PNEUMATOLOGIA
1. DOŚWIEDCZENIE DUCHA ŚWIĘTEGO W STARYM TESTAMENCIE |
||||||
Doświadczenie Ducha Bożego jest ściśle związane z życiem samego Boga. Poznawanie Ducha Bożego wynikało z wiary w Jahwe. Działania Ducha doświadczano w życiu i historii. Duch Boży jest ściśle tożsamy z Bogiem. Na pneumatologię wpływ mają ślady przekazów prorockich, które mówią
Na rozwój pneumatologii miały wpływ ustanowienie królestwa ST mówi o Duchu w kontekście odnowy relacji między Bogiem i człowiekiem.
HELLENIZM - myśl mądrościowa, rozumienie Ducha zbliża się do idei wiecznej mądrości. Duch ten stawiany jest na równi z Duchem Mądrości Bożej. Mądrość Boża stwarza świat, a Duch Pański wypełnia całą ziemię.
DZIAŁANIE I ISTOTA DUCHA W ST - Ruah (380 razy) oznacza wiatr, wichurę, tchnienie w organizmie ludzkim. Ruah oznacza też istoty niebies-kie (dobre lub złe). Jahwe działa przez Ruah (rozdzielenie Morza Czerwonego, zwiastun Jahwe, kara, np. Ps 4). Dalej Ruah oznacza dynamiczną siłę zależną od Boga, Wyrażenie Duch Święty służy do określenia wzniosłości
|
W Starym Testamencie Duch Święty nie jest jeszcze objawiony jako osoba. Jest to moc Boża przekształcająca osobowości ludzkie po to, by były zdolne do niezwykłych czynów. Czyny te zawsze mają na celu umocnienie ludu w jego powołaniu i ustano-wienie go sługą a zarazem partne-rem Boga świętego. Wyszedłszy od Boga i kierując się ku Bogu, Duch jest Duchem Świętym. Jest zaś Duchem uświęcającym, o ile Bogu Przymierza poświęca Izraela, który od Boga przyszedł. Działanie i objawianie się Ducha Świętego dokonuje się jakby
X. Leon-Dufour, Słownik teologii biblijnej, Poznań 1994, s. 226.
|
|||||
2. PNEUMATOLOGIA W LISTACH PAWŁOWYCH |
||||||
Św. Paweł zastosował pierwotny, chrześcijański schemat przepowiadania (Ga 4,4-6). W tej formie zawarł duchowe doświadczenie chrześcijan - wraz z przyjściem Mesjasza zaczynają się wypełniać stare i duchowe obietnice. Dzieje Apostolskie - nosicielem ducha. Św. Paweł i św. Jan więcej miejsca poświęcają obdarowaniu Duchem ludzi - interesują się nowym stworzeniem na które został wylany Duch Boży.
Przedwielkanocne doświadczenie Ducha. Jezus w swoim chrzcie doświadcza przyjęcia przez Jahwe i mocy Ducha Świętego - znaczenie tradycji prorockiej wzrasta (Mk 3,28nn) - stąd też oddaje autentyczne słowa Jezusa oraz świadczy o mesjańskim posłaniu Jezusa. Jezus działa w mocy Ducha Świętego - wyrzuca złe duchy. Przeciwnicy mówią że jest opętany przez Belzebuba. Grzech przeciwko Duchowi Świętemu ma miejsce w przypadku odrzuceniu Jezusa i Jego działalności.
Doświadczenie Ducha po Wielkanocy. Sam Jezus, w swoim przepowiadaniu, niewiele miejsca poświęcił Duchowi Świętemu. Jednak wczesne przekazy powielkanocne opisują Jego orędzie na temat nadchodzącego królestwa Bożego oraz Jego czyny w mocy Ducha Świętego. Wielkanocne doświadczenie obecnego i wywyższonego Pana w Du-chu Świętym staje się doświadczeniem Ducha. Uczniowie doświadczają Jego darów. Opisują różne duchowe fenomeny, np.:
Duchowa egzystencja Chrystusa i chrześcijan wg św. Pawła. Spotkanie ze zmartwychwstałym radykalnie przemieniło życie św. Pawła. Paweł pragnie tylko Pana, który został wskrzeszony w Duchu Świętym i działa tylko przez Ducha Świętego; którego Duch wzywa do wiary, który w chrzcie uzdalnia do duchowego życia, jednoczy wierzących, udziela im swoich darów do budowania wspólnoty i daje się poznać jako Duch Syna i Ojca we wszystkich przejawach. Zależało Pawłowi głosić Ewangelię po zmartwych-wstałym Jezusie - chce Go znać żywego. Wskrzeszony przez Ducha Świętego Jezus jest według św. Pawła „drugim Adamem” lub „Duchem ożywiającym”. Centrum teologii św. Pawła polega na tym, że ukrzyżowany i zmar-twychwstały Jezus, w swojej duchowej egzystencji, umożliwia nowe życie, którego nie warunkuje już ciało lecz moc Ducha Świętego.
Według św. Pawła kto wiąże się z Jezusem zmartwychwstałym, ten jest z Nim jednego Ducha (1Kor 6,17). Duch Święty ma wskazywać na Jezusa Chrystusa jako Pana (1Kor 12,13). Duch jest więc, Duchem Chrystusa. Paweł charakte-ryzuje nowe wyznanie bez wyróżnienia, która jest nowym życiem w Jezusie Chrystusie (Ga 2,17; 1Kor 6,11; 1Kor 1; 2,30; Rz 15,16). W pismach św. Pawła Apostoła Duch Święty ujawnia się w formułach trynitarnych: 1Kor 12,4-6 Zainteresowanie Pawła relacją Ducha i Chrystusa dochodzi do głosu gdy Apostoł przeciwstawia kamiennym tablicom z Księgi Wyjścia serca z ciała (2Kor 3,3). Działanie Bożego Ducha w życiu każdego człowieka św. Paweł pragnie osiągnąć poprzez podwójny cel: 1) Duch - Duchem Chrystusa - doszli przez Niego do wiary ludzie; 2) zobowiązać wierzących do życia według Ducha.
Duch jako zasada życia wierzących. Według św. Pawła - ten, który umarł i zmartwychwstał w Chrystusie, dostąpił łaski dzieci Bożych. Św. Paweł wskazuje na egzystencję cielesną lub duchową. Ma to swoje zestawienie w listach: życie - śmierć; duch - ciało; zbawienie - potępienie. Św. Paweł całą naukę o duchowym życiu chrześcijanina streszcza w następujący sposób: należy poddać się zupełnie działaniu Chrystusa w swoim życiu dzięki pomocy Ducha Świętego. Paweł mówi o prawie Chrystusa. Ponieważ wierzący żyją w duchowej egzystencji, stąd cierpliwość i wytrwałość - duchowe elementy tej osobowości (Rz 8,26). Duch Święty przychodzi nam z pomocą, jest źródłem życia i jed-ności. Zamieszkuje On w ciele - ciało wasze jest świątynią Ducha Świętego. Duch Święty uzdalnia do służby dając charyzmat, dar (1Kor 12-14). Duch Święty ofiaruje charyzmaty w Kościele (mądrości, słowa, umiejętności poznawania wiary, łaska czynienia cudów, łaska tłumaczenia języków, pocieszania, udzielanie pomocy, kierowanie, zarządzanie, dar rządzenia, dar miłości, dar Ducha Świętego). Św. Paweł wylicza te dary i charyzmaty aby służyły wzrostowi wspólnocie kościelnej. Św. Paweł przypomina aby nie gasić Ducha. Oceny wszystkich charyzmatów dokonuje się na podstawie dwóch kryteriów: 1) wiara w Jezusa Chrystusa; 2) Budowanie wspólnoty. Naśladowanie Jezusa Chrystusa, dar Ducha Świętego nie objawia się najpierw w nadzwyczajnych czynach ale przede wszystkim przez to, że taki człowiek jest w stanie pomóc człowiekowi i potrafi budować wspólnotę. Duch Święty wzywa także chrześcijan do służby misyjnej - misyjnej Ewangelii. Również głosiciel Ewangelii winien być ofiarą Ewangelii, jaką składa się Bogu.
|
Po nawróceniu Paweł chce służyć tylko Panu, który został wskrzeszony mocą Ducha Świętego, który to Duch wzywa do wiary, który w chrzcie uzdalnia do duchowego życia, który jednoczy wierzących i uz-dalnia do budowania wspólnoty oraz który we wszystkich prze-jawach daje się poznać jako Duch Ojca i Syna. Jezus wskrzeszony mocą Ducha jest dla Pawła ostat-nim Adamem czasów eschatycz-nych. Duch jest Duchem Chrys-tusa. Duch ma wskazać na Chrys-tusa. Nikt bez Ducha nie jest Św. Paweł ma na celu:
Duch Święty jest zasadą życia wierzących. W Ga 5,25 św. Paweł powiada, że mamy żyć wg Ducha, otrzymując od niego życie. Paweł stawia alternatywę: albo egzys-tencja cielesna albo duchowa. Znajdujemy u niego mocne Kon-trasty: życie - śmierć, duch - ciało, wolność - zniewolenie. Człowiek stosujący się do ciała pokłada ufność w swoich umiejętnościach, polega tylko na sobie, postępuje tylko wg litery prawa. Jest on zniewolony. Człowiek żyjący wg Ducha jest wolny, w Bogu pokłada nadzieję, żyje w Nim i dzięki Niemu. Przez to jest zdolny do uczynków miłości względem bliźnich. Streszcza on to w słowach we fragmencie Ga 2,20. Cierpliwość
Dary Ducha Świętego nie objawiają się najpierw w spek-takularnych, nadzwyczajnych dziełach, czynach. Można je od-naleźć głęboko w wierze obda-rzonego darem. Można je również zobaczyć w oddziaływaniu na wspólnotę (jednoczącą, budującą wspólnotę). Piotr B. |
|||||
3. DUCH ŚWIĘTY W EWANGELIACH SYNOPTYCZNYCH |
||||||
W Ewangeliach Jezus ukazany jest jako Mesjasz. Jako kluczową scenę Ewangelie podają chrzest Jezusa w Jordanie. MK - który pisze ewangelie o Jezusie jako Synu Bożym chce pokazać, że jest kimś większym niż prorok. W scenie chrztu pisze o głosie z nieba i zstąpieniu Ducha z rozwartego nieba - jest to potwierdzenie Bożego Synostwa. U Mk jest mowa o Słudze Bożym, stąd można wnioskować, że nawiązuje on do Pieśni o Słudze Jahwe z Izajasza. Zstąpienie Ducha Świętego i obietnica Ojca są ze sobą ściśle związane. Duch legł u źródła Mesjańskiej działalności.
MT - odwołuje się do sceny chrztu. Zauważa się odmienne słowa „To jest mój Syn umiłowany” - to proklamacja pod adresem uczniów. Pokazuje Chrystusa
ŁK - Poświęca jeszcze więcej miejsca Duchowi Świętemu niż Mt. Zwraca uwagę na związek posłannictwa Jezusa z posłaniem Ducha Bożego. W mocy Duch Świętego Jezus powraca do Galilei. Powrót napełnionego Duchem Świętym Chrystusa z pustyni, jest zwieńczony jego wystąpieniem nad Jordanem. Napełnienie Duch Św. ukierunkowuje Jezusa na zwiastowanie Dobrej Nowiny.
|
Wszystkim trzem synoptykom wspólne jest bardzo ważne wydarzenie chrztu Pana Jezusa w Jordanie.
Św. Marek chce pokazać, że Jezus jest kimś więcej niż jednym z proroków. Wyraża to w głosie mówiącym W przeciwieństwie do Marka, Mateusz formułuje słowa skierowane nie bezpośrednio do Jezusa, ale do uczniów. Podobnie jak Marek tak również Mateusz zaczerpnął te słowa z pieśni o słudze Jahwe. Mamy tam również rozróżnienie między dobrym a złym duchem (demonem). Uczeni w Piśmie zarzucają Jezusowi, że wyrzuca złe duchy mocą złego ducha. Jezus mówi, że grzech przeciwko Duchowi Świętemu nie będzie przebaczony. Grzech przeciwko Duchowi Świętemu jest silnie związany z uznaniem posłannictwa Chrystusa. Duch Święty u Mateusza jest związany z przyjściem Królestwa Bożego.
U św. Łukasza najmocniej przedstawiony jest związek Jezusa z Duchem Świętym. Jezus nie jest jakimś prorokiem, czy zwykłym wysłannikiem obdarzonym Duchem. Jezus jest trwale związany i złączony z Duchem Świętym. Już w momencie zwiastowania ukazane jest owe połączenie. Duch Święty ma osłonić Maryję i Jej Syna. Zasadnicze połączenie z Duchem Świętym jest ukazane we fragmencie kiedy Jezus odczytuje w synagodze fragment
Również w Dziejach Apostolskich, drugim dziele św. Łukasza, autor bardzo często odnosi się do Ducha Świętego. Wyraz pneuma spotykamy tu aż 68 razy. To Piotr B. |
|||||
4. DUCH SWIĘTY W EWANGELII ŚW. JANA |
||||||
ŚW. JAN - obok św. Pawła jest on największym teologiem zajmującym się Duchem Świętym. Św. Jan stwierdza, że Duch Święty jest od samego początku związany z Jezusem. Jan rozpoczyna od świadectwa Jana Chrzciciela o Jezusie napełnionym Duchem Świętym.
Duch jako żywa woda. W odróżnieniu od pozostałej tradycji NT, Jan daje wyraz pierwotnemu doświadczeniu, że Jezus zmartwychwstały stał się Chrzcicielem, tzn. udziela Ducha Świętego. Swoim wezwaniem z J 7,37 Jezus nawiązuje do Święta Namiotów, które w Jego czasach przepełnione było oczekiwaniem na Mesjasza. W Ez sam Bóg nazwany jest źródłem wody żywej. Woda oznacza symbol Bożego Ducha. Dla egzegetów problemem było ustalenie, kiedy Jezus chrzcił Duchem. Wielu wskazuje, że na krzyżu Chrystus udzielił swojego Ducha. Wskazują na to słowa oddaję Ducha Mego. W języku greckim oddać Ducha nie oznacza śmierci. Dlatego wielu egzegetów skłania się do uznania udzielenia Duha Apostołom na krzyżu. U św. Jana nie ma oczekiwania na 50-cio dniowego na zesłanie Ducha Świętego. Wszystko dzieje się płynnie. Udzielenie Ducha u św. Jana nie jest jednorazowym aktem: weźmijcie Ducha Świętego. W Ewangelii wg św. Jana są trzy charakterystyczne momenty: odejście św. Jana Chrzciciela, opuszczenie przez Apostołów i obietnica zesłania Ducha Świętego. Paraklet Po odejściu Jezus obiecuje posłanie Pocieszyciela. Określa Go jako drugiego Pocieszyciela, Oznacza to, że Jezus jest pierwszym Pocieszycielem. Pierwszy Pocieszyciel ma za zadanie wstawianie się za ludzi u Ojca. Drugi Pocieszyciel ma świadczyć o prawdzie, ma przypominać słowa Jezusa, dawać o Nim świadectwo i ma brać z tego, co Jezus otrzymał od Ojca. Nie chodzi o zastąpienie dzieła zbawienia, ale jego kontynuację. Duch Prawdy Inny Paraklet jawi się jako Duch Prawdy (J 14,17; 15,26; 16,13). Funkcje Ducha Prawdy:
Duch Święty pogłębia naukę Jezusa i ją wyjaśnia. W centrum pneumatologii św. Jana znajduje się Pocieszyciel jako Duch Prawdy. Słowa Jezusa są Duchem i życiem. Św. Jan zna współzależność między wiarą a udzielaniem Ducha. Narodzić się z Ducha oznacza narodzić się z Boga. U św. Jana nie ma starotestamentalnych egzaltacji Duchem Świętym. U św. Jana podobnie jak u św. Pawła modlitwa pochodzi od Ducha. W modlitwie pożegnalnej Duch Święty ukazany jest jako dar Ojca i Syna. Posłanie Ducha dokonuje się również przez Syna. Podkreśla to kontekst równości działania Ojca i Syna. |
Teologia Janowa pono-wnie mówi o Duchu Prawdy (J 14,17; 15,26; 16,13; l J 4,6). Dalej, jest On Duchem świętości i uświęcenia, tzn. udzieleniem świę-tego życia (Rz l,4; 15,16; l Kor 6,11; l P l,2); Duch jest Miłością w Bogu i „wyzbyciem się” miło-ści Boga dla nas (Rz 5,5; 15,30; Ga 5,13.22; 2 Kor l,22; 3,17nn; l J 4,8-16). Mówienie o Duchu Miłości czy Mi-łości Ducha znajduje się w ścisłym związku z myślą, że Duch jest wspólnotą (communio) w samym Bogu
Piotr B. |
|||||
5. KSZTAŁTOWANIE SIĘ DOGMATU O DUCHU ŚWIĘTYM |
||||||
W kontekście TRYNITARNYM; Duch Święty ściśle związany z Synem i Ojcem; społeczność przeżywała tajemnicę Trójcy Świętej w modlitwie i sakramentach. U św. Pawła mamy doksologie Ojca, Syna i Ducha Świętego. Nikt nie miał wątpliwości że Bóg jest jeden. Rozpoczęły się spory na temat pogodzenia jedności Boga z Jego troisto-ścią. Do Nicei (325), wyrażenia o Bogu w trzech osobach były bardziej sponta-niczne niż systematyczne (w liturgii, modlitwach bez refleksji). W tym pierwotnym okresie nie było sformułowań doktrynalnych. Niemniej w czasach Apostołów głównym tematem przepowiadania Kościoła była prawda że Bóg zesłał swego Syna Mesjasza, który trzeciego dnia Zmartwychwstał i powrócił do Ojca. Mieli wszyscy mieć świadomość, że Jezus jest Mesjaszem. Pierwsze sformułowania trynitarne zawierały odwoływanie się do Ducha Świętego, który był natchnieniem dla proroków, darem udzielania Apostołom. W II w. bardziej szczegółowe reguły wiary, układane z zastoso-waniem modelu diady odnoszą się do Ojca i Syna. później rozszerzają się o tzw. TRIADĘ - Ojciec stwarza świat, Jezus Boży syn odkupił świat, Duch Święty uświę-ciciel.
ŚW. IRENEUSZ Z LYONU: 1) Bóg Ojciec - niestworzony, niematerialny, itd.; 2) Syn, Pan, J. Chr. - przez Niego wszystko stworzone, zrekapitulował wszystkie rzeczy, niszczy śmierć, był przy stwarzaniu świata 3) Duch Święty - przez Niego prorocy, Kościół, wszyscy ludzie, których odradza dla Boga. Uznany za autora Pismo Święte. Duch Święty - MĄDROŚĆ; wraz z Ojcem i Synem był przy stworzeniu świata i czło-wieka. Syn i Duch Święty nazwał rękami Ojca (ścisłe powiązanie). Przez proroków W II w. pojawiła się nauka montanistów, która odnosiła działanie Duch Święty. do ludzi oddających się ascezie, surowości, rygoryzmowi etycznemu. Kościół odrzucał skrajne rozumienie Duch Święty, że został On dany w pełni biskupom. Kościół skutecznie zapobiegał przeciwstawianiu charyzmatu i urzędu. TEOFIL Z ANTIOCHII: Duch Święty jako MĄDROŚĆ, zaś Apostołowie są nosicielami Ducha Świętego. TERTULIAN: był też u montanistów, fascynował się ich sposobem życia. Nauczał, że Trójca nie sprzeciwia się monarchii Bożej, Duch Święty. jest głosicielem i interpretatorem ekonomii zbawienia. Jednocześnie przypisywał Duch Święty. rolę przemawiającego w tekstach Pismo Święte, tego który wypowiada się przez Ojca i Syna. Duch Święty. działa w Kościele; przez swoje montanistyczne nastawienie sądził, że Kościół we właściwym sensie jest istotą duchową. ORYGENES: Pismo Święte potwierdza egzystencję Duch Święty. Przypisywał funkcje wobec wierzących: Ojciec - udziela istnienia, Syn - darzy rozumem, Duch Święty - uświęca. Duch Święty skutecznie działa tylko w stosunku do tych, którzy są na drodze do głębszego życia duchowego, którzy są zaangażowani, którzy poddają się Jego działaniu. Chrzest jest równoważny z udzieleniem Duch Święty. Powszechny dar Duch Święty. udzielany we chrzcie, ale prawdziwy dar Duch Święty. u pneumatyków, zachowujących wewnętrzną czystość i oddanych życiu ascetycznemu.
|
Po odejściu Jezusa wśród Apostołów
Piotr B. |
|||||
6. HEREZJE PNEUMATOLOGICZNE |
||||||
SABELIANIZM - III w. negował hipostazę/osobę Ducha Św., Syna. Ojciec, Syn i Duch Św. mielibyć jedynie trzema sposobami jawienia się jednoosobowego Boga. Jeden jedyny Bóg jawi się na trzy sposoby. Głosił jednoosobowość Boga. Bóg: Ojciec - Stworzyciel, Syn - Odkupiciel, DŚ - Dawca Łaski. DUCHOBURCY/PNEUMATOCHOWIE/MACEDONIANIE/EUNOMIANIE Uczyli, że Syn i Duch są stworzeniami, byli niżsi od Ojca, podporządkowani Mu (subordynacjanizm). Prawdziwy Bóg jest Ojcem i jest jednoosobowy. Obrazuje to ich wyznanie wiary (por. Arianizm). FANTAŚCI - 1 Kor 14 zwykli powoływać się na prywatne powołania, przeciwsta-wiali objawienie Ducha Świętego objawieniu Chrystusa, zwłaszcza w Jego postaci eklezjalnej przyczyniło się to do przeciwstawiania charyzmatu urzędowi.
|
W wyniku kształtowania się nauki teologicznej na temat Ducha Świętego ukształtowały się trzy herezje.
Sabelianizm - negował hipostazę Syna i Ducha Świętego. Ojciec , Syn i Duch mieli być jedynie trzema sposobami jawienia się i działania jednej Osoby. Ojciec jawił się jako Stwórca, Syn jako Zbawiciel, a Duch Święty jako Uświęcicie. Wg tej nauki Trzeciej Osoby w ogóle nie było.
Duchobórcy - przedstawicielem jest Eunomiusz i Eusta-chiusz, inaczej zwani macedonianami. Syn i Duch Święty są stworzeniami, niżsi od Ojca, podporządkowani Mu. Prawdziwy i jedyny Bóg to Ojciec. Arianizm negował Bóstwo nie tylko Syna Bożego, ale i Ducha Świętego. Wpłynęło to na powstanie formuły filioque. Naukę arian obrazuje wyznanie wiary biskupa ariańskiego Wulfrana.
Fantaści - mówi o nich św. Paweł w 1Kor 14. Powoływali się na prywatne objawienie poza Kościołem. Przeciwstaw-wiali objawienie Ducha objawieniu Chrystusowemu zwłaszcza w jego postaci eklezjalnej. Było to więc ostre przeciwstawienie urzędu i charyzmatów.
Piotr B. |
|||||
7. PNEUMATOLOGIA NA WSCHODZIE |
||||||
Charakter praktyczny, apofatyczny (lepiej milczeć i nie roztrząsać prawdy ogłoszonej przez Kościół). Rozwija się na bazie liturgii, świąt, sakramentów, epiklezy, ascezy, mistyki, modlitwy. Rozwijana przez mnichów egipskich, syryjskich, greckich, Ojców wschodni (św. Atanazy, Ewagriusz z Pontu), Ojcowie kapadoccy (Bazyli, Grzegorz z Nysy, Grzegorz z Nazjanzu, Dydym Ślepy), później wpłynęli też: m.in. Grzegorz Palamas, teologowie Rusi Kijowskiej.
Duch Święty w teologii wschodu. Hipostaza odróżniona od Ojca i Syna („poszerzenie” natury Boskiej). Słowa: „Dusza” Królestwa Niebieskiego; Moc przebóstwiająca, źródło życia i łask; czasami jako „łaska bezosobowa” jakby platońska. Ojcowie wczesnosyryjscy: Afrahat, św. Efrem, uczestnicy synodu w Seleucji-Ktezytonie(?) w 410 r.; nauka Duch Święty to Bóg nie dający się wypowiedzieć, przedstawiany w formie żeńskiej np. Ruah jako Matka, Oblubienica, Boska siła, Żebro Logosu, symbol Miłości dziewiczo-oblubieńczej między Ojcem a Synem i zarazem symbol dziewiczo-narzeczeńskiego odniesiona do człowieka i stworzenia. Orygenes wyodrębnia Ducha od Ojca i Syna niemal jako „substancję”; był bliski tryteizmowi. Syn pochodzi tylko od Ojca, przy pochodzeniu Ducha od Ojca Syn jest pośrednikiem. Ojciec + Syn + Duch = jedność Boga w Boskiej Triadzie. Syn i Duch są Boscy, nie są stworzeniami. Uczył o jedności immanentnej i his-toriozbawczej Boga: Ojciec jest Stwórcą wszystkiego, Logos - daje zrozumienie, Duch - uświęca. Symeon Nowy Teolog (z Konstantynopola, XI w.): D. Ś. jest niestworzonym światłem, które stwarza, wybawia z ciemności, daje życie, oświeca człowieka (na podstawie 1J 1,5). Bóg jest światłością a Duch do niej prowadzi. Grzegorz Palamas: energetyczna koncepcja Trójcy - Jedna istota o trzech Energiach Boskich (nie osobach-Hipostazach). D. Ś. to Energia Miłości, Jednoczenia, Mocy Duchowej. Teologowie rosyjscy (Chomiakow, Bułgakow, Losy, Ewdokimow): rozwijali pneumatologię w ścisłym związku z chrystologią i monarchią Ojca. (Np. Bułgakow uczył, że ludzką quasi-wcieloną hipostazą Ducha Św. jest Matka Boża „nosicielka Ducha” dająca ziemską genezę Jezusowi). Przebóstwienie człowieka zaczyna się od Duch Święty, który bliższy jest nam niż my sami. Duch Święty. Postrzegany jako zasada wszelkiego działania Bożego w człowieku. W teologii Wschodu Można dostrzec tendencję do zamazywania rysów osobowych Ducha Świętego.
|
Nauka o Duchu Świętym na Wschodzie ma charakter właściwie apofatyczny (tym kim nie może być lub nie jest - nieokreślony) i prak-tyczny. Teologia rozwijała się na bazie liturgii, świąt, obrzędów, ascezy, życia monastycznego
Orygenes jako pierwszy usystematyzował naukę o hipostazie Ducha Świętego. Syn odgrywa rolę pośrednika. Różnica między synostwem Symeon nowy teolog z Konstantynopola rozwi-nął teologię na motywie światła (rozumianego chrystologicznie). Duch Święty jest niestworzo-nym Światłem, które stwarza, wybawia z ciem-ności, daje życie, uwzniośla człowieka. Podsta-wę biblijną dla tej teologii zaczerpnął z 1J 1,5: Bóg jest światłością. Odniósł to szczególnie do Ducha Świętego, który jest kluczem do bramy Królestwa ora drogą do niego. Duch Święty rozświetla życie chrześcijanina przez praktykę życia (asceza). Grzegorz Palmas (+ poł. XIV) był pneumato-logiem energetycznym. Trójca Święta to jedna Istota o trzech energiach Boskich (brak charakteru osobowego - hipostazy). Duch Święty jest energią jednoczenia, miłości, mocy duchowej. Człowiek osiąga zbawienie przez zanurzenie się w tej energii.
Teologowie rosyjscy: Homiakow, Bułha-kow, Loski, Ewdokimow rozwinęli pneumatologię Piotr B. |
|||||
8. PNEUMATOLOGIA NA ZACHODZIE |
||||||
Przedstawiciele: Hilary z Poitiers, Ambroży, Hieronim. Zapoczątkował Tertulian: Trynitarna reguła wiary - równość Osób w Trójcy zgodnie z formułą chrzcielną. Przeciw modalizmowi. Nadał zaimki osobowe każdej z osób: Ojciec - Ja, Syn - Ty, Duch - On. Ojciec to pierwsza osoba, Syn-druga, Duch-trzecia. Ojciec i Syn mówią wobec siebie w Duchu i przez Ducha, Św. Augustyn: Ukazuje jedność istoty i różnorodność osób. Biblijny fundament to Rz 5,5 - Duch św. wychodzi do człowieka. Pyta o historiozbawczą funkcję Ducha Świętego. w Trójcy immanentnej. Drugim problemem jest różnica między posłaniem i pochodzeniem D. Ś. od posłania i pochodzenia Syna - opiera się na P. Św. i racjach rozumowych. Ukazuje równość osób Trójcy, odrzuca podporządkowanie osób. Trzej są nierozdzielni w działaniu i bycie. Problem różnicy 3 osób przy jedności istoty rozwiązuje przy pomocy pojęcia relacja. Relacje tworzą osoby. Osoby Boże `tworzone są' przez relacje. Duch określany jako Dar wzajemny Ojca i Syna, komunia między nimi, więź miłości. Wprowadza Triadę: Amans - Kochający, Amatus - Kochany, Amor - Miłość. W dalszej części określa Boskie Osoby przez: Mens - Ojciec - Memoria, Intelectus - Syn - Inteligentia, Amor - Duch Św. - VOLUNTAS. Dwa kierunki po Augustynie: 1. - PSYCHOLOGICZNY (PERSONALNY) - Duch Św. rozważany w odniesieniu do Woli. 2 - Społeczny - DŚ stanowi więź miłości wzajemnej między Ojcem a Synem. Tomasz z Akwinu D Św. to Osobowa Miłość Boża na bazie woli po linii psychologicznej. Ryszard ze św. Wiktora D Św. to Miłość międzyosobowa między Ojcem i Synem jako „współumiłowany”. Bonawentura po linii psychologicznej D Św. to Dar Wzajemny między Ojcem a Synem ad intra; dar dla człowieka. Średniowiecze D Św. ad extra łączono z łaską, Miłością, Świętością, Wolnością (Lombard, Dunst Szkot, Kocham). Luter D Św. jest Mocą Chrystusa i Zbawiciela; jest to soter pro me. Reformatorzy protestanccy głosili pneumatologią Augustyna. Czasy nowożytne ograniczenie do „jedności działania Trójcy ad extra” bez pełnej pneumatologii; broniona jest jedność Trójcy, anulowano patrystyczną Trójcę historiozbawczą (Orygenes, Ireneusz) a nawet w pewnym sensie Trójcę w ogóle, rozważając jedynie relacje: Bóg - Jezus z Nazaretu.
|
Cechą charakterystyczną na Zachodzie jest to, że podkreślany jest rys indywidualny, osobowościowy Ducha Świętego.
Tertulian zainaugurował pneumatologię o wyższych rysach personalnych. Opowiadał się za trynitarną regułą wiary - równością Osób Trójcy. Występował przeciwko modalizmo-wi i monoperosonalizmowi Boga. Osiągnięciem jest ekspilacja językowa w odniesieniu do Trójcy. wprowadził zaimki osobowe: Ja do Ojca, Ty do Syna i On do Ducha Świętego. Ojciec i Syn prowadzą dialog w Duchu Świętym Obok Hilarego, Ambrożego, Hieronima największą naukę o Duchu Świętym przedstawił Augustyn w dziele De Trynitate (O Trójcy Świętej). Punktem wyjścia w jego pneumatologii jest relacja między Ojcem, Synem i Duchem Świętym. Kładł nacisk na jedność Boga. Duch Świętego określił następująco: 1) dar Ojca i Syna; 2) komunia między Ojcem i Synem; 3) wzajemna miłość - więź miłości.
Pod wpływem Augustyna na Zachodzie ukształtowały się dwa kierunki pneumatologii: 1) psychologiczny - W średniowieczu Ducha Świętego łączono z łaską, udzielaniem się Boga ludziom. Joachim z Poire podzielił dzieje ludzi na okresy coraz doskonalszych epok. Określał obecne czasy jako epokę pneumatologiczną, inaczej eschatologiczną. Wcześniej istniały dwa okresy stworzenia (epoka Ojca) oraz odkupienia (epoka Chrystusa).
W XVI w. reformatorzy głosili pneumatologię wypraco-waną przez Augustyna. Luter łączył pneumatologię W okresie nowożytnym teologia na Zachodzie ogranicza się raczej do podkreślania jedności działania na zewnątrz Trójcy Świętej (una Dei ad extra).
Powoli dochodziło do zaniku pneumatologii zarówno
Leon XIII w Divinum illud munus nazwał Ducha Świętego duszą Kościoła. Jest obecny w duszy człowieka sprawiedli Piotr B. |
|||||
9. PROBLEM FILIOQUE |
||||||
Problem filioque sięga czasów Augustyna., który pojmował D. Ś. jako Komunię, Miłość, Dar Ojca i Syna. Jest więzią Ojca i Syna, stąd pochodzenie od Ojca i Syna. Od Ojca pochodzi zasadniczo - principialter, a od Syna jako komunio (wspólnie - łączył Syna z Ojcem, zawsze razem). W P.Ś. jest mowa o pochodzeniu D.Ś. od Ojca ale też jest mowa o związku między Synem a D.Ś. Problem pochodzenia był ujmowany w symbolach wiary: Epifaniusza (348): D.Ś. poch. od Ojca a udzielany przez Syna; Atanazjańskim (450): D.Ś. pochodzi od Ojca
|
Począwszy od Augustyna Kościół pojmował Ducha jako dar, miłość, łaskę. Dlatego powszechnie przyjęło się, że Duch Święty pochodzi od Ojca i Syna. Bardziej podkreślano pochodzenie od Ojca. Wprawdzie w Piśmie św. bezpośrednio napisane jest, że Duch Święty pochodzi od Ojca, jednak pośrednio w mowie arcykapłańskiej przed wieczerzą mamy odwołanie do Ojca i Syna. Symbol Epifaniusza mówi, że Duch Święty pochodzi od Ojca przez Syna. Symbol macedoński (?) mówi, że Duch Święty pochodzi od Ojca
Filioque (i Syna) zostało dodane do Credo nicejskokonstantynopolitańskiego najpierw w Neapolu
Spór filioque nie dotyczył sporu o Trójce Świętą, ale miał tło polityczne. Chodziło o jurysdykcję nad obszarem dzisiejszej Bułgarii oraz spór o władzę (zwierzchnictwo). Misjonarze Zachodni nawracający Bułgarię głosili Filioque Synod zwołany w IX w. przez Focjusza potępił filioque zwłaszcza, że zostało ono wprowadzone do Credo. Następny synod w Konstantynopolu przyjął Credo, ale bez filioque. Rozdarcie między Rzymem a Bizancjum rozpoczęło się w momencie kiedy patriarcha wschodni przyjął Bizancjum za nowy Rzym. W Konstantynopolu utworzono nową stolicę dla Kościoła Wschodniego.
Według teologów wschodnich obie formuły w Credo Piotr B. |
|||||
(10). Boskość Ducha Świętego teza dodatkowa |
||||||
Objawił ją Jezus Chrystus. Nie wynika ze spekulacji teologicznych, ale ma swoje źródło w Biblii.
1. Związek między Duchem a Jezusem Duch Święty jak o Trzecia Osoba Boska jest objawicielem Boskości Jezusa Chrystusa. W takim razie sam musi być Bogiem. Jawi się On jako Duch Chrystusa. Objawia również mesjaństwo Jezusa i to, że jest Bożym Synem. Duch Święty zapośrednicza jedność poznania Ojca i Syna. Duch Święty jest objawicielem i gwarantem mesjaństwa Jezusa. Duch wzbudza wiarę w mesjańskość i Boskość Jezusa. Jezus działa mocą Ducha Świętego, np. wyrzuca złe duchy. Duch Święty interpretuje soteriologicznie krzyż i zbawcze dzieło Jezusa. Wiara w Jezusa i całe Jego dzieło może dokonać się tylko w Duchu Świętym. 2. Duch Święty a Kościół Kościół stał się niejako kontynuatorem Jezusa po Jego odejściu. Jezus działa w Kościele przez swojego Ducha. Duch Święty odnosi wydarzenie mesjańskie do całej historii świata. Duch Święty dany przez Chrystusa staje się duszą Kościoła. Duch Święty ożywia, uświęca Kościół. Działa w swoim Kościele. Przybliża prawdę Jezusa Chrystusa. To działanie wyraża się jako Boskie. 3. Duch Święty jako inny Paraklet wg Jana Opisany jest On w rozdziale 14 jako Duch Prawdy i jako jedność Ojca i Syna. Czynności przypisywane Duchowi świadczą o Jego osobowości. Duch Święty jest wyodrębniony, jest kimś innym niż Ojciec i Syn. Określenie Paracletos czyli Paraklet po łac. oznacza Advocatus inaczej Orędownik przed trybunałem Bożym, Rzecznik. Duch Święty chociaż jest inny od Jezusa jest z Nim ściśle związany, bowiem jest współautorem dzieła zbawienia i jego kontynuatorem. Sw. Paweł mówi o jednym Pneuma, jednym Kyrios i podsumowuje, że jest jeden Bóg sprawca wszystkiego we wszystkim.
Różne typy myślenia na temat Ducha Świętego Cztery główne typy myślenia pneumatologicznego:
Miejsce Ducha Świętego w Trójcy. Mówi się, że Duch Święty jest trzecią Osobą. Nie oznacza to, że nie jest drugą Osobą. Nie ma gradacji wśród Osób Boskich. Oznacza to tylko pochodzenie i tak się powszechnie przyjęło określać Ducha Świętego. Można określić Duch jako drugą Osobę szczególnie mówiąc o posłaniu Ducha w czasie Wcielenia Syna Bożego. Duch Święty może być również określany jako jeden z dwóch. Ojciec Daje się poznać przez dwie Osoby Jezusa i Ducha. Ojcowie Kościoła określali Syna i Ducha jako ręce Ojca, którymi działa i się objawia. Można również dać pierwszeństwo Duchowi w znaczeniu działania w świecie, zwłaszcza teraz w Kościele. Może On być określany jako pomiędzy Osobami Ojca i Syna. Balthasar określa Ducha jako Osobę w Osobach - określenie perychorezy między Osobami (wzajemne przenikanie). |
4