PNEUMATOLOGIA

1. DOŚWIEDCZENIE DUCHA ŚWIĘTEGO W STARYM TESTAMENCIE
Doświadczenie Ducha Bożego jest ściśle związane z życiem samego Boga. Poznawanie Ducha Bożego wynikało z wiary w Jahwe. Działania Ducha doświadczano w życiu i historii. Duch Boży jest ściśle tożsamy z Bogiem. Na pneumatologię wpływ mają ślady przekazów prorockich, które mówią o „widzących”, - których ogarniał Duch Boży, wprowadzał ich w stan ekstatyczny. W początkach pneumatologii ST widać rozróżnienie na ducha dobrego i złego. Król Saul ogarnięty był złym duchem, mieszkańcy Sychem też, król Achab miał ducha kłamstwa. Izrael wierzył w jednego Boga (ścisły monoteizm), który panuje nad dobrymi i złymi duchami. Na rozwój pneumatologii miały wpływ ustanowienie królestwa i niewola babilońska. Z nastaniem królestwa powstaje pneumatologia polityczna - mówi się o Duchu Bożym, podkreślającym autorytet państwa w osobie króla - namaszczonego (ten, który przyjął Bożego Ducha, przedstawiciel Jahwe). Niewola babilońska - pneumatologia rozwija się w świetle zmienionej sytuacji. W miejsce państwa wchodzi idea wspólnoty. Powstaje tendencja do łączenia nauki o Duchu z kresem historii. Uwagę Duchowi poświęcają Ezechiel i Joel, którzy widza Ducha jako dobro dla narodu w czasach ostatecznych. Ez mówi o uniwersalnej mocy Ducha. Duch Jahwe będzie inaczej działał niż w królu. ST mówi o Duchu w kontekście odnowy relacji między Bogiem i człowiekiem. HELLENIZM - myśl mądrościowa, rozumienie Ducha zbliża się do idei wiecznej mądrości. Duch ten stawiany jest na równi z Duchem Mądrości Bożej. Mądrość Boża stwarza świat, a Duch Pański wypełnia całą ziemię. DZIAŁANIE I ISTOTA DUCHA W ST - Ruah (380 razy) oznacza wiatr, wichurę, tchnienie w organizmie ludzkim. Ruah oznacza też istoty niebies-kie (dobre lub złe). Jahwe działa przez Ruah (rozdzielenie Morza Czerwonego, zwiastun Jahwe, kara, np. Ps 4). Dalej Ruah oznacza dynamiczną siłę zależną od Boga, Wyrażenie Duch Święty służy do określenia wzniosłości i nienaruszalności Jahwe oraz transcendencji i istoty Boga. Działanie Ducha jest konkretne i nieuchwytne. Duch działa w jednostkach i w społeczeństwie; jest gwarantem charyzmatycznego przywództwa. Duch działa wewnątrz człowieka na rzecz wspólnoty np. Samson. Było przekonanie, że Duch Boży działa w jednostkach szczególnie wybranych. Ruah koresponduje z terminem Leb (serce) - kształtuje osobę człowieka. Przyporządkowanie Ruah do terminu Bara - stwarzać, Dakar - mówić. Pod wpływem teologii kultowej idea obecności Ducha zbliża się do zamieszkiwania Boga (Szekinach JHWH).				W Starym Testamencie Duch Święty nie jest jeszcze objawiony jako osoba. Jest to moc Boża przekształcająca osobowości ludzkie po to, by były zdolne do niezwykłych czynów. Czyny te zawsze mają na celu umocnienie ludu w jego powołaniu i ustano-wienie go sługą a zarazem partne-rem Boga świętego. Wyszedłszy od Boga i kierując się ku Bogu, Duch jest Duchem Świętym. Jest zaś Duchem uświęcającym, o ile Bogu Przymierza poświęca Izraela, który od Boga przyszedł. Działanie i objawianie się Ducha Świętego dokonuje się jakby w trzech specjalnych nurtach: w nurcie mesjańskim, dotyczą-cym zbawienia; w nurcie pro-rockim, wiążącym się ze słowem i dawaniem świadectwa, i wresz-cie w nurcie ofiarniczym. Ukazu-jącym służbę i poświęcenie się. Według tych trzech nurtów naród izraelski jest wzywany jako całość do przyjęcia Ducha. X. Leon-Dufour, Słownik teologii biblijnej, Poznań 1994, s. 226.
2. PNEUMATOLOGIA W LISTACH PAWŁOWYCH
Św. Paweł zastosował pierwotny, chrześcijański schemat przepowiadania (Ga 4,4-6). W tej formie zawarł duchowe doświadczenie chrześcijan - wraz z przyjściem Mesjasza zaczynają się wypełniać stare i duchowe obietnice. Dzieje Apostolskie - nosicielem ducha. Św. Paweł i św. Jan więcej miejsca poświęcają obdarowaniu Duchem ludzi - interesują się nowym stworzeniem na które został wylany Duch Boży. Przedwielkanocne doświadczenie Ducha. Jezus w swoim chrzcie doświadcza przyjęcia przez Jahwe i mocy Ducha Świętego - znaczenie tradycji prorockiej wzrasta (Mk 3,28nn) - stąd też oddaje autentyczne słowa Jezusa oraz świadczy o mesjańskim posłaniu Jezusa. Jezus działa w mocy Ducha Świętego - wyrzuca złe duchy. Przeciwnicy mówią że jest opętany przez Belzebuba. Grzech przeciwko Duchowi Świętemu ma miejsce w przypadku odrzuceniu Jezusa i Jego działalności. Doświadczenie Ducha po Wielkanocy. Sam Jezus, w swoim przepowiadaniu, niewiele miejsca poświęcił Duchowi Świętemu. Jednak wczesne przekazy powielkanocne opisują Jego orędzie na temat nadchodzącego królestwa Bożego oraz Jego czyny w mocy Ducha Świętego. Wielkanocne doświadczenie obecnego i wywyższonego Pana w Du-chu Świętym staje się doświadczeniem Ducha. Uczniowie doświadczają Jego darów. Opisują różne duchowe fenomeny, np.: Obecność Ducha we wspólnocie, jak kiedyś w świątyni (1Kor3,16; 6,12-20; wylanie Ducha Bożego - Ap2,11, Jol 3,1-5; Ga 3,26; mądrość, poznanie i moc wiary - 1Kor 12,8); Chrystologiczna albo typologiczno-pneumatyczna interpretacja Pis-ma Świętego - 1Kor 10,3; Duchowe podejście do prawa - 2Kor 3,3; Flp 3,3; Rz 2,28; Zachęta do dawania świadectwa wierze w obliczu prześladowania - Mk 13,11, Mt 10,20; Łk 11,12; Duch Święty jako Świadek - Rz 8,16-27; Rz 8, 9-1; Ap 5,32; Modlitwa eschatyczna i prorocka różnymi językami - 1Kor 12,17; Wprowadzenie i porwanie przez Ducha - Ap 8,39. Uzdrowienia (1Kor 12,9.28; Ap 5,32). Duchowa egzystencja Chrystusa i chrześcijan wg św. Pawła. Spotkanie ze zmartwychwstałym radykalnie przemieniło życie św. Pawła. Paweł pragnie tylko Pana, który został wskrzeszony w Duchu Świętym i działa tylko przez Ducha Świętego; którego Duch wzywa do wiary, który w chrzcie uzdalnia do duchowego życia, jednoczy wierzących, udziela im swoich darów do budowania wspólnoty i daje się poznać jako Duch Syna i Ojca we wszystkich przejawach. Zależało Pawłowi głosić Ewangelię po zmartwych-wstałym Jezusie - chce Go znać żywego. Wskrzeszony przez Ducha Świętego Jezus jest według św. Pawła „drugim Adamem” lub „Duchem ożywiającym”. Centrum teologii św. Pawła polega na tym, że ukrzyżowany i zmar-twychwstały Jezus, w swojej duchowej egzystencji, umożliwia nowe życie, którego nie warunkuje już ciało lecz moc Ducha Świętego. Według św. Pawła kto wiąże się z Jezusem zmartwychwstałym, ten jest z Nim jednego Ducha (1Kor 6,17). Duch Święty ma wskazywać na Jezusa Chrystusa jako Pana (1Kor 12,13). Duch jest więc, Duchem Chrystusa. Paweł charakte-ryzuje nowe wyznanie bez wyróżnienia, która jest nowym życiem w Jezusie Chrystusie (Ga 2,17; 1Kor 6,11; 1Kor 1; 2,30; Rz 15,16). W pismach św. Pawła Apostoła Duch Święty ujawnia się w formułach trynitarnych: 1Kor 12,4-6 i 2Kor 13,13. Chrześcijanin jest w Chrystusie i Duchu Świętym usprawiedli-wionym - wspólne działanie (1Kor 6,11), uświęcony (1Kor 1,2), otrzymuje pieczęć Chrystusa i Ducha Świętego, przylgnięcie do Chrystusa przez śmierć. Powinien odnowić się na nowo w Duchu Świętym, być wyznawcą Chrystusa, poddać się działaniu Ducha Świętego aby znalazł On w nas mieszkanie. Paweł zachowuje tożsamość osób (Rz 8,11) - nie zachodzi identyfikacja Chrystusa i Ducha Świętego. Zainteresowanie Pawła relacją Ducha i Chrystusa dochodzi do głosu gdy Apostoł przeciwstawia kamiennym tablicom z Księgi Wyjścia serca z ciała (2Kor 3,3). Działanie Bożego Ducha w życiu każdego człowieka św. Paweł pragnie osiągnąć poprzez podwójny cel: 1) Duch - Duchem Chrystusa - doszli przez Niego do wiary ludzie; 2) zobowiązać wierzących do życia według Ducha. Duch jako zasada życia wierzących. Według św. Pawła - ten, który umarł i zmartwychwstał w Chrystusie, dostąpił łaski dzieci Bożych. Św. Paweł wskazuje na egzystencję cielesną lub duchową. Ma to swoje zestawienie w listach: życie - śmierć; duch - ciało; zbawienie - potępienie. Św. Paweł całą naukę o duchowym życiu chrześcijanina streszcza w następujący sposób: należy poddać się zupełnie działaniu Chrystusa w swoim życiu dzięki pomocy Ducha Świętego. Paweł mówi o prawie Chrystusa. Ponieważ wierzący żyją w duchowej egzystencji, stąd cierpliwość i wytrwałość - duchowe elementy tej osobowości (Rz 8,26). Duch Święty przychodzi nam z pomocą, jest źródłem życia i jed-ności. Zamieszkuje On w ciele - ciało wasze jest świątynią Ducha Świętego. Duch Święty uzdalnia do służby dając charyzmat, dar (1Kor 12-14). Duch Święty ofiaruje charyzmaty w Kościele (mądrości, słowa, umiejętności poznawania wiary, łaska czynienia cudów, łaska tłumaczenia języków, pocieszania, udzielanie pomocy, kierowanie, zarządzanie, dar rządzenia, dar miłości, dar Ducha Świętego). Św. Paweł wylicza te dary i charyzmaty aby służyły wzrostowi wspólnocie kościelnej. Św. Paweł przypomina aby nie gasić Ducha. Oceny wszystkich charyzmatów dokonuje się na podstawie dwóch kryteriów: 1) wiara w Jezusa Chrystusa; 2) Budowanie wspólnoty. Naśladowanie Jezusa Chrystusa, dar Ducha Świętego nie objawia się najpierw w nadzwyczajnych czynach ale przede wszystkim przez to, że taki człowiek jest w stanie pomóc człowiekowi i potrafi budować wspólnotę. Duch Święty wzywa także chrześcijan do służby misyjnej - misyjnej Ewangelii. Również głosiciel Ewangelii winien być ofiarą Ewangelii, jaką składa się Bogu.				Po nawróceniu Paweł chce służyć tylko Panu, który został wskrzeszony mocą Ducha Świętego, który to Duch wzywa do wiary, który w chrzcie uzdalnia do duchowego życia, który jednoczy wierzących i uz-dalnia do budowania wspólnoty oraz który we wszystkich prze-jawach daje się poznać jako Duch Ojca i Syna. Jezus wskrzeszony mocą Ducha jest dla Pawła ostat-nim Adamem czasów eschatycz-nych. Duch jest Duchem Chrys-tusa. Duch ma wskazać na Chrys-tusa. Nikt bez Ducha nie jest w stanie powiedzieć Panem jest Jezus. Św. Paweł nowe życie jako życie w Duchu lub życie w Chrystusie (por. Ga 2,17 - 1Kor 6,11; 1Kor 1,2.30 - Rz 15,16). Paweł zrównuje życie w Duchu i życie w Jezusie używając je zamiennie (por. Rz 8,1-11).Paweł uważa, że usprawiedliwienie uzyskujemy zarówno przez Jezusa jak i przez Ducha. Być wyznawcą Chrystusa to poddać się działaniu Ducha Świętego, pozwolić, aby Duch znalazł w nas mieszkanie. Mimo wszystko w teologii św. Pawła nie zachodzi identyfikacja Chrystus - Duch Święty. Zainteresowanie Duchem u Pawła wyraża się w przeciw-stawieniu tablic kamiennych a żywych tablic serc. Św. Paweł ma na celu: przypomnieć, że Duch Święty jest Duchem Chrystusa, w którego wierzą; oraz zachęcić do życia wg Ducha Świętego (czy też w Duchu Świętym). Duch Święty jest zasadą życia wierzących. W Ga 5,25 św. Paweł powiada, że mamy żyć wg Ducha, otrzymując od niego życie. Paweł stawia alternatywę: albo egzys-tencja cielesna albo duchowa. Znajdujemy u niego mocne Kon-trasty: życie - śmierć, duch - ciało, wolność - zniewolenie. Człowiek stosujący się do ciała pokłada ufność w swoich umiejętnościach, polega tylko na sobie, postępuje tylko wg litery prawa. Jest on zniewolony. Człowiek żyjący wg Ducha jest wolny, w Bogu pokłada nadzieję, żyje w Nim i dzięki Niemu. Przez to jest zdolny do uczynków miłości względem bliźnich. Streszcza on to w słowach we fragmencie Ga 2,20. Cierpliwość i wytrwałość są to niezbędne elementy duchowości. Duch pomaga nam się modlić. Duch w NT objawia się tak samo jak w ST jako Duch życia. Uzdalnia On do życia we wspólnocie czyli w Kościele. Duch Święty jest źródłem życia i jedności w całego Kościoła, ale również Duch Święty zamieszkuje w każdym konkretnym chrześcijaninie. Duch Święty poszczególnym członkom Kościoła daje charyzmaty i dary. Dary wypisane są w 1Kor 12,13. Wylicza on następujące dary: aby nie było chaosu we wspólnocie, aby każdy odnalazł swoje miejsce we wspólnocie. Oceny wszys-tkich charyzmatów dokonuje się wg dwóch kryteriów: wiara w Jezusa Chrystusa; budowanie wspólnoty. Dary Ducha Świętego nie objawiają się najpierw w spek-takularnych, nadzwyczajnych dziełach, czynach. Można je od-naleźć głęboko w wierze obda-rzonego darem. Można je również zobaczyć w oddziaływaniu na wspólnotę (jednoczącą, budującą wspólnotę). Piotr B.
3. DUCH ŚWIĘTY W EWANGELIACH SYNOPTYCZNYCH
W Ewangeliach Jezus ukazany jest jako Mesjasz. Jako kluczową scenę Ewangelie podają chrzest Jezusa w Jordanie. MK - który pisze ewangelie o Jezusie jako Synu Bożym chce pokazać, że jest kimś większym niż prorok. W scenie chrztu pisze o głosie z nieba i zstąpieniu Ducha z rozwartego nieba - jest to potwierdzenie Bożego Synostwa. U Mk jest mowa o Słudze Bożym, stąd można wnioskować, że nawiązuje on do Pieśni o Słudze Jahwe z Izajasza. Zstąpienie Ducha Świętego i obietnica Ojca są ze sobą ściśle związane. Duch legł u źródła Mesjańskiej działalności. MT - odwołuje się do sceny chrztu. Zauważa się odmienne słowa „To jest mój Syn umiłowany” - to proklamacja pod adresem uczniów. Pokazuje Chrystusa w kontekście sługi Jahwe. Ukazuje Jezusa wyrzucającego demony Duchem Bożym - dwa aspekty: 1) fakt wyrzucania demonów z człowieka dokonuje się przez Ducha; 2) powiązanie Ducha Bożego z aktualnością Królestwa Bożego. Perykopa chrzcielna odpowiada ostatniej scenie z tej Ewangelii - posłanie uczniów na świat. Przyzywanie trzech Osób Boskich. ŁK - Poświęca jeszcze więcej miejsca Duchowi Świętemu niż Mt. Zwraca uwagę na związek posłannictwa Jezusa z posłaniem Ducha Bożego. W mocy Duch Świętego Jezus powraca do Galilei. Powrót napełnionego Duchem Świętym Chrystusa z pustyni, jest zwieńczony jego wystąpieniem nad Jordanem. Napełnienie Duch Św. ukierunkowuje Jezusa na zwiastowanie Dobrej Nowiny. W mocy Ducha Świętego Jezus dokonuje niezwykłych znaków i cudów (Łk 12,4-12). Dar Ducha Świętego, którego Jezus sam będzie udzielał, jest streszczeniem wszystkich dóbr i darów Bożych. Dar ten musi być wybłagany. Czas wypełnienia się Królestwa Bożego jest darem Ducha.		Wszystkim trzem synoptykom wspólne jest bardzo ważne wydarzenie chrztu Pana Jezusa w Jordanie. Św. Marek chce pokazać, że Jezus jest kimś więcej niż jednym z proroków. Wyraża to w głosie mówiącym z nieba. Słowa te są zaczerpnięte z proroctwa Izajasza. Fakt zstąpienia Ducha Świętego i słowa z obłoku są ze sobą związane. Duch Święty znajduje się u podstaw działalności Jezusa. W przeciwieństwie do Marka, Mateusz formułuje słowa skierowane nie bezpośrednio do Jezusa, ale do uczniów. Podobnie jak Marek tak również Mateusz zaczerpnął te słowa z pieśni o słudze Jahwe. Mamy tam również rozróżnienie między dobrym a złym duchem (demonem). Uczeni w Piśmie zarzucają Jezusowi, że wyrzuca złe duchy mocą złego ducha. Jezus mówi, że grzech przeciwko Duchowi Świętemu nie będzie przebaczony. Grzech przeciwko Duchowi Świętemu jest silnie związany z uznaniem posłannictwa Chrystusa. Duch Święty u Mateusza jest związany z przyjściem Królestwa Bożego. U św. Łukasza najmocniej przedstawiony jest związek Jezusa z Duchem Świętym. Jezus nie jest jakimś prorokiem, czy zwykłym wysłannikiem obdarzonym Duchem. Jezus jest trwale związany i złączony z Duchem Świętym. Już w momencie zwiastowania ukazane jest owe połączenie. Duch Święty ma osłonić Maryję i Jej Syna. Zasadnicze połączenie z Duchem Świętym jest ukazane we fragmencie kiedy Jezus odczytuje w synagodze fragment z Iz: Duch Pański spoczął nade mną. Jezus stwierdza, że do Niego odnoszą się proroctwa, dlatego On posiada w pełni Ducha. Duch Święty również u Łukasza jest związany z przyjściem Królestwa Bożego. Jezus więc posiada pełnię Ducha oraz po Zmartwychwstaniu jest Jego dawcą. Również w Dziejach Apostolskich, drugim dziele św. Łukasza, autor bardzo często odnosi się do Ducha Świętego. Wyraz pneuma spotykamy tu aż 68 razy. To w Dz jest opisana Pięćdziesiątnica czyli Zesłanie Ducha Świętego na uczniów. Zesłanie Ducha Świętego wyraża się w fenomenie mówienia w różnych językach. Oznacza to, że apostołowie mieli dar mowy prorockiej. W kazaniu św. Piotra po zesłaniu Ducha Świętego namawia on zebranych do przyjęcia chrztu, który zmywa grzechy i daje zbawienie. Piotr B.
4. DUCH SWIĘTY W EWANGELII ŚW. JANA
ŚW. JAN - obok św. Pawła jest on największym teologiem zajmującym się Duchem Świętym. Św. Jan stwierdza, że Duch Święty jest od samego początku związany z Jezusem. Jan rozpoczyna od świadectwa Jana Chrzciciela o Jezusie napełnionym Duchem Świętym. Duch jako żywa woda. W odróżnieniu od pozostałej tradycji NT, Jan daje wyraz pierwotnemu doświadczeniu, że Jezus zmartwychwstały stał się Chrzcicielem, tzn. udziela Ducha Świętego. Swoim wezwaniem z J 7,37 Jezus nawiązuje do Święta Namiotów, które w Jego czasach przepełnione było oczekiwaniem na Mesjasza. W Ez sam Bóg nazwany jest źródłem wody żywej. Woda oznacza symbol Bożego Ducha. Dla egzegetów problemem było ustalenie, kiedy Jezus chrzcił Duchem. Wielu wskazuje, że na krzyżu Chrystus udzielił swojego Ducha. Wskazują na to słowa oddaję Ducha Mego. W języku greckim oddać Ducha nie oznacza śmierci. Dlatego wielu egzegetów skłania się do uznania udzielenia Duha Apostołom na krzyżu. U św. Jana nie ma oczekiwania na 50-cio dniowego na zesłanie Ducha Świętego. Wszystko dzieje się płynnie. Udzielenie Ducha u św. Jana nie jest jednorazowym aktem: weźmijcie Ducha Świętego. W Ewangelii wg św. Jana są trzy charakterystyczne momenty: odejście św. Jana Chrzciciela, opuszczenie przez Apostołów i obietnica zesłania Ducha Świętego. Paraklet Po odejściu Jezus obiecuje posłanie Pocieszyciela. Określa Go jako drugiego Pocieszyciela, Oznacza to, że Jezus jest pierwszym Pocieszycielem. Pierwszy Pocieszyciel ma za zadanie wstawianie się za ludzi u Ojca. Drugi Pocieszyciel ma świadczyć o prawdzie, ma przypominać słowa Jezusa, dawać o Nim świadectwo i ma brać z tego, co Jezus otrzymał od Ojca. Nie chodzi o zastąpienie dzieła zbawienia, ale jego kontynuację. Duch Prawdy Inny Paraklet jawi się jako Duch Prawdy (J 14,17; 15,26; 16,13). Funkcje Ducha Prawdy: przypomina i naucza słowa Jezusa; daje świadectwo o Jezusie przekonuje świat o grzech i przygotowuje do przyjścia Pana. Duch Święty pogłębia naukę Jezusa i ją wyjaśnia. W centrum pneumatologii św. Jana znajduje się Pocieszyciel jako Duch Prawdy. Słowa Jezusa są Duchem i życiem. Św. Jan zna współzależność między wiarą a udzielaniem Ducha. Narodzić się z Ducha oznacza narodzić się z Boga. U św. Jana nie ma starotestamentalnych egzaltacji Duchem Świętym. U św. Jana podobnie jak u św. Pawła modlitwa pochodzi od Ducha. W modlitwie pożegnalnej Duch Święty ukazany jest jako dar Ojca i Syna. Posłanie Ducha dokonuje się również przez Syna. Podkreśla to kontekst równości działania Ojca i Syna.					Teologia Janowa pono-wnie mówi o Duchu Prawdy (J 14,17; 15,26; 16,13; l J 4,6). Dalej, jest On Duchem świętości i uświęcenia, tzn. udzieleniem świę-tego życia (Rz l,4; 15,16; l Kor 6,11; l P l,2); Duch jest Miłością w Bogu i „wyzbyciem się” miło-ści Boga dla nas (Rz 5,5; 15,30; Ga 5,13.22; 2 Kor l,22; 3,17nn; l J 4,8-16). Mówienie o Duchu Miłości czy Mi-łości Ducha znajduje się w ścisłym związku z myślą, że Duch jest wspólnotą (communio) w samym Bogu i w jedności Ojca i Sy-na, i umożliwia jed-ność wierzących z Oj-cem i Synem (2 Kor 13, 13; l J l, 3; 2, 20). Duch Boga wywołuje sprawiedliwość z wia-ry (Rz 5,2; Ga 5,5). Umożliwia On rzeczy-wistość nowego życia w Chrystusie, wolność od grzechu i od nie-przyjaźni względem Boga (Rz 7,6; 8,2) i utrzymuje dziecięc-two Boże odkupionych (Rz 8,15n). Pierwszym owocem Ducha jest miłość (Ga 5,22). Piotr B.
5. KSZTAŁTOWANIE SIĘ DOGMATU O DUCHU ŚWIĘTYM
W kontekście TRYNITARNYM; Duch Święty ściśle związany z Synem i Ojcem; społeczność przeżywała tajemnicę Trójcy Świętej w modlitwie i sakramentach. U św. Pawła mamy doksologie Ojca, Syna i Ducha Świętego. Nikt nie miał wątpliwości że Bóg jest jeden. Rozpoczęły się spory na temat pogodzenia jedności Boga z Jego troisto-ścią. Do Nicei (325), wyrażenia o Bogu w trzech osobach były bardziej sponta-niczne niż systematyczne (w liturgii, modlitwach bez refleksji). W tym pierwotnym okresie nie było sformułowań doktrynalnych. Niemniej w czasach Apostołów głównym tematem przepowiadania Kościoła była prawda że Bóg zesłał swego Syna Mesjasza, który trzeciego dnia Zmartwychwstał i powrócił do Ojca. Mieli wszyscy mieć świadomość, że Jezus jest Mesjaszem. Pierwsze sformułowania trynitarne zawierały odwoływanie się do Ducha Świętego, który był natchnieniem dla proroków, darem udzielania Apostołom. W II w. bardziej szczegółowe reguły wiary, układane z zastoso-waniem modelu diady odnoszą się do Ojca i Syna. później rozszerzają się o tzw. TRIADĘ - Ojciec stwarza świat, Jezus Boży syn odkupił świat, Duch Święty uświę-ciciel. ŚW. IRENEUSZ Z LYONU: 1) Bóg Ojciec - niestworzony, niematerialny, itd.; 2) Syn, Pan, J. Chr. - przez Niego wszystko stworzone, zrekapitulował wszystkie rzeczy, niszczy śmierć, był przy stwarzaniu świata 3) Duch Święty - przez Niego prorocy, Kościół, wszyscy ludzie, których odradza dla Boga. Uznany za autora Pismo Święte. Duch Święty - MĄDROŚĆ; wraz z Ojcem i Synem był przy stworzeniu świata i czło-wieka. Syn i Duch Święty nazwał rękami Ojca (ścisłe powiązanie). Przez proroków i apostołów Duch Święty. odkrywa Boską ekonomię, którą poznaje każdy, kto czyta Pismo Święte w Kościele. Między Kościołem a Duchem Świętym istnieje głębokie zjednoczenie. W II w. pojawiła się nauka montanistów, która odnosiła działanie Duch Święty. do ludzi oddających się ascezie, surowości, rygoryzmowi etycznemu. Kościół odrzucał skrajne rozumienie Duch Święty, że został On dany w pełni biskupom. Kościół skutecznie zapobiegał przeciwstawianiu charyzmatu i urzędu. TEOFIL Z ANTIOCHII: Duch Święty jako MĄDROŚĆ, zaś Apostołowie są nosicielami Ducha Świętego. TERTULIAN: był też u montanistów, fascynował się ich sposobem życia. Nauczał, że Trójca nie sprzeciwia się monarchii Bożej, Duch Święty. jest głosicielem i interpretatorem ekonomii zbawienia. Jednocześnie przypisywał Duch Święty. rolę przemawiającego w tekstach Pismo Święte, tego który wypowiada się przez Ojca i Syna. Duch Święty. działa w Kościele; przez swoje montanistyczne nastawienie sądził, że Kościół we właściwym sensie jest istotą duchową. ORYGENES: Pismo Święte potwierdza egzystencję Duch Święty. Przypisywał funkcje wobec wierzących: Ojciec - udziela istnienia, Syn - darzy rozumem, Duch Święty - uświęca. Duch Święty skutecznie działa tylko w stosunku do tych, którzy są na drodze do głębszego życia duchowego, którzy są zaangażowani, którzy poddają się Jego działaniu. Chrzest jest równoważny z udzieleniem Duch Święty. Powszechny dar Duch Święty. udzielany we chrzcie, ale prawdziwy dar Duch Święty. u pneumatyków, zachowujących wewnętrzną czystość i oddanych życiu ascetycznemu.						Po odejściu Jezusa wśród Apostołów i uczniów kształtował się nurt prorocki. W późniejszych wie-kach Tertulian opo-wiadał się za tym nurtem. Również Ru-ch cenobicki był za nurtem spontanicz-nego podążania za Duchem. Mimo to ok. IV w. górę wziął inny nurt. Stało się to w wyniku dzieła Didache i pism Kle-mensa Aleksandryj-skiego. Nurt drugi był tradycyjny mó-wił, żeby podążać za tradycją. Znaleźli się tacy, którzy chcieli połączyć oba nurty z prymatem nurtu tradycji. Wyznacz-nikami Tradycji Koś-cioła był: kanon Pisma św.; Sukcesja Apostolska; przekaz Wiary przez Magisterium Ecclesiae. Piotr B.
6. HEREZJE PNEUMATOLOGICZNE
SABELIANIZM - III w. negował hipostazę/osobę Ducha Św., Syna. Ojciec, Syn i Duch Św. mielibyć jedynie trzema sposobami jawienia się jednoosobowego Boga. Jeden jedyny Bóg jawi się na trzy sposoby. Głosił jednoosobowość Boga. Bóg: Ojciec - Stworzyciel, Syn - Odkupiciel, DŚ - Dawca Łaski. DUCHOBURCY/PNEUMATOCHOWIE/MACEDONIANIE/EUNOMIANIE Uczyli, że Syn i Duch są stworzeniami, byli niżsi od Ojca, podporządkowani Mu (subordynacjanizm). Prawdziwy Bóg jest Ojcem i jest jednoosobowy. Obrazuje to ich wyznanie wiary (por. Arianizm). FANTAŚCI - 1 Kor 14 zwykli powoływać się na prywatne powołania, przeciwsta-wiali objawienie Ducha Świętego objawieniu Chrystusa, zwłaszcza w Jego postaci eklezjalnej przyczyniło się to do przeciwstawiania charyzmatu urzędowi.		W wyniku kształtowania się nauki teologicznej na temat Ducha Świętego ukształtowały się trzy herezje. Sabelianizm - negował hipostazę Syna i Ducha Świętego. Ojciec , Syn i Duch mieli być jedynie trzema sposobami jawienia się i działania jednej Osoby. Ojciec jawił się jako Stwórca, Syn jako Zbawiciel, a Duch Święty jako Uświęcicie. Wg tej nauki Trzeciej Osoby w ogóle nie było. Duchobórcy - przedstawicielem jest Eunomiusz i Eusta-chiusz, inaczej zwani macedonianami. Syn i Duch Święty są stworzeniami, niżsi od Ojca, podporządkowani Mu. Prawdziwy i jedyny Bóg to Ojciec. Arianizm negował Bóstwo nie tylko Syna Bożego, ale i Ducha Świętego. Wpłynęło to na powstanie formuły filioque. Naukę arian obrazuje wyznanie wiary biskupa ariańskiego Wulfrana. Fantaści - mówi o nich św. Paweł w 1Kor 14. Powoływali się na prywatne objawienie poza Kościołem. Przeciwstaw-wiali objawienie Ducha objawieniu Chrystusowemu zwłaszcza w jego postaci eklezjalnej. Było to więc ostre przeciwstawienie urzędu i charyzmatów. Piotr B.
7. PNEUMATOLOGIA NA WSCHODZIE
Charakter praktyczny, apofatyczny (lepiej milczeć i nie roztrząsać prawdy ogłoszonej przez Kościół). Rozwija się na bazie liturgii, świąt, sakramentów, epiklezy, ascezy, mistyki, modlitwy. Rozwijana przez mnichów egipskich, syryjskich, greckich, Ojców wschodni (św. Atanazy, Ewagriusz z Pontu), Ojcowie kapadoccy (Bazyli, Grzegorz z Nysy, Grzegorz z Nazjanzu, Dydym Ślepy), później wpłynęli też: m.in. Grzegorz Palamas, teologowie Rusi Kijowskiej. Duch Święty w teologii wschodu. Hipostaza odróżniona od Ojca i Syna („poszerzenie” natury Boskiej). Słowa: „Dusza” Królestwa Niebieskiego; Moc przebóstwiająca, źródło życia i łask; czasami jako „łaska bezosobowa” jakby platońska. Ojcowie wczesnosyryjscy: Afrahat, św. Efrem, uczestnicy synodu w Seleucji-Ktezytonie(?) w 410 r.; nauka Duch Święty to Bóg nie dający się wypowiedzieć, przedstawiany w formie żeńskiej np. Ruah jako Matka, Oblubienica, Boska siła, Żebro Logosu, symbol Miłości dziewiczo-oblubieńczej między Ojcem a Synem i zarazem symbol dziewiczo-narzeczeńskiego odniesiona do człowieka i stworzenia. Orygenes wyodrębnia Ducha od Ojca i Syna niemal jako „substancję”; był bliski tryteizmowi. Syn pochodzi tylko od Ojca, przy pochodzeniu Ducha od Ojca Syn jest pośrednikiem. Ojciec + Syn + Duch = jedność Boga w Boskiej Triadzie. Syn i Duch są Boscy, nie są stworzeniami. Uczył o jedności immanentnej i his-toriozbawczej Boga: Ojciec jest Stwórcą wszystkiego, Logos - daje zrozumienie, Duch - uświęca. Symeon Nowy Teolog (z Konstantynopola, XI w.): D. Ś. jest niestworzonym światłem, które stwarza, wybawia z ciemności, daje życie, oświeca człowieka (na podstawie 1J 1,5). Bóg jest światłością a Duch do niej prowadzi. Grzegorz Palamas: energetyczna koncepcja Trójcy - Jedna istota o trzech Energiach Boskich (nie osobach-Hipostazach). D. Ś. to Energia Miłości, Jednoczenia, Mocy Duchowej. Teologowie rosyjscy (Chomiakow, Bułgakow, Losy, Ewdokimow): rozwijali pneumatologię w ścisłym związku z chrystologią i monarchią Ojca. (Np. Bułgakow uczył, że ludzką quasi-wcieloną hipostazą Ducha Św. jest Matka Boża „nosicielka Ducha” dająca ziemską genezę Jezusowi). Przebóstwienie człowieka zaczyna się od Duch Święty, który bliższy jest nam niż my sami. Duch Święty. Postrzegany jako zasada wszelkiego działania Bożego w człowieku. W teologii Wschodu Można dostrzec tendencję do zamazywania rysów osobowych Ducha Świętego.			Nauka o Duchu Świętym na Wschodzie ma charakter właściwie apofatyczny (tym kim nie może być lub nie jest - nieokreślony) i prak-tyczny. Teologia rozwijała się na bazie liturgii, świąt, obrzędów, ascezy, życia monastycznego i modlitwy. Najpierw przyczynili się do tego mnisi syryjscy, kapadoccy oraz Ojcowie Wschodni i cały szereg mnichów rosyjskich (szczególnie Rusi Kijowskiej). Na Wszodzie Duch Święty określany był jako hipostaza (persona), jako ktoś odrębny od Ojca i Syna. Duch był źródłem życia Bożego, łask. Był mocą Bożą. W niektórych źródłach Duch Święty był separowany od Osoby i określany jako Moc, Łaska. Teologowie wczesnosyryjscy np. Efrem, mówili, że Ducha Świętego nie można określić. Charakterystyczne jest to, że Duch Święty był rodzaju żeńskiego. Określany był jako Matka, Gołębica, Łaska, Miłość. W późniejszych pismach syryjskich określany był jako Matka ascezy i mnichów. Orygenes jako pierwszy usystematyzował naukę o hipostazie Ducha Świętego. Syn odgrywa rolę pośrednika. Różnica między synostwem a tchnieniem. Syn i Duch Święty są nicestwo-rzeni. Tak jest w Trójcy immanentnej i historio-zbawczej. Ojciec jest stwórcą wszystkiego, Logos daje mądrość i zrozumienie, a Duch Święty uświęca. Symeon nowy teolog z Konstantynopola rozwi-nął teologię na motywie światła (rozumianego chrystologicznie). Duch Święty jest niestworzo-nym Światłem, które stwarza, wybawia z ciem-ności, daje życie, uwzniośla człowieka. Podsta-wę biblijną dla tej teologii zaczerpnął z 1J 1,5: Bóg jest światłością. Odniósł to szczególnie do Ducha Świętego, który jest kluczem do bramy Królestwa ora drogą do niego. Duch Święty rozświetla życie chrześcijanina przez praktykę życia (asceza). Grzegorz Palmas (+ poł. XIV) był pneumato-logiem energetycznym. Trójca Święta to jedna Istota o trzech energiach Boskich (brak charakteru osobowego - hipostazy). Duch Święty jest energią jednoczenia, miłości, mocy duchowej. Człowiek osiąga zbawienie przez zanurzenie się w tej energii. Teologowie rosyjscy: Homiakow, Bułha-kow, Loski, Ewdokimow rozwinęli pneumatologię w ścisłym związku z Trójcą Świętą i monarchią Ojca. Bułhakow określił Matkę Bożą jako ludzką quasi-hipostazą wcielonego Ducha. Nazwał ją pneumatoforą - nosicielką Ducha. Duch Święty jest czynną zasadą wszelkiego działania Bożego. Zauważmy zacieranie granicy między osobo-wością Ducha a Jego funkcją przez co określany jest jako Moc, Miłość Boża. Piotr B.
8. PNEUMATOLOGIA NA ZACHODZIE
Przedstawiciele: Hilary z Poitiers, Ambroży, Hieronim. Zapoczątkował Tertulian: Trynitarna reguła wiary - równość Osób w Trójcy zgodnie z formułą chrzcielną. Przeciw modalizmowi. Nadał zaimki osobowe każdej z osób: Ojciec - Ja, Syn - Ty, Duch - On. Ojciec to pierwsza osoba, Syn-druga, Duch-trzecia. Ojciec i Syn mówią wobec siebie w Duchu i przez Ducha, Św. Augustyn: Ukazuje jedność istoty i różnorodność osób. Biblijny fundament to Rz 5,5 - Duch św. wychodzi do człowieka. Pyta o historiozbawczą funkcję Ducha Świętego. w Trójcy immanentnej. Drugim problemem jest różnica między posłaniem i pochodzeniem D. Ś. od posłania i pochodzenia Syna - opiera się na P. Św. i racjach rozumowych. Ukazuje równość osób Trójcy, odrzuca podporządkowanie osób. Trzej są nierozdzielni w działaniu i bycie. Problem różnicy 3 osób przy jedności istoty rozwiązuje przy pomocy pojęcia relacja. Relacje tworzą osoby. Osoby Boże `tworzone są' przez relacje. Duch określany jako Dar wzajemny Ojca i Syna, komunia między nimi, więź miłości. Wprowadza Triadę: Amans - Kochający, Amatus - Kochany, Amor - Miłość. W dalszej części określa Boskie Osoby przez: Mens - Ojciec - Memoria, Intelectus - Syn - Inteligentia, Amor - Duch Św. - VOLUNTAS. Dwa kierunki po Augustynie: 1. - PSYCHOLOGICZNY (PERSONALNY) - Duch Św. rozważany w odniesieniu do Woli. 2 - Społeczny - DŚ stanowi więź miłości wzajemnej między Ojcem a Synem. Tomasz z Akwinu D Św. to Osobowa Miłość Boża na bazie woli po linii psychologicznej. Ryszard ze św. Wiktora D Św. to Miłość międzyosobowa między Ojcem i Synem jako „współumiłowany”. Bonawentura po linii psychologicznej D Św. to Dar Wzajemny między Ojcem a Synem ad intra; dar dla człowieka. Średniowiecze D Św. ad extra łączono z łaską, Miłością, Świętością, Wolnością (Lombard, Dunst Szkot, Kocham). Luter D Św. jest Mocą Chrystusa i Zbawiciela; jest to soter pro me. Reformatorzy protestanccy głosili pneumatologią Augustyna. Czasy nowożytne ograniczenie do „jedności działania Trójcy ad extra” bez pełnej pneumatologii; broniona jest jedność Trójcy, anulowano patrystyczną Trójcę historiozbawczą (Orygenes, Ireneusz) a nawet w pewnym sensie Trójcę w ogóle, rozważając jedynie relacje: Bóg - Jezus z Nazaretu.	Cechą charakterystyczną na Zachodzie jest to, że podkreślany jest rys indywidualny, osobowościowy Ducha Świętego. Tertulian zainaugurował pneumatologię o wyższych rysach personalnych. Opowiadał się za trynitarną regułą wiary - równością Osób Trójcy. Występował przeciwko modalizmo-wi i monoperosonalizmowi Boga. Osiągnięciem jest ekspilacja językowa w odniesieniu do Trójcy. wprowadził zaimki osobowe: Ja do Ojca, Ty do Syna i On do Ducha Świętego. Ojciec i Syn prowadzą dialog w Duchu Świętym i przez Ducha Świętego. Duch Święty mówi niejako o Ojcu i Synu. Obok Hilarego, Ambrożego, Hieronima największą naukę o Duchu Świętym przedstawił Augustyn w dziele De Trynitate (O Trójcy Świętej). Punktem wyjścia w jego pneumatologii jest relacja między Ojcem, Synem i Duchem Świętym. Kładł nacisk na jedność Boga. Duch Świętego określił następująco: 1) dar Ojca i Syna; 2) komunia między Ojcem i Synem; 3) wzajemna miłość - więź miłości. Pod wpływem Augustyna na Zachodzie ukształtowały się dwa kierunki pneumatologii: 1) psychologiczny - w odniesieniu do woli, działania, dążenia. O ile Syn rodzony jest na bazie intelektu o tyle Duch Święty pochodzi na bazie woli (św. Tomasz). 2) społeczny - Duch jest więzią miłości pomiędzy Ojcem i Synem. Ryszard od św. Wiktora nazwał Ducha Świętego Condilectus - współumiłowany. Inne określenie to dar wzajemny między Ojcem i Synem. W średniowieczu Ducha Świętego łączono z łaską, udzielaniem się Boga ludziom. Joachim z Poire podzielił dzieje ludzi na okresy coraz doskonalszych epok. Określał obecne czasy jako epokę pneumatologiczną, inaczej eschatologiczną. Wcześniej istniały dwa okresy stworzenia (epoka Ojca) oraz odkupienia (epoka Chrystusa). W XVI w. reformatorzy głosili pneumatologię wypraco-waną przez Augustyna. Luter łączył pneumatologię z chrystologią w tym sensie, że Duch był określany jako moc Chrystusa. W okresie nowożytnym teologia na Zachodzie ogranicza się raczej do podkreślania jedności działania na zewnątrz Trójcy Świętej (una Dei ad extra). Powoli dochodziło do zaniku pneumatologii zarówno w teologii jak i w życiu Kościoła Sytuacja zaczyna się zmieniać w XIX w. Joachim Adam Mülle opracował eklezjologię powiązaną z pneumatologią. Zaczął wiązać Ducha Świętego z życiem Kościoła. W XX w., a szczególnie po Soborze Watykańskim II rozpoczął się rozwój pneumatologii pod wpływem ruchów charyzmatycznych, wiązania Ducha z życiem Kościoła. Leon XIII w Divinum illud munus nazwał Ducha Świętego duszą Kościoła. Jest obecny w duszy człowieka sprawiedli wego. O Duchu Świętym pisze również papież Pius XII w Divino afflante Spiritu. Wielki impuls dał Sobór Watykański II zwłaszcza w dokumencie Lumen gentium, który przedstawił czas Kościoła jako czas Ducha Świętego. Papież Paweł VI w swoich katechezach Ewangeli tradendi mówi o nowej ewangelizacji w Duchu Świętym. Jan Paweł II w encyklice Dominum et vivificantem stara się łączyć doświadczenie Wschodu i Zachodu dotyczące pneumatologii. Pisze również o obecności Ducha Świętego w świecie, w historii ludzkości. Obecnie w pewnym sensie powraca pierwotne napięcie między chrześcijaństwem charyzmatycy-nym a instytucjonalnym (pneumatologicznym a chrystolo-gicznym). Piotr B.
9. PROBLEM FILIOQUE
Problem filioque sięga czasów Augustyna., który pojmował D. Ś. jako Komunię, Miłość, Dar Ojca i Syna. Jest więzią Ojca i Syna, stąd pochodzenie od Ojca i Syna. Od Ojca pochodzi zasadniczo - principialter, a od Syna jako komunio (wspólnie - łączył Syna z Ojcem, zawsze razem). W P.Ś. jest mowa o pochodzeniu D.Ś. od Ojca ale też jest mowa o związku między Synem a D.Ś. Problem pochodzenia był ujmowany w symbolach wiary: Epifaniusza (348): D.Ś. poch. od Ojca a udzielany przez Syna; Atanazjańskim (450): D.Ś. pochodzi od Ojca i Syna; Toledańskim (VII w): D.Ś. poch. Od Ojca i Syna; Nicejskim II (787): D.Ś. poch. Od Ojca przez Syna; SŁOWO FILIOQUE (i Syna) dodano na zachodzie do symbolu Nicejsko-konstantynopolitańskiego (381) i weszło do lit. Hiszpańskiej, jerozolimskiej i galijskiej. W 1014 r. papież Benedykt VIII włącza je do liturgii rzymskiej. Naukę o filioque potwierdzają sobory: Lateranejski IV (1215), Lioński II (1274). W 1439 r. Sobór Florencki w dekrecie do Greków uznał prawowierną formę - a Patre per Filium (od Ojca przez Syna). spór o filioque między wsch a zach wybuchł nie na tle rozumienia Trójcy Św. lecz na tle politycznym, chodziło o walki Konstantynopola przeciwko Rymowi o jurysdykcję nad Bułgarią. Patryjarcha Focjusz w sporze z patryjarchą Ignacym potępił tzw. Fałszywe Doktryny misjonarzy łacińskich w Bułgarii, których sprowadził kniaź Borys I Michał, nie chcąc zależności od Konstantynopola. Synod pod władzą Focjusza (877 r.) potępił owe innowacje (filioque), a sam socjusz uznał te sformułowania za bezbożne i bluźniercze. Następny synod (879-880) w Konstantynopolu przyjął credo bez filioque. Focjusz uznał, że D.Ś. poch. tylko od Ojca a Padle solo. Grecki pogląd, że D.Ś. poch. „Przez Syna”, i łaciński „i Syna” nie są ze sobą sprzeczne. Ojciec jest dla D.Ś. początkiem bez początku a poch. od Syna jest TOWARZYSZĄCE (comuniter). Wg teologii zachodniej Ojciec i Syn stanowią jedną zasadę pochodzenia. Wschód zaś kładzie akcent na monarchię Ojca. Zachód natomiast przez filioque zabezpiecza współistotność w filioque, twierdząc, że gdyby poch. tylko od Ojca to niczym nie różniłby się od Syna, byłby drugim Synem. Wschód nie słusznie zarzuca zachodowi, że poch. D.Ś. od Ojca i Syna zakłada dwa źródła.	Począwszy od Augustyna Kościół pojmował Ducha jako dar, miłość, łaskę. Dlatego powszechnie przyjęło się, że Duch Święty pochodzi od Ojca i Syna. Bardziej podkreślano pochodzenie od Ojca. Wprawdzie w Piśmie św. bezpośrednio napisane jest, że Duch Święty pochodzi od Ojca, jednak pośrednio w mowie arcykapłańskiej przed wieczerzą mamy odwołanie do Ojca i Syna. Symbol Epifaniusza mówi, że Duch Święty pochodzi od Ojca przez Syna. Symbol macedoński (?) mówi, że Duch Święty pochodzi od Ojca i Syna. Symbol z Toledo z 675 roku oraz inne powstałe po nim mówią, że Duch Święty pochodzi od Ojca przez Syna. Takie sformułowanie użył również ostatni sobór powszechny (obowiązujący na Wschodzie i Zachodzie) Nicejski II z roku 787. Filioque (i Syna) zostało dodane do Credo nicejskokonstantynopolitańskiego najpierw w Neapolu i Galii. Później wprowadził to słowo Kościół Rzymski w całym Kościele Zachodnim. Na początku powstania tego Credo wyznanie w tym miejscu brzmiało, że Duch Święty od Ojca pochodzi. Termin filioque został wprowadzony w wyni-ku powstania arianizmu i macedonianizmu, aby przeciwstawić się błędnym naukom. Spór filioque nie dotyczył sporu o Trójce Świętą, ale miał tło polityczne. Chodziło o jurysdykcję nad obszarem dzisiejszej Bułgarii oraz spór o władzę (zwierzchnictwo). Misjonarze Zachodni nawracający Bułgarię głosili Filioque i patriacha Konstantynopola oburzył się. Synod zwołany w IX w. przez Focjusza potępił filioque zwłaszcza, że zostało ono wprowadzone do Credo. Następny synod w Konstantynopolu przyjął Credo, ale bez filioque. Rozdarcie między Rzymem a Bizancjum rozpoczęło się w momencie kiedy patriarcha wschodni przyjął Bizancjum za nowy Rzym. W Konstantynopolu utworzono nową stolicę dla Kościoła Wschodniego. Według teologów wschodnich obie formuły w Credo i oraz przez są poprawne i równoważne. Według Wschodu jest różnica między tymi terminami. Wschód kładł nacisk na monarchię Ojca. On jest początkiem i zasadą wszystkiego. Ojciec gwarantuje Boskość i współistotność pozostałych Osób. Gdyby Duch pochodził tylko od Ojca wg teologów zachodnich niczym by się nie różnił od Syna. Byłby drugim Synem. Dlatego nie można pochodzenia Ducha separować od Syna. W dialogu ekumenicznym, niektóre wspólnoty i Kościoły Zachodnie próbują usunąć termin filioque. Niektórzy prawosławni teologowie dopuszczają termin filoque jako przeddogmatyczny telogoumen. Komisja wiary podaje kilka formuł zastępczych: 1) Duch Święty pochodzi od Ojca, Syna; 2) Duch Święty pochodzi od Ojca przez Syna; 3) Duch Święty pochodzi od Ojca i przyjęty przez Syna; 4) Duch Święty pochodzi od Ojca i spoczywa na Synu; 5) Duch Święty pochodzi od Ojca i jaśnieje w Synu. Piotr B.
(10). Boskość Ducha Świętego teza dodatkowa
Objawił ją Jezus Chrystus. Nie wynika ze spekulacji teologicznych, ale ma swoje źródło w Biblii. 1. Związek między Duchem a Jezusem Duch Święty jak o Trzecia Osoba Boska jest objawicielem Boskości Jezusa Chrystusa. W takim razie sam musi być Bogiem. Jawi się On jako Duch Chrystusa. Objawia również mesjaństwo Jezusa i to, że jest Bożym Synem. Duch Święty zapośrednicza jedność poznania Ojca i Syna. Duch Święty jest objawicielem i gwarantem mesjaństwa Jezusa. Duch wzbudza wiarę w mesjańskość i Boskość Jezusa. Jezus działa mocą Ducha Świętego, np. wyrzuca złe duchy. Duch Święty interpretuje soteriologicznie krzyż i zbawcze dzieło Jezusa. Wiara w Jezusa i całe Jego dzieło może dokonać się tylko w Duchu Świętym. 2. Duch Święty a Kościół Kościół stał się niejako kontynuatorem Jezusa po Jego odejściu. Jezus działa w Kościele przez swojego Ducha. Duch Święty odnosi wydarzenie mesjańskie do całej historii świata. Duch Święty dany przez Chrystusa staje się duszą Kościoła. Duch Święty ożywia, uświęca Kościół. Działa w swoim Kościele. Przybliża prawdę Jezusa Chrystusa. To działanie wyraża się jako Boskie. 3. Duch Święty jako inny Paraklet wg Jana Opisany jest On w rozdziale 14 jako Duch Prawdy i jako jedność Ojca i Syna. Czynności przypisywane Duchowi świadczą o Jego osobowości. Duch Święty jest wyodrębniony, jest kimś innym niż Ojciec i Syn. Określenie Paracletos czyli Paraklet po łac. oznacza Advocatus inaczej Orędownik przed trybunałem Bożym, Rzecznik. Duch Święty chociaż jest inny od Jezusa jest z Nim ściśle związany, bowiem jest współautorem dzieła zbawienia i jego kontynuatorem. Sw. Paweł mówi o jednym Pneuma, jednym Kyrios i podsumowuje, że jest jeden Bóg sprawca wszystkiego we wszystkim. Różne typy myślenia na temat Ducha Świętego Cztery główne typy myślenia pneumatologicznego: Rewelacjonistyczno-biblijne - Duch Święty rozumiany jest jako Duch działający w człowieku i objawiającym mu Boga i Jego słowo. Witalistyczne - związane jest z misterium życia zarówno doczesnego jak i wiecznego. Liberalistyczne i psychologizujący - związane z wolnością, spontanicznością, nieoznaczonością, wyzwoleniem. Egzystencjalno-historyczne - Duch Święty w historii, w losach człowieka i w dziejach zbawienia. Miejsce Ducha Świętego w Trójcy. Mówi się, że Duch Święty jest trzecią Osobą. Nie oznacza to, że nie jest drugą Osobą. Nie ma gradacji wśród Osób Boskich. Oznacza to tylko pochodzenie i tak się powszechnie przyjęło określać Ducha Świętego. Można określić Duch jako drugą Osobę szczególnie mówiąc o posłaniu Ducha w czasie Wcielenia Syna Bożego. Duch Święty może być również określany jako jeden z dwóch. Ojciec Daje się poznać przez dwie Osoby Jezusa i Ducha. Ojcowie Kościoła określali Syna i Ducha jako ręce Ojca, którymi działa i się objawia. Można również dać pierwszeństwo Duchowi w znaczeniu działania w świecie, zwłaszcza teraz w Kościele. Może On być określany jako pomiędzy Osobami Ojca i Syna. Balthasar określa Ducha jako Osobę w Osobach - określenie perychorezy między Osobami (wzajemne przenikanie).

4

---