SYSTEM POLITYCZNY SZWECJI

GENEZA

Szwecja jest z pewnością jednym z najstarszych państw narodowych w Europie, a i system polityczny należy do tych posiadających najbogatsze tradycje. Za pierwszy szwedzki statut konstytucyjny wielu historyków uznaje proklamację na polach Mora koło Uppsali z 1319 roku, zawierającą gwarancję swobód kościelnych i szlacheckich oraz zobowiązanie króla do nienakładania "nieuczciwych obciążeń" na lud. Sporna jest data powstania szwedzkiego parlamentu, Riksdagu. Choć sama nazwa Riksdag pochodzi z XVI wieku, dla wielu pierwszym ogólnonarodowym parlamentem jest zgromadzenie z Arboga z 1435 roku.

Tym niemniej, pierwsza nowożytna konstytucja została uchwalona dopiero w czerwcu 1809 roku, po tym jak od władzy odsunięty został król Gustaw VI Adolf. Opierała się ona na monteskiańskiej zasadzie podziału i równowagi władz; przetrwała aż do końca 1974 roku, jednak liczne poprawki wnoszone do niej w różnych czasach nadały jej żartobliwe miano "szwedzkiej historii w formie paragrafów". Zgodnie z jej zapisami król dzierżył całość władzy wykonawczej, zaś władzą ustawodawczą dzielił się z Riksdagiem. Jednak to Riksdag decydował o wysokości podatków, zaś ministrowie byli poddani jego kontroli. Ważną postacią stał się ombudsman parlamentarny, nadzorujący przestrzeganie praw.

Pomimo licznych prób aż do 1866 roku nie udało się zreformować przestarzałej struktury Riksdagu. Wtedy to zniesiono jego podział na cztery stany, wprowadzając bikameralny parlament. Reprezentacja stanu ustąpiła miejsce reprezentacji jednostek. Niemniej, dostęp do parlamentu był wciąż bardzo ograniczony - niemal 90 proc. ludności nie miało prawa głosu. W 2. połowie XIX wieku powstały nowoczesne masowe partie polityczne. Szczególnie reprezentanci dwóch z nich, socjaldemokraci i liberałowie, postawili sobie za główny cel walkę o powszechne prawo wyborcze. Ich starania doprowadziły najpierw do połowicznego sukcesu reformy z 1907 roku (prawo wyborcze dla mężczyzn od 24 lat), a następnie do ostatecznego wprowadzenia prawa wyborczego także dla kobiet w 1921 roku.

W 1917 ostatecznie zaakceptowano, że to siła partii w Riksdagu będzie decydować o kompozycji przyszłych rządów. Odtąd więc datuje się de facto początek nowoczesnego szwedzkiego parlamentaryzmu.

W 1966 roku partie zawarły kompromis, na podstawie którego zapowiedziano zniesienie izby wyższej parlamentu (ostatecznie od 1 I 1971 Riksdag ma tylko jedną izbę), a także zmieniono system wyborczy: dotychczas obowiązujący był korzystny dla dużych partii; ten uzgodniony wówczas miał z kolei zapewniać bardziej proporcjonalną reprezentację, przy wprowadzeniu 4-procentowego progu wyborczego. Ustalono, że wszystkie wybory będą odbywać się tego samego dnia, tak do Riksdagu, jak i do hrabstw i rad municypalnych, a ich kadencja będzie trwać 3 lata. Pierwszy raz zastosowano nowy system wyborczy w 1970 roku.

W 1974 roku przyjęto nowy Instrument o Rządzie (wszedł w życie 1 I 1975 roku). Jednym z jego najbardziej kontrowersyjnych ustaleń było utrzymanie monarchii przy jednoczesnym pozbawieniu monarchy wszystkich mocy decyzyjnych. Głównym celem nowej konstytucji była jednak nie zmiana, a raczej kodyfikacja już obowiązujących praktyk, które zdążyły rozwinąć się w okresie obowiązywania poprzedniej konstytucji. Nowością było umieszczenie osobnego rozdziału poświęconego prawom człowieka, który później jeszcze rozbudowano.

W 1993 roku, po długim okresie debat konstytucyjnych, przywrócono 4-letni czas kadencji Riksdagu i władz lokalnych, utrzymując zasadę łączonych wyborów.

Kryzys gospodarczy lat 90, skierował dyskusje raczej na tematy ekonomiczne, zaś ogłoszenie w 1990 roku przez premiera I. Carlssona chęci członkostwa Szwecji w Unii Europejskiej - także na tematy europejskie, zwiastując powrót Szwecji - po niemal 200-letnim okresie przerwy - do głównego nurtu polityki europejskiej. Z dniem 1 I 1995 roku Szwecja stała się ostatecznie członkiem UE.

Gdy spogląda się z perspektywy czasu na rozwój szwedzkiego systemu politycznego, jasnym staje się, że wiele z jego cech ma swe korzenie w czasach dość odległych. Jeśli chcieć je przedstawić w sposób zwięzły, możliwe jest wyodrębnienie pięciu szczególnych okoliczności, które pomogły uformować obecny szwedzki system polityczny.

Po pierwsze, z czasów średniowiecza odziedziczono tradycje samorządu lokalnego, które mimo zapędów centralizacyjnych wielu szwedzkich rządów są wyraźnie obecne po dziś dzień.
Z okresu XVII-wiecznej potęgi Szwecji wywodzi się dobrze zorganizowany aparat administracji państwowej. Eksperymenty Riksdagu XVIII wieku (zwanego w Szwecji "wiekiem wolności") z systemem parlamentarnym nie przeżyły poza ten okres; tym niemniej, pewna ciągła linia łączy zasady swobody publikacji wprowadzone przez Akt o Wolności Prasy z 1766 roku z podstawami nowoczesnego systemu wolności informacji. Wiek XIX był świadkiem zamierania starych ośrodków władzy i powstawania nowych. Powstałe w tym czasie ruchy społeczne stały się później kluczowym elementem XX-wiecznego społeczeństwa. Z kolei zainicjowana wraz z procesem modernizacji kultura inżynierii społecznej ukształtowała koncepcje organizacji społeczeństwa.

Z jednej więc strony samorząd lokalny, wolność obiegu informacji i ruchy społeczne, z drugiej - administracja państwowa i inżynieria społeczna reprezentują na szwedzkim gruncie powracający w teorii politycznej konflikt pomiędzy wolnością i ładem. W Szwecji udało się jednak w dużym stopniu pogodzić elementy demokratyczne i egalitarne z silnym, scentralizowanym państwem.

KONSTYTUCJA

W Szwecji są obecnie cztery dokumenty mające statut konstytucyjny.
- Akt o Sukcesji Tronu- 1979 r.
- Akt o Formie Rządu- 1974 r.
- Ustawa o wolności pracy- 1948 r.
- Podstawowe Prawo Swobody Wyrazu- 1991 r.

Specjalny status ma też Akt o Riksdagu z 1974 roku, aczkolwiek nie jest on zaliczany do "praw podstawowych".

Zmiany dokonywane w grundlagar, jak również w Akcie o Riksdagu, wymagają do wejścia w życie co do zasady nie tylko decyzji Riksdagu jednej kadencji, ale też odczekania do kolejnych wyborów i potwierdzenia tego przez nowy skład parlamentu.

Podstawową zasadą ustrojową jest zasada suwerenności narodu. Zasada ta jest realizowana przez wybory przedstawicielu do Riksdagu i do lokalnych organów municypalnych.
System: parlamentarno- gabinetowy.

PRAWA I WOLNOŚCI
- wolność wypowiedzi,
- wolność zrzeszania się,
- wolność manifestowania,
- przemieszczania się,
- prawo do sądu,
- zakaz ekstradycji poza granice Szwecji jej obywateli,
- ochrona przed podsłuchem,
- ochrona przed cenzurą. Itp.

GŁOWA PAŃSTWA

Szwecja jest parlamentarną monarchią dziedziczną.

Zgodnie z Aktem o Formie Rządów głową państwa w Szwecji jest król lub królowa, zasiadający/a na szwedzkim tronie, zgodnie z kolejnością następstwa tronu regulowaną przez Akt o Sukcesji z 1810 roku. Akt o Formie Rządów pozostawił głowie państwa de facto jedynie ceremonialne funkcje, stąd też nie poświęca mu zbyt dużo miejsca.

Głową państwa może być:
- obywatel szwedzki,
- który ukończył 25 lat,
- prawo sukcesji przysługuje dzieciom płci męskiej i żeńskiej według starszeństwa

Zawarcie związku małżeńskiego przez księcia lub księżniczkę jest uzależnione od zgody rządu, uzyskanej na wniosek króla lub królowej, pod rygorem utraty praw do tronu przez siebie i swoich następców. Następca tronu nie może opuszczać kraju bez wiedzy i zgody króla lub królowej.

W przypadku wygaśnięcia rodu królewskiego lub zgonu albo abdykacji króla, przed uzyskaniem przez następcę tronu wymaganego wieku, Riksdag wyznacza regenta, któremu czasowo są powierzone obowiązki głowy państwa.
Jeśli głowa państwa przez okres 6 miesięcy nie może wykonywać swoich obowiązków, rząd powinien zawiadomić o tym fakcie Rikstag, który decyduje czy można uznać, iż król abdykował.

Formalnie:
- monarcha stoi na czele państwa i jest obok rządu, organem władzy wykonawczej.
Obecnie monarcha pełni funkcje reprezentacyjne i symbolizuje ciągłość państwa.

Król:

• Przewodniczy obradom Komitetu Spraw Zagranicznych, w skład którego poza głową państwa, wchodzi 9 posłów z różnych opcji politycznych, a także przewodniczącego Riksdagu. Komitet jest organem o charakterze doradczym.

• Reprezentuje Szwecję w stosunkach międzynarodowych,

• Jest zwierzchnikiem w państwowym kościele ewangelicko- luterańskim.

• Otwiera posiedzenia Riksdagu,

• Wręcza Nagrody Nobla w Sztokholmie.

Król nie ponosi odpowiedzialności prawnej ani politycznej. Akty króla wymagają kontrasygnaty właściwego ministra.

Monarcha cieszy się specjalną pozycją prawną: nie może być ścigany za wykroczenia, zaś te dokonane przeciw niemu są szczególnie surowo karane.

Od 1973 roku w Szwecji panuje Karol XVI Gustaw z dynastii Bernadotte, wywodzącej się od napoleońskiego marszałka, który został wybrany przez Riksdag w 1810 roku na dziedzica szwedzkiego tronu i rządził w latach 1818-44 jako Karol XIV Jan.

Żoną Karola XVI jest królowa Sylwia, trzy lata od niego starsza, pochodząca z rodziny niemiecko-brazylijskiej, z wykształcenia tłumaczka (posługuje się biegle sześcioma językami i językiem migowym).

Akt o Sukcesji precyzuje, że król musi "wyznawać czystą wiarę ewangelicką, taką jaka została przyjęta i wyjaśniona w niezmienionej Konfesji Augsburgskiej i w Rezolucji z Uppsali z roku 1593". Każdy członek rodziny królewskiej wyznający inną wiarę jest automatycznie pozbawiony prawa sukcesji. Dzieci monarchy muszą być wychowywane w Szwecji i nie mogą zmienić stanu cywilnego bez zgody rządu.

PARLAMENT (RIKSDAG)

Wraz z wyborami 1970 roku częściowa reforma konstytucyjna wzmocniła proporcjonalność systemu wyborczego. W tym samym czasie zniesiono wyższą (pierwszą) izbę parlamentu, co weszło w życie 1 styczna 1971 roku.

Władza ustawodawcza- jednoizbowy parlament- Riksdag- jest przedstawicielem Narodu.

- wybory do Riksdagu

Wybory są wolne, tajne i bezpośrednie.
Czynne i bierne prawo wyborcze mają obywatele Szwecji, którzy najpóźniej w dniu wyborów ukończyli 18 lat.
Wybory do Riksdagu odbywają się co 4 lata, we wrześniu.
W Riksdagu zasiada 349 posłów.
Królestwo dzielona jest na okręgi wyborcze: 29 wieloosobowych okręgów wyborczych wybiera od 2 do 35 reprezentantów.
Łączna liczba 310 miejsc rozdzielana jest pomiędzy okręgi wyborcze w oparciu o wielkość (ludność) okręgu, na podstawie zmodyfikowanego systemu Sainte-Laguë (pierwszym dzielnikiem jest 1,4). Tylko z jednym wyjątkiem, jedynie te partie, które w skali kraju uzyskają 4 proc. Głosów, otrzymują mandaty. Wspomniany wyjątek dotyczy sytuacji, w której partia osiągnie poparcie 12 proc. w danym okręgu wyborczym - wówczas uczestniczy ona w podziale miejsc w Riksdagu przypisanych danemu okręgowi, nawet nie osiągnąwszy ogólnokrajowego progu 4 proc. Dość jednak wysoki 12-procentowy próg sprawił, że żadna partia nie dostała się do Riksdagu tylko w oparciu o tą zasadę. Bardzo bliskie spełnienia tego warunku było w ostatnich wyborach regionalne ugrupowane Norrbottenspartiet, jednak 9,1 proc. uzyskane w położonym najdalej na północ okręgu Norrbotten nie wystarczyło do przekroczenia progu. Dla partii, które uzyskają 4 proc. głosów w skali kraju przewidziany jest udział w rozdziale dodatkowych 39 mandatów, tak by zapewniona została możliwie najlepsza proporcjonalność pomiędzy liczbą głosów a liczbą uzyskanych mandatów.

Kandydatów na deputowanych wyłaniają partie polityczne. Kandydatury zatwierdzane są na szczeblu lokalnym przez Zgromadzenia Okręgowe.

Klauzula zaporowa: w podziale mandatów z list okręgowych biorą udział te partie, które w skali kraju uzyskały co najmniej 4% ważnych głosów. Partia, która nie przekroczyła klauzuli zaporowej, a uzyskała w okręgu wyborczym co najmniej 12% ważnie oddanych głosów, bierze udział w podziale mandatów w tym okręgu.

Zastępca deputowanego- partie zgłaszając swoich kandydatów na deputowanego i jego zastępcę zobligowane są do wyraźnego wskazania o jaką funkcję ubiega się dany kandydat. Zastępca deputowanego, tzw. Varamen, podejmuje obowiązki deputowanego w przypadku wygaśnięcia mandatu. Ma to na celu, nawet w przypadku krótkotrwałej niemożności pełnienia przez deputowanego obowiązków- skuteczną ochronę przed brakiem kworum.

Przeprowadzenie wyborów zarządza głowa państwa na wniosek szefa rządu.
Gdy po 4 próbach Riksdag nie powoła premiera, przeprowadzane są wybory nadzwyczajne.
Istnieje nakaz przeprowadzenia wyborów przedterminowych obok wyborów zwykłych, wyznaczonych zgodnie z kalendarzem wyborczym.

Pierwsze posiedzenie nowo wybranego parlamentu zwołane jest 15 dnia po przeprowadzeniu wyborów.
Riksdag zbiera się corocznie na sesje, które rozpoczynają się w październiku.

Na czele Riksdagu stoi przewodniczący Riksdagu- talman, oraz jego trzej zastępcy, wybrani wg. klucza partyjnego. Przewodniczący i jego zastępcy tworzą razem z przedstawicielami reprezentowanych w parlamencie partii oraz przewodniczącymi komisji stałych tworzą Konferencję Przewodniczących, jest to ciało o charakterze doradczym i decyzyjnym.

Riksdag powołuje 16 komisji stałych, które mają charakter resortowy. Każda komisja składa się z nieparzystej liczby członków, nie mniej niż 15. Wyposażone są w duża autonomię.
Jest możliwość powołania komisji ad hoc, do rozpatrzenia konkretnej sprawy.

FUNKCJE RIGSDAGU:
- ustawodawcza
Riksdag ma prawo interpretowania postanowień ustawy zasadniczej, a także uprawnienie jej zmiany.
PALMENT TWORZY PRAWO. Prawo inicjatywy ustawodawczej należy do rządu oraz do deputowanych. Po zarejestrowaniu w Biurze Riksdagu projektów, zostają one wydrukowane i rozesłane do wszystkich członków parlamentu. Uchwalenie ustaw odbywa się w procedurze dwóch czytań. Na posiedzeniu plenarnym członkowie Riksdagu decydują czy przed rozpatrzeniem należy przesłać projekt do odpowiedniej komisji.

- kontrolna wobec rządu
Jej przejawem jest votum nieufności. Ponadto rząd zobowiązany jest do przedstawienia okresowych sprawozdań parlamentowi, który może przeprowadzić debaty nad bieżącą polityką władzy wykonawczej, a także kierować do poszczególnych członków rządu interpelacje i zapytania. Członkowie rządu muszą odpowiadać na zapytania i interpelacje w ciągu 7 dni.

- kreacyjna
Powołuje:
-> ombudsmana,
-> gubernatora Banku Szwecji,
-> przewodniczącego Riksdagu,
-> szefa kancelarii,
-> przewodniczącego komisji stałych i ad hoc.
Powołuje także Komitet Weryfikacyjny, który orzeka w zakresie prawomocności wyborów parlamentarnych.

- stosunki z rządem
Razem z nową konstytucją, wprowadzone zostały nowe zasady dotyczące formowania rządu. Jedną z najważniejszych cech instytucjonalnych szwedzkiej demokracji parlamentarnej jest jej tzw. "negatywny parlamentaryzm". O ile "pozytywny parlamentaryzm" wymaga poparcia rządu przez większość parlamentu, w "negatywnym parlamentaryzmie" wystarcza tolerowanie go przez większość, niekoniecznie zaś aktywne wspieranie. W ramach tej kategorii szwedzkie zasady są niezwykłe w dwójnasób. Po pierwsze, od 1 stycznia 1975 roku głowa państwa, monarcha, został wyłączony z procesu formowania rządu. Po drugie, nieco inaczej niż w modelu wygląda procedura głosowania w sprawie osoby premiera: przewodniczący Riksdagu (Talman) wysuwa kandydaturę, która zostaje odrzucona tylko, jeśli ponad połowa posłów (175) zagłosuje przeciw kandydaturze. Dlatego też wszyscy kandydaci proponowani przez Talmana od 1975 roku aprobowani byli już w pierwszym głosowaniu.

Obecnie (przełom 2005/2006) przewodniczącym Riksdagu jest socjaldemokrata Björn von Sydow, były minister obrony. Zważywszy na jego uprawnienia można bez przesady stwierdzić, że urząd Talmana jest poniekąd na gruncie szwedzkim "nietytularną prezydenturą".

Wotum nieufności może być głosowane w odniesieniu do konkretnego ministra, ale jeśli dotyczy premiera, to cały gabinet, w wypadku jego przegranej, musi zrezygnować. Próby stosowania tej procedury w stosunku do premiera pojawiły się dotąd 4-krotnie, po raz ostatni w 2002 roku - nigdy nie były jednak skuteczne. Głosowania takie służą raczej demonstracji niezadowolenia z polityki rządu. W wypadku, gdy wynik głosowania jest przesądzony prawdopodobna jest także rezygnacja z urzędu ministra przed głosowaniem. Tak stało się np. w 1988 roku, gdy minister sprawiedliwości zrezygnował, by uniknąć usunięcia go z urzędu.

W latach 90. ubiegłego stulecia wprowadzono dwie znaczące zmiany w funkcjonowaniu wewnętrznej struktury Riksdagu: nową procedurę budżetową oraz komitet EU-namnden.

Pierwsza z nich została wymuszona problemami finansowymi, związanymi z tym, że procedura budżetowa była źle koordynowana i podatna na nadmierne zwiększanie wydatków: parlament nie podejmował dotąd decyzji w sprawie całego budżetu, a każdą jego część dyskutowano i głosowano osobno. Wszystkie liczby dodawano i powstawał budżet. Reforma to zmieniła: Riksdag uchwala teraz cele budżetowe obowiązujące przez 3 lata. Głosowanie w sprawie rocznego budżetu odbywa się na jesieni, przed rozpoczęciem roku budżetowego. Budżet podzielony jest na 27 obszarów, zaś Riksdag decyduje o limitach wydatków w poszczególnych obszarach oraz o alokacji środków w ich obrębie.

Komitet EU-namnden powołano w związku z przystąpieniem Szwecji do Unii Europejskiej; z celem monitorowania rządu w kontekście reprezentowania przezeń kraju w Radzie Unii Europejskiej. Komitet pozwala nadzorować ministrów, nie posiada jednak praw regularnego komitetu Riksdagu, nie mogąc np. wysuwać własnych propozycji polityk czy kierować spraw na forum całego parlamentu. Jest on niemniej uważany za istotny, co wyraża się choćby w fakcie, że partie opozycyjne wysyłają na spotkania komitetu liczących się posłów.

Ciekawy jest zestaw innych mechanizmów demokratycznych zapewniających stabilność rządu. W przeciwieństwie do większości zachodnich demokracji parlamentarnych, nawet, jeśli odbywają się dodatkowe wybory, konstytucyjny termin zwykłych wyborów parlamentarnych musi zostać zachowany, tj. czas, gdy kończy się wcześniejsza kadencja parlamentu. W efekcie zmniejsza to skłonność do opowiadania się za dodatkowymi wyborami. W okresie powojennym raz tylko, w 1958 roku, odnotowano przypadek dodatkowych wyborów.

Konstytucja daje posłom do Riksdagu prawo zadawania ministrom pytań odnośnie kwestii objętych kompetencjami rządu. Jest to w wielu przypadkach użyteczne, gdyż zmusza danego ministra do poświęcenia uwagi konkretnej kwestii, udzielenia posłowi informacji, a czasem i do działania. Z poselskiego punktu widzenia korzystny jest też fakt przyciągnięcia uwagi mediów. Obecnie istnieją trzy formy takich pytań; pierwsza z nich to wprowadzone w 1991 roku cotygodniowe, transmitowane przez telewizję sesje, w których pytania zadawane są ustnie, a odpowiedzi są formułowane bezpośrednio przez ministrów. Posłowie mają też prawo formułowania pytań w formie pisemnej oraz interpelacji. O ile na te pierwsze odpowiedź może być przedstawiona tylko na piśmie, o tyle te drugie mogą wywołać debatę parlamentarną. W takiej debacie możliwa jest bezpośrednia dyskusja danego posła na forum parlamentu z ministrem, w którego obszarze odpowiedzialności znajduje się dyskutowana kwestia.

- frekwencja i równa reprezentacja

Chociaż głosowanie nie jest w Szwecji obowiązkowe, frekwencja w wyborach do Riksdagu 4-krotnie przekraczała 90 proc. (w wyborach 1973 - 82). Najwyższy wynik w historii zanotowano w 1976 roku, gdy swój głos oddało 91,8 proc uprawnionych do tego osób. W ostatnich czasach frekwencja wykazuje raczej tendencję do spadku, a notowana w ostatnich wyborach (80,1 proc) jest najniższą od czasu dodatkowych wyborów w 1958 roku, gdy wyniosła 77,4 proc.

Ciekawym zjawiskiem obserwowanym w polityce we wszystkich krajach skandynawskich w ostatnim ćwierćwieczu jest promowanie przez wszystkie ogólnokrajowe partie równej proporcji mężczyzn i kobiet na listach partyjnych. W efekcie, udział kobiet zasiadających w Riksdagu od 1985 roku zawsze przekraczał 30 proc, a od 1994 roku - 40 proc. Obecnie (przełom 2005/2006) 45 proc. mandatów poselskich sprawowanych jest przez kobiety.

RZĄD

Składa się z:
- premiera- powoływanego przez Riksdag.
- ministrów- powoływanych przez premiera. Ministrem może być obywatel Szwecji, który posiada obywatelstwo co najmniej 10 lat.

WAŻNE: przewodniczący Riksdagu (talman), a nie król jest uprawniony do desygnowania premiera.
Talman prowadzi konsultacje z przedstawicielami poszczególnych frakcji parlamentarnych co do wyboru przyszłego szefa rządu.
Rząd formuje partia lub koalicja partii, które wygrały wybory parlamentarne.

Rząd mniejszościowy- uprawnionym do jego tworzenia jest ugrupowanie, które w danej kadencji parlamentu zdobyło najwięcej mandatów. Takie gabinety mniejszościowe funkcjonują do momentu, aż w parlamencie powstanie koalicja ugrupowań, która w wymiarze arytmetycznym jest w stanie przejąć władzę.

Po zakończeniu konsultacji przewodniczący Riksdagu przedstawia kandydaturę przyszłego szefa rządu. Riksdag najpóźniej 4 dnia od przedstawienia kandydatury, przeprowadza głosowanie.
- Kandydatura jest odrzucona, jeśli więcej niż połowa deputowanych opowie się przeciwko niej.
- Gdy nastąpi 4-krotne odrzucenie propozycji, procedura tworzenia rządu ulega przerwaniu i przeprowadzone są nowe wybory do Riksdagu.
Przewodniczący stwierdza powołanie premiera.

Rząd obraduje na kolegialnych posiedzeniach, którym przewodniczy premier. W posiedzeniu powinno uczestniczyć minimum 5 ministrów. Z każdego posiedzenia sporządzany jest oficjalny protokół, w którym zapisywane są zgłoszone zdania odrębne.
Obsługę techniczną prac rządu sprawuje kancelaria rządu.

Rząd zawiera umowy międzynarodowe z innymi państwami lub organizacjami międzynarodowymi.

Wszystkie rozporządzenia, inicjatywy ustawodawcze i inne dokumenty rządowe powinny być pod rygorem nieważności, podpisane przez premiera lub z upoważnienia rządu, przez innego ministra.

Rząd za zgodą Riksdagu decyduje o użyciu sił zbrojnych. Rządowi podległe są wszystkie urzędy centralne i regionalne, Kanclerz Sprawiedliwości oraz Prokurator Królestwa.

W przypadku utraty przez Riksdag zaufania do szefa rządu, zostaje on odwołany przez talmana. Ministrowie mogą być odwoływani przez premiera.
Solidarna odpowiedzialność rządu- konieczność odwołania całego składu w przypadku odwołania premiera lub jego śmierci.

Dualizm administracji rządowej. Ministerstwa wytyczają główne kierunki polityki i opracowują projekty aktów prawnych. Bieżącym zarządzaniem zajmują się wyodrębnione urzędy centralne, które zatrudniają apolitycznych, wykwalifikowanych urzędników. Dualizm administracji nie dotyczy tylko Ministerstwa Spraw Zagranicznych, który łączy dwie funkcje: kierowania i zarządzania.

Personel ministerstw dzieli się na dwie grupy:
- osoby będące funkcjonariuszami politycznymi- m.in. Sekretarze Stanu i ich asystenci,
- urzędnicy, którzy powinni być apolityczni.

Członkowie rządu ponoszą odpowiedzialność polityczną przed Riksdagiem. Wniosek w spawie votum nieufności składa minimum 10 deputowanych. Decyzję o utracie zaufania wobec poszczególnych członków podejmuje Riksdag głosami co najmniej połowy deputowanych.

Członkowie rządu ponoszą też odpowiedzialność konstytucyjną przed Komisją Konstytucyjną Riksdagu, która kontroluje działalność rządu pod kątem praworządności i interesu państwa. Decyzję o oskarżeniu podejmuje Komisja Konstytucyjna, a sprawę rozstrzyga Sąd Najwyższy.

PARTIE POLITYCZNE

Po raz pierwszy partie polityczne wspomniane zostały w konstytucji w wyniku reformy, która weszła w życie z początkiem 1971 roku. Konstytucja z 1975 roku definiuje je jako "każde zrzeszenie lub grupę wyborców, która pojawia się w wyborach pod konkretną nazwą".

W podziale na partie lewicowe i prawicowe w tradycyjnym skandynawskim modelu 5-partyjnym, wyróżnić można następujące partie: Partię Lewicy (Vänsterpartiet, do 1990 roku pod nazwą Partia Komunistyczna), Socjaldemokratyczną Partię Robotniczą Szwecji (Sveriges socialdemokratiska arbetareparti, powszechnie zwana Socialdemokraterną), Partię Centrum (Centerpartiet, do 1957 roku występująca pod nazwą Liga Agrarna), Ludową Partię Liberalną (Folkpartiet liberalerna) oraz konserwatywną Umiarkowaną Partię Jedności (Moderata samlingspartiet, zwaną powszechnie Moderaterną). W okresie powojennym za wyjątkiem koalicji pomiędzy socjaldemokratami a Ligą Agrarną (1951-57), pierwsze dwie partie tworzyły nieformalny blok socjalistyczny, zaś pozostałe trzy - blok niesocjalistyczny.

W 1988 roku do Riksdagu dostało się 6 partii, zaś w wyniku kolejnych czterech wyborów 7 partii wysłało tam swych posłów. W latach 1988, a później od 1994 mandaty uzyskała też Partia Zielonych (Miljöpartiet de Gröna). W 1991 roku nie była ona reprezentowana, ale poparcie wyborców zyskały z kolei dwie inne nowe partie. Jedną z nich była populistyczna prawicowa Nowa Demokracja (Ny Demokrati), która uzyskawszy 24 mandaty, straciła je wszystkie w kolejnych wyborach w 1994 roku. Z kolei Partia Chrześcijańsko-Demokratyczna zdołała utrzymać reprezentację w parlamencie począwszy od 1991 roku. Po ostatnich wyborach w 2002 roku, uzyskawszy poparcie 9,15 proc. głosujących, stała się czwartą siłą w Riksdagu. Zbliżające się jednak w tym roku wybory (2006) zwiastują jednak znacznie gorszy wynik, a poparcie dla partii oscyluje na granicy 4-procentowego progu wyborczego.

Oto wyniki ostatnich wyborów z września 2002 roku, uwzględniające wyniki partii, które dostały się do parlamentu oraz Szwedzką Demokrację, która z partii pozaparlamentarnych była tego najbliższa:

[kliknij TUTAJ aby zobaczyć dane w powiększeniu]

Tradycyjna jest w Szwecji pewna stabilność preferencji partyjnych wyborców. Aczkolwiek, od początku lat 70. XX wieku schematy głosowania zaczynają się zmieniać. Mniej wyborców jest zdeklarowanymi zwolennikami jednej partii, zaś większa ich liczba decyduje o tym, na którą partię oddać swój głos w późniejszym etapie kampanii wyborczej. Jednocześnie zarysowuje się zjawisko rosnącej nieufności do politycznych instytucji, w tym partii, oraz do polityków w ogóle.

Spada również liczba członków partii. Odsetek ludności mający legitymację partyjną był w Szwecji niegdyś bardzo wysoki, w dużej mierze dlatego, że socjaldemokraci pozwalali lokalnym związkom zawodowym rejestrować swoich członków grupowo jako członków partii. Stąd jeszcze w 1990 roku partie polityczne w kraju liczącym niewiele ponad 8 milionów ludzi miały 1,48 mln członków, zaś sama tylko Socialdemokraterna - ok. 1 milion. Pod presją opozycji i członków związków zawodowych socjaldemokraci zarzucili tą praktykę. W 2002 roku łączna liczba członków partii w Szwecji wyniosła 346 000, z czego 40 proc. należało do Socialdemokraterny. Do tego spadku przyczynia się też niewątpliwie wspomniany spadek zaufania do polityków i polityki, a w związku z tym kłopoty z rekrutacją nowych członków.

Od 1966 roku partie, które dostają się do Riksdagu są finansowane z budżetu państwa. W 1972 roku rozszerzono ich zasięg do wszystkich partii, które zdobędą 2,5 proc. poparcia w skali kraju (choć w przypadku ostatnich wyborów nie robi to żadnej różnicy, gdyż te partie przekroczyły też próg 4-procentowy). W 2000 roku partie otrzymały z budżetu kraju łącznie 246 mln SEK.

Nominacja kandydatów wewnątrz partii nie jest regulowana odgórnie, decydują o tym lokalne i regionalne oddziały partyjne. Obecnie na szeroką skalę przeprowadza się niewiążące prawybory, w których członkowie danej partii głosują na wstępną listę kandydatów, co ma służyć ustaleniu listy partyjnej na późniejsze wybory.

WŁADZA SĄDOWNICZA

Szwedzkie prawo, bazując na tradycji germańskiej, rzymskiej i anglosaskiej nie jest z jednej strony skodyfikowane w takim stopniu jak np. prawo francuskie, ale też nie jest zależne od praktyki sądowej i precedensów w skali takiej, jak to ma miejsce w Wielkiej Brytanii czy USA. Stanowi więc pewien twór pośredni, nie dający się łatwo sklasyfikować do żadnej z tych grup, choć z nich czerpiący.

System sądowniczy jest trójstopniowy. Najwyżej w tej drabinie jest Sąd Najwyższy (Högsta domstolen), nieco niżej sądy apelacyjne (Hovrätter), zaś podstawową komórkę stanowią sądy pierwszej instancji zwane Tingsrätter.

Trójinstancyjne jest też sądownictwo administracyjne. Pierwszą instancję stanowią sądy administracyjne hrabstw (Länsrätter), drugą  - administracyjne sądy apelacyjne (Kammarrätter), ostateczną instancją zaś jest Najwyższy Sąd Administracyjny (Regeringsrätten).

Ważną rolę pełni tradycyjnie w Szwecji także Rzecznik Praw Obywatelskich (Ombudsman). Warto dodać, że Szwecja jest pierwszym krajem, który wprowadził ten urząd.    

Bibliografia:

- T. Bergman: Democratic Reforms and Partisan Decline in an Emerging Speration-of-Powers System, Umea 2004;
- S. Hadenius: Swedish Politics During the 20th Century, Stockholm 1999;
- O. Petersson: Democracythe Swedish Way, Stockholm 1999;
- O. Petersson: Swedish Government and Politics, Stockholm 1994.

Źródła internetowe:

- http://www.sweden.gov.se/
- http://www.riksdagen.se/
- http://www.royalcourt.se/index.html
- www.wikipedia.com
- www.sap.se
- www.moderat.se
- www.folkpartiet.se
- www.kristdemokraterna.se
- www.vansterpartiet.se
- www.centerpartiet.se
- www.mp.se

8

---