System polityczny - składa się z 3 elementów:

1. instytucje władzy państwowej (głowa państwa, rząd, parlament)

2. podmioty polityczne, które wpływają (partie polityczne, system partyjny)

3. normy prawne wyznaczające podstawy funkcjonowania państwa (konstytucja, ustawy o partiach, ustawy o prawie wyborczym…)

Ujęcia:

1. instytucjonalne - najważniejsze są instytucje władzy

2. funkcjonalne - najważniejszy jest wpływ partii

3. normatywne - koncentruje się na normach, takie zdanie mają konstytucjonaliści

 

Formy państwa - sposób sprawowania władzy w państwie

1. Forma rządów - budowa organów władzy państwowej:

Podział archaiczny i mało znaczący:

1. monarchie

2. republiki

4 typy państw demokratycznych:

1. system parlamentarno-gabinetowy:

- elastyczny podział władzy

- władza wykonawcza i ustawodawcza wpływają na siebie

- odpowiedzialność rządu przed parlamentem

- głowa państwa może rozwiązać parlament

- np. Polska

2. system prezydencki:

- ścisły podział władzy, separacja władzy

- jednoosobowa władza wykonawcza

- np. USA

3. system pólprezydencki (parlamentarno-prezydencki):

- przewaga władzy wykonawczej nad ustawodawczą (wzmocnienie prezydenta i rządu kosztem parlamentu)

- synteza wcześniejszych systemów

- np. Francja

4. system rządów zgromadzenia:

- nie ma podziału władzy, władzą jest parlament

- np. Szwajcaria, państwa komunistyczne (teoretycznie)

2. Środki i metody realizowania władzy - reżym polityczny

4 filary państwa demokratycznego: reżim

1. suwerenność narodu

2. przedstawicielstwo polityczne (naród musi się jednak podporządkować przedstawicielstwu) (referendum), kadencyjność, wybory

3. zasada podziału władzy (monteskiuszowski trójpodział): ustawodawcza, wykonawcza (egzekutywa) jest dwugłowa (głowa państwa i rząd) i sądownicza oddziaływuje w trybie hamującym

4. zasada państwa prawnego - w państwie obowiązuje prawo i wszyscy są z nim związani, najważniejsza jest konstytucja

Państwo niedemokratyczne wyłącza od udziału władzy obywateli i władza jest                                     narzucona:

1. państwo autorytarne - interesuje się tylko polityką, nie ingeruje w sfery pozapolityczne

2. państwo totalitarne - kontroluje politykę i wszystkie zachowania społeczne

3. Budowa terytorialno-administracyjna państwa:

1. unitarne - jednolite, jest tylko jedna władza państwa

2. federacyjne - p. złożone, złożoność władzy państwowej

 

1. Monarchia:

1. funkcję głowy państwa sprawuje z reguły dożywotnio i przeważnie w drodze dziedziczenia organ jednoosobowy

2. nosi tytuł króla, księcia, cesarza, sułtana

3. wyjątkiem są monarchie elekcyjne - monarcha wybierany na odpowiednią kadencję z grona uprawnionych osób, np. Malezja (król wybierany na 5 lat przez organ Konferencję Władców, każdy stan ma sułtanów, obowiązuje zasada rotacji), Watykan (papież wybierany przez kardynałów poniżej 80 lat na konklawe

4. monarchia absolutna - monarcha głową i władzą, może tworzyć prawo

5. monarchia konstytucyjna - pozycja monarchy określona przez konstytucję

6. monarchia parlamentarna - rodzaj monarchii konstytucyjnej; król jest symbolem władzy, państwa, nie posiada żadnej realnej władzy, jest reprezentantem, prawo tworzy parlament

7. na świecie SA 24 monarchie (11 w Europie)

2. Republika (łac. respublica - rzecz publiczna):

1. główna cecha - głowa pochodzi z wyborów (powszechnych, pośrednich - parlament, specjalny organ: we Włoszech parlament + delegaci władz regionalnych, regionalnych Niemczech parlament + delegaci Landtagów = Zgromadzenie Federalne)

2. głowa z reguły jest jednoosobowa (prezydent), ale np. w Szwajcarii jest kolegialna

3. suwerenem jest naród lub lud (teoretycznie)

4. może istnieć republika niedemokratyczna

5. najstarszą republiką jest San Marino (IV p.n.e.)

 

1. Unitarne:

1. zwartość organizacyjna, terytorialna

2. nie ma części składowych wykazujących znaczną samodzielność polityczną

3. dzieli się na jednostki terytorialne i przekazuje się im pewne kompetencje administracyjne

4. jednostki: gmina, powiat, województwo, departament

5. niższe struktury są podporządkowane władzy centralnej

2. Federalne:

1. państwo, które dokonuje rozdziału władzy państwowej pomiędzy dwa szczeble, na władze federalne i stanów, kantonów…

2. części składowe jakkolwiek nie są odrębnymi państwami mają pewne cechy władzy państwowej (mają własne konstytucje, systemy prawne, insytuje, odrębność budżetową)

3. części wszystkiego nie robią bo przynależą do organizacji państwowej, mogą robić wszystko co zgodne z prawem federalnym

4. prawo federalne rozdziela kompetencje między władze federalne i stanowe

5. enumeracja tego co należy do federacji, wszystko co nie jest przekazane federacji przekazane jest częściom składowym

6. kompetencje federacyjne: sprawy zagraniczne, obrona, bezpieczeństwo wewnętrzne, kwestie obywatelskie i finansów, prawo bicia monety, prawo bankowe

7. spory kompetencyjne rozstrzyga sądownictwo (Sąd konstytucyjny, Sąd Najwyższy)

8. brak politycznego podporządkowanie części składowych władzom centralnym, tylko prawu federalnemu

9. władze centralne nie są przedstawicielstwem władz cz. składowych (różnica z konfederacją)

10. federacji jest ok. 30, proces federalizacji przechodzą Włochy; w Afryce Nigeria i Kamerun

11. powstanie federacji:

- samodzielne państwa łączą się w większe państwa (USA, Szwajcaria, Niemcy), części składowe mają silną pozycję

- podjęcie przez państwo unitarne decyzji o federalizacji np. Belgia

12. Konfederacja - związek państw związanych w celu realizacji jakiegoś zadania

13. Szwajcaria faktycznie jest federacją

 

Reżym niedemokratyczny

1. Państwa autorytarne - to państwo niedemokratyczne, neguje demokrację, obywatele nie mają wpływu na sprawy państwowe.

J. Linz (badacz autorytaryzmu) wydzielił cechy:

1. ograniczony pluralizm polityczny - dopuszcza ograniczoną różnorodność postaw politycznych, bardziej toleruje niż uznaje

2. niski stopień zideologizowania władzy, brak ideologii państwowej

3. nie ma postulatu politycznej mobilizacji społeczeństwa - wycisza polityczne zainteresowania obywatela

4. władza podmiotu władzy z reguły jest słabo zdefiniowana - konstytucja tworzy fasadowy system władzy, nie przystaje porządek realny do normatywnego

5. zapleczem politycznym dla rządzących są struktury biurokratyczne, , wojskowe, policyjne; zazwyczaj nie powołują partii masowej

Władza stara się kontrolować struktury państwowe (władza zadawala się samą władzą). Poza polityką istnieje większa lub mniejsza swoboda. Autorytaryzm jest systemem defensywnym, broni swego obszaru. Rządy autorytarne mówią czego nie wolno robić, a co nie jest zakazane jest dozwolone.

2. Totalitaryzm:

1. władza państwowa stara się kontrolować wszystkie dziedziny życia społeczeństwa, przykładem są państwa faszystowskie i komunistyczne

- władza stara się prowadzić totalny nadzór nad zachowaniami wszystkich obywateli

- rząd mówi co można robić, wszystko inne jest zakazane

- zasadą despotyzmu „nie wolno”, zasadą totalitaryzmu „musisz” (G. Orwell)

2. zamknięta wizja ideologiczna, nie podlegająca ocenie, wcielana przez aparat państwa

- ideologia nie jest tylko polityczna, wypowiada się na wszystkie tematy, można powiedzieć, że jest to wiara

- totalitaryzm tworzy ideokrację - tworzy nadrzeczywistość ideologiczną i nowomowę- zawsze istnieje teoria spisku

- ideologia ma też ostateczne cele

3. występuje masowa monopartia rządząca, nie ma pluralizmu politycznego, na czele partii stoi przywódca, któremu przypisuje się nadzwyczajne umiejętności

4. masowy terror

Za pierwszego ideologa uważa się Platona.

Przykłady pretotalitarne:

Starożytna Sparta, Rzym za Dioklecjana, teokratyczna gmina Kalwina w Genewie, dyktatura jakobinów we Francji.

Termin totalitaryzm pojawił się we Włoszech na początku 1923 i oznaczał zło polityczne, pierwszy użył go G. Amendola. Później słowa przejęli faszyści i nadali im pozytywne znaczenie (G. Gentile - mówił, że dobrze, że Włochy są totalitarne). „Totalitaryzm to zasada, która odpowiada państwu Włoskiemu, nic przeciwko państwu, nic poza państwem, nic bez państwa” (Mussolini)

3. Państwo demokratyczne.

Demokracja - rządy ludu, rządy ludu przez lud i dla ludu.

Demokracja współczesna ma charakter przedstawicielski. Demokracja jest więc systemem gdzie decyzje podejmują ci, którzy uzyskali zaufanie narodu, gdy ubiegali się o głosy narodu, źródłem władzy jest zaufanie narodu, zaufanie zyskują na kadencję.

Wg. Sartoriego demokracja to system, gdzie nikt nie może sobie powierzyć władzy, nikt nie może sobie przywłaszczyć nieograniczonej władzy.

Demokracja nie jest idealna, bo podmiot władzy jest usytuowany poza aparatem, podmiot musi respektować decyzje organów władzy.

„Ktokolwiek żyje w dyktaturze będzie walczył o demokrację” (Popper)

4 filary państwa demokratycznego:

5. suwerenność narodu

6. przedstawicielstwo polityczne (naród musi się jednak podporządkować przedstawicielstwu) (referendum)

7. zasada podziału władzy (monteskiuszowski trójpodział): ustawodawcza, wykonawcza (egzekutywa) jest dwugłowa (głowa państwa i rząd) i sądownicza oddziaływuje w trybie hamującym

8. zasada państwa prawnego - w państwie obowiązuje prawo i wszyscy są z nim związani, najważniejsza jest konstytucja

 
 

ad a) podmiot władzy o naród , lud- obywatele którzy przekroczyli pewien pułap wieku.

       Konstytucje mówią że naród jest suwerenem i piastunem praw. Sprawuje władzę bezpośrednio( referendum, veto zawieszające, ludowa inicjatywa ustawodawcza). Niekiedy konstytucja porusza sytuacje w których zaistniał obowiązek przeprowadzenia referendum- jest to uzupełnienie zwykłego procesu decyzyjnego( np. w razie wprowadzania nowej konstytucji) 
 

WYKŁAD ( 3.03.2004) 

Wybory- akt wyłaniania  przez obywateli w głosowaniu ludzi sprawujących władzę polityczną. Decydują one kto będzie rządził w państwie- jest to jedyne uzasadnienie władzy. 

Kto wybiera?

Wybiera cały naród ale obowiązuje kryterium wiekowe. Jest to jedyne kryterium. Obecnie wynosi 18 lat( najczęściej!!!), fakt uczestnictwa czynnego nie jest już uwarunkowany cenzusem majątkowym.

Osoby wyłączone przez prawo- pozbawienie praw wyborczych związane z sankcją za dane przestępstwo oraz choroba umysłowa. 

Kogo się wybiera?

Minimalnym warunkiem demokracji jest wybór parlamentu ( powszechny równy). Demokracja nie mogłaby istnieć gdyby wybory nie były przeprowadzane w formie bezpośredniej. Często mamy do czynienia z parlamentami dwuizbowymi, czasem bywa że jedna izba  nie pochodzi z wyboru( nie jest przedstawicielem ludu) i stanowi aparat  reprezentacyjny na szczeblu  ogólnonarodowym państwa( instytucje składowe lub przez inny wybór). Izba , która jest reprezentacją narodu musi mieć większe prawa niż podmiot, który reprezentuje federacje( supremacja władzy) 

Powszechnie wybierany jest parlament lub w minimalnym zakresie- izba reprezentantów. |Nie ma wymogu nakazującego, aby inne instytucje były wybierane powszechnie.( Kiedyś w Izraelu próbowano przeprowadzić powszechne wybory na premiera- próba nieudana- nie uzyskał ów kandydat poparcia ze strony parlamentu. Od 2001 r. premiera mianuje prezydent- podobne propozycje wygłaszano w Hiszpanii i Włoszech) 

• Mandat przedstawicielski - relacja zachodząca pomiędzy wybranymi przedstawicielami a ich wyborcami

• mandat wolny - państwo demokratyczne; wybrany nie przez wyborców konkretnych, jest przedstawicielem całego narodu a nie tylko grupki; działa z własnym przekonaniem, nie ma tutaj ściśle ustalonej działalności; wyborca nie może zrezygnować z takiego reprezentanta; Treścią tego mandatu jest zaufanie, którym wyborca obdarza danego kandydata; ważnym punktem jest partia która kandydat reprezentuje, ona również nie ma wpływu na działalność posła- jeśli zachowa się niezgodnie z nakazami partii może być wykluczony z partii ale nie z parlamentu.

• mandat imperatywny- państwa komunistyczne; przedstawiciele wybierani z woli konkretnych wyborców, zobowiązują się do zachowania ścisłych związków z wyborcami; jeśli reprezentant działa źle to społeczeństwo w pewnej procedurze może go obalić; generalnie nie jest to dobry rodzaj mandatu, gdyż:

• tak wyłoniony parlament mógłby reprezentować wspólnoty lokalne( uzależnieni od wyborców) , a nie dobra całego narodu.

• gdyby wyborcy mogli odwoływać reprezentantów to parlament byłby w ciągłej destabilizacji

• wybory straciłyby sens( wyborca mógłby iść wybierać, a reprezentant i tak zostałby później odwołany)

• wyborca nie może wyegzekwować swoich żądań

 

Państwa demokratyczne korzystają z mandatu wolnego , bo jest praktyczny i łatwy do zastosowania. 

Ogr. reprezentacji politycznej:

Wynika z:

• kadencji - co jakiś czas reprezentanci są zmieniani. W czasie trwania kadencji repr. mają wolność - nie można ich usunąć z woli ludu. Im dłuższa jest kadencja tym rzadziej mają obywatele wpływ na politykę państwa, natomiast z drugiej strony krótkotrwała kadencja powoduje ciągłe wybory - dlatego nie ma kadencji jednorocznych, sporadycznie dwuletnie(USA- Izba Reprezentantów) 4-letnia jest to optymalna średnia kadencja i jest do przyjęcia, powyżej pięciu lat jest to zdecydowanie za długa kadencja. Poprzez kredyt zaufania wygrani mają dosyć dużą swobodę działania .

• brak alternatywy politycznej - w systemie dwupartyjnym-dwie partie wymieniają się władzą -powoduje to ograniczenia wyboru, często dochodzi do sytuacji wyboru na zasadzie mniejszego zła. Często brak alternatywy idzie w parze z trudną sytuacją ekonomiczną i gospodarczą.

• odczucia wyborców potrzeb i ważności sprawy - polityczna, wykorzystywane często jako broń polityczna, poruszane kwestie przez kandydatów

• siła autorytetu liderów - wpływ ograniczony, kształtują nastroje, mówią co dobre

• zawartość kierownictwa politycznego- mają za zadanie pozyskać zaufanie ludzi, ważne jest aby mieli ustalony program którego powinni się trzymać

• apatia lub aktywność społeczeństwa- jeśli dominuje apatia i mały  %  społeczeństwa uczestniczy w wyborach to partia rządząca może dużo, w wypadku zaangażowania społeczeństwa jest ona zobligowana do przestrzegania danych obietnic.

 

System wyborczy - mechanizm przekształcania głosów oddanych w wyborach na mandat parlamentarny. 

Ordynacja wyborcza-rozróżniamy dwa typy:

• proporcjonalny( proporcjonalność)

• większościowy( marotyraryzm)?

Takie rozwiązania w istotny sposób decydują o składzie parlamentarnym. Sartori twierdzi że jest to najbardziej manipulacyjny element polityki. System daje efekt manipulacyjny czyli zwiększenie zwycięstwa wygranej partii i odwrotnie.

Systemy te mają odmienne cele. 

PROPORCJONALNOŚĆ - celem jest zapewnienie max. Reprezentacji partii w parlamencie. Ugrupowania dostają tyle miejsc w parlamencie ile zdobyły w wyborach.

Układ sił w parlamencie mówi jak kształtują się obecne zapatrywania ludu.

1. Dobre strony:

• sprawiedliwy - reprezentowany odpowiednią ilością reprezentantów-brakuje progów wyborczych( ustanowione limity dające możliwość ubiegania się w parlamencie o miejsca- 4-5%). Eliminowane są partie najmniejsze. Im wyższy próg tym sprawiedliwość jest mniejsza.

• uchodzi za najbardziej demokratyczny - rządzi większość ( partia lub koalicja),za którą stoi większość wyborców; jednocześnie daje gwarancje przedstawicielstwa mniejszości( system rozdziału mandatów)

• oferuje szeroką rozbudowaną alternatywę wyborczą. System ten sprzyja wielopartyjności, jeśli wyborca jest niezadowolony z programu dabej partii to przesuwa głos na inną, bardziej nam odpowiadającą

• kandydaci muszą starać się o głosy, więc cechuje ich uwaga skierowana w stronę społeczeństwa

2. Złe strony:

• sprzyja rozdrobnieniu politycznemu- wielość partii powoduje mniejszą stabilność rządów

• konieczność koalicji -brak samodzielności partii, nie ma bezwzględności danej partii. Społeczeństwo nie ma wpływu na cele polityczne, wyborca nie może przesądzić o wyglądzie rządów. Partiokracja- zawłaszczenie  urzędów , przez członków danej partii nad państwem.

• niski stopień personalizacji  wyborów. Są listy kandydatów ale nie głosuje się na konkretnych ludzi. Głosujemy na kandydata i zarazem na listę z której on startuje, jednak najważniejsza jest lista.

• skomplikowana formuła przeliczania głosów na mandaty( matematyzacja wyborcza)

 

SYSTEM WIĘKSZOŚCIOWY- celem jest nie tylko obsadzenie składu parlamentu, ale również powołanie stabilnego rządu. 

W systemie większościowym, wybory są w jednomandatowym okręgu - ten, kto wygrywa, bierze mandat, nawet jeśli wygrał tylko jednym głosem. 

1. Zalety:

• stabilizacja rządu- wyborca bezpośrednio decyduje kto będzie rządził (zapada decyzja o składzie rządu już w wyborach)

• daje bardziej uporządkowany obraz sceny politycznej jeśli chodzi o stosunek jakim są mniejsze i większe partie. Daje to początek dwupartyjności.

• Władzę sprawuje rząd przez cała kadencję i jest w pełni odpowiedzialny za swoje czyny

• brak matematyzacji wyborczej-można zastosować system większości względnej( wygrywa ten, kto ma najwięcej), lub bezwzględnej( więcej niż 50% głosów poparcia)- jeżeli brakuje zazwyczaj dochodzi do drugiej tury( dwóch o największej ilości głosów).Tak wygląda formuła wyborów prezydenckich oprócz Korei i Tajwanu.

• kandydaci znani z imienia i nazwiska- następuje pełna identyfikacja.

 

1. Wady:

• deformacja w zakresie przedstawicielstwa. Sprzyja silnym partiom dając nadreprezentację, partie małe mają z klei niedoreprezentację (mniej osób, które zasiadają) 

Absurd wyborczy - większość w parlamencie wygrywa partia, która uzyskała mniejsze poparcie - 2 przypadki: konserwatyści i ……..?).Dzieje się tak, bo w wyborach jednomandatowych okręgów na koncie przegranego ugrupowania było więcej głosów. Brakuje sumowania głosów.( np. Nowa Zelandia -zmieniono ordynacje wyborcza z większościowej na proporcjonalno-większościową)

- zawęża alternatywę wyborczą -głosowania na zasadzie mniejszego zła

efekt antycypacyjny - nie głosujemy na trzecią partię która nie ma szans  

Nie można głosów przesunąć, bo istnieje przepaść między partiami( np. ideologia)

-niebezpieczeństwo imperatywnego mandatu- los kandydatów zależy od wyborców z jednomandatowego okręgu wyborczego.

-sprawdza się przy jednomandatowych okręgach 
 

WYKŁAD 4 

1. Metody wyborcze w poszczególnych systemach:

 

1. większościowy-jest prostszy, wystarczy zsumować głosy

• większość względna- najwięcej głosów zdobywa mandaty

• większość absolutna (bezwzględna)- więcej niż połowa ważnie oddanych głosów( jeśli nie rozstrzygnie się w tej fazie konieczna jest druga tura)

proporcjonalny- okręgi -kilku, kilkunastu posłów deputowanych, proces matematyzacji wyborów - 2 metody:

 

1. D'HONDTA

   (okręg ośmiomandatowy)  

            

PARTIA         GŁOSY           :1                       :2                        :3                        :4

   A                 171000       171000(1)           85000(3)            57000(6)         42750(8)

   B                 132000       132000 (2)           66000(5)            44000(7)            33000

   C                  84000          84000(4)            42000                28000               21000

  D                  36000          36000                18000                12000               9000 
 

• dzieli się dla uzyskania tylu ilorazów ile jest mandatów

 

Kiedy stosuje się system list otwartych (dokonuje się wyboru kandydata, a nie tylko na partie), mandat dostaje ten kandydat, który ma najwięcej wskazań

• partia A dostaje 4 mandaty ,B dostaje 3 itd.

• jeżeli partia nie przekroczy progu wyborczego (np. D) anuluje się jej wynik i nie bierze się jej pod uwagę

• jeśli liczba decydująca o mandacie byłaby w dwóch partiach taka sama to wybiera się to ugrupowanie, które miało najwięcej głosów

 
 
 

1. SAINT LAGUE

 

PARTIA            GŁOSY           :1,4                      :3                      :5

    A                   171000           122142(1)        57000(4)             34200(6)

    B                   132000            94285(2)          44000(5)            26400(8)

    C                     84000            60000(3)           28000(7)            16800

    D                     36000            25714                12000                 7200 

• występuje w postaci zmodyfikowanej, zamiast dzielnika 1 stosuje się 1,4

• partia 3 wychodzi lepiej z głosowania niż w metozie d'Hondta

 

Metoda d'Hondta sprzyja dużym ugrupowaniom, natomiast metoda Saint Lague jest bardziej proporcjonalna 
 

1. POZOSTAŁE FILARY DEMOKRACJI:

 

• zasada podziału władzy- zakłada rozdział przysługującej państwu władzy, rozdzielona na trzy gałęzie:

• ustawodawcza- parlamenty- stanowią prawo

2. wykonawcza- głowa państwa + rząd( premier lub kanclerz)- celem władzy wykonawczej jest wykonywanie prawa

3. władza sądownicza( stoi na straży przestrzegania prawa)

 

Gdy jeden podmiot skupia pełną władzę to jest to niebezpieczne, konstytucja to odrzuca.

W sytuacji odwrotnej działanie jednego ośrodka władzy równoważą pozostałe dwa. 

Podział władzy jest fundamentem państwa demokratycznego( wyjątek Szwajcaria)- szczególnie przestrzegane w demokracji prezydenckiej. 

Pierwszym teoretykiem, który mówił o podziale był POLIBIUSZ- chciał podzielić pomiędzy kilka grup ludzi rywalizujących ze sobą, co miało ich nawzajem powstrzymywać.

MONTESKIUSZ- „O duchu praw”- podział władzy zabezpiecza przed nadużyciem władzy. 

• zasada państwa prawa:

• władza państwowa ograniczona jest prawem- ogranicza ono władze, definiuje obowiązki, tworząc niezmienialne granice

• chroni obywateli przed arbitralnymi działaniami władzy

 

Przejawem państwa prawnego jest zasada konstytucjalizmu (oznacza, że organy stanowiące i wykonawcze prawa muszą działać zgodnie z konstytucją). Uzupełnieniem jest zasada prymatu ustawy - wyznaczają one inne akty prawne.

• gwarantem państwa prawnego jest sądownictwo konstytucyjne(w krajach anglosaskich funkcje równe sądownictwu konstytucyjnemu pełnią sądy najwyższe)

 
 

MODELE USTROJOWE WSPÓŁCZESNEGO PAŃSTWA DEMOKRATYCZNEGO: 

1. dem. parlamentarna- pojawiła się w początkach 18 w. w Wielkiej Brytanii

2. dem. prezydencka- pojawiło się w 1787 w USA

3. dem. parlamentarno- prezydencka( mieszany, gabinetowy)- ustrojowy wynalazek (1958)-we Francji de Gaulle, postać rządów partii nad państwem

4. System Rządów Zgromadzenia (tylko w Szwajcarii)

 

Ad. 1)

Demokracja parlamentarna- dominuje w europie- podział władzy przeprowadzany bardzo elastycznie

• władze ustaw. i wykon. uzupełniają się w wykonywaniu swoich podstawowych działań(rząd może funkcjonować tylko za poparciem parlamentu, dla przeciwwagi rząd otrzymuje prawo uczestniczenia w procesie stanowienia prawa( członkowie rządu uczestniczą np. w komisjach parlamentarnych)

• odpowiedzialność polityczna rządu przed parlamentem

• wpływ rządu na uchwalanie prawa

• prawo głowy państwa (monarchy lub prezydenta) do rozwiązania parlamentu

• w tym modelu następuje oddzielenie stanowiska głowy państwa od szefa rządu(premier lub kanclerz), jednocześnie g.p. nie jest aktywnym uczestnikiem aparatu decyzyjnego, interweniuje dopiero, gdy nasilą się spory między partiami

• mianowanie premiera przez g.p., a ministrów przez premiera, jest formalne, bo dzieje się to za zgodą i zaufaniem( inwestyturą) parlamentu( odpowiedzialność rządu przed parlamentem)

• g.p. jest reprezentantem państwa, spełnia oficjalne i honorowe funkcje

 
 

W monarchii: premier działa z ministrami ( gabinet)i posiada rzeczywistą władzę wykonawczą. Reguły demokracji parlamentarno gabinetowej wywodzą się  z parlamentu w Wielkiej Brytanii( wymaga się tam by minister zasiadał w izbie gmin) 

• votum nieufności- jako ochrona parlamentu

 
 

Trzy demokracje parlamentarne według Sartioriego:

1. parlament premierski- w W.B. jedna partia stanowi rządy, bardzo mocna pozycja premiera( przywódcą większości parlamentarnej, szefem rządu, partii większościowej)-premierem jest zawsze szef partii

2. parlament kanclerski- pozycja  kanclerza jest silniejsza niż premiera w W.B., sam kanclerz decyduje o składzie rządów( za zgodą prezydenta)- rządy mieszane nie są jednopartyjne - do rządzenia potrzebują koalicji, nawet mniejszy partner koalicyjny może ograniczyć szefa rządu.

3. parlament klasyczny-( Włochy, Francja)- niestabilne koalicje, premier nie wpływa na partie rządzące, słaba pozycja rządu i szefa( uzależnione od parlamentu, który jednoczesnie jest najważniejszym organem władzy)

 
 

Ad. 2)

System prezydencki - USA - zastosowano separacje władzy (władza ustaw. i wykon. są krańcowo od siebie oddzielone) 

• władza ustawodawcza( parlament) jest wszechmocna ustawodawczo, ale nie posiada funkcji wykonawczej

• władza wykonawcza -szefem rządu i głową państwa jest prezydent, posiada pełną władzę wykonawczą

 

Rząd amerykański nie ma tożsamości konstytucyjnej, służy prezydentowi wsparciem i pomocą w rozwiązywaniu zadań( sekretarze- szefowie departamentów)

• głowa państwa ma mandat z wyborów powszechnych

• ani prezydent ani sekretarze nie ponoszą odpowiedzialności politycznej przed parlamentem( nie ma votum zaufania albo nieufności)

• procedura impeachmentu- z tytułu popełnienia przestępstwa i naruszenia prawa można ponieść odpowiedzialność konstytucyjną, akt oskarżenia formułuje Izba Reprezentantów  wyrok wydaje Senat (np. A.Johnson- następca Lincolna, objął urząd po wojnie secesyjnej-miało być przegłosowane większością kwalifikowaną 2/3 głosów- zabrakło 1 głosu-ocalał i mógł kontynuować funkcję; Richard Nixon-1973/74-afera Watergate- podsłuchy u demokratów-sam podał się do dymisji)

• prawo powstające w USA zależy od Kongresu( całkowicie niezależny od prezydenta)

 

• bardzo silny podział władz przyjmujący postać separacji władzy

• jedno osobowa władza wykonawcza skupiona w ręku prezydenta( głowa państwa i szef rządu)

• brak odpowiedzialności politycznej władzy przed parlamentem

 

Jako, że system ten jest w dużej mierze uzależniony od specyficznej kultury kontynentów amerykańskich, nie przyjął się w innych częściach świata.

(jest obecny np. w Brazylii, Chile, Kostaryce, Urugwaju i byłej kolonii USA- Filipinach) 
 

Ad. 3)

Parlamentaryzm zniekształcony (półprezydencki)

   Francja-V Republika - wzmocnienie władzy wykonawczej- prezydent skupia instytucje szefa państwa oraz dowodzi władzą wykonawczą, jednak nie jest on jednoosobowym organem jeśli chodzi o władze wykonawczą:

• Artykuł 9 - Prezydent przewodniczy Radzie Ministrów, przewodniczy posiedzeniom rządu, jest zwierzchnikiem władzy wykonawczej, a rząd uznaje jego supremacje.

• Artykuł 21 - Premier kieruje działalnością rządu w sensie głównie administracyjnym.

 

• jeśli premier i rząd nie chcą uznać  supremacji prezydenta( np. gdy te organy władzy wywodzą się z innych frakcji politycznych), może rząd wyegzekwować swoje uprawnienia, ograniczając kompetencje prezydenta, zostawiając mu tylko możliwość decyzji w sprawach dotyczących spraw zagranicznych oraz obronności. ( np. 1986-88, 1993-95, 1997- 2002)

• COHABITATION - niezgodność polityczna między premierem a prezydentem.

 

• Rząd ma bardzo duży wpływ na pracę parlamentu- projekt rządowy trafia do komisji szybciej niż projekt parlamentu

- materia ustawowa-prawo tworzone przez parlament

- materia reglamentacyjna- rząd za pomocą dekretów i ordonansów tworzy prawo 
 

• podział władzy - przewaga wykonawczej nad ustawodawczą

• głowa państwa odgrywa ważną rolę polityczna i uczestniczy w sprawowaniu władzy

• wyróżniamy dwa aktywne podmioty władzy wykonawczej -prezydent i rząd

• zasada politycznej odpowiedzialności rządu przed prezydentem

(Austria, Finlandia, Islandia, Irlandia, Portugalia, poza Europą -Sri Lanka, Polska w latach 1992-97, czasie małej konstytucji wykazywała dużo cech tego właśnie ustroju) 

Ad. 4)

System rządów zgromadzenia( Szwajcaria) 

• po raz pierwszy po ten system sięgnięto za czasów rewolucyjnej Francji(1792-95)- rządy konwentu

• odwoływały się do niego państwa komunistyczne- ciała przedstawicielskie jako jedyny ośrodek władzy( naprawdę rządziły gremia partii komunistycznej)

 

• Szwajcaria:

1. nie ma podziału władzy

1. jednolitość władzy postronnej- parlament ma kompetencje ustawodawcze i wykonawcze, a czasem nawet sądownicze.

2. rząd powoływany przez parlament( komitet parlamentu wyznaczony do trzymania pieczy nad administracją)

3. demokracja bezpośrednia- obywatele uczestniczą w życiu politycznym ( referenda, veta obywatelskie)- co jest możliwe do rozstrzygnięcia bezpośredniego, rozstrzyga się w głosowaniu.

4. ustawowe 3 miesiące vacatio legis( jeżeli 100 tysięcy obywateli wystąpi przeciw , wtedy obowiązkowo musi odbyć się referendum)

5. demokracja zgody, konsensusu- konkurencja istnieje tylko w czasie wyborów- 4 partie składają się na 7 osobowy rząd -zwany od 1959 Radą Federalną

Temat: System polityczny Wielkiej Brytanii. 

GBR jest ojczyzną demokracji parlamentarnej. Jej ustrój zmienia się bardzo wolno.

1. Zasada ustroju politycznego.

1. Zasada państwa prawa - władza podporządkowana prawu.

2. Zasada demokracji - parlament pochodzi z wyborów, a rząd tworzony jest przez większość parlamentarną.

3. Zasada supremacji parlamentu - wszystkie akty wydane przez parlament są legalne i niekwestionowane. W. Blackstone powiedział, że parlament może zrobić wszystko co nie jest ograniczone naturą.

4. Zasada monarchii konstytucyjnej - pozycja monarchy jest ograniczona przez prawo.

5. Zasada rządów parlamentarno-gabinetowych - połączenie władzy wykonawczej i ustawodawczej (rząd odpowiedzialny przed parlamentem)

6. Zasada rządów partyjnych - partie tworzą rządy.

7. Zasada unitaryzmu - państwo jednolite, choć Szkocja i Walia mają swoje parlamenty, a Irlandia Północna nawet swój rząd.

2. Charakter brytyjskiego prawa konstytucyjnego.

GBR nie ma konstytucji (w rozumieniu europejskim) pomimo to jest państwem konstytucyjnym, występuje tam też prawo konstytucyjne.

5 źródeł prawa konstytucyjnego (3 niepisane i 2 pisane):

1. Zwyczajowe prawo konstytucyjne - wykrystalizowało się w opozycji do prawa rzymskiego, opiera się na zwyczajach wytworzonych w toku wieloletniej praktyki (wytworzyły się w ten sposób organy, czyli parlament, rząd..., także różne zasady - „Król nie czyni źle”, „Król nic nie czyni sam”...)

2. Orzeczenia sądowe (precedensy) - postanowienia sądów powszechnych odnoszące się do władzy, tworzą one normy.

3. Konwenanse konstytucyjne - pewien sposób zachowania się organów politycznych, stało się to normą prawną. Podstawowe mechanizmy systemu parlamentarno-gabinetowego są dziełami konwenansów, np.:

• rząd który stracił poparcie IG podaje się do dymisji

• zbiorowa odpowiedzialność rządu przed IG za prowadzoną politykę i działalność administracji

• premierem zostaje lider partii zwycięskiej

• dymisja premiera jednoznaczna z dymisją rządu

• dymisja premiera, gdy jego partia  wyborach nie uzyskała większości w IG

• premier musi być członkiem IG

• zwoływanie sesji parlamentu co roku

4. Akty prawne pochodzące od parlamentu (ustawy i  ustawodawstwo europejskie):

• Magna Carta Liberatum (1215)

• Habeas Corpus Act (1679) - zakaz aresztowania bez zakazu sądowego, osoba oskarżona ma stanąć przed sądem

• Bill of Rights (1689) - katalog praw obywatelskich

• ustawa o następstwie tronu (1701)

• ustawa o parlamencie z 1911 - ograniczyła kompetencje IL, kadencja IG na nie więcej niż 5 lat, zapowiedz likwidacji IL i stworzenie drugiej izby z wyborów

• 1999 - T. Blair rozpoczyna reformę IL

5. Wielkie interpretacje prawa konstytucyjnego - wielkie podręczniki akademickie, np. W. Bagehot „The English Constitution” (1867)

3. Izba Gmin.

1. Prawo wyborcze.

IG jako jedyna instytucja w GBR pochodzi z wyborów powszechnych i równych, funkcjonuje nie dłużej niż 5 lat (wydłużenie kadencji wymaga bezwzględnej zgody IL). Decyzja o rozwiązaniu IG należy do monarchy, ale faktycznie czyni to premier i czyni to w momencie dogodnym dla siebie, 20-25 dni po ogłoszeniu następują wybory, więc opozycja musi być zawsze gotowa.

2. Zasady prawa wyborczego.

1831 - wchodzi w życie prawo wyborcze i daje prawo mężczyznom od 21 la i posiadającym majątek lub ziemię.

1885 - wszyscy mężczyźni po 21 i są zarejestrowani i udowodnią, że wiedzą o co w wyborach chodzi

1918 - kobiety po 30 i zarejestrowane

1928 - kobiety po 21, wprowadzono automatyczny rejestr

1948 - zniesiono głosowanie pluralne (do tej pory jedna osoba mogła głosować w kilku miejscach)

1969 - obniżono wiek do 18

Czynne prawo wyborcze maja obywatele brytyjscy, commonwealthu i Irlandii, którzy mieszkają w GBR. Nie głosuje rodzina monarsza, do niedawna lordowie dziedziczni, ludzie skazani na karę i umysłowo chorzy. Nie trzeba głosować osobiście (można przez pocztę i pełnomocnika).

Bierne prawo mają obywatele powyżej 21 brytyjscy, commonwealthu i Irlandii, którzy mieszkają w GBR. Nie może rodzina monarsza, do niedawna dziedziczni lordowie, wykonawcy zawodów apolitycznych (wojskowi, policjanci, pracownicy administracji państwowej i samorządu, sędziowie), duchowni i bankruci.

Wybory odbywają się w jednomandatowych okręgach (659 = 529 w Anglii + 72 w Szkocji + 40 w Walii + 18 w Irlandii PN). Kraj dzieli co 10 lat Komisja Graniczna (są w niej wszystkie siły polityczne). Wygrywa ten, kto ma najwięcej głosów. Kandydaturę zgłasza się pisemnie przez 2 osoby (proposer i seconder) poparte przez 8 osób mieszkających w tym okręgu. Kandydat musi zapłacić kaucję 500 Ł (traci ją, gdy nie zdobędzie 5 % poparcia). Partie mają okręgi pewne (partie zawsze w nich wygrywają), dlatego prawdziwa walka wyborcza toczy się w okręgach „marginalnych”.

3. Organizacja wewnętrzna IG.

Sesja rozpoczyna się jesienią mowa tronową monarchy, w której przedstawia program rządu. Sesję kończy prorogacja monarchy w czerwcu. Te roczne sesje rozbijają się na posiedzenia dzienne od poniedziałku do piątku (nadzwyczajnie w sobotę i niedzielę na wniosek ministra potwierdzony przez IG), od 14:00-22:30, a w piątki od 9:30-14:00. Kworum tworzy 40 posłów. 

Na czele Izby stoi Spiker wybrany na pierwszym posiedzeniu, pomagają mu zastępcy spikera (zazwyczaj 3 w tym jeden to przewodniczący). Załatwia sprawy związane z regulaminem, należy do niego pełnia władzy regulaminowej. Niektóre jego decyzje stają się precedensem. Spiker decyduje o charakterze ustawy (finansowe nie podlegają IL). Rozstrzygnięcia spikera są ostateczne. Nie miesza się on w sprawy polityczne. 

Z partii zwycięskiej wyłania się rząd, gabinet. Zastępca premiera staje się Liderem Izby (Lider of the House), jest nim jeden z najbliższych współpracowników premiera, zasiada w gabinecie jako Lord Przewodniczący Tajnej Rady.

Przywódca partii przegranej zostaje uznany za Przywódcę Opozycji JKM i tworzy gabinet cieni (Shadow Gabinet).

Whips (naganiacze) odpowiadają za dyscyplinę polityczną członków swojej partii. 

4. Komisje.

1. Komisja Całej Izby - cała IG przekształcona w komisję. Debacie przewodzi Przewodniczący Komisji Budżetowej (nie spiker) dlatego, że najczęściej ta komisja debatuje o finansach. Tworzy się, by przyspieszyć tok lub go odformalizować. Spiker dawniej był przedstawicielem króla, czasami go proszono o wyjście z obrad.

2. Komisje stałe - nie posiadają stałego składu i polityki, stałe są tylko miejsca obrad i przewodniczący. Komisja tworzona jest specjalni do danej ustawy, jej członkowie powoływani są przez spikera. Są także Stałe Komisje Regionalne (Szkocji, Walii i Irlandii PN) i zajmują się sprawami tych regionów. Są też Komisje Resortowe kontrolujące administrację, ich członkami są głównie przedstawiciele opozycji. Stały charakter mają Komisje Regulaminowe, Ustawodawstwa Europejskiego, Badania Aktów Normatywnych, Etyki Poselskiej.

3. Komisje Specjalne powoływane są do zbadania określonej sprawy.

4. Są też Komisje Wspólne IG i IL.

5. Funkcje IG.

IG przeważa w zakresie ustawodawstwa, od niej pochodzi 98% ustaw.

Droga legislacyjna:

I czytanie - jeśli rządowy odczytanie tytułu projektu i określenie dnia kiedy będzie II czytanie. Jeżeli nie rządowy to wstępna debata

II czytanie - przedłożenie wniosku, debata o ogólnych założeniach ustawy, następnie skierowanie jej do komisji.

III czytanie - przedłożenie sprawozdania komisji, dyskusja szczegółowa nad projektem, głosowanie, → przekazanie IL (o ile nie jest to ustawa finansowa). 

IL ocenia ustawę, może wprowadzić poprawki, wtedy powołuje się komisję mieszaną, jeśli nie przyjmie poprawek to IG może przełamać weto IL jeśli jeszcze raz to przegłosuje. Ale w następnej sesji → weto zawieszające Jeśli ustawa zatwierdzona jest przez obie izby, to wtedy przekazuje się ją monarsze, który ją promulguje, jeśli tego nie zrobi, to ustawa przepada (tylko teoretycznie, bo monarcha nie robił tego od 1707)

6. Ocena polityki rządu i administracji.

• Gdy IG uchwali wotum nieufności rząd podaje się do dymisji (dzieje się tak raz na kilkadziesiąt lat).

• IG kontroluje rząd przez komisje, przez zadawanie pytań (codziennie oprócz piątku), w sumie na zadawanie pytań w sesji jest przeznaczone 20 dni.

• Trzecią funkcją IG to prowadzenie debaty politycznej.

7. Przywileje IG.

IG ma zapewnioną niezależność (jej członkowie także).

IG decyduje o tym jaki ma regulamin.

Suwerenne prawo strzeżenia przez IG jej składu - sama decyduje o dyskwalifikacji posła, zarządza wtedy wybory uzupełniające.

Przywileje indywidualne:

• przywilej wolności od aresztowania (chyba, że na gorącym uczynku, wtedy decyduje IG), immunitet formalny

• przywilej nietykalności osobistej posłów - nie może być pociągnięty do odpowiedzialności bez zgody IG

• parlamentarny przywilej wolności słowa (immunitet materialny) - w IG może mówić wszystko

• parlamentarny przywilej finansowy - prawo do uposażenia

• parlamentarny przywilej sądowniczy - poseł może w sądzie jako świadek jeśli nie w swojej sprawie może odmówić

 
 

WYKŁAD 

Drugą izbą parlamentu angielskiego jest Izba Lordów- od wielu lat próbowano przeprowadzić jej reformę lub nawet likwidację:

- 1911- próba przekształcenia I.L. na pochodzącą z wyborów powszechnych 

Od lat 60- tych - Partia Pracy miała w programie likwidację I.L. jako anachronizmu(przepowiadała likwidację I.L. w razie wygrania przez siebie wyborów- jednak pomimo paru rządów P.P nie dążyła ona do jakiejkolwiek reformy związanej z I.L.)

Dopiero za premiera obecnego(od 1997)- Tonyego Blaira(P.P),zmieniła się sytuacja.

W 1999- pozbawienie lordów dziedzicznych do zasiadania w Izbie ( było ich około 750)- wyjątek uczyniono dla 92 najbardziej aktywnych , co i tak później dokończono pozbawiając również i tych 92 (2001).

Również w 2001 roku powołano Królewską Komisję do Zreformowania I.L. i na początku 2003 przedstawiono projekt reformy( 7 alternatyw) np.:

1. wybór wszystkich członków w wyborach powszechnych i bezpośrednich

2. wybór 80% lub 50% z wyborów powszechnych

3. większość miała pochodzić z nominacji premiera (80%)

4. wszyscy mieli pochodzić z nominacji premiera( to wyjście proponował Blair)

 

Premier opowiedział się przeciw wejściu rozwiązań z głosowaniami.

Żaden z projektów nie uzyskał dostatecznej liczby głosów -postanowiono dalej prowadzić prace. 

3 kategorie lordów:

1. lordowie mianowani-za zasługi dla państwa, mianuje monarcha, dożywotnio, na wniosek premiera.( obecnie ok. 400)

2. lordowie prawa- 21 lordów- wybitni prawnicy, ze stażem, trafiają do Izby gdyż spełnia ona pewne funkcje sądownicze, przewodniczy im Lord Kanclerz

3. lordowie duchowni- 26- biskupi prezbiteriańscy i anglikańscy

 

• funkcje w Izbie są kadencyjne

• I.L. pracuje na rocznych sesjach( jednak mniej posiedzeń niż I.G)

• quorum jest niskie ( przy trzech osobach już obraduje)

• przewodniczącym jest Lord Kanclerz- realizuje funkcje ministra sprawiedliwości i jest członkiem gabinetu. W I.L nie wytworzył się konwenans nakazujący przewodniczyć Izbie w sposób neutralny politycznie.( Lord Kanclerz bardzo aktywnie uczestniczy w życiu politycznym - głosuje, zabiera głos w debatach- w odróżnieniu od Spikera) 

• funkcja partii o przewadze w Izbie - kieruje nią Lord Strażnik Wielkiej Pieczęci (jego rola jest niższa niż Lorda Kanclerza) - sprawuje on kierownictwo nad Lordami należącymi do partii rządzącej

 

FUNKCJE IZBY LORDÓW: 

1. ustawodawcza - dysponują inicjatywą, jednak bardzo rzadko jest ona realizowana, jeśli już to czynią to w porozumieniu z rządem. Zdążają się sytuacje, że rząd chce rozpocząć projekt ustawy od I.L( jednak wymaga to wielu prac prawnych i dotyczy spraw stricte technicznych, nie może  zaistnieć w tej konkretnej sytuacji spór polityczny)

2. możliwość zastosowania veta zawieszającego - ustawy z I.G. mogą nie być przyjęte poprzez veto I.L(oprócz ustaw finansowych)- w takiej sytuacji I.G może wtedy przeprowadzić swoją ustawę przez przegłosowanie jej jeszcze raz na kolejnej sesji ( sesje mamy coroczne, skutkiem czego I.L może wyhamować ustawę na rok)

3. wydłużenie kadencji I.G wymaga zgody I.L

 

1. sądownicza- nominalnie sprawuje ja cała I.L.- ze wskazaniem na Lordów Prawa z lordem Kanclerzem- ogłaszane to jest jako orzeczenie I.L. jest to inaczej Najwyższy Sąd Apelacyjny( sprawy karne i cywilne); przy czym nie ingeruje w sprawy karne w sadownictwie szkockim.

2. jest również I.L sądem orzekającym  w sprawie impeachmentu( prawo konstytucyjne) -osobę sprawującą funkcję publiczną można pozbawić urzędu jeśli dopuściła się przestępstwa, Wniosek wnosi IG( ostatni raz zastosowano w 1806)

 
 

MONARCHA

• dziedziczny, głowa kościoła prezbiteriańskiego( Szkocja) i anglikańskiego, głowa państwa, głowa common wealthu, głowa sił zbrojnych, stoi na czele władzy wykonawczej( realnie jest to funkcja premiera), jest częścią władzy ustawodawczej( zgoda monarchy jest potrzebna przy uchwaleniu ustawy, nadaje on jej sankcję używalności. Posiada również bezwzględne prawo veta- jednak ostatni raz odmówił podpisania w 1707 roku.

• Monarcha jest głową pewnych państw kolonialnych(12)-np. Australia, Kanada, Nowa Zelandia- przy czym królowa jest reprezentowana przez Generalnego Gubernatora(mianowanego przez angielskiego monarchę na wniosek rządu danego państwa.

• Tron jest dziedziczny( od 1701)- wywodzi się to z zasad dziedziczenia ziemi- pierwszą osobą uprawioną do sukcesji jest najstarszy syn panującego, następnie potomkowie najstarszego syna panującego, potem inni synowie panującego, potem córki, potem przez dziedzictwo, dalsze pokrewieństwo.

• Tronu nie może objąć wyznawca katolicyzmu również następca który zawiera związek małżeński z osobą tej wiary.( obecnie panuje Elżbieta II z dynastii Windsor- zmieniono nazwę z Hanowerskiej w czasie I wojny światowej)

• Uprawnienia osobiste monarchy nie wymagające kontrasygnaty urzędowej:

1. powoływanie i odwoływanie premiera -istnieje konwenans powoływania na premiera przywódcy większości w I.G.(potem na wniosek premiera monarcha mianuje ministrów)- może zajść sytuacja, że nie ma lidera większości w I.G. i wtedy…(?)

2. zwoływanie i rozwiązywanie parlamentu

3. nadawanie tytułu lordowskiego

4. mianowanie dostojników kościoła państwowego

5. nadaje ordery i odznaczenia

6. stosuje prawo łaski

7. promulgacja ustaw

8. akty o charakterze międzynarodowym

9. dowództwo nad siłami zbrojnymi

(realizuje je w formie rozporządzeń, zarządzeń, proklamacji kart królewskich)

• Król nie może działać sam, więc w jego imieniu działa rząd, lub wydaje dokumenty za radą i wolą rządu( ma uprawnienia reprezentacyjne)

• Trzy prawa monarchy według Brytyjczyków:

• prawo do tego, by się go radzono- premier raz w tygodniu spotyka się z monarchą, relacjonuje politykę rządu, monarcha może to zrealizować, może również…

• prawo do zachęcania- może proponować podjęcie odpowiednich działań

• prawo do ostrzegania- opozycja do tego co robi rząd- premier nie powiadamia mediów, mediów czym rozmawia z monarchą

• Osobę monarchy obejmuje całkowity immunitet( nie ponosi odpowiedzialności konstytucyjnej, karnej ani cywilnej)

 

RZĄD I GABINET 

Rząd - to suma stanowisk ministerialnych( około 100 osób), zbiera się tylko na początku sesji I.G. Członków rządu powołuje monarcha na zlecenie premiera 

(Istnieją ministerstwa terytorialne- do spraw Szkocji, Irlandii Płn., Walii)

Stanowiska: Lord Kanclerz- minister skarbu, Kanclerz skarbu, lord Tajnej Rady itp. 

Trzonem rządu jest gabinet- skupia do 20 osób, skład określa premier( co 5 ministra powołuje premier do gabinetu)- zbiera się na posiedzeniu w rezydencji premiera - Downing Street 10.

Premier skupia dwie funkcje- Lorda Skarbu ( kieruje majątkiem państwa) i ministrem do spraw administracji. Różne rangi mogą mieć członkowie rządu:

• najważniejsi ministrowie- sekretarze stanu

• ministrowie resortowi- wchodzą do gabinetu ale nie mają rangi sekretarza stanu

• ministrowie nie resortowi-urzędy historyczne

• radcowie prawni korony - najmniejsza ranga

• wiceministrowie- w każdym ministerstwie jest wice minister do kontaktu z parlamentem

 

FRANCJA 

• System parlamentarno prezydencki. Konstytucja uchwalona 4.X.1958- tworzy ona Republikę- duży wpływ miał na konstytucję miał gen. De'Gaulle

• Republika niepodzielna, laicka (świecki charakter), demokratyczna( bo z artykułu 3. zwierzchnictwo narodowe należy do ludu i wykonuje je przez przedstawicieli lub referendum żadna jednostka nie może uzurpować sobie prawa do wykonywania funkcji; społeczna.

• Partie i ugrupowania polityczne współzawodniczą w wyborach, swoboda w działaniu i tworzeniu partii, ale istnieje zasada nakazująca przestrzegania wierności narodowej i demokracji.

 

PREZYDENT

1. Wyłanianie prezydenta

• kandydować może każdy obywatel francuski, obywatelstwo od urodzenia, musi mieć ukończone 23 lata, nie był karany, musi mieć poparcie od 500 obywateli kwalifikowanych( sprawują funkcję pochodzącą z wyboru)

• Osoba kandydująca musi przedłożyć podpisy tych obywateli wywodzących się z 30 departamentów( 1/10 z każdego departamentu)- przy czym mogą one być zbierane na miesiąc przed dniem rejestracji, musi to być poświadczone notarialnie, wnosi również kaucję w wysokości 100 tyś. Franków- jest mu zwracana jeśli uzyska 5 % głosów)

• wybory odbywają się w systemie większości bezwzględnej- jeśli nie wyłoni się w I turze zwycięzcy, przeprowadza się II turę w dwa tygodnie po pierwszej. Biorą w niej udział dwaj najsilniejsi kandydaci( wygrywa ten, który uzyska większą ilość głosów).

• jeśli nastąpi opróżnienie urzędu( stwierdza to Rada Konstytucyjna na wniosek rządu), wtedy funkcję tą przejmuje przewodniczący senatu, a gdyby nie mógł, wtedy kolegialnie przejmuje tę funkcję rząd(do czasu przedterminowych wyborów- od kilku tygodni do 2 miesięcy)

• kadencja jest 5-letnia( od roku 2000-referendum- wcześniej 7-letnia)- powtarzalna,

2. Uprawnienia polityczne:

• przywództwo polityczne-z art. 5 prezydent czuwa nad przestrzeganiem konstytucji

• poprzez arbitraż-zapewnia ciągłość państwa

• jest gwarantem niepodległości narodowej, integralności terytorialnej i przestrzegania traktatów

• Prerogatywy prezydenta niewymagające kontrasygnaty:

1. mianowanie i dymisjonowanie( tylko w syt. dymisji rządu) premiera( musi liczyć się z układem sił w zgromadzeniu narodowym)

2. powoływanie ministrów

3. ogłoszenie referendum- na wniosek rządu albo obu izb parlamentu, prezydent może te wnioski oddalić. Prezydent działając z rządem może obejść parlament w kwestii ustawodawstwa( przez odwołanie się prezydenta i rządu do narodu)

4. orędzie odczytane w parlamencie- kontakt z izbami, nie są te orędzia przedmiotem debaty.

5. może przekazać do sprawdzenia Radzie Konstytucyjnej projekty ustaw i traktatów międzynarodowych- jeśli są niezgodne to prezydent odmawia promulgacji

6. mianuje 3 członków Rady Konstytucyjnej, w tym jej przewodniczącego.

7. może rozwiązać Zgromadzenie Narodowe( po opinii premiera i przewodniczącego obu izb, ale nie jest to konieczne) Nie może dokonać ponownego rozwiązania w ciągu roku od wyborów do nowego parlamentu.

8. Dysponuje prawem oceny ustaw( ale nie jest to veto) na 15 dni może wystąpić do parlamentu o ponowne rozpatrzenie ( parlament musi na nowo rozpatrzyć), jeśli parlament ja rozpatrzy, to musi ją prezydent promulgować

9. Jest zwierzchnikiem sił zbrojnych- przewodniczy Padom Obrony Narodowej- rozporządza francuskimi siłami nuklearnymi

10. Obsadza ważniejsze stanowiska cywilne( szkolnictwo, policja itp.)- wymaga to uzgodnienia na posiedzeniu Rady ministrów, tak samo przedstawicieli dyplomatycznych Francji.

11. Podpisuje rządowe akty prawne (ordonanse i dekrety), ma w tym prawo odmowy

12. Artykuł 16- w wypadku, gdy instytucje republiki, niezawisłość urzędów, integralność terytorium, lub wykonywanie zobowiązań międzynarodowych zostały zagrożone, a normalne funkcjonowanie władz państwa zostały przerwane, to prezydent podejmuje środki jakich wymagają okoliczności , przejmuje pełnię władzy nad państwem( musi spytać się premiera,  przewodniczących obu izb, oraz przewodniczącego Rady Konst.)Musi również poinformować naród w orędziu. W tym okresie środki prezydenta podlegają opinii Rady Konst. Parlament zbiera się wtedy z mocą prawa i nie może być rozwiązane Zgromadzenie Narodowe. Zastosowano to jeden raz- gen. De'Gaulle, przy zamachu stanu w Algierii(1961) od kwietnia do września.

13. kompetencje w zakresie polityki zagranicznej, korzystanie z prawa łaski , mianowanie Najwyższej Rady Sądownictwa,

14. otwieranie i zamykanie nadzwyczajnych sesji parlamentu,

15. kompetencje w zakresie zmiany konstytucji -inicjatywa zmiany konstytucji przysługuje członkom parlamentu( prezydent + premier lub parlament), rewizja konstytucji przez obie izby oraz referendum.

 
 

• Prezydent może podjąć decyzje aby zamiast referendum przeprowadzić głosowanie obu izb parlamentu (kongres), ale wówczas, żeby pominąć referendum musi prezydent uzyskać 3/5 głosów w kongresie.

• Odpowiedzialność prezydenta:

• nie ponosi odpowiedzialności politycznej- tylko konstytucyjną za zdradę stanu( zdrada i naruszenie konstytucji- prezydent odpowiada przed Najwyższym Trybunałem Sprawiedliwości, który powołuje obie izby po połowie (Zgromadzenie Narodowe i połowę Senat) - konieczne są uchwały obu izb i większość bezwzględna w głosowaniu jawnym.

 

RZĄD FRANCUSKI

• Artykuł 20 - rząd określa i  prowadzi politykę narodu, dyspozycje administracyjne i siły zbrojne( nakładają się na to prerogatywy prezydenta)

 

• prezydent przewodniczy posiedzeniom rządu( premier może, ale przez specjalne upoważnienie prezydenta)

• ponosi odpowiedzialność polityczną przed Zgromadzeniem Narodowym( jeśli będzie Votum Nieufności- rząd podaje się do dymisji- wniosek musi być poparty 1/10 składu (58 osób) Zgromadzenia Narodowego- głosowanie może się odbyć dopiero po 48 h. po złożeniu wniosku( rząd ma czas na zorganizowanie sobie poparcia)- przechodzi, gdy głosowała większość bezwzględna przy całym składzie); parlament może zgłaszać wniosek o votum nieufności raz w sesji.

• Skład rządu:

• Premier-artykuł 21 kieruje działalnością Rządu, ale w sposób administracyjny, główne dyspozycje polityczne pochodzą od prezydenta( chyba, że zajdzie cohabition

• odpowiedzialny za ochronę narodową-dzielone z prezydentem

• wydaje rozporządzenia rządowe( ordonanse i dekrety)

• mianuje na stanowisko cywilne i wojskowe( wspólna nominacja prezydenta i premiera przy najważniejszych nominacjach)

 

• wicepremier- nie ma żadnych dodatkowych  funkcji, premier nadaje to miano jeśli chce wyróżnić któregoś z członków rządu

• ministrowie stanu- kilka ważniejszych osobistości w rządzie- duża ranga polityczna( przywódcy partii politycznych- kieruje z reguły ministerstwem, zajmuje się również szerszym zakresem spraw wydzielanych przez premiera

• ministrowie

• resortowi-kierują ministerstwami

• delegowani przez premiera- ministrowie bez teki)

• sekretarze stanu- powoływanie na wniosek premiera przez prezydenta

 

1. Premier kieruje działalnością rządu w sposób administracyjny i techniczny:

• Odpowiedzialny za obronę narodową

• Zapewnia wykonanie ustaw

• Wydaje rozporządzenia rządowe (ordonanse i dekrety)

• Mianuje na stanowiska wojskowe i cywilne

 

2. Parlament:

• Wybory do Zgromadzenia Narodowego - powszechne

• prawo bierne - 18 lat, obywatelstwo przez 10 lat, odbyta służba wojskowa, niekaralność, kucja 1000 franków (żeby odzyskać trzeba przejść próg 5%)

• Wybory są w 1-mandatowych okręgach (577)

• System większości bezwzględnej

• I tura - wygrywa się większością bezwzględną

• II tura - przechodzą Ci, którzy zdobędą 12,5 %  z całego elektoratu okręgu

• Jeśli tego wymogu nie spełni min. 2 kandydatów to I powtarzana

• Pomiędzy I i II turą kandydaci mogą się wycofać z rywalizacji

• 1986 - system proporcjonalny, zmiana systemu wyborczego przez rząd socjalistów (próg wynosi 5%) ale powrócono do większościowych

• Senat - wybory pośrednie

• Prawo bierne - ukończone 30 lat i jak p. bierne do ZN

• Prawo czynne - kolegia wyborcze składają się z obywateli kwalifikowanych (sprawują funkcje pochodzące z wyborów); okręgiem wyborczym jest departament lub jednostka zamorska)

• Sposób glosowania uzależniony jest od liczby mandatów na 1 okręg (od wielkości departamentu - liczby mieszkańców)

• Departamenty do > 4 senatorów - system większości bezwzględnej - II tury

• Departamenty powyżej 5> senatorów - system proporcjonalny (mandaty przyznawane na podstawie systemu list zamkniętych - ważna jest kolejność na liście)

• Tryb funkcjonowania:

• Kadencja: ZN - 5 lat, Senat - 9 lat (co 3 lata odnawiana 1/3 składu)

• ZN może być rozwiązane przez prezydenta; Senat jest nierozwiązywalny;

• ZN - 577 deputowanych

• Senat - 321 senatorów

• Tryb sesyjny pracy parlamentu (norma jest system permanentny)

• sesja zwyczajna X-VI (nie może się zebrać na posiedzenia więcej niż 120 razy)

• sesja nadzwyczajna - może zwoływać premier po zasięgnięciu opinii przewodniczącego obu izb lub większości członków obu izb;

dla określonego porządku obrad (nie może wykroczyć poza ten porządek); nie może pracować dłużej niż 12 dni;

• Izbami kierują przewodniczący wybierani: ZN - na 5 lat; Senat - na 3 lata

• W-ce przewodniczący - tworzą prezydium izby, odpowiadają za sprawy regulaminowe (regulaminy wymagają zatwierdzenia Rady Konstytucyjnej - rozstrzyga też spory regulaminowe)

• Komisje stałe - resortowe (kontrolują resorty)

Komisje nadzwyczajne (np. śledcza).

5. Uprawnienia:

• Ustawodawstwo ściśle określone przez konstytucję (art. 34) - materia ustawowa enumeratywnie wyliczona)

• prawa obywatelskie, podstawowe gwarancje obywatelskie

• zdolność prawna

• świadczenia na rzecz obrony narodowej

• amnestia

• zmiana konstytucji

• tworzenie prawa administracyjnego i handlowego

• organizacja sądownictwa

• ordynacja wyborcza

• kwestie podatkowe

• pozostałe - materia reglamentacyjna - do rządu

• określenie dochodów i wydatków

• ustawy programowe - cele działalności ekonomicznej i społecznej państwa

• ustawy podlegają kontroli Rady Konstytucyjnej

• ustawy organiczne - dotyczące szczególnie ważnych spraw, podlegają kontroli RK obowiązkowo

• ustawy zwykłe - podlegają kontroli RK na wniosek prezydenta, premiera, przewodniczących obu izb, 60 deputowanych lub senatorów

• Proces ustawodawczy:

• Inicjatywa - członkowie parlamentu, premier, może być zgłoszona w obu izbach. Ustawy finansowe najpierw do ZN.

• W razie sporu między izbami projekt przepada, chyba, że zostanie powołana przez premiera komisja mieszana (tekst opracowany przedkładany przez rząd obu izbom, obie izby muszą zaproponować tekst w jednakowym brzmieniu); gdyby ciągle nie było kompromisu, rząd może domagać się od ZN definitywnego rozstrzygnięcia sprawy, ale ZN może uchwalić projekt jedynie w zgodzie z rządem; bezwzględna większość liczona od całego zgromadzenia w przypadku ustawy organicznej, w przypadku ustaw zwykłych - zwykła większość głosów

• Kontrola polityczna ZN nad rządem (senat nie ma możliwości pociągnięcia rządu do odpowiedzialności) (wotum zaufania)

• Przewaga senatu nad ZN (fakt nierozwiązywalności)

• Rada Konstytucyjna:

• 9 członków powoływanych na 9 lat bez możliwości powtórzenia kadencji

• 3 członków i przewodniczący powoływani przez prezydenta

• 3 przewodniczący ZN

• 3 przewodniczący senatu

• decyzje zapadają większością głosów

• byli prezydenci zasiadają z prawem głosu

• decyduje o konstytucyjności ustaw , traktatów, regulaminów izb

• nadzorowanie prawidłowego przebiegu wyborów, ogłasza wyniki, rozpatruje skargi

• wydawanie opinii w sprawach prawnych na użytek władz państwowych

• Rada Stanu

• Bardzo ważna, ale nie jest organem konstytucyjnym

• Działa na podstawie ustaw, ordonansów i dekretów

• Formalnie podlega premierowi, który jest z urzędu jej przewodniczącym

• Faktycznie prowadzi w-ce przewodniczący

• Członkowie powoływani na posiedzeniu RM na wniosek ministra sprawiedliwości

• Zgromadzenie Generalne Rady Stanu (raz do roku), przewodniczącym premier

1) Wpływowy organ konstytucyjny

• Rząd musi zasięgać opinii w przypadku uchwalania dekretu rządowego, zwraca się przez członków rządu

• Bierze udział w przygotowaniu rządowych projektów ustaw i ordonansów

• Ma prawo zwracać uwagę władzom publicznym na potrzebę reform

2) Najwyższy organ sądownictwa administracyjnego,

• wydaje orzeczenia o konstytucyjności aktów administracji z możliwością ich anulowania

• Działa jako sąd apelacyjny (odnośnie sądów administracyjnych)

• Rada Ekonomiczna i Społeczna

• Ma rangę konstytucyjną, ale mniejsze znaczenie

• Organ doradczy rządu

• Wydaje opinie ustaw, ordonansów i dekretów w zakresie społeczno-ekonomicznym

• Członków powołuje się dekretem rządowym na wniosek odpowiednich resortów

 

Republika Federalna Niemiec. 

1. Ustawa zasadnicza RFN jest z 23 V 1949.

2. Zjednoczenie Niemiec nastąpiło 3 X 1990. Po zjednoczeniu pozostawiono ustawę ze względu na jej bardzo dobry charakter i jakość. Wprowadzono zmiany tylko czysto techniczne.

3. Ustawa ta jest w pewnej części niezmienialna (2 przepisy: art. 1 - prawa i wolności człowieka; art. 20 - zasady ustroju politycznego - demokratyczne i socjalne państwo związkowe, wszelka władza pochodzi od narodu, którą sprawuje w wyborach, głosowaniu i za pośrednictwem organów władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej (nie uwzględnia żadnych forma demokracji bezpośredniej, jest ona dopuszczalna na poziomie landów).

4. Władzę ustawodawczą obowiązuje porządek konstytucyjny, a władza sądownicza i wykonawcza podporządkowane są ustawom. Prawo oporu przysługuje wszystkim Niemcom w razie naruszenia tych zasad.

5. Instytucje władzy:

• Parlament - jednoizbowy - Bundestag

• Bundesrat - ciało uczestniczące w ustawodawstwie, nie jest nazywany drugą izbą parlamentu, ale taką spełnia rolę.

• Prawo wyborcze do Bundestagu:

• Czynne - 18 lat

• Bierna - 21 lat

• System mieszany

• A  50 % składu system większości względnej - mandaty bezpośrednie

• B 50% system proporcjonalny d'Hondta - „głosy drugie” uczestniczą tylko te listy, które w skali państwa uzyskały co najmniej 5% głosów, wyjątkiem są partie mniejszości narodowych

• Wyborca dysponuje 2 głosami - na jednego z kandydatów w 1-mandatowym okręgu i 2 na listę w landach. Nie jest zobowiązany do głosowania w taki sam sposób.

• Zgłoszenie kandydatów

• w 1-mandatowym okręgu ma 200 obywateli,

• lista musi być poparta przez 1% wyborców z danego landu, ale nie więcej niż 2000 mieszkańców.

• Z mocy prawa kandydatów i listy zgłaszają się automatycznie przez ugrupowania posiadające co najmniej 5 posłów w Bundestagu.

• Między mandatami A i B (odejmuje się głosy z 1-mandatowych okręgów od puli proporcjonalnej, Ale jeśli więcej mandatów bezpośrednich to →mandaty nadwyżkowe, są zachowywaea i dlatego czasami zmienia się liczba posłów

• Bundestag:

• Kadencja - 4 lata (kończy się w pierwszym dniu posiedzenia nowej izby)

• Zwołuje przewodniczący Bundestagu na wniosek 1/3 posłów, prezydenta, kanclerza

• Permanentny tryb pracy

• Przewodniczącego desygnuje najsilniejsza frakcja (zastępców jest tyle ile frakcji w izbie)

• Prezydium Bundestagu nie odgrywa ważnej roli

• Rada Seniorów ustala porządki posiedzeń, rozstrzyganie sporów proceduralnych (członkowie prezydium + 23 członków desygnowanych przez poszczególne frakcje odpowiednio do ich liczebności)

• Frakcję parlamentarną może utworzyć min. 5% ogólnej liczby posłów

• Komisje wykonują merytoryczne prace Bundestagu. Konstytucyjna ranga 4 komisji:

• spraw zagranicznych

• obrony

• ds. petycji (analizuje sygnały od wyborców)

• wspólna (powołana na początku kadencji, 2/3 desygnuje Bundestag i 1/3 desygnuje Bundesrat - przejęcie funkcji ustawodawczej i kontrolnej w przypadku wojny)

• do 1976 - komisja stała (przejmowała obowiązki Bundestagu w okresie międzykadencyjnym

• inne: komisje stałe - resortowe kontrolujące rząd i administrację (4 mają charakter nieresortowy - ds. petycji, budżetowa, regulaminowo-mandatowa, prawna

• są jeszcze komisje powoływane na wniosek ¼ posłów: dochodzeniowo śledcze i ankietowe (zbiera niezależnie od rządu informacje)

• Kontrola polityczna:

• Jednoosobowa odpowiedzialność kanclerza (polityczna)

• Usunięcie kanclerza równoznaczne jest z odwołaniem rządu

• Jest to konsekwencja kanclerskiego systemu, tylko jego odpowiedzialność daje mu władzę nad rządem, parlament nie wnika w skład rządu

• Konstruktywne wotum nieufności - parlament usuwa kanclerza 2/3 głosów i powołuje jego następcę; stary kanclerz jest usunięty, nowy jest wybrany i musi być nominowany przez prezydenta; większość musi być zdolna do powołania następnego gabinetu

• Prawo żądania obecności kanclerza i rządu na posiedzeniu Bundestagu w celu zgłoszenia wyjaśnień i informacji

• Interpelacje - dotyczy spraw o kluczowym znaczeniu; może to zrobić tylko frakcja lub 5% posłów; odpowiedz na posiedzeniu plenarnym, może być przedmiotem debaty

• Zapytanie pisemne - ważny problem polityczny; może to zrobić tylko frakcja lub 5% posłów; odpowiedź na piśmie, ale poza plenarnym posiedzeniem

• Pytania - wycinkowy problem polityczny; w czasie godziny pytań

• Bundesrat:

• Rada Federalna (Związkowa) - konstytucyjnie nie jest to 2-ga izba parlamentu

• Zapewnia Landtagom udziału w kształtowaniu polityki; kraje mają wpływ na ustawodawstwo i administrację

• Delegacja rządów krajowych

• Na czele delegacji premier rządu krajowego, innymi delegatami są ministrowie

• Delegatów jest od 3-6

• Nie jest kadencyjny

• Zmiany w składzie są uzależnione od zmiany rządów w landach

• Działają na zasadzie mandatu imperatywnego - są związania instrukcjami swoich rządów

• Zasada jednolitości głosów

• Organy:

• Przewodniczący - premier rządu któregoś z krajów (zmieniają się co rok)

• 3 v-ce przewodniczących ( z przew. Tworzą prezydium)

• Stała Rada Doradcza (16 os. po jednej z każdego kraju) - odpowiadają za program prac Bundesratu, ustala porządek posiedzeń, zajmuje się procedurami

• Obrad plenarnych jest niewiele

• 14 komisji stałych (po 16 os. - jedna z każdego kraju), resortowe, za wyjątkiem prawnej; komisje przejmują na siebie całą działalność działań

• art. 50 - współudział w ustawodawstwie i administracji federalnej

• Bez zgody 2/3 Bundesratu nie można zmienić ustawy zasadniczej (wpływ na ustrój państwa)

• Admin. Fed. - BR kontroluje ją, by nie przekraczała uprawnień, jego zgoda jest potrzebna na rozporządzenia rządu i ministerstw, które wykonywane są przez landy (administracji landowej)

• Gdy land sprzeciwia się konstytucji można zastosować przymus federalny (art. 37 zgoda B. jest wymagana)

• Bundesrat sprawuje kontrolę nad rządem:

• Żądanie obecności kanclerza i rządu

• Informowanie BR o stanie budżetu federalnego

• Corocznie udziela absolutorium rządowi o wykon. Budżetu, odmowa absolutorium nie skutkuje, ale może rozpocząć procedurę

• uczestnictwo w podejmowaniu decyzji nadzwyczajnych:

• stan konstytucyjności ustaw

• stan obrony

• użycie sił zbrojnych

• Wybiera ½ składu Trybunału konstytucyjnego

• Ustawodawstwo:

• Inicjatywa -ma

1. rząd i  Bundesrat - związane prawo inicjatywy ustawodawczej, rząd opiniuje projekt BR i na odwrót (gdy opinia na temat projektów jest negatywna, to szanse przejścia są małe);

2. Bundestag (5% składu) ma nieskrępowane prawo inicjatywy

• Rozpatrzenie projektu przez Bundestag:

• 3 czytania

• Zwykła większość głosów

• Zmiany w Ustawie Zasadniczej - 2/3 głosów

• Rozpatrzenie projektu przez Bundesrat:

• Prawo weta (weto absolutne przy Ustawie Zasadniczej)

• Weto zawieszające (ustawy zwykłe) - może przejść, gdy Bundestag ponownie uchwali ustawę taką samą większością, jaką Bundesrat wnosił weto zawieszające

• Promulgacja i ogłoszenie przez prezydenta:

• Wymaga kontrasygnaty kanclerza lub ministra

• Prezydent ma prawo badania zgodności ustawy z konstytucją, może odmówić podpisu, wówczas ustawa nie wchodzi w życie (przepada), od 1949 tylko 5 razy odmówił promulgacji (mocna pozycja prezydenta w ustawodawstwie)

• Prezydent

• Wybiera Zgromadzenia Federalne - posłowie do Bundestagu i taka sama liczba delegatów Landtagów (liczba głosów ma odzwierciedlać układ sił politycznych danego Landu)

• Wybierany na 5 lat, wybrany może być tylko na 2 kolejne kadencje, może być wybrany kolejny raz po przerwie, ale to się jeszcze nie zdarzyło

• 40 lat + czynne prawo wyborcze do Bundestagu

• I i II tura - potrzebna jest bezwzględna większość głosów

• III tura zwykła większością głosów

- we wszystkich turach ta sama liczba kandydatów

- kandydatów zgłaszają członkowie Zgromadzenia Federalnego bez żadnej debaty

• Uprawnienia:

- większość objęta kontrasygnatą, która go neutralizuje

- samodzielnie:

• Mianowanie i odwoływanie kanclerza

• Rozwiązywanie Bundestagu (art. 63)

 

1. W I i II turze musi być bezwzględna większość głosów. W III turze zwykła większością głosów. Jeśli 2 ma tyle samo głosów, to potem wybiera się między nimi dwoma.

2. Kandydatów zgłaszają członkowie Zgromadzenia Federalnego

3. Uprawnienia (bardzo skromne, a większość wymaga kontrasygnaty)

• 3 funkcje samodzielnie:

• Mianowanie i odwoływanie kanclerza, ale jeśli mianowany nie przejdzie, to prawo ma Bundestag

• Rozwiązanie Bundestagu w myśl art. 63 - jeśli w 3 podejściach nie wybiorą kanclerza

• Prośba prezydenta do kanclerza w stanie jego dymisji z mocy art. 69 ust. 3 - aby do czasu nowego kanclerza mógł pełnić swoje funkcje

• funkcje wspólnie z rządem:

• reprezentowanie państwa

• mianowanie ministrów na wniosek kanclerza

• mianowanie ambasadorów

• zawieranie umów międzynarodowych

• nadawanie odznaczeń

• prawo łaski

Przewodniczący Bundesratu przejmuje jego obowiązki jeśli jest niezdolny.

4. Nie odpowiada politycznie ale konstytucyjnie

 

12. Kanclerz

1. Powołanie kanclerza art. 63

• Bundestag powołuje kanclerza bezwzględną głosów na wniosek prezydenta

• Prawo wyboru ma Bundestag, ma 14 dni aby wybrać bezwzględną większością głosów (prezydenta tu nie ma), gdy to nie zadziała, to:

• Po 14 dniach może wybrać zwykłą większością głosów, ale tu prezydent musi poprzeć, a jak nie to rozwiązanie parlamentu

• Ministrów powołuje i odwołuje prezydent na wniosek kanclerza

3. Rządy w Niemczech są koalicyjne (2 partie) - w-ce kanclerz powoływany ze słabszej partii (jest to funkcja bardziej honorowa), od 1966 w-ce kanclerz łączy się ze stanowiskiem ministra spraw zagranicznych

4. Liczebność ministrów określa kanclerz

5. Art. 35 określa 3 zasady funkcjonowania rządu:

• Kancleryzmu - ustala wytyczne polityki rządowej, nadzoruje i jest za nie odpowiedzialny

• Resortowości - w resortach każdy minister sprawuje samodzielne kierownictwo

• Kolegialności - różnice między ministrami rozstrzygane są przez rząd kolegialnie (choć najczęściej kanclerz)

Odpowiedzialność ponosi tylko kanclerz, ale gdy jest zdymisjonowany to ustępuje cały rząd.

6. 3 przypadki zmiany na stanowisku kanclerza:

• zbiera się Bundestag po wyborach,

• kanclerz składa dymisję

• konstruktywne wotum nieufności - bezwzględna większość głosów w jednym odwołuje i powołuje nowego kanclerza (zdarzyło się tylko raz w 1982 H. Schmitt -> H. Kohl)

 

7. Stan konieczności ustawodawczej - Rząd występuje z wnioskiem do Prezydenta za zgodą BT → każdy projekt rządowy zmieniony lub odrzucony przez BT może zostać przyjęty za zgodą BR (nie dłużej niż 6m i tylko 1 raz w kadencji)

8. Bundestag może się domagać od rządu:

• Obecności na posiedzeniu

• Wyjaśnień i informacji

 

13. Trybunał Konstytucyjny

1. 16 sędziów zorganizowanych w 2 senaty orzekajace (po 8)

2. połowę sędziów mianuje Bundestag, a drugą Bundesrat

3. wybór wymaga 2/3 ustawowej liczby

4. dzięki 2 senatom może być szybciej i sprawniej

5. kadencja 12 lat - bez reelekcji

6. kompetencje:

• bada zgodność prawa federalnego i krajowego z ustawą zasadniczą

• rozstrzyganie sporów kompetencyjnych między organami federalnymi i federacją a krajami

• orzekanie ewentualnej sprzeczności partii z ustawą zasadniczą, jeśli zagraża RFN, naruszenie lub obalenia porządku ustrojowego - z wnioskiem może wystąpić Bundesrat, Bundestag, rząd (było 2 razy, 1952 - partia neofaszystowska, 1956 - Komunistyczna Partia Niemiec)

• orzekanie w wypadku postawienia prezydenta w stan oskarżenia (wnioskuje Bundestag lub Bundesrat)

• Rozpatrywanie skarg konstytucyjnych obywateli w przypadku naruszenia ich praw konstytucyjnych

• Pozbawienie niektórych praw obywatelskich obywateli, którzy zagrażają demokratycznemu, wolnościowemu ustrojowi

W Europie TK uchodzi za lidera, jest bardzo aktywny i działa wzorcowo 

Temat: Włochy. 

1. Konstytucja z 27 XII 1947, weszła 1 I 1948.

1. Jest to demokracja parlamentarno-gabinetowa (klasyczna), skutkuje to szczególną niestabilnością polityczną. Od wojny były 58 rządy, nie było rządu, który działałby przez całą kadencję. Tylko raz parlament przetrwał całą kadencję (1987-1992)

2. Czują potrzebę zmiany - powołano Komisję ds. Reform Instytucjonalnych - do tej pory bez efektów.

3. Są 2 propozycje zmiany:

• W kierunku ustroju Francji - parlamentaryzm-prezydencki - prezydent z wyborów powszechnych, jego władza miałaby ulec wzmocnieniu

• W kierunku Niemiec - kancleryzm - wzmocnienie premiera, władza nad rządem, konstruktywne wotum nieufności

4. Fundamenty ustrojowe:

• Demokratyzm

• Republikanizm - najsilniej broniony - Włochy nie mogą od tego odejść, nie może być rewizji artykułów jego dotyczących

• Idea państwa socjalnego

5. Zmiany konstytucji

• Wniosek o zmianę lub rewizję częściową musi być uchwalony przez obie izby z 2-óch głosowaniach z przerwą nie krótszą (pomiędzy głosowaniami) niż 3 miesiące, wymagana jest bezwzględna większość liczona od całego składu izb

• Potem referendum, o ile w 3 miesiącach od uchwalenia rezolucji zażąda tego 500 tys., 1/5 którejś z izb lub 5 regionów

• Referendum nie jest organizowane, gdy projekt zmiany został zatwierdzony w 2 czytaniu przez 2/3 obu Izb

2. Parlament

1. Składa się z Izby Reprezentantów (630) i Senatu Republiki (315 + 20 + byli prezydenci)

• W skład Senatu wchodzą także senatorzy mianowani zasiadający dożywotnio; każdy prezydent może mianować 5 (art. 59), którzy przynieśli chwałę ojczyźnie na arenie społecznej, naukowej, sztuki i literatury

2. System wyborczy

• 1993 - zmiana systemu wyborczego, z skrajnie proporcjonalnego na mieszany (75% większościowy i 25% proporcjonalny - uczestniczą tylko te listy, które uzyskały powyżej 4% w skali kraju)

• Startują 2 bloki wyborcze: centroprawicowy Dom Wolności (Forza Italia, Sojusz Narodowy i mniejsze, współpracuje z tym blokiem także Liga Północna) i centrolewicowe Drzewo Oliwne; poza blokami startuje także Odbudowa Komunistyczna

• System wyborczy wymusił integrację, nie jest to jednak system 2-partyjny bo w parlamencie partie działają bardziej indywidualnie

• Kandydat musi mieć 500-1000 głosów by być zgłoszony, jeśli partia zarejestruje kandydatów w połowie okręgów w danym regionie, wtedy rejestruje listę

• Wyborca głosując na Izbę deputowanych ma 2 głosy (1 na okręgi większościowe, a 2-gi na listę), a do Senatu 1 głos na kandydata, pulę proporcjonalną tworzy się sumując wszystkie głosy i dzieli miejsca proporcjonalnie

• Izba deputowanych - czynne (18) i bierne (25)

• Senat - czynne (25) i bierne (40)

3. Kadencja jest 5-letnia, można ją przedłużyć tylko w wypadku wojny

4. Izby zazwyczaj funkcjonują na odrębnych posiedzeniach, wspólnie obradują, gdy:

• Wybór prezydenta

• Postawienie prezydenta w stan oskarżenia

• Postawienie członka rządu w stan oskarżenia

• Gdy realizuje funkcję kreacyjną - 1/3 składu Trybunału Konstytucyjnego i 1/3 Najwyższej Rady Sądowniczej

• Obradami kieruje przewodniczący Izby Deputowanych

5. Parlament pracuje permanentnie

6. Zazwyczaj głosuje zwykła większością głosów

7. Organizacja pracy:

• Regulaminy przyjęte przez izby

• Prezydium tworzą: przewodniczący, 4 w-ce przewodniczących, 8 sekretarzy (sporządzają protokoły stenogramy, pomagają przewodniczącemu), 3 kwestorów (pomagają w utrzymaniu porządku, nadzorują pracę personelu pomocniczego)

• Komisje:

• powoływane przez przewodniczącego na wniosek poszczególnych klubów partyjnych - oni delegują proporcjonalnie do miejsc w parlamencie

• w ID na rok, a w S na 2 lata (kadencja)

• obecnie jest po 13 (resortowe), funkcjonalne i ustawodawcze

• Dzielą się na podkomisje

• Parlamentarzysta może tylko w jednej komisji (członkowie rządu w wielu)

• Są też komisje specjalne

• Drugi rodzaj komisji to gwinty (nie spełniają funkcji kontrolnych i ustawodawczych tylko funkcje prawne i techniczne, w każdej izbie jest po 3) - ds. wyborczych, ds. regulaminowych, ds. immunitetów parlamentarnych; są powoływane przez przewodniczącego danej izby

• Kluby partyjne - mają status organów parlamentarnych, mogą je tworzyć 10 senatorów, 20 deputowanych

• Przewodniczący często zwołuje posiedzenia przewodniczących klubów - podejmowane są bardzo ważne decyzje

• Funkcje Izby

• Ustawodawcza - uchwalanie ustaw (art. 76); funkcja ustawodawcza może być przekazana przez parlament rządowi na określony czas i na określonych zasadach, wtedy rząd wydaje dekrety z mocą ustawy; parlament ma 60 dni na przekształcenie ich w ustawę, dokładnie, jeśli w tym czasie się nie sprzeciwi to dekret staje się ustawą automatycznie, parlament w tym okresie może też wprowadzić zmiany w tych aktach; zgodnie z art. 77 rząd ma możliwość wydawać dekrety z mocą ustawy bez zgody parlamentu, gdy zdarzył się „wyjątkowy wypadek nagłej konieczności”, uchwalony trafia do parlamentu, który w ciągu 5 dni musi się zebrać (nawet, gdy jest rozwiązany), dekret taki musi być w ciągu 60 dni przetworzony przez parlament w ustawę, inaczej przepada

• inicjatywa ustawodawcza przysługuje rządowi, Narodowej Radzie Gospodarki i Pracy, 50 tys. obywatelom, parlamentarzystom, 5 regionom

• 3 tryby ustawodawcze:

• zwyczajny - 3 czytania

• skrócony - eliminacja I i/lub II czytania, projekt od razu przechodzi do komisji, a potem następuje III czytanie - decyduje o tym przewodniczący, w ciągu 48 godzin można wystosować sprzeciw

• komisyjny - w imieniu izby ustawę uchwala komisja (decyduje przewodniczący izby), izba ma 48 godzin na sprzeciw; po uchwaleniu przez komisję, przewodniczące informuje izbę; ustawę można odebrać komisji na wniosek rządu, 1/10 izby, 1/5 komisji; komisja nie może zmienić konstytucji, prawa wyborczego, ratyfikować umowy międzynarodowej, budżetu państwa i delegować ustawodawstwa na rząd

• Projekt uchwalony przez jedną izbę trafia do drugiej - jeśli zgodność to do prezydenta (ma 1 miesiąc do podpisania, w ustawach pilnych izba może skrócić jednak nie mniej niż do 7 dni), jeśli prezydent odmawia, to ponownie wraca do parlamentu, jeśli ustawa przegłosowana taką samą większością, to prezydent już musi podpisać

• Kontrola polityczna nad rządem (art.84)

• Musi mieć zaufanie obu izb

• Wniosek wotum nieufności wysuwa 1/10 izby, głosowanie po 3 dniach (rządy częściej upadały jednak od rozpadu koalicji niż przez wotum)

• W ciągu 10 dni od utworzenia rząd ma uzyskać zaufanie obu izb

• Kontroluje także przez komisje, interpelacje zapytania, debaty nad polityką rządu

• Kreacyjna

• IR + senat + delegaci regionów wybierają prezydenta

• 1/3 Trybunału konstytucyjnego

• 1/3 Najwyższej Rady Sądowniczej

• Prezydent

• Głowa państwa, reprezentant jedności narodowej

• Nie może łączyć swojej funkcji z inną

• Możliwa wielokrotna reelekcja

• 7-letnia kadencja

• Wybiera parlament wraz z delegatami regionów (rady regionalne wybierają po 3, jedynie z Valle d'Aosta 1 delegat), jest to Zgromadzenie Wielkich Elektorów, w pierwszych 3 turach wybiera się większością 2/3, w następnych bezwzględną większością

• Odpowiedzialność tylko za zdradę stanu lub złamanie konstytucji, wniosek o oskarżenie musi być przegłosowany w parlamencie bezwzględna większością głosów, wtedy stawia się go przed Trybunałem konstytucyjnym

• Uprawnienia w stosunku do parlamentu

• Zarządza wybory

• Zwołuje pierwsze posiedzenie

• Orędzia do parlamentu

• Rozwiązanie parlamentu

• Promulgacja ustaw

• Weto - ustawa odsyłana z powrotem do parlamentu i jeśli ją ponownie przegłosuje to prezydent musi podpisać

• Uprawnienia w stosunku do rządu

• Powołanie premiera (większy wpływ niż w innych państwach, ze względu na rozdrobnienia polityczne)

• Dymisjonuje rząd

• Ogłasza dekrety rządowe

• Mianuje na wyższe stanowiska

• Przewodniczy najwyższej Radzie Sądownictwa

• Ułaskawia

• Powołuje 1/3 TK

3. Uprawnienia związane ze sprawami wewnętrznymi i międzynarodowymi

• Akredytowanie i przyjmowanie listów uwierzytelniających od dyplomatów

• Ratyfikowanie umów międzynarodowych

• Reprezentowanie Włoch

• Nadawanie odznaczeń państwowych

4. Uprawnienia w stosunku do sił zbrojnych

• Zwierzchnik sił zbrojnych

• Przewodniczący Najwyższej Rady Obrony

• Ogłasza stan wojny uchwalony przez parlament

4. Rząd

• Składa się z premiera, ministrów i czasem wicepremierów

• Premiera mianuje prezydent

1. Rząd sprawuje nadzór nad

• Centralny Instytut Statystyki

• Najwyższa Rada Administracyjna

• ?

• ?

• 4 funkcje rządu

• Polityczna - polityczne kierownictwo krajem, rząd rządzi tak, jak nakazuje mu parlament, rozstrzygające decyzje zapadają w rządzie

• Prawotwórcza - dekrety z upoważnienia lub bez upoważnienia parlamentu

• Administracyjna - zwieńczenie władzy wykonawczej

• Kontrolna - nadzór nad administracją państwową

3. Konstytucja eksponuje rolę premiera

• Kieruje ogólna polityką rządu

• Utrzymuje jednolitość działań państwowych

• Inspiruje i koordynuje działania ministrów

4. Poza odpowiedzialnością polityczną, ponosi jeszcze konstytucyjną (indywidualnie) za przestępstwa popełnione podczas realizacji swoich funkcji; w stan oskarżenia stawia parlament bezwzględna większością głosów, a rozstrzyga TK

5. Trybunał Konstytucyjny

1. Składa się z 15 (powołują: 5 prezydent, 5 parlament, 5 wyższe sądownictwo)

2. Kadencja 9-letnia bez reelekcji

3. Kompetencje:

• Zgodność aktów z konstytucją

• Rozstrzyganie sporów konstytucyjnych między władzami lub między państwem a regionami

• Orzekanie, gdy oskarżony prezydent, premier, ministrowie, wtedy powołuje się dodatkowo 16 członków w losowaniu spośród obywateli posiadających bierne prawo wyborcze

 

6. Narodowa Rada Gospodarki i Pracy

1. Powoływana przez prezydenta na wniosek premiera, (jeżeli się sprzeciwi kandydaturze, to rząd musi wysunąć inną)

2. Skład: 111 i przewodniczący

3. 99 to przedstawiciele związków, 12 to eksperci, przewodniczący reprezentuje rząd

4. Funkcje:

• Inicjatywa ustawodawcza w sprawach gospodarki i pracy (wyjątek to konstytucja, budżet, traktaty, dotyczące praw obywatelskich)

• Funkcja konsultacyjna - organ pomocniczy dal rządu, parlamentu, władz lokalnych w sprawach gospodarki i pracy

• Prowadzenie studiów i analiz dt. gospodarki i pracy

7. Rada Stanu

1. Istnieje od 1861

2. Członkowie powoływani przez prezydenta na wiosek premiera

3. Funkcje:

• Jurysdykcyjna:

• Należy z nią konsultować regulaminy rządowe, dekrety rządowe, akry prezydenta

• Należy z nią konsultować rozwiązywanie rad regionalnych, prowincjonalnych i gminnych przez prezydenta

• Należy z nią konsultować nadzwyczajne usunięcie urzędnika państwowego

• Należy z nią konsultować konkursy na stanowiska państwowe

• Konsultacyjna:

• Pomoc administracyjna i prawna dla organów państwowych

• Izba Obrachunkowa

1. Członkowie powoływani przez prezydenta na wiosek premiera

2. Funkcje:

• Jurysdykcyjna:

• Orzeka w sprawach o nieprawidłowości w zarządzaniu finansami państwa

• Kontroluje racjonalną działalność urzędów państwa

• Odpowiada z zatrudnienia publiczne

• Odpowiada za wielkość emerytur

• Kontrolna:

• Kontroluje działania administracji państwowej odwołujące się do finansów

• Kontrola zaangażowania gospodarczego państwa

• Konsultacyjna:

• W sprawach finansowych służy pomocą prezydentowi, parlamentowi i rządowi

 

System partyjny, układ wzajemnych powiązań między partiami politycznymi oraz zachodzące między nimi relacje, zasady i normy regulujące stosunki międzypartyjne oparte na mechanizmie współdziałania bądź rywalizacji w walce o władzę państw. Pojawienie się systemu partyjnego związane jest z rozwojem systemu parlamentarnego i wprowadzeniem powszechności prawa wyborczego.

System partyjny jest m.in.:

1. płaszczyzną konfrontacji programów partii politycznych i wymiany poglądów,

2. forum kształtowania opinii publicznej i kultury politycznej,

3. mechanizm wyłaniania i zmiany ekip rządzących oraz potwierdzania prawomocności (legitymizacji) istniejącej władzy państw.

Ze względu na liczbę legalnie działających partii, rozróżniamy systemy:

1. jednopartyjny - opiera się na zakazie działania innych partii, oprócz rządzącej (występował w państwach faszystowskich i komunist.),

2. dwupartyjny - tylko dwie partie spośród wielu legalnie działających, mają realne szanse zdobycia władzy (Wielka Brytania i USA),

3) wielopartyjny - trzy lub więcej partii ma możliwość wygrania wyborów i utworzenia rządów (np. Polska po 1989, Włochy, Belgia, Holandia). Cechą tego systemu jest brak partii mającej stałą przewagę, co może skutkować niestabilnością rządu. Dlatego partie, chcąc się ustrzec przed taką sytuacją, zawierają koalicje przed albo po ogłoszeniu wyników wyborów.

W ramach tego systemu występuje też:

a) system partii dominującej - przy istnieniu wielu partii, tylko jedna z nich jest zdolna do samodzielnego wygrania wyborów i utworzenia rządu mającego absolutne poparcie większości w parlamencie (Instytucjonalno- Rewolucyjna Partia Meksyku),

b) system kooperacji partii - wszystkie lub większość partii tego systemu podejmuje współpracę (np. Szwajcaria), najczęściej po wyborach,

c) system dwublokowy - walkę o władzę prowadzą dwa bloki partii politycznych, przy czym tylko jeden z nich ma szansę odniesienia zwycięstwa w wyborach, utworzyć rząd mając absolutną przewagę w parlamencie (w RFN z wyjątkiem lat 1966-1969, we Francji po 1962),

d) system rozbicia wielopartyjnego - nie ma w nim partii większościowej, która miałaby przewagę nad pozostałymi. Dlatego istnieje konieczność stworzenia koalicji, aby uzyskać niezbędną do efektywnego sprawowania władzy większość w parlamencie (np. Polska po 1989, Włochy). Powołany rząd na ogół nie ma legitymizacji społ.

Partia polityczna (z łaciny pars, partis - część), dobrowolna organizacja, reprezentująca interesy określonej grupy społecznej, zmierza do zdobycia lub utrzymania władzy państwowej w celu realizacji swojego programu politycznego.

Geneza partii politycznych sięga dawnych zgromadzeń stanowych, których członkowie łączyli się w koterie (grupy) arystokratokratyczne. Pierwsze tego typu partie powstały w XVII w. w parlamencie angielskim, torysi dali początek konserwatystom, a wigowie liberałom. W okresie rewolucji francuskiej pojawiły się kluby polityczne, które miały zalążki struktury organizacyjnej. Ich rozwój nastąpił podczas Wiosny Ludów. Pod wpływem upowszechnienia się prawa wyborczego w XIX w. zaczęły powstawać nowoczesne partie masowe.

Współcześnie w państwach demokratycznych partie polityczne pełnią kilka funkcji:

1) kształtują opinię społeczną, propagując programy partyjne;

2) wyborczą, budując program polityczny, selekcjonując kandydatów i organizując wybory;

3) rządzenia, realizowana jest przez partię, która wygrała wybory. Obsadza ona samodzielnie lub w koalicji z innymi partiami główne stanowisko w państwie. Natomiast partie, które wybory przegrały i nie weszły w skład koalicji, przechodzą do tzw. opozycji politycznej.

Partie polityczne ze względu na genezę oraz program można podzielić na: partie chadeckie, partie liberalne, partie komunistyczne, partie konserwatywne, partie socjaldemokratyczne oraz partie ultraprawicowe.

Status prawny partii politycznych w Polsce określa Konstytucja RP oraz ustawa o partiach politycznych z 1997. Zakazane jest istnienie partii politycznych odwołujących się do totalitarnych metod i praktyk działania nazizmu, faszyzmu i komunizmu oraz tych, których program lub działalność zakłada bądź dopuszcza nienawiść rasową i narodową, stosowanie przemocy w celu zdobycia władzy lub wpływu na politykę państwa.

Program polityczny, sformułowany przez partię polityczną lub ruch społeczno-polityczny zespół postulatów dot. kwestii społecznych, gospodarczych, ustrojowych i międzynarodowych.

Program polityczny zawiera wykaz proponowanych działań politycznych zmierzających do utrzymania lub zmiany istniejącego stanu rzeczy. W części wprowadzającej każdego programu politycznego zazwyczaj zaprezentowane są podstawowe założenia ideologiczne, do których odwołuje się dana grupa polityczna (partia, ruch), stają się one też w konkretnej sytuacji programem, np. jeśli jakaś partia propaguje ideologię konserwatywną głoszącą m.in. w sferze ekonomicznej koncepcję wolnego rynku, opowiada się więc ona za silnym, chroniącym własność prywatną państwem nie ingerującym w życie społeczeństwa (doktryna), natomiast programowym wyrazem tych idei jest zapowiedź, że w ciągu 6 lat zostaną zniesione wszelkie dotacje socjalne. Program jest więc uszczegółowioną doktryną opierającą się na określonej ideologii.

Doktryna (z łaciny doctrina - nauka),

1. ogół spójnych poglądów, założeń, twierdzeń i przekonań, będących podstawą koncepcji, np. naukowej, religijnej, gospodarczej, politycznej itp.;

doktryna polityczna - uporządkowany zespół teoretycznych poglądów (np. partii politycznych) dotyczących społeczeństwa i państwa, zawiera wskazania praktyczne (metody) realizacji tych poglądów, a także zagadnienia z zakresu władzy, prawa, ustroju państwa, np. ideologia faszyzmu znalazła swój wyraz w doktrynie faszyzmu niemieckiego (hitleryzmie) czy marksizm-leninizm był podstawą doktryny politycznej J. Stalina (stalinizm);

2. zespół poglądów dotyczących polityki wewnętrznej i zagranicznej państwa, np. formalna wypowiedź każdego prezydenta USA prezentowana na początku kadencji - doktryna J. Cartera, R. Reagana, B. Clintona; również długoterminowa polityka państwa wobec jakiegoś znaczącego problemu (np. doktryna L. Breżniewa).

Ideologia (z greckiego idéa - wyobrażenie, lógos - słowo, nauka), zbiór idei, poglądów i przekonań opisujących rzeczywistość oraz zawierających jej ocenę i zasady postępowania grup, ruchów społecznych i partii politycznych. Ideologia tworzy obraz świata istniejącego i prezentuje wizję przyszłości.

W skład ideologii wchodzą koncepcje filozoficzne, ekonomiczne, prawne, etyczne, religijne. Ideologia określa wartości i cele, które mają uzasadniać działania polityczne. Nie zawiera wskazań teoretycznych i praktycznych, jak osiągnąć cel, te bowiem znajdują się w doktrynach i programach politycznych.

Współcześnie uznaje się, że ideologia jako forma świadomości społecznej ściśle związana jest z powstaniem masowych partii i ruchów politycznych XIX w. Stąd też ich nazwy oparte są na kryterium ideologicznym, np. partie komunistyczne, socjaldemokratyczne, konserwatywne, liberalne, chrześcijańsko-demokratyczne. 

Torysi, Tories, Tory Party, angielskie stronnictwo polityczne założone w 2. połowie XVII w., grupujące zwolenników nienaruszalności praw dziedziczenia tronu (popierających sukcesję Jakuba II), wywodzących się z arystokracji, zbliżonych do kół dworskich i Kościoła anglikańskiego. Opozycyjne wobec partii wigów. W czasie rewolucji angielskiej (1688-1689) torysi wystąpili wspólnie z wigami przeciw Jakubowi II.

W nowo powstałym systemie politycznym utworzyli partię opartą głównie na ziemiaństwie, reprezentującą konserwatywne poglądy religijne i społeczne. Po objęciu tronu przez dynastię hanowerską (1714) w opozycji, wielu przywódców emigrowało. Po 1760 stronnictwo zbliżyło się do dworu Jerzego III. W 1783 zreorganizowane przez W. Pitta młodszego, objęło władzę i sprawowało ją do 1830. Od 1834 zreorganizowana przez R. Peela, Partia Konserwatywna, nazywana nadal potocznie t.

Wigowie, Whigs, Whig Party, angielskie stronnictwo polityczne działające w XVII-XIX w., przeciwnicy torysów. Ugrupowanie skupiające przeciwników katolickiego księcia Yorku (późniejszy Jakub II), domagające się pozbawienia go prawa do sukcesji tronu angielskiego. Dążyli do uzyskania gwarancji swobód obywatelskich i tolerancji wobec protestanckich dysydentów oraz supremacji parlamentu nad władzą królewską.

Popierani przez część arystokracji, burżuazję miejską i dysydentów przez długi czas pozostawali decydującą siłą polityczną (m.in. R. Sir Walpole). Dzięki rewolucji angielskiej 1688-1689 wprowadzili w Anglii monarchię konstytucyjną ograniczoną kompetencjami parlamentu. 1714 przyczynili się do wprowadzenia na tron angielski dynastii hanowerskiej.

1762 odsunięci od władzy przez Jerzego III, odzyskali ją w 1830 (lord Ch. Grey). 1832 przeprowadzili parlamentarną reformę wyborczą. Rządzili z niewielkimi przerwami aż do 1866 (gabinety lordów: W. Melbourne'a, J. Russella, G. Aberdeena i H.J. Palmerstona), mając poparcie części polityków liberalnych i radykalnych. W latach 60. XIX w. weszli w skład Partii Liberalnej. 

Prawo wyborcze, zespół uprawnień wyborczych przysługujących każdemu obywatelowi oraz ogół zasad regulujących powoływanie wybieralnych organów państwowych i samorządowych (np. prezydenta, Sejmu, Senatu, rad gmin) zawartych w konstytucji i ordynacjach wyborczych.

Rozróżnia się czynne i bierne prawo wyborcze.

W Polsce czynne prawo wyborcze, czyli prawo wybierania mają osoby posiadające obywatelstwo polskie, które do dnia wyborów ukończyły 18 lat, osoby pozbawione praw publicznych prawomocnym orzeczeniem sądu. Nie mają tego prawa osoby pozbawione praw wyborczych orzeczeniem Trybunału Stanu oraz ubezwłasnowolnione całkowicie lub częściowo prawomocnym orzeczeniem sądu z powodu choroby psychicznej lub niedorozwoju umysłowego.

Bierne prawo wyborcze, czyli prawo wybieralności ma każdy obywatel polski, któremu przysługuje prawo wybierania (czynne prawo wyborcze), stale zamieszkuje przez co najmniej 5 lat na terytorium Polski oraz ukończył do dnia wyborów 21 lat w przypadku wyborów do Sejmu, 30 lat do Senatu i 35 lat, jeżeli ubiega się o urząd prezydenta.

Doniosłe znaczenie mają postanowienia praw wyborczych sformułowane w 4 podstawowych zasadach: powszechności, równości, bezpośredniości i tajności.

Powszechność oznacza, że czynne i bierne prawo wyborcze mają wszyscy dorośli obywatele, którym prawo nie zabrania wzięcia udziału w wyborach.

Równość polega zarówno na przyznaniu każdemu obywatelowi 1 głosu, jak i na nadaniu każdemu głosowi takiej samej siły.

Bezpośredniość oznacza, że wyborca osobiście głosuje (bez żadnego pośrednictwa) na kandydatów lub partię.

Zasada tajnego głosowania rozumiana jest jako możliwość podjęcia przez wyborcę decyzji w warunkach zachowania tajemnicy.

W zależności od metody ustalania wyników wyborów wyróżnia się dwa systemy wyborcze:

1) większościowy - w okręgach jednomandatowych, kandydat musi uzyskać więcej głosów niż inni (w Polsce formuła taka stosowana jest przy wyborach do Senatu);

2) proporcjonalny - w okręgach wielomandatowych dokonuje się rozdziału mandatów między konkurujące listy proporcjonalnie do odsetka uzyskanych głosów; ustalenie podziału mandatów dokonuje się (np. w Polsce) w arytmetycznym systemie d'Hondta. Z systemem proporcjonalnym wiąże się tzw. lista państwowa. Przedłożona jest ona przez partie, które zarejestrowały listy okręgowe w co najmniej połowie okręgów (w Polsce takich mandatów jest 69). Wyborcy głosują więc na jedną z list okręgowych oraz na jedną z list państwowych. W celu uniknięcia niedogodności tego systemu wprowadza się też tzw. progi (klauzule) zaporowe - mandaty przyznawane są tylko tym listom, które w skali kraju przekroczyły pewien procent poparciam, np. w polskim parlamencie reprezentowane są tylko partie, które zdobyły co najmniej 5% głosów, dla koalicji wyborczych bariera ta wynosi 8%, natomiast w podziale miejsc z list ogólnopolskich uczestniczą ugrupowania, które przekroczyły 7%.

d'Hondta metoda, metoda przeliczania głosów na mandaty w systemach wielopartyjnych. Nazwa pochodzi od nazwiska XIX-wiecznego belgijskiego matematyka V. d'Hondta. Polega na dzieleniu przez kolejne liczby całkowite (tj. 1, 2, 3, 4, 5 itd.) ważnych głosów oddanych w okręgu wyborczym na poszczególne listy partyjne. Ilorazy ułożone malejąco, dają podstawę do przyznania każdej liście odpowiedniej liczby mandatów. Metoda stosowana w Belgii, Austrii, Holandii, Finlandii, Hiszpanii, Portugalii, Niemczech oraz w Polsce od 1993.

System wyborczy, procedura ustalania wyników wyborów poprzez przeliczanie liczby oddanych głosów na poszczególne partie (lub kandydatów) w uzyskane przez nie mandaty.

Wyróżnia się dwa podstawowe systemy wyborcze:

1. większościowy - mandat zdobywa ten spośród kandydatów, który uzyskał więcej głosów niż inni.

Występuje on w postaci:

a) system wyborczy większości bezwzględnej, warunkiem wyboru jest otrzymanie przez kandydata więcej niż połowy wszystkich ważnych głosów w okręgu wyborczym, w Polsce obowiązuje w I turze wyborów prezydenckich,

b) system wyborczy większości względnej, mandat otrzymuje ten kandydat, który uzyskał większą liczbę głosów niż inni (w tym systemie przeprowadzane są wybory do Senatu RP),

2. system wyborczy proporcjonalny - stosowany w okręgach wielomandatowych, polega na tym, że rozdziału mandatów pomiędzy partie (lub ugrupowania) dokonuje się proporcjonalnie do liczby (odsetka) uzyskanych przez nie głosów (np. wybory do Sejmu RP). Podział mandatów ustalany jest wg metody d'Hondta bądź Sainte-Lague.

Zastosowanie systemu wyborczego proporcjonalnego wiąże się często z istnieniem list państw. oraz tzw. progów wyborczych.

Parlamentarno-gabinetowy system, układ stosunków między parlamentem a egzekutywą (głową państwa i rządem), w którym rząd z premierem na czele jest powołany i odwołany przez głowę państwa, a odpowiedzialność polityczną ponosi przed parlamentem (wotum nieufności, wotum zaufania).

Egzekutywa ma też prawo rozwiązywać parlament. Rząd jest powoływany spośród przedstawicieli partii (lub koalicji) mającej większość w parlamencie. Głowa państwa nie ponosi odpowiedzialności politycznej przed parlamentem, ponoszą ja natomiast członkowie rządu kontrasygnujący jej akty urzędowe.

System rządów wykształcony w praktyce angielskiej XVIII-XIX w. Rozpowszechniony obecnie w Belgii, Wielkiej Brytanii, Holandii. Współcześnie występuje tendencja uniezależniania się rządu od parlamentu.

Jego odmianą jest tzw. system kanclerski (Niemcy).

Gabinet cieni, rodzaj drugiego, “rezerwowego” rządu tworzonego przez polityków głównej partii opozycyjnej. Instytucja ta funkcjonuje w dwupartyjnym systemie politycznym Wielkiej Brytanii, a także w kilku innych krajach np. Australii, Kanadzie, Nowej Zelandii. W państwach tych partia, która odniosła zwycięstwo w wyborach, formuje rząd. Natomiast przywódca największej partii opozycyjnej powołuje gabinet cieni. Jest on odwzorowaniem struktury urzędującego rządu.

Gabinet cieni zbiera się pod kierownictwem przewodniczącego Izby Gmin, który uznany jest w Wielkiej Brytanii za lidera opozycji. Podczas posiedzeń gabinetu cieni analizowane są decyzje rządu oraz dyskutowana strategia polityczna opozycji.

Wielkiej Brytanii system polityczny, dziedziczna monarchia konstytucyjna o systemie parlamentarno-gabinetowym, unitarne państwo. Wielka Brytania nie ma konstytucji pisanej, podstawy ustroju i funkcjonowania władz państwowych określają 3 rodzaje norm:

1) normy prawa pisanego przyjęte przez parlament (najstarszą z nich jest Wielka Karta Wolności z 1215);

2) prawo precedensowe (tzw. normy case law), są to orzeczenia sądowe, które regulują istotne problemy z zakresu prawa konstytucyjnego;

3) konstytucyjne zwyczaje i konwenanse. Funkcję głowy państwa pełni dziedziczny monarcha, będący też głową Kościoła anglikańskiego i Kościoła prezbiteriańskiego w Szkocji oraz niektórych państw wchodzących w skład Wspólnoty Narodów.

Król formalnie jest szefem władzy wykonawczej, do niego też należy zwoływanie i rozwiązywanie parlamentu, powoływanie i dymisjonowanie ministrów, zawieranie i ratyfikowanie umów międzynarodowych, prawo łaski, wypowiadanie wojny, jest także najwyższym zwierzchnikiem sił zbrojnych. W praktyce jednak wszystkie te zadania wykonuje monarcha na wniosek rządu, który podejmuje decyzje, a głowa państwa musi je zatwierdzić.

Władza ustawodawcza należy do króla i 2-izbowego parlamentu, składającego się z Izby Gmin i Izby Lordów. Projekty ustaw mogą być wnoszone do każdej izby, w praktyce wszystkie najważniejsze inicjatywy rozpatrywane są najpierw w Izbie Gmin. Prawo inicjatywy ustawodawczej przysługuje wyłącznie członkom parlamentu.

Władzę wykonawczą sprawuje 100-osobowy rząd, w skład którego wchodzi premier, ministrowie i ministrowie niższej rangi. Premierem jest przywódca większości w parlamencie. Podstawową częścią władzy wykonawczej jest gabinet złożony z premiera i ministrów (łącznie ok. 20 osób) mianowanych przez króla na wniosek premiera. Gabinet podejmuje wszystkie najważniejsze decyzje w sprawach państwowych. Członkowie gabinetu ponoszą odpowiedzialność polityczną przed Izbą Gmin za naruszenie prawa w drodze procedury impeachment.

Premier może w dowolnym czasie zaproponować głowie państwa rozwiązanie Izby Gmin i w ten sposób doprowadzić do przeprowadzenia wyborów w sytuacji najbardziej korzystnej dla swojej partii. Wymiar sprawiedliwości należy do sądów, naczelnym organem sądownictwa jest Sąd Najwyższy. Instytucją rewizyjną jest Izba Lordów, która działa jako Najwyższy Sąd Apelacyjny, orzeka on ponadto o zasadności impeachmentu. W Wielkiej Brytanii ukształtował się system dwupartyjny ( system partyjny). Główną rolę odgrywają Partia Konserwatywna i Partia Pracy. Reprezentację w parlamencie ma również Partia Liberalno-Demokratyczna.

Podział terytorialno-administracyjny Wielkiej Brytanii jest zróżnicowany. Anglia i Walia podzielone są na hrabstwa, Szkocja dzieli się na obwody, a Północna Irlandia na okręgi. W każdej z tych jednostek administracyjnych ludność wybiera radę na 4-letnią kadencję, nie ma organów wykonawczych.

Parlament angielski

W XIII w. z przekształcenia rady królewskiej powstał parlament angielski, który w XIV w. dzielił się już na dwie izby: Izbę Lordów i Izbę Gmin.

Tworzenie się parlamentu oznaczało ograniczenie absolutnej władzy monarszej. Przez szereg wieków trwała rywalizacja pomiędzy władcami i parlamentami poszczególnych państw o zakres sprawowanej władzy. Walka ta przybrała na szczególnej ostrości w Anglii za panowania Henryka VII, kiedy król odmówił parlamentowi prawa do ustalenia podatków.

Do otwartej wojny doszło w czasie rządów Karola I. Król trzykrotnie rozwiązywał nie akceptujący jego polityki parlament, co stało się bezpośrednią przyczyną wybuchu rewolucji i stracenia Karola I. Po rewolucji w Anglii ukształtowała się parlamentarno-gabinetowa forma rządów. W miarę rozwoju społecznego parlamenty reprezentowały interesy coraz szerszych warstw ludności.

Stanów Zjednoczonych system polityczny, USA są państwem federacyjnym składającym się z 50 stanów i Dystryktu Kolumbii (okręg stołeczny). Jest to republika o prezydenckim systemie władzy. Podstawowymi zasadami ustrojowymi USA są: zasada federalizmu, z której wynika, że stany są suwerennymi jednostkami politycznymi oraz zasada podziału władz oparta na systemie checks and balances (hamulców i równowagi), co oznacza, że władza wykonawcza, ustawodawcza i sądownicza wzajemnie się ograniczają i zarazem uzupełniają.

Centralną postacią w systemie politycznym jest prezydent, który łączy funkcje głowy państwa i szefa rządu. Jego uprawnienia są bardzo szerokie. Jest on organem władzy wykonawczej. Prezydent kieruje pod adresem Kongresu orędzia, w których zazwyczaj sugeruje podjęcie określonych decyzji ustawodawczych. Może w drodze weta zawiesić przedstawiony przez Kongres projekt ustawy, którego nie akceptuje. Weto prezydenckie może być jednak odrzucone, gdy ponownie projekt ten zostanie przyjęty większością 2/3 głosów w Izbie Reprezentantów i w Senacie. Zawiera za radą i zgodą Senatu traktaty lub bez zgody Senatu umowy międzynarodowe, zatwierdza zarządzenia i uchwały wymagające zgodnego stanowiska obu izb parlamentu. Prezydent stoi na czele aparatu państwowego, mianuje ambasadorów, sędziów Sądu Najwyższego oraz innych wyższych urzędników, jest głównodowodzącym armii i floty USA.

Dysponuje też prawem łaski. Prezydent nie ponosi odpowiedzialności politycznej przed parlamentem. Może być jednak postawiony w stan oskarżenia i usunięty ze stanowiska, jeżeli w drodze procedury impeachment zostanie uznany winnym zdrady, korupcji lub innego ciężkiego przestępstwa.

Kadencja prezydencka trwa 4 lata (nie może być wybrany więcej niż 2 razy). Kandydat na ten urząd musi mieć obywatelstwo amerykańskie, ukończone 35 lat, mieszkać w kraju nie mniej niż 14 lat. Wybory są pośrednie: wyborcy głosują na elektorów (5380 osób), a ci na kandydatów na prezydenta. Wiceprezydent wybierany jest równocześnie z prezydentem Jego uprawnienia są bardzo małe. W razie usunięcia prezydenta ze stanowiska, jego śmierci lub rezygnacji, wiceprezydent przejmuje jego funkcje.

Władzę ustawodawczą sprawuje 2-izbowy Kongres: Izba Reprezentantów i Senat. Senat - wyższa izba parlamentu, składa się ze 100 reprezentantów (po 2 z każdego stanu). Senatorzy wybierani są na 6 lat, a co 2 lata odnawiana jest 1/3 ich składu. Wybrana może zostać osoba, która ukończyła 30 lat, jest co najmniej 9 lat obywatelem USA i zamieszkuje w dniu wyborów w tym stanie, w którym jest wybierana. Do kompetencji Senatu należy: ratyfikacja zawartych przez prezydenta umów międzynarodowych, zatwierdzanie wyznaczonych przez prezydenta wyższych urzędników państwowych, orzekanie o zasadności impeachmentu, wybieranie wiceprezydenta, gdy kandydaci nie zdobyli większości głosów elektorskich.

Ważną rolę w systemie politycznym USA pełni Sąd Najwyższy, który jest najważniejszym sądem w systemie sądownictwa. Jego przewodniczący i członkowie powoływani są przez prezydenta i za radą i zgodą Senatu. Sąd Najwyższy stoi na straży konstytucyjności działań władzy wykonawczej i ustawodawczej bądź w zgodności ustaw z konstytucją, dokonuje wykładni konstytucji. Jest ostatnią instancją apelacyjną.

Stanowy aparat państwowy ma całkowitą autonomię. Stany mają własne konstytucje. Władzę wykonawczą sprawuje wybierany (na okres 2-4 lat) gubernator. Organy ustawodawcze są we wszystkich stanach 2-izbowe (poza Nebraską). Obie izby wybierane są w głosowaniu powszechnym - niższej na 2 lata, wyższej na 4. Podstawową jednostką regionalną jest hrabstwo, w którym ważną rolę odgrywa szeryf, wybierany na 2-4 lata. Jest on naczelnikiem policji. W USA jest system dwupartyjny (system partyjny). Dominują dwie wielkie partie: Partia Demokratyczna i Partia Republikanów.

Prezydencki system, forma rządów przyjęta w konstytucji Stanów Zjednoczonych, w republikach Ameryki Łacińskiej oraz niektórych państwach Afryki i Azji.

Zakłada daleko posuniętą niezależność władzy prezydenta, powoływanego w wyborach powszechnych. Prezydent pełni funkcje głowy państwa i kieruje rządem. Władza wykonawcza nie jest politycznie odpowiedzialna przed parlamentem.

Jedyne mechanizmy zależności obu władz to veto prezydenta wobec ustaw uchwalanych przez parlament oraz odpowiedzialność prezydenta, a także jego ministrów za naruszenie konstytucji i prawa przed parlamentem (tzw. odpowiedzialność prawna).

Program wyborczy, dokument uchwalony przez zjazd delegatów partii politycznej biorącej udział w wyborach, zawiera główne jej cele i zamierzenia.

W programie wyborczym zawarte są oceny sytuacji wewnętrznej kraju i problematyki międzynarodowej, informacje o planowanych przedsięwzięciach po wygranych wyborach.

W programie wyborczym występują 2 elementy:

-emocjonalny, który ma zjednać jak najszersze grono potencjalnych zwolenników z wszystkich środowisk społecznych (głoszone są np. hasła typu - demokracja, sprawiedliwość, równość);

-racjonalny, odwołujący się do intelektu, zdrowego rozsądku wyborców, ich oczekiwań wynikających z bieżących potrzeb społecznych i gospodarczych (np. dokończymy prywatyzację, przeprowadzimy reformę szkolnictwa i samorządu terytorialnego).

Podczas wyborów prezydenckich, oprócz podstawowych celów i zamierzeń kandydata, eksponuje się jego cechy i walory osobiste np. kompetencję, znajomość języków, doświadczenie polityczne, prawdomówność, zdolność do podejmowania trafnych decyzji itp.

System wyborczy do parlamentu Republiki Francuskiej

Bartłomiej Michalak

Zasady ogólne

Konstytucja z 1958 roku, która dała początek istnieniu V Republiki Francuskiej, utrzymała zasadę dwuizbowości parlamentu. Składa się on z wybieranego w głosowaniu powszechnym i bezpośrednim Zgromadzenia Narodowego oraz z wyłanianego w wyborach pośrednich Senatu⁽¹⁾. Ustawa zasadnicza wprowadza następujące zasady dotyczące przeprowadzania wyborów: powszechność, równość i tajność głosowania⁽²⁾. Artykuł 25. Konstytucji Republiki Francuskiej stanowi, że o kadencji, liczbie deputowanych, zasadach wybieralności oraz warunkach niepołączalności mandatu do każdej z izb, decyduje ustawa organiczna.

Prawo wybierania przysługuje pełnoletnim obywatelom francuskim⁽³⁾ (w 1974 roku, granicę tą określono jako 18 lat), bez różnicy płci, korzystającym w pełni z praw cywilnych i politycznych. Mandatu deputowanego/senatora nie wolno łączyć z zajmowaną funkcją lub wykonywanym zawodem obrońcy praw obywatelskich (mediatora) w każdym okręgu oraz prefekta, podprefekta, sekretarza generalnego prefektur, inspektora gospodarki narodowej, sędziego, dowódcy garnizonu, rektora, inspektora uczelni, dyrektora określonych służb finansowych, celnych, weterynaryjnych itd., w danym okręgu wyborczym⁽⁴⁾.

Zgromadzenie Narodowe

Ordynacja wyborcza z roku 1958 w wyborach do Zgromadzenia Narodowego przyjęła zasadę jednomandatowych okręgów wyborczych oraz systemu dwóch tur głosowania⁽⁵⁾. Kadencja wyłonionych w ten sposób deputowanych trwa 5 lat⁽⁶⁾. Liczba okręgów jest uzależniona od ustawowej ilości miejsc do Zgromadzenia Narodowego, które obecnie wynosi 577 deputowanych. Okręgi wyborcze są wyznaczane zgodnie z zasadą równości materialnej. Jeden mandat przypada na ok. 108 tys. mieszkańców, z tym że każdy departament liczyć musi co najmniej dwa okręgi⁽⁷⁾. W przeszłości dochodziło jednak wielokrotnie do łamania tej zasady. Np. w 1958 roku dysproporcje pomiędzy najmniejszymi (liczącymi 20-30 tys. wyborców), a największymi okręgami (80-90 tys.) sięgały nawet 70 tys. uprawnionych. Tendencje te uległy nawet częściowemu nasileniu w latach późniejszych⁽⁸⁾.

Skład liczbowy Zgromadzenia Narodowego wielokrotnie ulegał fluktuacji. Pierwszy raz w 1962 roku, gdy wygasło 71 mandatów obsadzanych w departamentach Algierii. Kolejna duża zmiana miała miejsce w roku 1985, w związku z wejściem w życie nowych ustaw wyborczych. Liczba przedstawicieli (łącznie z mandatami przysługującymi terytoriom zamorskim) zasiadających w Zgromadzeniu Narodowym wzrosła wtedy z 491 do 577.⁽⁹⁾

Kandydatów na deputowanych zgłaszają partie polityczne lub osobiście sami zainteresowani. O mandat może ubiegać się osoba, która ukończyła 23 lata. Przy rejestracji pobierana jest kaucja, którą zwraca się, jeśli dany kandydat zebrał co najmniej 5% ważnie oddanych głosów. Warunkiem uzyskania mandatu jest zdobycie w okręgu wyborczym bezwzględnej większości głosów, przy czym musi ona stanowić co najmniej 25% spośród uprawnionych do głosowania w danym okręgu. W przypadku, gdy żaden z kandydatów nie uzyska wymaganej większości, po upływie dwóch tygodni przeprowadza się drugą turę głosowania. Uczestniczą w niej tylko ci spośród pretendentów, którzy w pierwszej turze uzyskali minimum 12,5% ważnie oddanych głosów. Na tym etapie za wybranego uznaje się tego spośród kandydatów, który zgromadzi zwykłą większość głosów⁽¹⁰⁾.

W latach 1985-1986 we Francji przejściowo obowiązywał w wyborach do Zgromadzenia Narodowego system proporcjonalny. Okręgami wyborczymi stały się wtedy departamenty metropolitalne, terytoria zamorskie oraz zamorskie społeczności terytorialne. Kandydatów miały prawo zgłaszać partie bądź ugrupowania polityczne. Zgłoszenia dokonywano w formie listy, która musiała zawierać liczbę kandydatów równą liczbie mandatów przydzielonych każdemu departamentowi, powiększoną o dwa. W przypadku powstania wakatu na liście wyborczej danego ugrupowania, osoby „nadliczbowe” mogły zająć ich miejsca. Dzięki temu przeprowadzenie ewentualnych wyborów uzupełniających stawało się bezprzedmiotowe. W podziale mandatów udział brały jedynie te ugrupowania, które przekroczyły klauzulę zaporową wysokości 5% głosów. Podział mandatów odbywał się zgodnie z formułą największych średnich (metoda d'Hondta)⁽¹¹⁾. Zwiększeniu uległa liczba deputowanych wybieranych w departamentach metropolitalnych — do 570, co wraz z miejscami przeznaczonymi dla terytoriów zamorskich (w sumie 5 mandatów) i społeczności terytorialnych (2), dawało ostatecznie 577 miejsc w Zgromadzeniu Narodowym. W rezultacie na poszczególne okręgi wyborcze przypadało od 2 do 24 mandatów⁽¹²⁾.

Senat

Wybory do izby wyższej parlamentu Francji mają natomiast charakter pośredni. Bierne prawo wyborcze przysługuje osobom, które ukończyły 35 lat. Kadencja senatora trwa 9 lat, z tym że 1/3 składu Senatu ulega odnowieniu co 3 lata⁽¹³⁾. Jego skład liczbowy również ulegał zmianom. W 1958 roku liczył on 255 członków, natomiast obecnie, zasiada w nim 321 reprezentantów (w tym 12 spoza metropolii)⁽¹⁴⁾. Senat jest wybierany przez specjalne kolegium wyborcze. W jego skład wchodzą deputowani, radni regionalni, departamentalni oraz delegaci rad municypalnych, których liczba zależy od liczby ludności w gminie⁽¹⁵⁾. Gminy do 9 tys. mieszkańców wybierają tylko delegatów rad municypalnych, proporcjonalnie do swojej wielkości. Pozostałe gminy desygnują z mocy prawa wszystkich swoich radnych. Jednocześnie te z nich, których liczba mieszkańców przekracza 30 tys., wybierają dodatkowych elektorów w ilości jeden delegat na każdy 1 tys. mieszkańców ponad 30 tys.⁽¹⁶⁾.

Wybory przeprowadza się w poszczególnych departamentach, które na potrzeby elekcji dzieli się na trzy grupy tak, aby łączna liczba mandatów w każdej z grup stanowiła 1/3 składu Senatu. Głosowanie w kolegium elektorów jest obowiązkowe⁽¹⁷⁾. Sposób głosowania w okręgach wyborczych (departamentach), uzależniony jest od liczby senatorów wyłanianych w danej jednostce administracyjnej. W okręgach wybierających od 1 do 4 przedstawicieli odbywa się głosowanie większościowe. Aby otrzymać mandat już w pierwszej turze, należy w kolegium elektorskim uzyskać absolutną większość głosów. Przy czym poparcie to musi pochodzić od co najmniej 1/4 uprawnionych do głosowania. W przypadku braku takiej wielkości, jeszcze tego samego dnia, przeprowadza się drugą turę, w której do zwycięstwa wystarcza już zwykła większość. Z kolei departamenty dysponujące 5 i więcej miejsc w Senacie, przy wyborze swoich reprezentantów, korzystają z systemu proporcjonalnego opartego o formułę d'Hondta (największych średnich) i uporządkowanej listy. Mandaty przyznaje się według kolejności jaką kandydaci zajmują na liście wyborczej⁽¹⁸⁾.

Podobnie, jak w przypadku wyborów do Zgromadzenia Narodowego, występują znaczne różnice między wielkością okręgów wyborczych, a przypadającymi im miejscami w Senacie. I tak np. w departamencie Lozere, kolegium elektorskie składające się z 339 delegatów wybiera 2 senatorów (1 senator przypada na 169 delegatów), podczas gdy 5 589 elektorów w Nord wybiera ich 11 (1 przypada na 508). Miedzy departamentem reprezentowanym przez największą liczbę delegatów i departamentem, który ma ich najmniej, różnica wynosi jak 1 : 3,5. Zjawisko nierównej reprezentacji w Senacie powoduje, że wiejska część Francji jest znacznie bardziej uprzywilejowana niż ludności zamieszkująca w miastach⁽¹⁹⁾.

W przypadku wygaśnięcia mandatu deputowanego lub senatora w czasie kadencji parlamentu (śmierci, naruszenia zasady niepołączalności stanowisk, zrzeczenie się mandatu itp.), nie przeprowadza się wyborów uzupełniających. Wakujące miejsca obsadzane są przez tzw. zastępców, wybieranych równocześnie z kandydatami do obu izb parlamentu. W wyborach opartych o formułę większościową, jest to osoba umieszczona przez danego kandydata na osobnej liście. W przypadku kandydatów zgłoszonych indywidualnie, zastępcą jest ten z kandydatów, który uzyskał kolejno największą liczbę ważnie oddanych głosów. Natomiast senatorów wyłanianych w systemie proporcjonalnym zastępuje kolejna osoba z jego listy wyborczej⁽²⁰⁾.

System wyborczy jest jednym z tych elementów systemu politycznego, który w istotny sposób wpływa na kształt rywalizacji partyjnej. Obowiązujące w V Republice reguły wyborcze wymuszają zawieranie przez partie polityczne sojuszy i bloków wyborczych, zwłaszcza w obliczu II tury głosowania (bipolaryzacja sceny politycznej). Powoduje to, że ugrupowania związane sojuszem, wspólnie popierają podczas drugiej tury w danym okręgu wyborczym tylko jednego kandydata. Zostaje nim ten, kto w pierwszej turze uzyskał najlepszy rezultat spośród kandydatów wystawionych przez partie bloku. Pozostali zostają wycofani. System ten zdecydowanie nie sprzyja partiom małym bądź izolowanym. W konsekwencji powoduje to występowanie dużych dysproporcji między stopniem poparcia udzielonemu przez wyborców określonej partii politycznej, a liczbą uzyskanych przez nią mandatów w parlamencie⁽²¹⁾.

Konkluzja

Obowiązujący we Francji mechanizm większości bezwzględnej jest jednym z najbardziej dyskryminujących systemów wyborczych w Europie, co oznacza, że nie odzwierciedla on pełnej struktury preferencji wyborczych i powoduje znaczną podreprezentację partii małych (nie dysponują one taką liczbą deputowanych, jaka wynika z poziomu poparcia udzielanego jej przez wyborców)⁽²²⁾. Jeśli przeanalizować stopień zniekształcenia wyników wyborów mierzony na poziomie poszczególnych partii politycznych, to okazuje się, że oprócz trzech głównych ugrupowań politycznych współczesnej Francji (RPR i UDF na prawicy oraz PS na lewicy)⁽²³⁾, wszystkie pozostałe siły polityczne w badanym okresie były permanentnie niedoreprezentowane (patrz: Tabela 1 i 2)⁽²⁴⁾. Przy czym różnice między stopniem deformacji (wyrażonym za pomocą tzw. wskaźnika deformacji I) poszczególnych ugrupowań są dość znaczne i wahają się od wartości 0,01 — co oznacza skrajne niedoreprezentowanie (Front Narodowy w 1997 r.) do 2,18 — skrajne nadreprezentowanie (RPR w 1993 r. — patrz: Tabela 2). W całym analizowanym przedziale czasowym siłami politycznymi, które najwięcej zyskały na obowiązującej formule wyborczej, okazały się konserwatywna RPR i centroprawicowa UDF (średni wskaźnik deformacji w latach 1978-2002 wyniósł odpowiednio 1,45 i 1,29 — Tabela 2). Zysk socjalistów był już zdecydowanie mniejszy (średnio 1,11), natomiast komuniści i nacjonaliści zawsze tracili.

Podsumowując należy stwierdzić, że przyjęty i obowiązujący w V Republice system wyborczy wyraźnie faworyzuje partie duże, sytuujące się na przeciwstawnych biegunach rywalizacji w ramach osi lewica-prawica. Zmusza to pozostałe ugrupowania do wchodzenia w sojusze i koalicje wyborcze z tymi partiami. W ten sposób doszło do wykształcenia się układu dwublokowego, opartego na rywalizacji gaullistów z socjalistami. Jednocześnie kształt (obrazuje strukturę społeczną i demograficzną wyborców) i rozmiar (liczba wyborców przypadająca na jeden mandat) okręgów wyborczych zarówno w wyborach do Zgromadzenia Narodowego, jak i do Senatu, przez lata sprzyjał partiom konserwatywnej prawicy kosztem Partii Socjalistycznej.

O tym, że również obecnie francuski system wyborczy jest silnie deformujący, dowodzi chociażby pozycja Frontu Narodowego, który mimo iż w 2002 roku osiągnął wynik wyborczy przeszło dwa razy lepszy od Francuskiej Partii Komunistycznej, nie otrzymał ani jednego miejsca w Zgromadzeniu Narodowym, podczas gdy komuniści uzyskali w tej samej elekcji 21 mandatów. Chociaż więc obowiązującego w V Republice mechanizmu wyborczego raczej nie można nazwać sprawiedliwym, to bez wątpienia przyczynił się on do stabilizacji i konsolidacji systemu partyjnego. Przeciwdziała fragmentaryzacji francuskiej sceny politycznej i od wielu lat, stanowi skuteczną zaporę przeciwko skrajnie prawicowym ugrupowaniom, takim chociażby jak Front Narodowy Jean-Marie Le Pena.

Aneks

Tabela 1. Wyniki wyborów głównych sił politycznych Francji do Zgromadzenia Narodowego w latach 1978-2002.




(1) — w tych wyborach RPR i UDF wystawiły podwójne listy (osobną i wspólną)

Źródło: W. Skrzydło, Republika Francuska, dz. cyt., s. 92-4 oraz strona internetowa: www.parties-and-elections.de.

Tabela 2. Poziom deformacji wyników wyborów mierzony dla głównych sił politycznych Francji w latach 1978-2002




(1) — ze względu na dwa rodzaje list, dokładne obliczenia nie są możliwe

(2) — nie uwzględniono elekcji z 1986 roku

(3) — dotyczy tylko tych wyborów, w których NF zdobył przedstawicieli w Zgromadzeniu Narodowym

Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych zawartych w Tabeli

RPR — Ressemblement pour la Repoublique (Związek na rzecz Republiki — gaulliści)

UDF — Union pour la Democratie Francaise (Unia na rzecz Demokracji Francuskiej -konserwatyści)

PS — Parti Socialiste (Partia Socjalistyczna — socjaldemokraci)

PCF — Parti Communiste Francais (Francuska Partia Komunistyczna — eurokomuniści)

NF — National Front (Front Narodowy — ultraprawica)

______________________________

(1) A. Jamróz, Francja, [w:] Systemy polityczne rozwiniętych krajów kapitalistycznych, Warszawa 1989, s. 198.

(2) E. Gdulewicz, System konstytucyjny Francji, Warszawa 2000, s. 27. Zob. art.3 Konstytucji Republiki Francuskiej.

(3) Wyjątek od tej zasady wprowadziła ustawa konstytucyjna z czerwca 1992 r., która zezwoliła obywatelom Unii Europejskiej, zamieszkałym na terytorium Francji, korzystać z czynnego i biernego prawa wyborczego w wyborach samorządowych. Nie mogą oni jednak zajmować stanowiska mera albo jego zastępcy, ani brać udziału w wyborach do Senatu w jakiejkolwiek ich fazie. Zob. art. 88-3 konstytucji.

(4) E. Gdulewicz, System konstytucyjny Francji, dz. cyt., s. 27-8.

(5) W. Skrzydło, Ustrój polityczny Republiki Francuskiej, [w:] Ustroje państw współczesnych, Lublin 2000, s. 150.

(6) Tamże, s. 160.

(7) E. Gdulewicz, System konstytucyjny Francji, dz. cyt., s. 28.

(8) Zob.: W. Skrzydło, Ustrój polityczny Republiki Francuskiej, dz. cyt., s. 151.

(9) J.-P. Camboy, P. Servant, Parlament V Republiki Francuskiej, Warszawa 1999, s. 27.

(10) E. Gdulewicz,. System konstytucyjny Francji, dz. cyt., s. 28.

(11) Metoda największych średnich została opracowana przez belgijskiego matematyka Victora d'Hondta. Liczbę przyznanych mandatów w okręgu wyborczym ustala się w ten sposób, że głosy oddane na poszczególne listy wyborcze w okręgu dzieli się kolejno przez 1, 2, 3, 4 itd., aż do wartości, która oznacza liczbę mandatów przypadających na dany okręg. Zob.: A. Żukowski, Systemy wyborcze. Wprowadzenie, Olsztyn 1999, s. 131.

(12) A. Jamróz, Francja, dz. cyt., s. 181.

(13) Tamże, s. 179.

(14) J.-P. Camboy, P. Servant, Parlament V Republiki Francuskiej, dz. cyt., s. 27.

(15) Tamże, s. 24.

(16) A. Jamróz, Francja, dz. cyt., s. 180.

(17) E. Gdulewicz, System konstytucyjny Francji, dz. cyt., s. 28-9.

(18) A. Jamróz, Francja, dz. cyt., s. 180.

(19) Według niektórych badaczy mieszkańcy wiosek liczących mniej niż 50 mieszkańców mają reprezentację dwadzieścia osiem razy większą niż np. ludność Tuluzy. Faktycznie więc Senat jest wybierany przez Francję wiejską. J.- P. Camboy, P. Servant, Parlament V Republiki Francuskiej, dz. cyt., s. 24.

(20) E. Gdulewicz, System konstytucyjny Francji, dz. cyt., s. 29.

(21) W. Skrzydło, Republika Francuska, w: Opozycja parlamentarna, E. Zwierzchowski (red.), Warszawa 2000, s. 91. Np. podczas wyborów w 1997 r., UDF (Unia na rzecz Demokracji Francuskiej) uzyskała wynik 14,22% ważnie oddanych głosów, zdobywając jednocześnie 108 miejsc w Zgromadzeniu Narodowym, podczas gdy NF (Front Narodowy) uzyskując wynik 14,9% dysponował jedynie 1 mandatem. Zob. Tabela 1.

(22) Pomiar poziomu deformacji systemu wyborczego V Republiki za pomocą wskaźników empirycznych (indeks proporcjonalności) wykazał, że jest on najbardziej zniekształcający spośród wszystkich formuł wyborczych obowiązujących w Europie Zachodniej. Zob.: Demokracje zachodnioeuropejskie. Analiza porównawcza, A. Antoszewski, R. Herbut (red.), Wrocław 1997, s. 246-7.

(23) Objaśnienia skrótów partii politycznych znajdują się w aneksie na końcu artykułu.

(24) Poziom deformacji dla głównych sił politycznych Francji był mierzony przy wykorzystaniu indeksu deformacji I. Jest to stosunek procentu liczby miejsc w parlamencie do odsetka uzyskanych głosów. Wynik równy 1 znamionuje wynik wyborczy idealnie proporcjonalny. Natomiast im wskaźnik wyższy od jedności, tym większa nadreprezentacja, a czym bliższy zeru, tym większa jest skala niedoreprezentowania. Zob.: A. Żukowski, Systemy wyborcze. Wprowadzenie, dz. cyt., s. 144-5. Pomiaru deformacji wyników wyborczych dokonałem jedynie dla relewantnych (głównych) partii politycznych dla okresu lat 1978-2002 (a więc od momentu gdy na prawicy pojawiła się UDF, jako druga siła po tej stronie sceny politycznej).

---