Literatura:
Wojciech Burszta - „Antropologia kultury”
Ewa Nowicka - „Świat człowieka, świat kultury”
Barbara Olszewska - Dioniziak - „Człowiek, kultura, osobowość”
Ewa Krawczak - „Antropologia kulturowa, klasyczne kierunki szkoły i orientacje”

ANTROPOLOGIA JAKO NAUKA

Antropos - człowiek
Logos - słowo
Nauka o człowieku uwikłanym w kulturę. Bada relacje między człowiekiem a naturą oraz między człowiekiem a człowiekiem.

Zajmuje się:
-    skonstruowaniem ogólnej teorii
-    studiami poszczególnych kultur
-    bada zasady budowy i funkcjonowania kultury (logiczna organizacja kultury)
Jest nauką nomotetyczną (formułuje prawa) i idiograficzną (opisową).
Podejście wobec kultury:
-    etic - ogląd zewnętrzny
-    emic - wychwycenie kultury od wewnątrz
Podział antropologii kulturowej:
a)    akademicka (cel poznawczy)
b)    stosowana (nabycie umiejętności praktycznych)
c)    ze względu na typ społeczeństwa którym się zajmuję:
-    społeczeństw pierwotnych
-    społeczeństw wiejskich i miejskich
d)    ze względu na ogólność twierdzeń :
-    opisowa (etnografia)
-    etnologia ( nauka porównawcza)
-    antropologia jako nauka o największym stopniu ogólności twierdzeń

KULTURA JAKO CENTRALNE POJĘCIE ANTROPOLOGII KULTUROWEJ

Pojęcie kultura pochodzi z greki, początkowo było to 
Cultura agri - uprawa ziemi
Cultura animi - uprawa duszy
Obecnie jest kilkaset definicji kultury. Pierwsza refleksja zrodziła się z opozycji do natury.
Człowiek potrafi dostosować środowisko do swoich potrzeb!!!
Funkcje kultury :
-    adaptacyjna (adaptuje człowieka do środowiska naturalnego)
-    jest dowodem aktywności człowieka
Kultura jest pojęciem teoretycznym, określa konkretną istotę empiryczną. Kultura zajmuje się wiele nauk: socjologia, filozofia, pedagogika, psychologia, etnografia, archeologia, kulturoznawstwo. 
Pierwsza koncepcja kultury - Edward Tylor XIX w.
Kultura jest to złożona całość, obejmuje wiedzę, wierzenia, sztukę, moralność, zwyczaje i inne nawyki zdobyte przez człowieka. 
Z definicji wynika, że kultura jest atrybutem człowieka i tylko człowieka (pojęcie atrybutywne). Kultura występuje w pojęciu dystrybutywnym - to znaczy, że istnieją różne kultury (regionalne, kontynentalne, itp.).
Kilka grup definicji kultury:
a)    opisowe (z jakich elementów składa się kultura)
b)    historyczne (kładą nacisk na dziedzictwo dziejów - kumulatywna funkcja kultury)
c)    normatywne (system wzorów życia)
d)    genetyczne (wyjaśniają początki powstania kultury)
e)    strukturalne (wyjaśniają wewnętrzny mechanizm budowy i funkcjonowanie kultury)
f)    psychologiczne (analiza wpływu kultury na człowieka)
Kulturę charakteryzuje (wg. Herskavitsa):
-    kultury się uczymy (w procesie socjalizacji)
-    kultura jest zorganizowana (określonym wartością odpowiadają określone normy)
-    kultura jest wielo aspektowa (aspekt materialny, a. Społeczny, a. Duchowy)
-    kultura jest dynamiczna (rozwija się)
-    występują pewne prawidłowości, które można zbadać metodami naukowymi
-    kultura jest systemem
-    kultura jest aparatem adaptacyjnym człowieka ze środowiskiem
-    kultura występuje w opozycji do natury, występuje w czasie i przestrzeni (początek i koniec)
Anatomia kultury:
a)    Rzeczy - świat kultury materialnej; decydują o adaptacji do środowiska naturalnego, potrzeby użytkowe, estetyczne, naukowe; świadczą o poziomierozwoju kultury, o poziomie cywilizacji, o drodze rozwojowej danej kultury, o osiągnięciach, pozwalają poznać drogę kultury; rzeczy są korelatem pozycji społecznej, informują o zajmowanej pozycji społecznej.
b)    Znaki (symbole) - mogą występować w formie rzeczy (krzyż) lub zachowań (gest Kozakiewicza); postrzegamy zmysłowo lecz reagujemy myślami (umysłowo); litery i cyfry; znaki posiadają funkcję komunikacyjną, symbole posiadają zwartą treść metaforyczną; język integruje grupę społeczną; rozwój systemu znaków jest wynikiem postępu w technologii.
c)    Zachowania - nie wszystkie zachowania nalezą do kultury, tylko te, które wynikają ze wzajemnych relacji społecznych, zachowania kulturowe nie są dowolne (są regulowane), mogą być drobne odstępstwa; zwyczaje, obyczaje, obrzędy, rytuały.
Człowiek nadaje znaczenie wszystkim elementom, dlatego kultura zawsze ma charakter symbolu. Symbole regulują wszelkie działania.
Podział kultury:
a)    ze względu na zasięg występowania:
-    globalna
-    kontynentalna (europejska)
-    narodowa
-    regionalna
-    lokalna
b) ze względu na rodzaj zbiorowości społecznej:
-    miasta
-    wsi
-    poziom treści: elitarna i popularna
c)przynależność do religii:
-    chrześcijańska
-    buddyjska
-    prawosławna
-    hinduizm
-    islamska

ZWIĄZKI CZŁOWIEKA Z KULTURĄ

Twórcą kultury jest człowiek i tylko człowiek.
Punkt przełomowy - wyprostowana postawa
Protomongoloid - dał początek rasie żółtej.
Negroid - dał początek rasie czarnej.
Kaukazoid - dał początek rasie białej.
Typy antropologiczne (Europa):
-    nordyk
-    śródziemnomorski
-    laponoidalny
-    alpejski
Na bazie mitów o rasie pojawił się etnocentryzm - postawa aprobaty własnej kultury i ludu, wprowadził go Summer - nazwał go sposobem widzenia własnej kultury.
Etnocentryzm: 
a)    fundamentalny - naturalny, wynika z procesu enkulturacji
b)    umiarkowany - nie szkodzi innym (toleruje inne kultury, ale tylko toleruje)
c)    skrajny - agresywny, jest bazą segregacji rasowej (np. ksenofobia, nacjonalizm)
Człowieka ukształtowała kultura (jest jej tworem). Jan Jakub Russou -“Człowiek natury
Człowiek kultury”. Człowiek żył zgodnie z naturą (był sobą), twierdził, że człowiek natury znał podstawy naturalnego prawa (nikt nie chce być krzywdzony). Człowiek kultury był człowiekiem uwikłanym w kulturę, nie jest wolny (ogranicza go kultura), jest człowiekiem w teatrze życia, zachowuje się tak jak chcą tego inni.
Zygmunt Freud - kultura wobec człowieka pełni rolę represyjną i sublimacyjną.
Schemat struktury człowieka:

Superego (nadświadomość) - normy, wzory, instytucje = kultura
Ego (świadomość) - siła równoważna
Id (podświadomość) - popędy

Człowiek w swych popędach jest niezmienny, kultura tłumi popędy, ogranicza je. Ale kultura daje możliwości samorealizacji. Kultura jest ciężarem, ogranicza ludzkie popędy, ale jest ciężarem koniecznym, dzięki kulturze człowiek zwiększył swe panowanie na naturą, ale nie stał się szczęśliwszy.

TRADYCJA KULTUROWA

Tradycja jest pojęciem wieloznacznym, dotyczy tej samej rzeczywistości, co kultura. Pojęcie tradycji występuje w ścisłym związku z kulturą, jest fragmentem kultury, który odnosi się do przeszłości.
Tradycja:
a)    w węższym znaczenie dotyczy przeszłości, tworzą te elementy kultury, które pochodzą z przeszłości a są obecne w teraźniejszości.
b)    w szerszym znaczeniu jest to całe dziedzictwo przeszłości.
Definicja profesora Burszty - to wszelkie dziedzictwo przeszłości, materialne i niematerialne, istniejące w przeszłości czy w danym momencie w życiu, bądź wywołane z przeszłości do życia w określonej zbiorowości, odpowiednio wartościowane, stąd selektywnie przekazywane następnym pokoleniom.
Profesor Szatski - 3 sposoby rozumienia tradycji:
a)    przedmiotowy - dziedzictwo faktów kulturowych
b)    czynnościowy - przekaz wzorów, idei, reguł, zachowań
c)    podmiotowy - stosunek ludzi do przeszłości.
Tradycja (ze względu na zasięg):
-    narodowa
-    lokalna
-    ogólnoludzka
R. Redfield dzieli tradycję na:
a)    wielką - została utrwalona w piśmie (szkoły)
b)    małą - jest związana z tradycja klas, grup zawodowych, warstw.
Związek tradycji z czasem jest uniwersalny, tradycja może być opozycją do teraźniejszości.
Funkcje tradycji: 
a)    akumulacyjna (gromadzi dorobek kultury)
b)    integracyjna ( skupia podstawę stabilizacji)
c)    wartościująca (obce elementy wartościujemy przez pryzmat tradycji)
Tradycja wytworzona - sugeruje, że to nie jest tradycja powoływana do życia. Nie jest autentyczna, jest zbiorem praktyk kulturowych, ale nie wiele mających wspólnego z przeszłością. Na przeszłość wskazuje tylko ich pochodzenie, a reszta została dodana i dowolnie interpretowana. Tradycja wytworzona jest cechą współczesności.
Linstrom - powszechną praktyką współczesności jest wytworzenie tradycji.
„tradycja wytworzona to odczytywanie teraźniejszości w pojęciach z przeszłości poprzez opisywanie przeszłości w pojęciach teraźniejszości”.

CYWILIZACJA

Cywilizacja oznacza tzw. długie trwanie, jest zbiorem wielu kultur sobie pokrewnych. 
Huntington wyróżnia 9 cywilizacji, np. zachodnia, latynoamerykańska, prawosławna, itp.
Cywilizacja to nadbudowa nad naturą przyrody. Kultura to nadbudowa nad naturą człowieka. Cywilizacja to zestaw środków, kultura to zestaw celów.

ANTROPOLOGIA KULTUROWA dr A. Moniak


Literatura:
Wojciech Burszta „Antropologia kultury”
Ewa Nowicka „Świat człowieka, świat kultury”
Barbara Olszewska-Dyoniziak „Człowiek, kultura, osobowość”
Ewa Krawczak „Antropologia kulturowa. Klasyczne kierunki, szkoły i orientacje”

Temat: Antropologia jako nauka.
Antropologia (z greki "ánthropos" - człowiek, "logos" - nauka, słowo): słowo o człowieku. Nauka o człowieku uwikłanym w kulturę. Powstała na przełomie XVIII / XIX w.
Antropologia kulturowa bada odwieczną relację między człowiekiem a naturą oraz między człowiekiem a człowiekiem. Pierwsza i druga odbywa się poprzez kulturę.
Ad. 1: Wszystko, co stworzył człowiek, jest kulturą. Człowiek natury nie stworzył, ale w niej żyje, przystosował ją do swoich potrzeb.
Ad. 2: Kulturą będzie tu język, normy, wartości, różne symbole. Człowiek porozumiewa się z drugim człowiekiem poprzez kulturę.
Antropologia kulturowa pojawia się jako nauka.
Zrodziła się refleksja, że inne ludy żyją w inny sposób, sposoby i style nie są do siebie podobne, powstało więc pytanie: dlaczego? Skąd się bierze ta odmienność? Antropologia uczyniła z kultury pojęcie nadrzędne. Człowiek jest nie tylko istotą społeczną, ale też istotą kulturową. Antropologia kulturowa zajmuje się:
- skonstruowaniem ogólnej teorii kultury
- studiami poszczególnych kultur
- bada zasady budowy i funkcjonowania kultury (logiczna organizacja kultury)
Jest nauką nomotetyczną (formułuje prawa) i idiograficzną (opisową).
Antropologia kulturowa wobec kultury ma dwa podstawowe podejścia:
- emic: uchwycenie kultury od wewnątrz, czyli dokonywanie jej wewnętrznego oglądu
- etic: jej ogląd zewnętrzny, uchwycenie kultury od zewnątrz.
Oglądając kulturę od wewnątrz, poznajemy jej mechanizm, cechy mentalne, cechy ukryte kształtowane przez tą kulturę.
Podział antropologii kulturowej:
a) akademicka (cel poznawczy),
b) stosowana - jej głównym celem jest nabycie umiejętności praktycznych. Jest kierowana pod adresem polityków, negocjatorów, ekonomistów, legislatorów,
c) ze względu na typ społeczeństwa, którym się zajmuje:
- społ. pierwotnych, czyli społeczności przedpiśmienniczych, przedpaństwowych, bezklasowych, żyjących do niedawna w znacznej izolacji od innych zbiorowości ludzkich;
- społ. miejskich - badania nad kulturą grup żyjący w obrębie miejskim;
- społ. wiejskich (w obrębie tej poddyscypliny mieści się też folklorystyka) - bada nie tylko obyczaje i materialne formy życia ludowego, ale też inne przejawy kultury ludowej: literaturę, sztukę, muzykę ludową, obrzędowość, wzorce współżycia, mechanizmy społecznej kontroli i struktury wzajemnej zależności;
- tzw. dawnych cywilizacji - analizuje się wartości, kategorie rodziny w przeszłości. Łączenie między obszarem antropologii, socjologii i historii.
d) ze względu na ogólność twierdzeń:
- etnografia (opisowa) - nauka opis. naukę,
- etnologia (poznawcza),
- antropologia jako nauka o największym stopniu ogólności twierdzeń.
Antropologia społeczna wyrosła z nauki brytyjskiej, a kulturowa z amerykańskiej.

Temat: Kultura jako centralne pojęcie antropologii kulturowej.
Pojęcie „kultura” pochodzi z greki i początkowo oznaczało cultura agri (uprawa ziemi), cultura animi (uprawa duszy). Doskonalenie ziemi, doskonalenie ducha, umysłu. Obecnie istnieje kilkaset definicji kultury. Kultura zrodziła się z opozycji do natury. Pojawiła się pierwszy raz, kiedy człowiek wyodrębnił się ze świata przyrody i stał się istotą uprzywilejowaną. Nie ma drugiej istoty żywej, która by żyła pod każdą szerokością geograficzną. Człowiek żyje w każdym środowisku. Potrafi dostosować środowisko do swoich potrzeb. Np. Eskimos buduje igloo, dom z lodu i śniegu, mieszka, jest tam ciepło i widno, ogrzewa pomieszczenie tłuszczem z fok, zwierzęta wykorzystuje do szycia odzieży. Człowiek dostosowuje środowisko do swoich potrzeb, kultura adaptuje człowieka do środowiska naturalnego i jednocześnie jest dowodem aktywności człowieka.
Kultura jest najbardziej wieloznacznym pojęciem. Jest poj. teocentrycznym, określa konkretną rzeczywistość empiryczną. Wieloznaczność pojęcia kultury wynika z tego, że zajmuje się nią wiele nauk: filozofia, socjologia, pedagogika, psychologia, etnografia, archeologia, kulturoznawstwo, każda w inny sposób.
Pierwszą koncepcję kultury sformułował w XIX w. Edward Tylor: Kultura to złożona całość, obejmuje wiedzę, wierzenia, sztukę, moralność, zwyczaje i inne nawyki zdobyte przez człowieka.
Z tej definicji wynika, że kultura jest atrybutem człowieka i tylko człowieka (pojęcie atrybutywne). W tym znaczeniu występuje wyłącznie w liczbie pojedynczej, interpretowana jako "cywilizacja". Nikt inny poza człowiekiem nie jest twórcą kultury. Kultura występuje też w pojęciu dystrybutywnym - to znaczy, że istnieją różne kultury (regionalne, kontynentalne, etniczne, itp.). To zespół cech i zjawisk, które pojawiają się w określonej zbiorowości.
Kilka grup definicji kultury:
a) opisowe (z jakich elementów składa się kultura),
b) historyczne (kładą nacisk na dziedzictwo dziejów - kumulatywna funkcja kultury),
c) normatywne (system wzorów życia),
d) genetyczne (wyjaśniają początki powstania kultury),
e) strukturalne (wyjaśniają wewnętrzny mechanizm budowy i funkcjonowanie kultury),
f) psychologiczne (analiza wpływu kultury na osobowość człowieka).

Kulturę charakteryzuje (wg M. Herskovitsa):
- kultury się uczymy (w procesie socjalizacji),
- kultura jest zorganizowana - żadna kultura nie jest chaotyczna. (Zawsze określonym wartościom odpowiadają określone normy.),
- kultura jest wieloaspektowa, tzn. że posiada swój aspekt materialny (wartości materialne), duchowy (wierzenia), społeczny (matka-ojciec),
- kultura jest dynamiczna (rozwija się),
- w kulturze występują pewne prawidłowości, które można zbadać metodami naukowymi,
- kultura jest systemem (system to zbiór powiązanych funkcjonalnie elementów),
- kultura jest aparatem adaptacyjnym człowieka ze środowiskiem,
- kultura występuje w czasie i przestrzeni; zawsze pojawia się w jakimś czasie historycznym i tak samo ginie. Kultura istnieje w przestrzeni - ma swój przestrzenny zasięg.

Cywilizacja
Schemat Maxa Webera (socjolog niemiecki) - podzielił na kulturę rzeczywistości i wartości.

kultura rzeczywistości
kultura wartości (właściwa dla M. Webera)
technologia
nauka
sztuka, religia
kultura symboliczna (język, symbole), sztuka zaspokaja dziś potrzeby finansowe, przeżycia piękna

Z czego składa się kultura? - Jest to pytanie o anatomię kultury.
a) rzeczy - świat kultury materialnej. Decydują o adaptacji do środowiska naturalnego, zaspokajają potrzeby np. poznawcze, adaptacyjne, użytkowe, estetyczne, świadczą o etapie rozwoju kultury, o poziomie cywilizacji, drodze rozwojowej danej kultury, o osiągnięciach, które pozwalają poznać  przeszłość kultury. Rzeczy są korelatem pozycji społecznej, informują o zajmowanej pozycji społecznej, mogą być oznaką prestiżu.
b) znaki (symbole) - mogą występować w formie rzeczy (krzyż) lub zachowań (gest Kozakiewicza) Postrzegamy je zmysłowo (widzimy, słyszymy), lecz reagujemy myślami (np. znaki drogowe). Znaki posiadają funkcję komunikacyjną, umożliwiają porozumiewanie się. Symbole posiadają zwartą treść metaforyczną. Język integruje grupę społeczną. Rozwój systemu znaków jest wynikiem postępu w technologii.
c) zachowania - element kulturowy bardzo pojemny. Nie wszystkie zachowania należą do kultury. Tylko te, które wynikają z interakcji społecznych. Zachowania kulturowe nie są dowolne, są regulowane (mogą być drobne odstępstwa). Do zachowań będą należały zwyczaje, obrzędy, rytuały,  obyczaje.
Człowiek nadaje znaczenie wszystkim elementom, dlatego kultura ma zawsze charakter symboliczny. Symbole, znaki regulują działania społeczne.

Kulturę możemy podzielić jeszcze inaczej:
a) ze względu na zasięg występowania:
- globalna (międzyludzka),
- kontynentalna (np. europejska),
- narodowa,
- regionalna,
- lokalna (np. Środy Wlkp.),
b) ze względu na rodzaj zbiorowości społecznej
- k. miasta,
- k. wsi,
c) ze względu na poziom treści:
- elitarna,
- popularna,
Im więcej kultury popularnej, tym mniej elitarnej i odwrotnie.
d) przynależność do religii:
- chrześcijańska,
- buddyjska,
- prawosławna,
- hinduizm,
- islamska,
e) ze względu na kontrkulturę:
- szalikowcy,
- skinheadzi,
- k. ziemiańska,
- k. arystokratyczna.
Każdy podział jest podziałem umownym.

Temat: Związki człowieka z kulturą.
Twórcą kultury jest człowiek i tylko człowiek.
Australopitek (małpa)
Ok. 200 - 70 tys. lat wstecz żył neandertalczyk (forma ludzka). Od tej pory mówimy o związku człowieka z kulturą.
Groby, w nich czaszki kóz, zasuszone kwiaty. W grobach neandertalczyków zauważono broń, złamaną nogę, rękę, staw biodrowy, zasuszone kwiaty (miały znaczenie symboliczne, dowód istnienia kultury - neandertalczyk myślał symbolicznie). Złamane kończyny - niesprawny fizycznie. Na podstawie badań wiemy, ile żył i kiedy. Miał instynkt opiekuńczy. Ze złamaną nogą przeżył trudne warunki. Mamy już do czynienia z człowiekiem, a nie australopitekiem. Potem zniknął, a pojawił się człowiek z Cro-Magnon. Pojawił się 20-40 tys. lat temu (Francja). Rysunki na ścianach w grotach świadczą, że miał potrzeby estetyczne. (Film „Walka o ogień”.)
Nie byłoby tego wszystkiego, gdyby nie rozwój cech biologicznych. Punkt przełomowy - wyprostowana postawa.
Na Ziemi pojawiły się różne rasy. Rasy to różnice biologiczne wewnątrz samego gatunku. Zróżnicowanie ras zaczęło się ok. 20 tys. lat temu.
Proto-Mongoloid dał początek rasie żółtej.
Negroid - rasie czarnej.
Kaukazoid - białej.
Człowieka możemy dzielić też na typy antropologiczne (Europa):
- nordycki,
- śródziemnomorski,
- laponoidalny,
- alpejski.
Skrzyżowania między nimi dają szereg podtypów.
Na bazie mitów o rasie pojawił się etnocentryzm - postawa aprobaty własnej kultury i ludu. Wprowadził go W. Summer.
Etnocentryzm dzieli się na:
a) fundamentalny - jest naturalny, wynika z procesu enkulturacji. Jest czymś normalnym, oczywistym. Polega na tym, że najbardziej cenimy i chwalimy własną kulturę;
b) umiarkowany - nie szkodzi innym. Toleruje inne kultury, ale własną przedkłada nad inne. Podobny do fundamentalnego;
c) skrajny - jest agresywny. Jest bazą segregacji rasowej (ksenofobia, nacjonalizm). Prowadzi do wojen etnicznych, ludobójstwa na tle etnicznym.

Człowieka ukształtowała kultura; jest ukształtowany przez środowisko społeczne i kulturowo.
Jan Jakub Rousseau (oświecenie) - „Człowiek natury, człowiek kultury”. Był w swej epoce nielubiany, traktowany jak dziwak, człowiek marginesu. Wnikliwie obserwował życie. W swoim dziele przedstawił koncepcje człowieka. Twierdził, że pierwotnie człowiek żył zgodnie z naturą. Był przekonany, że człowiek natury był człowiekiem dobrym, bo nie był rywalizacyjny - nie było o co rywalizować i z kim. Człowiek natury znał podstawy naturalnego prawa: nikt nie chce być krzywdzony. Człowiek kultury był człowiekiem uwikłanym w kulturę, która go ograniczała (nie był wolny). Człowiek natury przeciwnie - był wolny, niczym nie ograniczony. Teatr życia - człowiek kultury zachowuje się tak, jak chcą tego inni, nie on. Rousseau ukazał przejście człowieka ze stanu naturalnego do społecznego. Człowiek kultury będzie grał przed innymi, będzie mu zależało na opinii innych. E. Durkheim napisał, że Rousseau uświadomił potężną rolę kultury, jej możliwości w kreowaniu człowieka.
Odmienną koncepcję przedstawił Zygmunt Freud. Mówił, że kultura wobec człowieka pełni rolę represyjną i sublimacyjną.
Schemat struktury osobowej człowieka:
- superego (nadświadomość) - normy, wzory, instytucje, czyli nadświadomość to kultura, sztuka.
- ego (świadomość) - siła równoważna, równoważy superego i id.
- id (podświadomość) - popędy niezależne od nas. Oczekują jakiegoś ujścia, zaspokojenia.
Freud wychodził z założenia, że człowiekiem kieruje jego wnętrze.
W tym schemacie widać, że bardzo różnimy się od świata zwierząt.
Człowiek w swych popędach jest niezmienny, nie jest w stanie ich usunąć, instynkty są nieusuwalne. Kultura tłumi popędy, ogranicza je, ale daje możliwości samorealizacji. Jest ciężarem koniecznym, dzięki niej człowiek nauczył się panować nad swoją naturą, ale nie stał się szczęśliwszy. Człowiek pierwotny był szczęśliwy, bo nie znał ograniczeń, choć nie miał poczucia bezpieczeństwa. Współcześnie jest odwrotnie. Człowiek pierwotny zamienił poczucie szczęścia na poczucie bezpieczeństwa. „Kultura jako źródło cierpień”. Freud - psychologia pesymizmu.
Totemizm - jedna z form religii (bóstwo opiekuńcze - totem).

Temat: Tradycja kulturowa.
Tradycja to pojęcie, które opisuje pewną sferę rzeczywistości człowieka i, tak jak kultura, jest pojęciem wieloznacznym. Dotyczy tej samej rzeczywistości, co kultura. Pojęcie tradycji występuje w ścisłym związku z pojęciem kultury. Fragment kultury, który odnosi się do przeszłości. Tradycja to nie to, co dziedzictwo kultury.
- W węższym znaczeniu dotyczy przeszłości kultury, tworzą ją te elementy kultury, które pochodzą z przeszłości, a są obecne w teraźniejszości, mają na teraźniejszość bezpośredni wpływ, np. Boże Narodzenie.
- W szerszym znaczeniu to całe dziedzictwo przeszłości, czyli obejmuje wszystko, nawet te elementy, które nie są obecne w teraźniejszości.
Definicja prof. Burty:
Tradycja to wszelkie dziedzictwo przeszłości, materialne i niematerialne, istniejące w przeszłości czy w danym momencie w życiu, bądź wywołane z przeszłości do życia w określonej zbiorowości, odpowiednio wartościowane, stąd selektywnie przekazywane następnym pokoleniom.
Tradycja może być powołana do życia.
Prof. Szacki (socjolog) proponuje trzy sposoby rozumienia tradycji:
a) przedmiotowy - dziedzictwo faktów kulturowych. Tradycja w najszerszym znaczeniu.
b) czynnościowy - tradycja to przekaz, transmisja wzorów, idei, reguł, zachowań. Obecność przeszłości w teraźniejszości.
c) podmiotowy - obejmuje stosunek ludzi do przeszłości.
Tradycja ze względu na zasięg:
- ogólnoludzka (dorobek ludzkości),
- lokalna (lub jej odmiana regionalna),
- narodowa.
Robert Redfield, antropolog, dzieli tradycję na:
a) wielką - została utrwalona na piśmie, jest przekazywana w szkołach, przez różne instytucje.
b) małą - związana z tradycją klas, warstw, grup zawodowych.
Związek tradycji z czasem jest uniwersalny, ponieważ tradycja dot. przeszłości, teraźniejszości, również przyszłości („Nie można budować przyszłości bez przeszłości.”). Jest kategorią uniwersalną, może być opozycją wobec współczesności.
Tradycja nie jest przeciwieństwem nowoczesności. Obecność tradycji zwiększa wybór w kulturze.
Funkcje tradycji:
a) akumulacyjna - gromadzi dorobek kultury. Niczego nie tworzymy od nowa, to, co stworzyły poprzednie pokolenia.
b) integracyjna - tworzy podstawę stabilizacji. Daje poczucie własnej wartości.
c) wartościująca - polega na tym, że obce elementy wartościujemy przez pryzmat naszej tradycji.
Powrót do muzyki folkowej, widowiska tradycyjne, inscenizacje wojen, średniowieczne spektakle historyczne na zamkach.
Obecnie mamy do czynienia z tradycją wytworzoną - pojęcie to sugeruje, że nie jest to tradycja powoływana do życia. Nie jest autentyczna. Jest zbiorem praktyk kulturowych, ale mających niewiele wspólnego z przeszłością. Na przeszłość wskazuje tylko jej pochodzenie, cała reszta jest już dodana i dowolnie interpretowana. Wystarczy, że jedna cecha pochodzi z przeszłości, a reszta interpretowana. Tradycja wytworzona pojawia się, gdy obumiera ogólny obyczaj, a pozostają po niej pewne symbole. Wykorzystujemy je do pewnej wizji budowania przyszłości. Tradycja wytworzona funkcjonuje jako autentyk. Możemy ją wykorzystać do różnych celów (np. polityka, ruchy społeczne), nadać jej inne funkcje. Np. hitleryzm stworzył sobie tradycje, odwrócił złamane ramiona swastyki. Tradycja wytworzona ma też konsekwencje społeczne. Jest cechą współczesności. Nie jest autentyczna, ale skutki są autentyczne.
Lindstrom, skandynawski antropolog, pisał, że powszechną praktyką współczesności jest wytwarzanie tradycji. „Tradycja to odczytywanie teraźniejszości w pojęciach z przeszłości poprzez opisywanie przeszłości w pojęciach teraźniejszości.”
Tradycja wytworzona tworzy w jakimś stopniu nasze wyobrażenia.

Temat: Cywilizacja.
Kultura i cywilizacja to nie to samo.
Cywilizacja wg Webera oznacza postęp techniczny, kultur, materialny, technologii i nauki.
civism - obywatelstwo
civitas - miasto
Cywilizacja nawiązuje do kultury miasta.
Cywilizacje są policzalne, kultury nie.
Cywilizacja oznacza tzw. długie trwanie, jest zbiorem wielu kultur sobie pokrewnych. Wg francuskiego historyka Fernanda Braudela, cywilizacje trwają bardzo długo, kultury nie.
Samuel P. Huntington („Zderzenie cywilizacji i nowy kształt ładu światowego”) wyróżnia dziewięć cywilizacji:
- zachodnia,
- prawosławna,
- latynoamerykańska,
- islamska,
- afrykańska,
- hinduistyczna,
- buddyjska,
- chińska,
- japońska.
Władysław Tatarkiewicz twierdzi, że cywilizacja to nadbudowa nad naturą przyrody, tzn. postęp techniczny. Kultura to nadbudowa nad naturą człowieka. Cywilizacja dot. natury, postępu technicznego. Cywilizacja to zestaw środków, kultura - zestaw celów.
Książka prof. Mariana Golki „Europa, cywilizacja, globalizacja”.
Cywilizacja i kultura nie są pojęciami tożsamymi. Określają różne obszary rzeczywistości, choć podobne.

Temat: Kierunki zróżnicowania kulturowego.
I. Ewolucjonizm - był to kierunek, który pojawił się w kierunkach humanistycznych.
Teoria Darwina
Twórcą tego kierunku był Edward Tylor - brytyjski antropolog. W nauce niemieckiej - Adolf Bastian, w amer. Lewis Henry Morgan. Tylor w swojej pracy programowej „Cywilizacja pierwotna” dał wykładnię teoretyczną tego kierunku.
Koncepcja ewolucjonizmu jest bardzo prosta, wręcz prymitywna. Ewolucjonizm zakłada, że kultura też podlega ewolucji, rozwija się od form prostych do złożonych. Dot. sfer kultury materialnej i społecznej, duchowej.
Ewolucjonizm podchodzi do każdej z form kult. osobno.
- animizm (wiara w duchy) - forma duchowa,
- teizm (wiara w istnienie boga, bogów lub bogiń, którzy są osobami ingerującymi w losy świata),
- wielobóstwo (wiara w istnienie wielu bogów),
- monoteizm (wiara w istnienie jedynego boga).
Ewolucjonizm założył, że sednem rozwoju kultury jest ciągły rozwój, postęp. Zakładał tzw. atrybutywne traktowanie kultury, tzn., że kultura jest jedna, ale na różnych poziomach ewolucji. Różne kultury, które widzimy, są jedną kulturą.
Celem ewolucjonizmu było zbadanie ewolucji kultury przy założeniu, że rozwój kultury jest jednokierunkowy - wolne, stopniowe zmiany. Progresywny - od form prostych do złożonych.
Zasada ewolucji: lepsze ewoluuje z gorszego.
Zasadę ewolucji odniósł też do poszczególnych sfer kultury. Głównym celem ewolucji było odtworzenie etapów rozwoju kultury ogólnoludzkiej.
Etapy rozwoju kultury ludzkiej wg Morgana: okres dzikości, barbarzyństwa i cywilizacji.
        1. Dzikość
Niższy: Zbieranie owoców, orzechów
Średni: Narzędzia łowieckie i rybackie, wynalezienie ognia,
Wyższy: Łuk i strzała
2. Barbarzyństwo
Niższy: Wyroby z gliny
Średni: Udomowienie zwierząt i roślin. Budowle z cegły i kamienia.
Wyższy: Narzędzia żelazne
3. Cywilizacja
Alfabet

Każda kultura znajduje się na jakimś etapie swojego rozwoju. Rozwój to gromadzenie doświadczeń wg Morgana. Drogą rozwoju kultury była droga wynalazków. Kultura rozwijała się wewnątrz siebie samej (nie potrzebowała nikogo ani niczego do tego rozwoju).

W Polsce:
Ludwik Krzywicki, Kazimierz Moszyński („Kultura ludowa Słowian”).
Ewolucjonizm wyznaczał trendy kulturowe. Kultury zbierackie, pasterskie, rolnicze, aż po cywilizację współczesną wyodrębnili ewolucjoniści. Ew. szukał genezy zjawisk kulturowych, różnych etapów rozwoju kultury. Zauważył, że najbardziej rozwojowa jest kultura europejska. Połowa XIX w. - różne kultury na różnym etapie rozwoju.

II. Dyfuzjonizm - pojawił się głównie w nauce niemieckiej. Był opozycją wobec ewolucjonizmu, proponował odmienną koncepcję rozwoju kulturowego. Ewolucjonizm zakładał rozwój kultury w jednym kierunku. Dyfuzjonizm - że kultura rozwija się w wielu kierunkach. Zakładał, że drogą rozwoju kultury jest droga zapożyczeń (dyfuzji). Ewolucjonizm - droga wynalazków. Ewolucjonizm traktował te kultury słabo rozwinięte, że są w pierwszych stadiach rozwojowych, a dyfuzjonizm, że kultury nie miały z nikim kontaktu, bo gdyby miały, byłyby na wyższych etapach.

Założenia dyfuzjonizmu:
- traktował kulturę nie w aspekcie atrybutywnym, a dystrybutywnym (nie ma jednej kultury, jest ich wiele),
- każda kultura istnieje autonomicznie w określonym czasie i przestrzeni.
Dowodem kontaktu kultury w dyfuzjonizmie jest to, że niektóre kultury są do siebie podobne,bardzo bliskie, a inne odległe.
Dyfuzjonizm mógł się zajmować wędrówką elementów kulturowych . Kultury musiały mieć ze sobą kontakt.
Thor Heyerdahl
Piramidy w Meksyku, Egipcie i na terenie dawnej Mezopotamii - dlaczego są? Wg niego, te kultury musiały mieć ze sobą styczność. W rezultacie szczegółowych studiów nad materiałem etnograficznym i archeologicznym z Polinezji, kontynentu amerykańskiego i południowo-wschodniej Azji, Heyerdahl wysunął teorię, że Polinezja została zaludniona nie przez emigrantów napływających z Azji Południowo-Wschodniej, jak wcześniej sądzono, ale z Ameryki. Hipotezę Heyerdahla przyjęto sceptycznie, dlatego też postanowił osobiście udowodnić swoją teorię. Na potrzeby swojej ekspedycji zbudował łódź w formie tratwy z trzciny - będącą dokładną kopią indiańskich tratw budowanych w Ameryce Południowej od czasów prehistorycznych. W 1947 roku Heyerdahl wraz z sześcioosobową załogą wypłynął z Callao w Peru, żeglując w kierunku polinezyjskich wysp Tuamotu (wyprawa Kon-Tiki). Dotarcie do wysp Tuamotu, gdzie tratwa po przebyciu ponad 4300 mil morskich osiadła na rafie, zajęło ekspedycji 101 dni. W ten sposób Heyerdahl dowiódł, że nie było przeszkód, aby starożytni Peruwiańczycy skolonizowali wyspy Polinezji. Twierdził też, że istniał kontakt między ludami: cywilizacją Inków a Wyspą Wielkanocną.
Dyfuzjonizm pojawił się też w nauce (niem., bryt., ameryk.). Sztandarową szkołą w tym kierunku była austriacko-niemiecka szkoła kręgów kulturowych.
Leo Frobenius, Wilhelm Schmidt (duchowy misjonarz), Franciszek Ratzel - ci dyfuzjoniści stworzyli teorię kręgów kulturowych, tzn. krąg kulturowy - zbliżone do siebie kultury (krąg kulturowy śródziemnomorski, kultury kręgu skandynawskiego, wielkich równin, Amazonii, Gór Skalistych - to są kręgi kulturowe). Dyfuzjoniści próbowali nawet odtworzyć koncepcję kręgów kulturowych. Najbardziej interesował ich rozwój kultur. Twierdzili, że rozwój kultur to przenikanie się kręgów kulturowych. Dla dyfuzjonistów istniały kultury pierwotne, czyli pierwsze nie prymitywne - zajmowały centra kultury, a wokół nich k. wtórne.
Dyfuzjonizm zajął się zasięgiem, wędrówką elementu kulturowego. Ewolucjoniści za główne centrum rozwoju kultury uznali Bliski Wschód i cywilizacje bliskowschodnie.

III. Funkcjonalizm - odmienny od ewolucjonizmu i dyfuzjonizmu. Ewolucjonizm ukazał kulturę jako całość, od form prymitywnych do złożonych. Dyfuzjonizm traktował kulturę jako zbiór faktów, twierdził, że zmiana kulturowa wynika z przenikania się elementów kultury. Funkcjonalizm zakłada całościowe traktowanie kultury, czyli dla funkcjonalizmu kultura to system. Twórcą jest Bronisław Malinowski. Nie mógł opublikować poglądów w Polsce. Studiował w Wielkiej Brytanii, gdzie wydał prace na temat wykładni funkcjonalizmu „Argonauci zachodniego Pacyfiku”,  „Szkice z teorii kultury”, „Życie seksualne dzikich”. Brytyjczycy uważają, że są twórcami funkcjonalizmu.
Funkcjonalizm założył badanie kultury jako funkcjonalnej całości, tzn., że każdy element kultury jest w jakiś sposób powiązany z pozostałymi. Jak funkcjonuje kultura, a nie z czego się składa to główne pytanie funkcjonalizmu. Zakładał, że skoro jakiś element kultury jest w kulturze, tzn., że jest on konieczny, musi pełnić jakieś funkcje, jest powiązany z innymi elementami.
Zakładał:
- holistyczną (całościową) wizję kultury,
- empiryczne podejście do kultury (odrzucał spekulacje teoretyczne),
- że każdy element kultury może być badany tylko w ramach danego kontekstu kulturowego.
Funkcjonalizm był kierunkiem, który najszybciej rozwinął się w nauce amerykańskiej (oprócz brytyjskiej).
Bronisław Malinowski wyszedł od badania potrzeb człowieka (sedno funkcjonalizmu) - piramida potrzeb Masłowa.
Według niego człowiek ma kilka rodzajów potrzeb:
a) podstawowe (I-go rzędu) - wynikają z fizjologii, biologii organizmu, potrzeby wynikające z adaptacji człowieka do środowiska,
b) pochodne (II-go rzędu) - społeczne, wynikają z warunków życia zbiorowego,
c) integratywne (III-go rzędu) - potrzeby wyższego rzędu, np. intelektualne.
Te potrzeby są uniwersalne i wszystkie muszą być spełnione aby człowiek poprawnie rozwijał się.
Malinowski nazywa je „koniecznościami kulturowymi”, bo do środowiska adaptuje nas kultura (ubranie, technologia, produkcja żywności, komunikacja, itd.). Podstawową funkcją kultury jest adaptowanie nas do środowiska.
Najistotniejsze dla funkcjonalizmu są potrzeby pochodne: badając je, tak naprawdę badał reakcje kulturowe.

potrzeby pochodne
reakcje kulturowe
1. potrzeba utrzymania aparatu materialnego, czyli narzędzia i dobra konsumpcyjne
2. potrzeba kolektywnego działania
3. potrzeba porozumiewania się
4. potrzeba transmisji kultury, bo następne pokolenia nie będą wiedziały
1. system ekonomiczny

2. organizacja przywódcza i system polityczny
3. język, inne formy kultury symbolicznej
4. system edukacji, przekaz kompetencji kulturowych

Kultura zaspokaja wszystkie potrzeby.
Reakcje kulturowe (ekonomia, system edukacji, język i inne formy kultury symbolicznej) to instytucje kultury wg funkcjonalizmu.
1. Każda kultura to system zintegrowany.
2. Każda kultura jest całością.
3. Każda kultura ma funkcjonalny charakter.
4. Każda kultura jest aparatem instrumentalnym, tzn. adaptacyjnym (bo adaptuje nas do środowiska) i zaspokajającym potrzeby.
Dlatego B. Malinowski twierdził, że jest wiele kultur i wszystkie są sobie równe. Nie ma wyższych i niższych kultur. Każda zaspokaja wszystkie potrzeby swoich nosicieli, a więc np. głód, ale inaczej.  Wg Malinowskiego, kultura jest odpowiedzią na różne potrzeby, to rzeczywistość instrumentalna.

IV. Etnopsychologizm - odmienna koncepcja kultury. Kierunek ten stawiał sobie inne pytania: jakie są związki z osobowością? Dostrzegł, że reprezentanci poszczególnych kultur są do siebie podobni.
Etnopsychologizm wywodzi się ze szkoły Franciszka Boasa. Jego reprezentanci to Ruth Benedict (praca „Wzory kultury”), Margaret Mead (zajmowała się badaniem kultur - przekaz pokoleniowy - dziś go raczej nie ma), Ralph Linton („Kulturowe podstawy osobowości”). Współcześnie ten kierunek też w jakimś stopniu istnieje.
Czy ludzie danej kultury są do siebie podobni? Każda kultura posiada jakiś swój wzór, każda ma swoisty wzorzec osobowości i w związku z tym taką koncepcję zaproponowała R. Benedict. Badała trzy grupy plemion:
a) Indianie Zumi - stwierdziła, że ich wzorcem kultury jest rytualizm (umiar, wstrzemięźliwość, życzliwość - ich cechy charakteru). Nie są konfliktowi, nastawieni na rywalizację;
b) Indianie Kwiakiutl - współzawodnictwo o prestiż społeczny, brak umiaru, ekstaza, gwałtowność, szaleństwo, grupy są skłócone, wewnątrzkonfliktowa;
c) plemię Dobu - wzorcem dominującym jest lęk i poczucie zagrożenia to  konsekwencje wzajemnej zazdrości, nieufności, złośliwości.
Trzy kultury, trzy wzory i trzy typy osobowości nie indywidualnych, ale zbiorowych. W badaniach antropologicznych była to ewolucja, aspiracja dla innych, przykład.
Etnopsychologizm odkrył i uzasadnił, że kultura przejawia się w ludzkich osobowościach. Wynika z tego, że ten kierunek szukał odpowiedzi na pytanie, jakie są ludzkie zachowania i dlaczego takie, a nie inne. Okazało się, że są zdeterminowane kulturowo - wskazał determinizm kulturowy.
Etnospychologizm wybrał z drogi bad.:
- poprzez analizę technik badawczych i systemu edukacyjnego
- poprzez analizę zachowań dorosłych.
Zachowania są podporządkowane naczelnej zasadzie, czyli wzorcowi kulturowemu.
Socjalizacja ma dwa etapy: wtórna i pierwotna.
Z etnopsychologizmu wywodzi się np. szukanie charakterów narodowych (związku między kulturą a osobowością grup). M.in. tym zajął się Linton w swoich badaniach, a nawet poszedł dalej. Wyodrębnił osobowości statusowe i podstawowe. Osobowości statusowe wynikają z socjalizacji wtórnej. Każdy człowiek posiada wł. status społeczny, silnie związany z pozycją społeczną. Bazą jest kultura. Istnieje coś takiego jak kultura społeczna w danej grupie i wg Lintona kształtuje osobowości statusowe. Ułatwiają one interakcje społeczne między ludźmi należącymi do tego samego statusu społecznego.

Model kultury w szkole ewolucyjnej i kulturowo-historycznej
Model kultury w szkole funkcjonalnej
Model kultury w szkole etnopsychologicznej
wzór kulturowy (wokół niego pozostałe elementy)

Temat: Język a kultura.
Kultury nie są policzalne, języki, które są w obiegu - tak, ale mnóstwa już nie ma. Jedne języki są do siebie podobne, inne odległe. Poszczególne języki są zorganizowane.
Rodziny językowe: spokrewnione języki, które dzielą się na grupy językowe.
W Europie
- rodzina indoeuropejska - dzieli się na słowiański (j. polski, czeski, rosyjski, białoruski, ukraiński, bułgarski, chorwacki, serbski, słowacki, słoweński), germański (niemiecki, szwedzki, norweski, duński), romański (włoski, francuski, rumuński, hiszpański, portugalski);
- rodzina ugrofińska - język fiński i ugryjski (j. węgierski);
- rodzina autańska - do niej należy j. turecki.
W Azji rodzin językowych jest ponad 30, każda dzieli się na grupy językowe (ponad 150). Ameryka Południowa ponad 100. Wśród tych rodzin językowych występują grupy językowe i poszczególne języki. Niektóre języki są bez pisma. W Indiach językiem urzędowym jest hindi, a językiem pomocniczym jest angielski. Dochodzi 800 dialektów. Języki są policzalne. Brak jest dowodów,żeby kiedykolwiek ludzkość mówiła jednym językiem. Tyle, ile języków, tyle interpretacji świata. Każdy język dotyczy postrzegania świata, każdy kieruje ludzką obserwacją. My mamy pośredni kontakt z rzeczywistością poprzez język i jego gramatykę. Im więcej języków poznamy, tym więcej interpretacji rzeczywistości. Nie wszystko da się wytłumaczyć. Niektórzy uważają, że język to jeden z elementów kultury, a inni, że odrębny. Bronisław Malinowski twierdził, że nie ma kultur wyższych i niższych, tak samo nie ma języków prymitywnych i rozwiniętych. W każdym języku da się wyrazić wszystko. Zasób słownictwa nie ma nic wspólnego z językiem bogatym lub prymitywnym.

Dźwięk (fonem) to najmniejsza cząstka językowa o charakterze słyszalnym, nadaje ona znaczenie.
Monem - pojedyncze wyraz.
Dyskurs - kod językowy. Wytwarzanie wiedzy poprzez język, dyskurs nadaje znaczenie obiektom materialnym i praktykom społecznym.
Słownictwo w danym języku w antropologii kulturowej to związek z całokształtem doświadczeń społecznych. W każdym języku istnieje więcej słów na określenie rzeczy lub zjawiska, które mają dla danej kultury jakieś szczególne znaczenie, np. w eskimoskim istnieje 26 słów na określenie koloru sierści renifera, kilkadziesiąt na kolor śniegu i lepkości. Słownictwo jest odzwierciedleniem inwentarza kulturowego. To, co występuje w kulturze, występuje w słownictwie. Istnieje ścisły związek między zasobami słownictwa a kultury. Język i kultura to dwie równoległe linie rozwojowe, które mają na siebie wzajemny wpływ. Język umożliwia rozwój, przekaz kultury, dorobku kulturowego.
Istnieją ukryte związki języka i kultury. Kultura jest zbiorem praktyk codziennego życia, język jest zbiorową sztuką myślenia. Język - co grupa robi, sztuka - co myśli.
Język i kultura posiadają własną strukturę.

JĘZYK
KULTURA
1. struktura leksykalna (poj. słowa, słownictwo)
2. struktura morfologiczna (tworzenie, odmiana wyrazów)
3. struktura syntaktyczna (porządkująca)
1. struktura elementów (cechy)
2. struktura morfologiczna (jej wewnętrzna budowa, czyli związki cech i elementów
3. uporządkowany układ zespołów kulturowych)

Cechy charakterystyczne języka i kultury wg Heskowicza (?).

KULTURA
- uczymy się w procesie socjalizacji
- zorganizowana
- dynamiczna
- występują pewne prawidłowości (określonym wartościom odpowiadają określone normy)
- przystosowuje do środowiska społecznego i naturalnego
JĘZYK
- uczymy się
- zorganizowany
- dynamiczny
- występują pewne prawidłowości
- przystosowuje do środowiska społecznego (frazeologia poszczególnych grup, np. prawników, kibiców)

Edward Sapir: Język i kulturę da się porównać. Nie sposób zrozumieć kulturę, jeśli nie zna się języka. Język organizuje nasze doświadczenia, w nim zawarty jest cały schemat kultury.

Metafora - cecha języka związana z kulturą. Np. nie powiemy mieszkańcowi Afryki: coś ty taki blady.
Etnolingwistyka jest to dziedzina badań lingwistycznych, której przedmiotem są wzajemne związki między językami, myśleniem, zachowaniem się człowieka i rzeczywistością, to znaczy między formalną strukturą języka panującą powszechnie a resztą kultury społeczności posługującej się danym językiem.
E.T Hall, "Bezgłośny język". Język zmusza do działania i myślenia. Język ma moc kształtowania kierunku do rzeczywistości. Język wyraża to co jednostka myśli i jak myśli, wierzy, co czuje.
Znając obcą kulturę, musimy znać język. To najbardziej rozwinięty system komunikacyjny. Język zmusza do działania, myślenia, projektuje doświadczenia i choć języki są do siebie podobne, to nigdy tak, by można je traktować jako tę samą rzeczywistość. Są to dwie różne rzeczywistości, doświadczenia. Język decyduje o tym, w co ludzie wierzą, co czynią, jak myślą, co czują, co wiedzą.
Jedność języka i zachowań kulturowych: są języki, w których nie ma liczby mnogiej. W Korei jeden język, dwie kultury (Korea Północna i Południowa).

Temat: Kultura z perspektywy czasu i przestrzeni.
Kategorie czasu i przestrzeni to też kategorie kulturowe. Czas i przestrzeń należą do kategorii filozofii przyrody. Filozofia przyrody uświadamia nam, że czas i przestrzeń określona jest w ilościach. Te pojęcia nie mogą istnieć bez siebie. Czy czas jest czymś rzeczywistym niezależnym od nas? Czas to jeden z wymiarów ludzkiej egzystencji, naukowo rozpatrywany w ścisłym związku z przestrzenią. Mówimy nawet o czasoprzestrzeni, rozumiejąc nierozłączność tych wymiarów. Czas to również taki wymiar istnienia, nad którym człowiek nie potrafi zapanować nawet w najmniejszym stopniu.
Dla Izaaka Newtona czas był kategorią absolutną. Istnieje tylko jeden, uniwersalny i wszechobejmujący czas - płynie on w jednostajnym tempie i nic nie wywiera na niego wpływu. Jest, więc absolutny i obiektywnie jednakowy w całym wszechświecie.
Dla Alberta Einsteina czas i przestrzeń to kategorie relatywne.
Dla Immanuela Kanta czas i przestrzeń nie są kategoriami, które istnieją poza nami, lecz są to formy zmysłowej naoczności, tzn. czas i przestrzeń nie dotyczą rzeczy, a nas, czyli tak jakby są to okulary, których nie można zdjąć. Nie umiemy postrzegać rzeczywistości jak w kategoriach czasu i przestrzeni, tj. wrodzony sposób ujmowania przestrzeni. Czas i przestrzeń w odniesieniu do kultury są rozpatrywane dwojako:
- z jednej strony każdą kulturę można ujmować w czasie i przestrzeni. Przykładowa kultura posiada taki a taki zasięg kultury. Kultura np. wysoka dot. przestrzeni społ. reprezentowanej przez takie a takie warstwy społeczne.
- ujęcie jako kategorii interpretacji kulturowych. Oznacza to, że było wiele postaw wobec czasów. Bywało, że czas postrzegano jako kolisty, zamknięty, powtarzający się cykl zdarzeń: narodziny, rozwój, śmierć. Np. obrzędowość coroczna: topienie Marzanny, noc Kupały.
Czas traktowano też w kategoriach linearnych - mówienie o przeszłości, teraźniejszości, przyszłości - nie ma granic.
Są też inne pojęcia czasu w kulturze. Czas formalny (mierzalny): tydzień, miesiąc i nieformalny (nieokreślony).
Czas sacrum i profanum. Pojęcie to wprowadził Mircea Eliade, Francuz, z pochodzenia Rumun. Zastanawiał się, jak funkcjonuje czas w kulturze. Wprowadził czas święty (sacrum) i zwykły (profanum). Sztuka zaspokaja nasze potrzeby estetyczne, ale także kultura istnieje w czasie i możemy podziwiać np. architekturę w Rzymie, katedry gotyckie we Francji, możemy czytać literaturę średniowieczną.
Stanisław Lem pisał o czasie przyszłym, Juliusz Verne o tym, co dzisiaj funkcjonuje i jest normalne, rzeczywiste. Dzięki sztuce możemy żyć czasem przeszłym, teraźniejszym, przyszłym - zwielokrotnionym.
Mircea Eliade - W każdej kulturze istnieje czas święty i świecki. Dwa czasy, ale czas święty uobecnia w teraźniejszości początek zdarzeń (obrzęd, rytuał uobecnia czas miniony, np. Wielki Czwartek). Reaktualizowanie własnego wydarzenia, wejście w czas święty, mityczny, wyjście z czasu zwykłego. Czas świąteczny nie płynie, lecz jest niezmienny, daje się stale powtarzać. Czas sakralny jest zawsze tym samym uświęconym czasem. Mamy z nim do czynienia w rożnych wyobrażeniach, np. kosmogonia. Od chaosu do harmonii (bezład - ład) wydarzenia mityczne stają się teraźniejszością. Człowiek przez powtarzanie obrzędów staje się doskonalszy, czystszy, by wejść w wieczność. M. Eliade pisze, że czas sacrum podlega regeneracji, rozpoczyna coś od nowa, coś, co miało kiedyś miejsce. Człowiek staje się świadkiem wydarzenia minionego.
Świecki człowiek nie obchodzi obrzędów świętych na pamiątkę, lecz w celu reaktualizacji wydarzeń. Tak jest we wszystkich religiach. Np. cmentarze są miejscem czasu, bo we wszystkich kulturach świata cmentarz to miejsce przejścia. Materia oddaje się materii.
Czas święty umożliwia istnienie czasu zwykłego, w którym dokonuje się ludzka egzystencja. Człowiek zanurza się w czasie świętym, staje się odpowiedzialny za czas zwykły. Dzięki temu, że istnieje czas święty, zawsze można zacząć coś od nowa.
Postawa wobec czasu jest zdeterminowana kulturowo. W kulturze amerykańskiej - zrobić jedną rzecz dobrze, a nie trzy byle jak. Postawa wobec czasu ma charakter komunikacyjny, punktualność traktujemy jako odpowiedzialność, u Latynosów tak nie jest. U Indian Navaho liczy się tu i teraz. W St. Zjednoczonych tradycja jest doświadczeniem, nie jest sacrum, z kolei w krajach azjatyckich jest świętością. W kulturze Afryki czas podzielony jest na segmenty: czas pracy, gotowania, polowania, odwiedzin. Są to tzw. kulturowe interpretacje (?).
Tadeusz Banaszyk „Czas jako kategoria społeczna”

Temat: Czas jako kategoria społeczna.
Czas dzieli się na czas sacrum i profanum. Podobnie jest z przestrzenią. Obie są zdeterminowane kulturowo. W antropologii kulturowej przestrzeń to kat. terytorialności. Służy też komunikacji - odbywa się ona w ramach przestrzeni. Truizm - kultura istniejąca w przestrzeni. Antropologia kulturowa interesuje się, jak jest traktowana przestrzeń w poszczególnych kulturach, jak jest wartościowana, jaką posiada strukturę zdeterminowaną kulturowo. W wielu kulturach przestrzeń jest różnie kojarzona. W każdej kulturze są miejsca mniej lub bardziej ważne. W każdej przestrzeń jest jednorodna.
Na podstawie analiz M. Eliade wyróżnił dwie kat. czasu i dwie przestrzeni: sacrum i profanum. Wskazuje ona na rozdarcie przestrzeni. Wnętrze kościoła to inna przestrzeń niż ulica. Miejscem łączności, elementem kontaktowym tych dwóch przestrzeni jest próg. Przestrzeń sacrum zmusza do określonego zachowania. Jest ono zdeterminowane kulturowo, nie dowolne. Struktura, czyli uporządkowanie przestrzeni - naturalne skłonności człowieka. Daje poczucie stabilności, uświadamia, że to jest nasza przestrzeń. Ustrukturyzować przestrzeń to inaczej uporządkować ją. Analizując przestrzeń, wnikamy w strukturę społeczności lokalnej.
Jan Stanisław Bystroń „Tajemnice dróg i granic” (?)
Stefan Czarnowski „Podział przestrzeni i jej rozgraniczenie w religii i magii”
Edward T. Hall „Bezgłośny język” - dzieli przestrzeń na tzw. trwałą konkretnych skupisk ludzkich: wieś, miasto, strefa komunikacyjna i jej zabudowy. Wykazuje związki między przestrzenią trwałą a osobowością. Twierdzi, że topografia miast, wsi nie jest przypadkowa. Wyodrębnia też przestrzeń półtrwałą (np. centra handlowe, poczty lotnicze). Ta przestrzeń jest odspołeczniona, inaczej oddziałuje na ludzi, są oni anonimowi, zamknięci, nieznani.
Yi - Fu Tuan - antropolog koreański - dokonuje analizy przestrzeni. Analizuje ją w odniesieniu do ciała, sylwetki człowieka. Przestrzeń jest sposobem, w jaki ludzie w różnych kulturach dokonują podziału świata. Dzielą na części i przypisują im określone wartości.
Człowiek jest miarą wszechrzeczy (Protagoras z Abdery). A skoro tak, to organizacja wynika ze struktury postawy ludzkiego czasu. Ciało rządzi przestrzenią, określa kierunki ciała (w tył, przód, itd.). Koordynaty ciała człowiek przenosi na jej strukturę. Postawa stojąca, statua, status - mają ten sam rdzeń.
Konsekwencje kulturowe wynikają z organizacji przestrzeni: w miastach nie budowano wysokich budynków, bo było mało przestrzeni. Ważne budynki były wysokie. Katedra musiała być wyższa od innych budynków. Pomniki stawiano na cokołach. Na wzgórzach budują się wyższe warstwy społeczne, w zależności od zajmowanych pozycji społecznych. W XIX w. najbardziej prestiżowym miejscem było 1. piętro. Są to determinanty kulturowe. Elementy zakorzenione w bardzo wielu kulturach.
Przestrzeń jest b. różnie interpretowana w różnych kulturach.

Temat: Antropologia wobec kulturowych problemów współczesności.
Atrybutem każdej kultury jest zmiana. Pojawiają się nowe problemy, zjawiska kulturowe. Problemem współczesności jest wielokulturowość. Nie ma państwa, które nie ma wielu kultur.
Wielokulturowość generuje pewne zjawiska, w tym konflikty (Jugosławia - czystki etniczne).
Wszechobecność i inwazja kultury popularnej (Jose Ortega-Y-Gasset „Bunt mas”: im więcej kultury popularnej, tym mniej elitarnej i odwrotnie - mechanizmy sprzężone).
Globalizacja i jej skutki w kulturze - współczesnym problemem jest poszukiwanie tożsamości kulturowej (anegdota o stuprocentowym Amerykaninie). Globalizacja jest postrzegana jako wiele sprzężonych ze sobą procesów ekonomicznych, komunikacyjnych, społecznych, kulturowych, które dokonują się poza granicami i narodów. Zachodzą one w przestrzeni ponadlokalnej, ponadnarodowej. Jako pierwszy zajął się tym problemem Ronald Robertson - zdefiniował zjawiska globalizacji, przyjął świat społeczny jednym światem (świat jest wspólną wioską). Wzajemne zależności występują na całym świecie - wszystkie miejsca na ziemi odczuwają procesy globalne.
Uniformizacja świata - przestrzeń stała się wielowymiarowa. Nie ma jednego centrum, jest ich b. wiele. Zjawiska lokalne trudno jest odróżnić od zjawisk globalnych. Samo pojęcie określa zbiór procesów, ale nie możemy określić globalizacji w kat. dobrych, złych.
Coraz trudniej jest rozumieć świat, mamy kłopoty z jego interpretacją.
Konsekwencje kulturowe procesu:
- hiperprzestrzeń kultury - jest to przestrzeń kulturowa otwarta (nieograniczona) do konkretnych państw czy narodów, np. kultura włoska przestała być tylko we Włoszech;
- jest to przestrzeń zestandaryzowana - lotniska, centra handlowe, strefy wolnocłowe, bo niczym się od siebie nie różnią. Hiperprzestrzeń przeniosła się w hiperrzeczywistość, tzn. Umberto Eco uznał to nibyrzeczywistością (odwzorowanie miasta w modelach, Disneyland);
- jest wynikiem deterytorializacji, tzn. że nie jest związana z miejscem jej powstania. Istnieje w innym miejscu, innej przestrzeni. Globalna implozja i zmiana etnokrajobrazu (np. karaibizacja Nowego Jorku, latynizacja San Francisco - Amerykanin chce dostać pracę na poczcie, musi uczyć się hiszpańskiego, Turcy w Niemczech). Wiąże się to ze zmianą w sztuce, modzie, gastronomii, itd.
Etnokrajobraz tworzą turyści, pracownicy sezonowi, azylanci. Tworzą oni stały element w obcej populacji, np. czeska Praga - najwięcej tam Francuzów, Rosjan.
Arjun Appadurai: Współczesny świat wg geografii procesu a nie cech. Świat dzielimy na obszary o wspólnych procesach. Część socjologów utożsamia globalizację z homogenizacją kultury, czyli ujednoliceniem pod względem cech, procesów, a mimo wszystko to ujednolicenie nie występuje. Współcześnie świat dzieli się na terytoria narodowe, etniczne. Globalizacja nie jest unifikowaniem świata.
Nowym zjawiskiem w świecie globalizacji jest imperializm mediów -  ingerencja telewizji w życie codzienne na zasadzie dyktatury konsumpcji powoduje, że jest nadmiar informacji, co niesie za sobą dezinformację.
Multikulturalizm (wielokulturowość).
Komunikacja jest ograniczona- świt boi się westernizacji (utraty tożsamości). Trzeci świat boi się narzucania konwencji z Zachodu. Są nowe tendencje do nowej kompozycji, tożsamości. Niesie to za sobą nowe problemy etniczne. Globalizacja spowodowała:
1) stopniową homogenizację,
2) deformację kulturową (dot. peryferii, bo przyjmują one to, co w kult. łatwe),
3) pojawienie się nowej tradycji, tzw. wytworzonej. Niewiele ma ona wspólnego z tradycją w sensie autentycznym. Jest tworzona na potrzeby głównie współczesności,
4) w kulturze zmiany, które możemy objąć w kilku punktach:
a) masowość;
b) szukanie autorytetów również zastępczych.
Cechą kultury współczesnej jest poczucie zagrożenia psychicznego, przewaga myślenia kategoriami ludu, jutro decentralizacja, tzn. brak centrów kulturowych (np. Paryż nie jest już stolicą mody); Decentralizacja to wynik procesów globalizacji,
c) dehierarchizacja wartości.

Etniczność to też kluczowe pojęcie antropologii kultury. Należy do grupy zagadnień b. rozległych. Pojawiło się na przełomie lat 60. i 70. Wcześniej świat dzielił się na centra i peryferia. Jako problem pojawiła się pod wpływem procesu dekolonizacji - spowodował on kształtowanie się nowego porządku etnicznego na całym świecie.
Etnos (z gr. ethnos) - lud, jednak nie w sensie naród, tylko wtedy gdy tworzy i posiada tożsamość kulturową. Wyodrębnia się wśród innych sąsiadujących z nią grup charakterystyczną kulturą ukształtowaną w procesie rozwoju historycznego.
Grupa etniczna to pojęcie b. złożone. To społeczność, której tożsamość kulturowa jest związana z określonym terytorium. Nie jest też narodem, jest wspólnotą kulturową o wspólnych losach historycznych. Może występować ponad wspólnotą narodową (Romowie) i w ramach wspólnoty (Kaszubi, górale).
Etniczność to podstawowa właściwość decydująca o różnicach międzyetnicznych. To zespół cech, który pozwala na określenie się „my - obcy”, który identyfikuje gr. etniczną. Jest właściwością kulturową, nie polityczną.
Etnopolityka to dyscyplina naukowa, która prowadzi studia nad zjawiskami politycznymi.
Polityka etniczna to praktyka wobec grup mniejszościowych.

---