod wychowawczych, stosowanych przez nauczycieli;

• Pojęcie to odnosi się do „sztuki wychowania”;

• Obecnie pedagogia to także paradygmat (wzór) edukacyjny, który może przybierać postać doktryny pedagogicznej, ideologii edukacyjnej lub ukrytego programu wychowawczego.

Powstanie pedagogiki

• Pojęcie pedagogika pojawiło się w XIX w. (do tego czasu przedmiotem opisu i działań praktycznych były raczej pedagogia i edukacja).

• Wprowadzenie pojęcia wychowanie (zamiast edukacja) miało sygnalizować w warstwie językowej, że przedmiotem badań jest typ działań dający się zaprojektować.

Uzyskanie statusu nauki

Aby uzyskać status nauki należało spełnić warunki:

• Wyznaczyć przedmiot badań;

• Przyjąć określoną metodologię badań;

• Stworzyć struktury instytucjonalne dla korzystania z kapitału właściwego autorytetowi nauki (prowadzenie badań, publikowanie, nadawanie stopni naukowych, kształcenie ludzi, uczestniczenie w dyskursie).

Znaczący wkład wniósł tutaj Jan Fryderyk Herbart

Co to jest nauka?

• Ludzka wiedza dotycząca przyrody, człowieka, społeczeństwa, zjawisk i prawidłowości rozwoju rzeczywistości, sposobów badania oraz przekształcania tej rzeczywistości - ujęta w system odpowiednio uzasadnionych twierdzeń i hipotez.

• Zatem nauka jest usystematyzowaną wiedzą, która jest przedstawiona w formie różnych twierdzeń; jest to dziedzina społecznej aktywności człowieka, której celem jest obiektywne poznanie rzeczywistości.

• Nauka to proces społeczny, w wyniku którego powstają konstrukcje naukowe, a więc twierdzenia, teorie i prawa.

Pedagogika w systemie nauk

• Jest jedną z nauk o wychowaniu i jedną z nauk o człowieku - należy do nauk humanistycznych;

• Jest ponadspecjalnościowa i integracyjna (jest nauką kompleksową);

• Jest nauką prakseologiczną;

• Jest nauką społeczną;

• Jest nauką probabilistyczną.

Pedagogika jako nauka zajmuje się:

• Opisywaniem, wyjaśnianiem i rozumieniem praktyki edukacyjnej;

• Badania warunków uczenia się i funkcjonowania wychowanka w różnych środowiskach i instytucjach;

• Prawidłowościami rozwoju człowieka na poszczególnych szczeblach edukacji, działaniami pedagogów, ich warsztatem zawodowym, poziomem kompetencji, skutecznością ich działań;

• Badaniem funkcjonowania instytucji edukacyjnych, ich organizacją i realizowanymi zadaniami;

• Diagnozowaniem patologii w praktyce edukacyjnej;

• Edukacyjnym oddziaływaniem mediów, kultury popularnej, rodziny, grup rówieśniczych

Przemiany przedmiotu pedagogiki

Pedagogika, która początkowo zajmowała się jedynie starszymi dziećmi i młodzieżą w wieku szkolnym, rozszerzała w miarę upływu lat swoje zainteresowania na coraz to nowe grupy wiekowe.

• Zaczęła się zajmować wiekiem przedszkolnym, a zwłaszcza okresem wczesnego dzieciństwa, objęła także swoimi zainteresowaniami młodzież dorastającą.

• Nieco później zajęła się także oświatą i wychowaniem dorosłych (wprowadzono specjalną nazwę - andragogika). Ostatnio zajmuje się także ludźmi starszymi, a więc problemami tzw. “trzeciego wieku”, czyli emerytów, rencistów.

Powstanie różnych nowych specjalizacji w ramach pedagogiki:

• pedagogika pracy,

• pedagogika wojskowa,

• pedagogika radia i telewizji oraz filmu i teatru,

• pedagogika pracy kulturalno-oświatowej i wczasów,

• pedagogika rodzinna i rówieśnicza,

• organizacji młodzieżowych.

Intencją wszystkich tych specjalizacji jest ujęcie z pedagogicznego punktu widzenia wszystkich sytuacji, w jakich ludzie znajdują się i działają w ciągu całego swojego życia.

Subdyscypliny naukowe w pedagogice:

Kryterium celów działalności edukacyjnej:

• Dydaktyka

• Teoria wychowania:

• estetycznego

• moralnego

• seksualnego itd.

Kryterium metodologiczne:

• Pedagogika społeczna

• Pedagogika ogólna

• Metodologia pedagogiki

• Historia wychowania

Kryterium rozwojowe:

• Pedagogika wieku przedszkolnego

• Pedagogika wieku wczesnoszkolnego

• Pedagogika dzieci i młodzieży

• Pedagogika dorosłych (andragogika)

• Pedagogika wieku poprodukcyjnego (geragogika, gerontologia)

Kryterium dewiacji i defektów rozwojowych:

• Oligofrenopedagogika

• Surdopedagogika

• Tyflopedagogika

• Pedagogika rewalidacyjna

• Pedagogika resocjalizacyjna

Kryterium instytucjonalne:

• Pedagogika przedszkolna

• Pedagogika szkolna

• Pedagogika szkoły wyższej

Kryterium problemowe:

• Pedagogika porównawcza

• Pedeutologia

Kryterium dziedzin działalności ludzkiej:

• Pedagogika pracy socjalnej

• Pedagogika opiekuńczo-wychowawcza

• Pedagogika terapeutyczna

• Pedagogika czasu wolnego

• itd.

Relacje między teorią a praktyką w pedagogice

• wychowanie jest praktyką realizującą teorię.

• w różnych dziedzinach pedagogiki i w jej różnych koncepcjach przewaga teorii nad praktyką bywa bardzo znaczna, w innych praktyka ma pozycję dominującą; podobnie jest w wychowaniu: czasem jest ono prawie wyłącznie praktyką, a niekiedy teoria, którą się wypróbowuje, gra główną rolę.

• ta różnorodność układów teoria - praktyka wyraża się w pedagogice bądź koncepcjami niemal wyłącznie teoretycznymi, bądź koncepcjami wdrażanymi bezpośrednio w praktykę (np,. szkoły eksperymentalne - tu zachodzi niemal tożsamość pedagogiki i wychowania).

Nauki współdziałające z pedagogiką

Wśród nauk pomocniczych pedagogiki wymienia się zazwyczaj te, które zajmują się procesami rozwoju dzieci i młodzieży, ale z innego niż pedagogika punktu widzenia.

Nauki biologiczne

prowadzące badania nad rozwojem osobniczym, a zwłaszcza nad dziedzicznością i cechami wrodzonymi i nabywanymi, badaniami mózgu, higieną indywidualną i społeczną, korygowaniem odchyleń od normy itp.

Nauki psychologiczne

zwłaszcza psychologia ogólna, a także rozwojowa i wychowawcza, zajmujące się procesami rozwoju umysłowego i emocjonalnego, indywidualnym różnicowaniem, mechanizmami kształtowania się postaw, strukturą osobowości itd.

Nauki społeczne

dla których wychowanie ma charakter takiego oddziaływania na człowieka, aby stał się on członkiem grup społecznych. Zwracają one szczególną uwagę na problemy środowiska i zbiorowości, na instytucjonalne czynniki wychowania, na procesy selekcji i “drabiny oświatowej”.

Nauki ekonomiczne

będące jedną z podstaw planowania oświatowego, zwłaszcza z punktu widzenia koniecznych nakładów i optymalizacji wyników działalności wychowawczej, a także ze względu na przygotowanie wykwalifikowanych kadr.

Można tu także zaliczyć i te, które co prawda nie zajmują się bezpośrednio wychowaniem, mają jednak znaczenie dla pedagogiki:

• antropologia filozoficzna, zmierzająca do określenia istoty człowieka

• nauki polityczne, będące podstawą dla koncepcji i planów rozwoju kraju i jego miejsca w świecie.

• naukę o moralności, a szerzej - filozofię moralną.

Antropologia filozoficzna:

Pytanie, kim jest człowiek, stanowiące centralny problem antropologii filozoficznej, jest też centralnym problemem pedagogiki. Wielkie koncepcje historyczne człowieka jako istoty społecznej, jako istoty racjonalnej, jako homo faber, homo ludens, homo oeconomicus, homo creator mają różnorodne konsekwencje w dziedzinie wychowania człowieka. Dlatego są tak ważne dla pedagogiki.

Nauki polityczne:

pozwalają pedagogice konkretyzować tę ogólną wizję człowieka w warunkach jego egzystencji i jego działania „tu i teraz”. Ukazują więc dynamikę i kierunek aktualnych przemian społecznych, a szczególnie charakter przeobrażeń demokratycznych, proces tworzenia się nowej moralności i zagrożenia, jakie mu towarzyszą itp.

Filozofia moralna:

Cechą charakterystyczną naszych czasów jest nie tylko dążenie do tego, by wychować dobrych pracowników i obywateli, ale także „dobrych ludzi”, umiejących współżyć z innymi i tworzyć własną, wartościową jakość życia. Liczne niebezpieczeństwa wynikające z niepokojów współczesnej epoki, kontestacyjne ruchy młodzieży, wzrost przypadków społecznego niedostosowania, wewnętrzne konflikty zagrażające harmonijnemu rozwojowi osobowości, rozpowszechnianie się postaw agresywnych, skłonność do akceptacji rozwiązań nihilistycznych i cynicznych stanowią nowe zadanie i wyzwanie dla wychowawców, którzy powinni umieć nauczyć wychowanków życia wartościowego i szczęśliwego.

---