System polityczny Rumunii
1. Geneza.
W połowie XIX wieku doszło do zjednoczenia Mołdawii i Wołoszczyzny - dwóch księstw naddunajskich. W 1861 r. zebrało się w Bukareszcie Zgromadzenie Narodowe, uroczyście proklamujące unię obydwu księstw. Nowe państwo oficjalnie przyjęło nazwę Rumunia, a pierwszym władcą był książę Aleksander Ion I Cuza. Nadal jednak formalną zwierzchność na Rumunią posiadał sułtan Turcji.
Książę Cuza nie utrzymał długo swojej władzy i został odsunięty od niej podczas przewrotu wojskowego z 22 lutego 1866 r. Nowym władcą został Książę Karol Hohenzollern-Sigmaringen.
W lipcu w 1866 roku Zgromadzenie Narodowe uchwaliło konstytucję, która wprowadzała w Rumunii monarchię konstytucyjną. Powstał dwuizbowy parlament składający się z Izby Deputowanych i Sejmu. Powstały cztery grupy wyborców podzielonych według kryterium majątku lub wykształcenia. Do pierwszej grupy zaliczali się wielcy właściciele ziemscy, druga grupa (tzw. kuria) to właściciele średniej majątków ziemskich, trzecia kuria to ludność zamieszkała w miastach (o odpowiednim cenzusie majątkowym lub wykształceniu), do ostatniej należeli chłopi i robotnicy, którzy nie wybierali bezpośrednio deputowanych, lecz głosowali bezpośrednio przez delegatów.
Władcy zachowali mimo wszystko silny wpływ na sprawy państwowe (powoływanie rządu, rozwiązywanie parlamentu, zatwierdzanie bądź odrzucanie ustaw).
Rumunia formalnie ogłosiła swoją niepodległość w maju 1877 roku, co wynikało z międzynarodowego osłabienia pozycji Turcji. W 1880 r. wielkie mocarstwa europejskie formalnie uznały Rumunię jako państwo niepodległe i w pełni suwerenne. W kilka lat po kongresie w Berlinie w 1881 r. Rumunię ogłoszono królestwem.
W czasie pierwszej wojny światowej Rumunia wzbogaciła się o nowe terytoria. Obszar Rumunii powiększył się o ponad 150 tys. km2, a liczba mieszkańców wzrosła niemal dwukrotnie (1918 r. niemal 17 mln mieszkańców). W 1922 r. Ferdynand I został koronowany na króla zjednoczonej Rumunii, a w marcu 1923 r. uchwalono nową konstytucję.
Według nowej konstytucji władzę ustawodawczą mieli wykonywać wspólnie monarcha i dwuizbowe przedstawicielstwo narodowe, czyli Izba Deputowanych i Senat. W pracach nad ustawami miała uczestniczyć Rada Ustawodawcza, u której zasięganie opinii było obowiązkowe. Wyjątkiem była ustawa budżetowa. Żadna ustawa nie mogła być ogłoszona bez zgody monarchy.
Deputowani byli wybierani w pięcioprzymiotnikowych wyborach. W skład Senatu wchodzili senatorowie wybierani przez obywateli oraz senatorowie z mocy prawa (np. następca tronu, metropolici krajowi). Monarcha mógł rozwiązać parlament w całości lub tylko jedną z izb.
Władzę wykonawczą sprawował rząd, który działał w imieniu króla. Odpowiedzialność za akty monarchy ponosili ministrowie ( w myśl art. 87 konstytucji każdy akt monarchy wymagał kontrasygnaty danego ministra), co wynikało z nietykalności króla.
Istniała także instytucja, która miała prawo orzekania o konstytucyjności ustaw. Był to Najwyższy Sąd Kasacyjny i Sprawiedliwości.
W lutym 1938 r. doszło w Rumunii do bezkrwawego zamachu stanu. Dokonał go następca Ferdynanda I Karol II. Przejął on pełnię władzy w państwie i rozwiązał wszystkie partie polityczne. Uzasadniono te posunięcia koniecznością ochrony państwa przed destabilizacją i chaosem, do którego doprowadził rząd "narodowo-chrześcijański"
W 1938 roku uchwalono nowa konstytucję, która została przyjęta w drodze plebiscytu.
Władza została skoncentrowana w rękach monarchy, który w nowej konstytucji został nazwany głową państwa (art.30).
Władza ustawodawcza należała do króla, a była sprawowana przez dwuizbowy parlament: Senat i Zgromadzenie Deputowanych. Czynne prawo wyborcze posiadali obywatele rumuńscy, którzy ukończyli 30 lat i wykonywali jeden z określonych przez konstytucję zawodów. Kadencja Zgromadzenia Deputowanych wynosiła sześć lat. W Senacie część senatorów nominowana była przez monarchę, a część pochodziła z wyborów pośrednich. Senatorowie, którzy uzyskali mandat w wyniku wyborów pośrednich mogli go stracić w wyniku utraty kwalifikacji lub godności. Senatorowie pochodzący z wyborów pośrednich wybierani byli na dziewięcioletnią kadencję, a co trzy lata następowała wymiana jednej trzeciej składu. Prawo inicjatywy ustawodawczej posiadał monarcha. Obie izby parlamentu mogły zgłaszać projekty ustaw, ale w ograniczonym zakresie.
Władzę wykonawczą w imieniu króla sprawowali ministrowie, i tylko przed nim byli odpowiedzialni.
Osoba króla była nietykalna. Nie ponosił on żadnej odpowiedzialności za akty urzędowe. Wszystkie akty króla wymagały kontrasygnaty ministra, wyjątkiem było mianowanie premiera. Nowa konstytucja likwidowała system wielopartyjny.
W 1940 roku doszło do ostrego kryzysu politycznego, którego przyczyną były straty terytorialne Rumunii na rzecz Węgier na mocy "drugiego arbitrażu wiedeńskiego". W kraju władzę przejął zwolennik ścisłej współpracy z III Rzeszą gen. I. Antonescu. Wymógł na królu zawieszenie konstytucji, a potem zmusił Karola II do abdykacji, na rzecz jego syna Michała.
Rumunia wzięła udział w działaniach zbrojnych przeciwko Związkowi Radzieckiemu po stronie III Rzeszy. Radykalny zwrot nastąpił w 1944 roku, gdy odsunięto od władzy gen. Antonescu i powołano rząd gen. K Sanatescu. Po tych zmianach Rumunia przystąpiła do wojny po stronie aliantów. Rząd Sanatescu przywrócił konstytucje z 1923 r., zniósł ustawodawstwo faszystowskie i ogłosił powszechną amnestię polityczną. Po wkroczeniu do Rumunii wojsk radzieckich powołana została Sojusznicza Komisja Kontroli złożona z przedstawicieli ZSRR, Wielkiej Brytanii i USA.
W 1944 roku został powołany nowy rząd pod przewodnictwem gen. M. Radescu. Wkrótce rząd Radescu ustąpił w wyniku groźby wybuchu wojny domowej i powołany został nowy, którym kierował dr. Peteru Groaz. Do końca 1947 r. Rumunia formalnie pozostawała monarchia konstytucyjną.
30 grudnia 1945 roku król Michał I zrzekł się tronu. Powstał jednoizbowy parlament, który przyjął dwie ważne ustawy ustrojowe. Pierwsza dotyczyła unieważnienia konstytucji z 1938 r., druga proklamowania Rumuńskiej Republiki Ludowej.
13 kwietnia 1952 r. uchwalono następną konstytucję, która głosiła, że Rumunia jest państwem demokracji ludowej, którego celem będzie budowa ustroju socjalistycznego.
Naczelnym organem władzy państwowej było jednoizbowe Wielkie Zgromadzenie Ludowe. Wybierało ono ze swego grona Prezydium (bezwzględną większością głosów). Do obowiązków Prezydium należało m.in.: reprezentowanie państwa w stosunkach międzynarodowych i ratyfikowanie bądź wypowiadanie traktatów międzynarodowych na wniosek rządu. Rząd Rumuńskiej Republiki Ludowej określony został jako najwyższy organ wykonawczy i administracyjny.
W roku 1965 (21sierpnia) uchwalono nową konstytucję, która proklamowała Rumunię republika socjalistyczną. Przedłużona została kadencja parlamentu z czterech do pięciu lat.
W 1974 r. dokonano nowelizacji konstytucji. Po raz pierwszy w historii Rumuni powołano do życia urząd prezydenta. Był on przewodniczącym Rady Państwa Socjalistycznej Republiki Rumunii. Pełnił funkcję szefa państwa i reprezentował kraj na zewnątrz. Wybierany był na pierwszej sesji nowo wybranego Wielkiego Zgromadzenia Ludowego na okres pięciu lat.
Lata siedemdziesiąte, aż do końca lat osiemdziesiątych upłynęły pod znakiem niemalże dyktatorskiej władzy przywódcy partii komunistycznej N. Ceauşescu.
Pod koniec 1989 r. doszło do krwawego powstania skierowanego przeciwko władzy komunistycznej. Po kilku dniach ostrych starć doszło do obalenia Ceauşescu. Utworzono Front Ocalenia Narodowego, który 27 grudnia 1989 r. wprowadził nową nazwę państwa - Rumunia, przywrócił dwuizbowy parlament, oraz ustanowił nową flagę państwa.
W 1990 powstała wielopartyjna Tymczasowa Rada Jedności Narodowej, w której skład wszedł także Front Ocalenia Narodowego. Jego podstawowym zadaniem miało być uchwalenie prawa wyborczego do dwuizbowego parlamentu, oraz trybu elekcji prezydenta.
18 marca 1990 r. uchwalono nowe prawo wyborcze, które było de facto tymczasową konstytucją, gdyż określało formę rządów oraz procedury potrzebne do uchwalenia nowej konstytucji. Podstawą nowych rządów miał być pluralistyczna demokracja z trójstopniowym podziałem władzy: ustawodawcza, wykonawcza, sądownicza. Nowo wybrany parlament miał pracować jako konstytuanta i ciało ustawodawcze. Ordynacja wyborcza do parlamentu miała się opierać na zasadach proporcjonalności.
Wybory parlamentarne jak i prezydenckie odbyły się w jednym czasie (30 V 1990 r.). Frekwencja była wysoka (ponad 85% uprawnionych).
Prace nad konstytucją rozpoczęły się w lipcu 1990 roku. Nowa konstytucję uchwalono 21 listopada 1991 r.
2. System partyjny.
W Rumunii funkcjonuje system wielopartyjny. Najważniejsze partie polityczne:
· Demokratyczna Partia Rumunii (Partidul Democrat - PD) - utworzona w 1991 roku; przewodniczący Traian Basescu;
· Partia Socjaldemokratyczna (Partidul Social Democrat - PSD) - Utworzona 16 IV 2001 r. w wyniku połączenia się Rumuńskiej Partii Demokracji Spłecznej - PDSR (założona w 1992) z Rumuńską Partią Socjaldemokratyczną - PSDR (założona w 1990) przewodniczący Adrian Nastase;
· Partia Narodowo-Liberalna (Partidul National Liberal - PNL) - Reaktywowana w styczniu 1990 r.; kontynuatorka partii utworzonej w 1985; w październiku połączyła się z Socjalistyczną Partią Libera-lną; przewodniczący: Thedor Stolojan
· Partia Wielkiej Rumunii (Partidul Romania Mare - PRM) - Utworzona w 1991 r., partia skrajnie nacjonalistyczna; przewodniczący Croneliu Vadim Tudor
· Demokratyczny Związek Węgrów w Rumunii (Uniunea Democrata Maghiara din Romania - UDMR) - partia większości węgierskiej; utworzona 25 XII 1989 r.; przewodniczący Bela Marco;
· Humanistyczna Partia Rumunii (Partidul Umanist din Romania - PUR) - Partia socjalliberalna, utworzona w grudniu 1991 r., przewodniczący Dan Voiculescu.
Wyniki ostatnich wyborów z 2004 roku.
Izba Deputowanych:
· Partia Socjaldemokratyczna (PSD) - 112 deputowanych;
· Partia Narodowo-Liberalna (PNL) - 64 deputowanych;
· Partia Demokratyczna (PD) - 44 deputowanych;
· Narodowa Partia Wielkiej Rumunii (PPRM) - 43 deputowanych;
· Demokratyczny Związek Węgrów w Rumunii (UDMR) - 22 deputowanych;
· Humanistyczna Partia Rumunii (socjal-liberalna) (PUR-SL) - 20 deputowanych;
· Mniejszości narodowe - 18 deputowanych;
· Niezależni - 8 deputowanych.
Senat:
· Koalicja "Sprawiedliwość i Prawda PNL-PD" - 49 senatorów;
· Partia Socjaldemokratyczna (PSD) - 46 senatorów;
· Narodowa Partia Wielkiej Rumunii (PPRM) - 20 senatorów;
· Humanistyczna Partia Rumunii (socjal-liberalna) (PUR-SL) - 11 senatorów;
· Demokratyczny Związek Węgrów w Rumunii (UDMR) - 10 senatorów;
· Niezależni - 1 senator.
Obecnie premierem jest Călin Constantin Anton Popescu
3. System ustrojowy.
A. Parlament Republiki Rumuńskiej.
a) Struktura i organizacja wewnętrzna parlamentu.
Parlament Rumunii składa się z Izby Deputowanych i Senatu. Twórcy konstytucji z 1991 r. nawiązali w ten sposób do liberano-demokratycznej konstytucji z marca 1923 r.
W skład Izby Deputowanych wchodzi obecnie 345 deputowanych. Liczby deputowanych nie określa konstytucja, ale ustawa organiczna z 15 lipca 1992 r. Ordynacja ustanawia "normę przedstawiciela": przy wyborach do Izby jeden deputowany przypada na 70 tys. mieszkańców. Senat liczy 140 senatorów; norma reprezentacji przy wyborach do Senatu wynosi: jeden senator na 160 tys. mieszkańców. Izby są przedstawicielstwem politycznym. W myśl art.58 konstytucji "parlament jest najwyższym organem przedstawicielskim ludu i jedyną władzą ustawodawczą kraju".
Kadencja izb wynosi cztery lata. Może zostać przedłużona na mocy ustawy organicznej, np. w przypadku wojny.
Pierwszemu posiedzeniu każdej izby, do chwili wyboru jej prezydium, przewodniczy najstarszy wiekiem deputowany lub senator. Mają oni do pomocy czterech sekretarzy, wyznaczonych z grupy najmłodszych wiekiem deputowanych lub senatorów.
Przewodniczący izb wybierani są na cały okres kadencji danej izby, czyli na cztery lata. Na stanowisko przewodniczącego wybierana jest osoba, która uzyskała poparcie większości deputowanych lub senatorów, w obecności większości członków każdej z izb.
Przewodniczący Izby Deputowanych jest równocześnie przewodniczącym Prezydium Izby Deputowanych. Zasada ta odnosi się także do przewodniczącego Senatu. Pozostali członkowie izb wybierani są każdorazowo na pierwszym posiedzeniu kolejnej sesji.
Do Prezydium Izby Deputowanych powołuje się czterech wiceprzewodniczących, czterech sekretarzy i czterech kwestorów. Odpowiedni do składu Prezydium Senatu powołuje czterech wiceprzewodniczących, czterech sekretarzy i dwóch kwestorów.
Do najważniejszych zadań prezydiów obu izb należy: ustalenie terminów rozpoczęcia i zakończenia sesji izb, przedstawienie izbom propozycji zmian w ich regulaminach, przygotowanie planu pracy izb oraz projektu porządku dziennego. Czuwają one nad terminowością prac izb, przyjmują i przekazują projekty ustaw oraz sprawozdania komisji parlamentarnych. Kierują pracami i nadzorują funkcjonowanie służb pomocniczych izb.
Przewodniczący izb zwołują posiedzenia, ustalają porządek dzienny posiedzeń, czuwają nad przebiegiem dyskusji, ustalają kolejność głosowania i ogłaszają jego wyniki. Reprezentują izby w kontaktach zewnętrznych i wewnętrznych. Przewodniczący mogą występować do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem w sprawie stwierdzenia zgodności ustawy z konstytucją.
Wiceprzewodniczący zastępują przewodniczących izb na jego żądanie, lub w razie obiektywnej konieczności. Sekretarze prowadzą listy mówców, sprawdzają obecność parlamentarzystów na posiedzeniach izb oraz odpowiadają za sporządzenie sprawozdania z plenarnych posiedzeń izb. Kwestorzy kontrolują wydatki izb, przedstawiają prezydiom projekty budżetu izby oraz sprawozdania z wykonania budżetu izby.
W skład struktury izb parlamentu wchodzą kluby parlamentarne (frakcje). W Izbie Deputowanych klub tworzy co najmniej dziesięciu deputowanych, którzy deputowali w wyborach z listy tej samej partii. W Senacie klub może zostać utworzony przez minimum siedmiu senatorów. Jeżeli jakaś partia nie uzyskała w wyborach do Izby co najmniej 10 mandatów (7 mandatów w wyborach do Senatu), wtedy deputowanie (senatorowie) z tej partii, maja do wyboru dwie możliwości. Jedna z nich to przyłączenie się do jakiegoś klubu. Druga: utworzyć z innymi deputowanymi (senatorami) wspólny klub. W regulaminie Izby Deputowanych przyjęto zasadę, że deputowani, którzy są przedstawicielami mniejszości narodowych, innych niż węgierska, mogą utworzyć jeden wspólny klub parlamentarny.
Ważna rolę w parlamencie odgrywają także komisje. Izby mogą ustanawiać stałe komisje, jak również komisje śledcze oraz komisje nadzwyczajne. Mogą także powoływać komisje wspólne.
Komisje stałe Izby Deputowanych liczą od 13 do 40 deputowanych. Wybierane są na okres kadencji. Deputowany może być członkiem tylko jednej komisji stałej. Skład komisji zatwierdzany jest w głosowaniu jawnym większością głosów obecnych deputowanych.
Do podstawowych zadań komisji należy: przygotowanie sprawozdań oraz opinii na temat projektów ustaw i wniosków ustawodawczych. Komisje posiadają prawo żądania (w ramach kontroli parlamentarnej) przedłożenia przez rząd oraz pozostałe organy administracji publicznej wszelkich niezbędnych sprawozdań, informacji i dokumentów.
b) Prawo wyborcze do parlamentu.
Parlament Rumunii wybierany jest w wyborach powszechnych, proporcjonalnych oraz równych w głosowaniu tajnym i bezpośrednim. Liczbę deputowanych oraz senatorów określa się w sposób proporcjonalny do liczby ludności kraju. Deputowani i senatorowie wybierani są na zasadach proporcjonalności w okręgach wielomandatowych.
Czynne prawo wyborcze posiadają obywatele Rumunii, którzy najpóźniej w dniu wyborów ukończyli 18 lat. Bierne prawo wyborcze przysługuje obywatelom posiadającym czynne prawo wyborcze, o ile nie obejmuje ich konstytucyjny zakaz przynależności do partii politycznej (np. sędziowie Trybunału Konstytucyjnego, wojskowi w służbie czynnej). Kandydat do Izby Deputowanych powinien mieć ukończone 23 lata, a do Senatu 35 lat.
Do obowiązku rządu należy podanie do wiadomości publicznej daty wyborów parlamentarnych. W aneksie do ustawy wyborczej z 1992 r. podano liczbę okręgów wyborczych. Według niego utworzono 40 okręgów utworzonych w granicach departamentów. Stolica kraju została uznana za oddzielny okręg, ponadto stworzono dodatkowo jeden okręg dla regionu upraw rolnych Ilfov.
Partie polityczne, ugrupowania polityczne, czy też koalicje wyborcze mogą zgłosić w okręgu wyborczym jedną listę kandydatów w wyborach do każdej z izb. Kandydaci zgłoszeni przez koalicje wyborcze muszą kandydować z listy koalicyjnej. Mogą także zostać zgłoszone kandydatury niezależne (nie mogą ich zgłaszać partie i ugrupowania polityczne). Kandydować można tylko w jednym okręgu wyborczym.
Wprowadzony wysoki próg wyborczy. Niezbędne jest uzyskanie co najmniej 5% ważnie oddanych głosów na obszarze całego państwa. Wcześniej obowiązywał trzyprocentowy próg wyborczy. Zmieniony został dekretem rządu z 30 czerwca 2000 r.
Podział mandatów do Izby Deputowanych odbywa się w kilku etapach. Na początku ustala się liczbę mandatów, które przypadają poszczególnym listom oraz kandydatom niezależnym, stosownie do normy wyborczej (ilorazu wyborczego). Normę wyborczą oblicz się przez dzielenie liczby całkowitej ważnie oddanych głosów, oddanych na wszystkie listy oraz kandydatów niezależnych, przez liczbę mandatów przypadających na dany okręg wyborczy. Biuro wyborcze przydziela liście wyborczej tyle mandatów, ile razy norma wyborcza mieści się w całkowitej liczbie oddanych głosów na daną listę. O uzyskaniu mandatu rozstrzyga kolejność umieszczenia kandydata na liście.
Głosy oddane na listy wyborcze, które pozostały po rozdziale mandatów, a także głosy, których liczba była mniejsza od normy wyborczej, traktuje się jako niewykorzystane.
Centralne Biuro Wyborcze sumuje głosy niewykorzystane przez partie lub ugrupowania polityczne w skali całego kraju. Otrzymaną w ten sposób liczbę głosów dzieli się przez kolejne liczby całkowite. Dzielenie wykonuje się tyle razy, ile mandatów nie zostało obsadzonych w wielomandatowych okręgach. Z otrzymanych ilorazów tworzy się ciąg kolejno największych ilorazów, których liczba powinna być równa liczbie mandatów pozostałych do podziału (najmniejszy iloraz pełni tu funkcję dzielnika wyborczego). Liście wyborczej przydziela się tyle mandatów, ile razy dzielnik wyborczy mieści się w całkowitej liczbie głosów policzonych w skali całego kraju w przypadku każdej listy wyborczej. Podział mandatów rozpoczyna się od tej listy, na która oddano najwięcej głosów.
W ostatnim etapie ustala się kandydatów z każdej listy, którzy nie otrzymali mandatów.
Centralne Biuro Wyborcze określa dla każdej listy, której przypadają mandaty z krajowej listy uzupełniającej, jaki procent stanowią ich głosy niewykorzystane w każdym okręgu wyborczym w stosunku do wszystkich głosów niewykorzystanych w skali całego kraju. Otrzymane procenty układa się, w kolejności malejącej, w ciągu procentów, których wartość liczbowa określa liczbę mandatów pozostałych do podziału między kandydatów z danej listy w konkretnym okręgu.
Podział mandatów do Senatu dokonuje się podobnie jak podział mandatów do Izby Deputowanych w pierwszym etapie. W wypadku gdy są mandaty nieobsadzone, okręgowe biuro wyborcze przydziela te mandaty listom lub kandydatom niezależnym, w kolejności malejącej liczby głosów niewykorzystanych, w następstwie zastosowania normy wyborczej.
c) Status deputowanych i senatorów.
Deputowani i senatorowie pozostają w służbie suwerena, czyli ludu rumuńskiego. Zgodnie z postawieniami regulaminów izb, deputowani i senatorowie sprawują mandat przez okres kadencji.
Konstytucja wprowadza niepołączalność mandatu przedstawicielskiego łącznie z prowadzeniem jakiejkolwiek działalności reklamowej lub akcji, których celem byłoby uzyskanie korzyści majątkowych.
Deputowani i senatorowie nie mogą być pociągnięci do odpowiedzialności za głosowania oraz za opinie polityczne wyrażone w ramach sprawowania mandatu. Nie mogą być zatrzymani, poddani rewizji lub pociągnięci do odpowiedzialności karnej lub cywilnej, bądź za wykroczenia, bez zgody izby, której są członkami i bez wysłuchania ich przez właściwą izbę.
Wniosek o zatrzymanie, aresztowanie lub pociągnięcie do odpowiedzialności karnej i cywilnej przesyła przez przewodniczącego odpowiedniej izby minister sprawiedliwości. W tajnym głosowaniu komisja nominacji, dyscypliny, immunitetu i wyborów rozstrzyga większością głosów, czy istnieją konkretne przesłanki do poparcia przez izbę wniosku ministra. Sprawozdanie komisji rozpatruje Izba Deputowanych, która większością co najmniej dwóch trzecich głosów ustawowej liczby deputowanych postanawia w głosowaniu tajnym o uchyleniu immunitetu. W Senacie wymagana jest bezwzględna większość głosów ustawowej liczby senatorów.
W przypadku schwytania deputowanego lub senatora na gorącym uczynku, może on zostać zatrzymany i poddany rewizji bez zgody właściwej izby.
d) Organizacja parlamentu.
Obie izby parlamentu Rumunii zbierają się co roku na dwie sesje zwyczajne. Pierwsza sesja zwyczajna rozpoczyna się w lutym i nie może trwać dłużej niż do końca czerwca. Druga rozpoczyna się we wrześniu i nie może trwać dłużej niż do końca grudnia.
Posiedzenia izb zwołują ich przewodniczący.
Zwoływane są również wspólne posiedzenia obu izb. Mają one za zadanie głównie przyjęcie orędzia prezydenta, zatwierdzenie budżetu państwa oraz budżetu państwowych ubezpieczeń społecznych, ogłoszenia stanu wojny.
Porządek dzienny oraz projekt planu pracy posiedzeń plenarnych izby ustala prezydium. W porządku dziennym posiedzenia umieszcza się m.in.: inicjatywy oraz wnioski ustawodawcze, petycje, interpelacje, sprawy zgłoszone przez rząd, prezydium izby, a także przez deputowanych i prezydenta. Sprawy wniesione przez prezydenta rozpatrywane jako priorytetowe.
Czteroletnia kadencja izb może zostać przedłużona ustawą organiczną w razie wojny lub katastrofy. Kadencja trwa do ukonstytuowania się izb parlamentu kolejnej kadencji.
e) Funkcja ustawodawcza.
Parlament uchwala ustawy konstytucyjne, organiczne oraz ustawy zwykłe. Ustawy konstytucyjne dotyczą zmian w konstytucji. Głównym przedmiotem ustaw organicznych to m.in.: system wyborczy, organizacja i funkcjonowanie partii politycznych, organizacja rządu, ogólne zasady własności, ogólne zasady prawa wyznań religijnych.
· Inicjatywa ustawodawcza.
Inicjatywa ustawodawcza przysługuje rządowi, deputowanym, senatorom oraz co najmniej 250 tys. obywateli uprawnionych do głosowania. Obywatele korzystający z prawa inicjatywy ustawodawczej powinni pochodzić z co najmniej jednej czwartej departamentów kraju. W każdym z tych departamentów , lub mieście wydzielonym Bukareszcie, powinno zostać zarejestrowanych co najmniej 10 tys. podpisów popierających taką inicjatywę.
Z inicjatywą w sprawie konstytucji mogą występować prezydent, rząd, jedna czwarta ustawowej liczby deputowanych lub jedna czwarta ustawowego składu Senatu. Zmiana może być także zainicjowana przez 500 tys. obywateli uprawnionych do głosowania. Powinni oni pochodzić z co najmniej połowy wszystkich departamentów kraju.
Konstytucja określa granice zmian, a także materie, które nie mogą podlegać zmianie. Dotyczą one: narodowego, niepodległego, jednolitego i niepodzielnego charakteru państwa rumuńskiego; republikańskiej formy rządów, integralności terytorialnej; niezawisłości sądownictwa, pluralizmu politycznego; języka urzędowego oraz gwarancji podstawowych praw i wolności obywatelskich.
· Pierwsze czytanie projektu ustawy.
Projekt ustawy kierowany jest pod obrady jednej z izb parlamentu.
Projekty składane są do prezydiów izb, które następnie przekazują właściwej problemowo komisji. Komisja w raporcie wnioskuje o przyjęcie projektu bez poprawek, z poprawkami lub odrzucenie projektu.
· Drugie czytanie projektu ustawy.
Odbywa się na posiedzeniu plenarnym właściwej izby parlamentu. Drugie czytanie rozpoczyna wystąpienie wnioskodawcy, który przedstawia projekt oraz uzasadnia przed izbą celo inicjatywy ustawodawczej. Następnie przewodniczący komisji, która oceniała projekt ustawy przedstawia sprawozdanie komisji. W tej fazie debaty głos mogą zabierać jedynie przedstawicie poszczególnych ugrupowań parlamentarnych.
Jeżeli komisja wnioskuje o odrzucenie ustawy to po zakończeniu obrad wniosek poddawany jest pod głosowanie.
Następnie izba rozpatruje kolejno poszczególne artykuły projektu. Członkowie izby mogą zbierać głos i zgłaszać pisemne poprawki. Jeżeli zgłoszone w debacie poprawki zmieniają treść projektu, przewodniczący izby może przesłać projekt do właściwej przedmiotowo komisji w celu przygotowania dodatkowego sprawozdania. ·
· Głosowanie nad projektem ustawy.
Głosowanie w sprawie przyjęcia lub odrzucenia projektu następuje po zamknięciu dyskusji nad projektem ustawy. Członkowie izb głosują osobiście, a głosowanie może być tajne lub jawne.
Projekt ustawy o zmianie konstytucji jest przyjmowana przez Izbę Deputowanych i Senat większością co najmniej dwóch trzecich głosów członków każdej z izb. Ustawy organiczne przyjmowane są głosami większości członków izb, natomiast ustawy zwykłe przyjmowane są głosami większości obecnych członków izb.
· Przesyłanie projektów ustaw z jednej izby do drugiej.
Uchwalone przez izbę i podpisane przez jej przewodniczącego projekty ustaw przekazuje się, za wiedzą rządu, do rozpatrzenia drugiej izbie. Jeżeli projekt zostaje odrzucony, ponownie przekazywany jest do izby, która go uchwaliła. Ponowne odrzucenie projektu jest ostateczne.
· Procedura mediacyjna.
Procedura mediacyjna uruchamiana jest w chwili, jeżeli jedna izba przyjmuje projekt ustawy w innej redakcji niż uchwalony wcześniej przez drugą izbę. Komisja mediacyjna składa się z jednakowej liczby przedstawicieli obu izb. Komisja uchwala sprawozdanie większością głosów jej członków. W razie równości głosów głos rozstrzygający należy do przewodniczącego komisji. Jeśli komisja nie uzgodni wspólnego stanowiska lub też jedna z izb nie zatwierdzi jej sprawozdania, dwie wersje projektu ustawy rozpatrywane są wspólnie na posiedzeniu obu izb. Jeżeli w procedurze mediacyjnej nie osiągnie się porozumienia w kwestii projektu ustawy o zmianie konstytucji, decydują obie izby zebrane na wspólnym posiedzeniu, głosami co najmniej trzech czwartych deputowanych i senatorów.
· Postępowanie z pilnymi projektami ustaw.
Na wniosek rządu, lub z własnej inicjatywy, każda z izb podejmuje postępowanie w sprawie pilnych projektów ustaw. Umotywowane poprawki do projektu ustawy pilnej, zgłoszone pisemnie przez rząd, członków izby lub kluby parlamentarne mogą zostać zgłoszone w ciągu 48 godzin od daty zatwierdzenia procedury pilnej. Komisja zobowiązana jest przedstawić sprawozdanie w terminie nie dłuższym niż 3 dni od daty przekazania projektu pilnego. Z chwilą otrzymania sprawozdania komisji projekt ustawy wpisany jest do porządku dziennego najbliższego posiedzenia jako sprawa priorytetowa. Po wyczerpaniu limitu czasu przeznaczonego na dyskusję plenarną, przewodniczący izby zarządza głosowanie nad każda poprawką zaproponowaną przez komisję. Następnie izba przystępuje do głosowania nad całym projektem ustawy pilnej.
· Uchwalanie budżetu.
Projekt budżetu przygotowuje corocznie rząd, a następnie przedkłada na obrady projekt ustawy do zatwierdzenia izbom, które obradują wspólnie. Jeżeli ustawa nie zostanie uchwalona co najmniej trzy dni przed upływem roku budżetowego, stosuje się, do czasu uchwalenia nowych ustaw budżetowych, budżet z poprzedniego roku. Budżet państwa należy do kategorii ustaw zwykłych, zatem do jego przyjęcia potrzebne jest poparcie głosami większości obecnych członków każdej izby.
B. Prezydent Republiki Rumuńskiej.
Obecnym prezydentem jest Traian Băsescu.
Prezydent Rumunii reprezentuje państwo na zewnątrz i jest gwarantem niepodległości oraz jedności i nienaruszalności terytorialnej państwa.
Prezydent czuwa nad przestrzeganiem konstytucji i nad właściwym funkcjonowaniem władz publicznych. W związku z tym pełni funkcję mediacyjną między władzami państwowymi oraz miedzy państwem a społeczeństwem.
a) Wybór prezydenta.
Prezydent wybierany jest w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich, wolnych, w głosowaniu tajnym. Za wybranego uważa się tego kandydata, który uzyska w pierwszej turze większość ważnie oddanych głosów. Jeżeli żaden z kandydatów tej większości nie uzyskał, przeprowadza się druga turę, w której uczestniczą dwaj kandydaci, którzy zdobyli największą ilość głosów w poprzedniej turze. Wygrywa ten kandydat, który otrzymał największą ilość ważnie oddanych głosów. Ważność wyborów stwierdza Trybunał Konstytucyjny. Po uznaniu ważności wyborów, nowo wybrany prezydent składa przed Izbą Deputowanych i Senatem, które na tę okoliczność zbierają się na wspólnym posiedzeniu, przysięga, która brzmi następująco: "Przysięgam poświęcać wszystkie swe siły i umiejętności rozwojowi duchowemu i materialnemu narodu rumuńskiego, przestrzegać Konstytucji i ustaw kraju, bronić demokracji, praw i podstawowych wolności obywatelskich, suwerenności, niepodległości, jedności oraz terytorialnej integralności Rumunii. Tak mi dopomóż Bóg!".
b) Kadencja.
Kadencja prezydenta trwa 5 lat i rozpoczyna się w dniu złożenia przez niego przysięgi. Zatem poprzedni prezydent pełni swoją funkcję do momentu, gdy nowo wybrany kandydat na ten urząd złoży przysięgę.
Prezydent w czasie sprawowania funkcji nie może być członkiem żadnej partii, jak również nie może pełnić innej funkcji publicznej i prywatnej. W okresie sprawowania urzędu prezydentowi przysługuje immunitet. Nie ponosi on odpowiedzialności politycznej w ramach sprawowania funkcji prezydenta.
W przypadku gdy prezydent poważnie naruszy postanowienia konstytucji, może zostać zwieszony w swych funkcjach głosami większości deputowanych i senatorów, po wcześniejszej konsultacji z Trybunałem Konstytucyjnym. W takiej sytuacji prezydent ma prawo złożenia wyjaśnień w sprawie zarzucanych mu czynów. Wniosek o odwołanie prezydenta może złożyć co najmniej jedna trzecia liczby deputowanych i posłów, którzy niezwłocznie muszą poinformować prezydenta o jego zaistnieniu. W przypadku zatwierdzenia wniosku w ciągu 30 dni musi zostać przeprowadzone referendum w sprawie odwołania prezydenta.
Urząd prezydenta może być zwolniony w czterech przypadkach, a mianowicie: prezydent sam składa rezygnację, zostaje zawieszony, jest czasowo niezdolny do sprawowania urzędu, śmierci prezydenta. W takich sytuacjach prezydenta zastępuje przewodniczący Senatu lub przewodniczący Izby Deputowanych. W ciągu 3 miesięcy od dnia zwolnienia urzędu prezydenta, rząd ma za zadanie przeprowadzić nowe wybory.
Prezydentowi Rumunii przysługuje prawo do wydawania dekretów. Inne jego kompetencje to:
· zawieranie umów międzynarodowych;
· zwierzchnik sił zbrojnych;
· przewodniczący Najwyższej Rady Obrony Kraju;
· powołuje i odwołuje przedstawicieli dyplomatycznych;
· przyznaje odznaczenia i tytuły honorowe;
· mianuje na funkcje publiczne (w warunkach określonych ustawą);
· ma prawo łaski.
c) Uprawnienia prezydenta w zakresie polityki wewnętrznej.
Powoływanie rządu.
Prezydent desygnuje premiera i na podstawie wotum zaufania udzielonego przez parlament powołuje rząd. W razie zmian w ministerstwach prezydent, na wniosek premiera, odwołuje i powołuje ministrów.
Konsultacje z rządem.
Prezydent może zasięgnąć opinii rządu w ważnych i wyjątkowych sprawach.
Uczestnictwo w posiedzeniach rządu.
Prezydent może uczestniczyć w posiedzeniach rządu jeżeli dotyczą one:
· spraw o ogólnokrajowym znaczeniu związanych z polityką zagraniczną;
· obrony kraju;
· zapewnienia porządku publicznego;
· w innych sprawach (tylko na wniosek premiera).
W czasie takich posiedzeń, gdy uczestniczy w nich prezydent, pełni on funkcję przewodniczącego.
Orędzia.
Uprawnienie to dotyczy prawa kierowania przez prezydenta orędzia do parlamentu w ważnych sprawach politycznych dotyczących narodu.
Rozwiązanie parlamentu.
Prezydent może rozwiązać parlament jeżeli ten:
· w ciągu 60 dni nie udzieli rządowi wotum zaufania, potrzebnego do jego utworzenia;
· tylko w przypadku odrzucenia przez Parlament dwóch wniosków w tej sprawie.
W ciągu jednego roku parlament może być rozwiązany tylko raz. Nie może być także rozwiązany w okresie ostatnich 6 miesięcy kadencji prezydenta, jak również w okresie stanu nadzwyczajnego.
Referendum.
W ważnych sprawach państwowych prezydent, po wcześniejszym zasięgnięciu opinii parlamentu, może zwrócić się do narodu o wyrażenie woli w tej sprawie w referendum.
d)Uprawnienia prezydenta w zakresie bezpieczeństwa narodowego.
Kompetencje w dziedzinie obrony:
· prezydent jest zwierzchnikiem sił zbrojnych i pełni funkcję przewodniczącego Najwyższej Rady Obrony Kraju;
· może ogłaszać częściową lub całkowitą mobilizację sił zbrojnych (po konsultacji z parlamentem; w wyjątkowej sytuacji może się zdarzyć, że decyzja zostanie przedłożona parlamentowi już po jej podjęciu - jednak nie później niż w ciągu 5 dni);
· w przypadku zbrojnych działań skierowanych przeciwko krajowi, prezydent podejmuje odpowiednie środki mające na celu odparcie agresji (jest zobowiązany informować parlament o wszelkich podjętych w tym celu krokach).
Środki nadzwyczajne:
· prezydent wprowadza stan oblężenia lub stan nadzwyczajny (zgodnie z ustawą) - najpóźniej w ciągu 5 dni musi się zwrócić do parlamentu o zatwierdzenie podjętych działań;
d) Uprawnienia w zakresie polityki zagranicznej.
Kompetencje w dziedzinie polityki zagranicznej:
· zawiera umowy międzynarodowe wynegocjowane przez rząd i przedkłada je parlamentowi w celu ich ratyfikacji (w terminie 60 dni);
· akredytuje i odwołuje przedstawicieli dyplomatycznych Rumunii (na wniosek rządu);
· zatwierdza tworzenie, rozwiązanie lub zmianę rangi placówek dyplomatycznych.
e) Prezydenci Rumunii od roku 1947:
· Mihail Sadoveanu - 1947-1948
· Constantin Parhon - 1948-1952
· Petru Groza - 1952-1958
· Ion Gheorghe Maurer - 1958-1961
· Gheorghe Gheorghiu-Dej - 1961-1965
· Nicolae Ceausescu - 1965-1989
· Ion Iliescu - 1989-1996
· Emil Constantinescu - 1996-2000
· Ion Iliescu (2 kadencja) - 2000-2004
· Traian Basescu - od 2004
C. Rząd Rumunii.
a) Powoływanie rządu.
Kandydata na premiera desygnuje prezydent. Jednak wcześniej zasięga opinii partii, która ma bezwzględną większość w parlamencie, jeżeli nie ma takiej partii, odwołuje się do partii zasiadających w parlamencie. Kandydat na premiera ma 10 dni aby zwrócić się do parlamentu o wyrażenie wotum zaufania, po wcześniejszym przedstawieniu programu nowego rządu oraz jego składu. Program i skład rządu rozpatrywane są na wspólnym posiedzeniu Izby Deputowanych i Senatu. Wotum zaufania wyrażane jest większością głosów deputowanych i senatorów.
Konstytucja stwierdza, że członek rządu może łączyć swoją funkcję ministra z mandatem deputowanego lub senatora. Nie może natomiast pełnić żadnych funkcji w ramach płatnego przedstawicielstwa w organizacjach handlowych.
b) Premier.
Premier kieruje i koordynuje pracami rządu, przestrzegając przy tym aby żaden z ministrów nie wykraczał poza swoje kompetencje. Przedstawia Izbie Deputowanych i Senatowi sprawozdania z funkcjonowania rządu i realizowania poszczególnych zadań. Premierem zostaje lider partii, która zdobyła największą ilość mandatów w Izbie.
c) Uprawnienia rządu.
· podejmuje uchwały;
- w celu zorganizowania wykonywania ustaw;
· wydaje rozporządzenia;
Uchwały i rozporządzenia podejmowane przez rząd podpisywane są przez premiera i parafowane przez ministrów.
d) Odpowiedzialność rządu.
Rząd oraz poszczególni ministrowie odpowiedzialni są tylko przed parlamentem. Prawo ukarania członka rządu przysługuje Izbie Deputowanych, Senatowi oraz prezydentowi. Sprawami postawienie premiera lub poszczególnych ministrów w stan oskarżenia zajmuje się Sąd Najwyższy.
e) Stosunki miedzy parlamentem a rządem.
W ramach kontroli parlamentarnej nad rządem, przewodniczący rządu zobowiązany jest do przedkładania Izbie Deputowanych lub Senatowi informacji lub dokumentów, których te zażądają. Członkowie rządu mogą uczestniczyć w obradach parlamentarnych, w przypadku gdy parlament zażąda ich obecności, wtedy udział w obradach jest obowiązkowy. Rząd oraz poszczególni ministrowie mają obowiązek udzielenia odpowiedzi na wnoszone przez deputowanych lub senatorów interpelacje i zapytania.
Izba Deputowanych i Senat mogą na wspólnym posiedzeniu cofnąć wotum zaufania udzielone rządowi, poprzez uchwalenie wotum nieufności głosami większości deputowanych i senatorów. Wniosek o wotum nieufności może być zgłoszony przez co najmniej jedną czwartą ogólnej liczby deputowanych i senatorów.
D. Inne elementy systemu.
a) Władza sądownicza.
Według konstytucji sędziowie są niezawiśli. Funkcja sędziego jest niepołączalna z pełnieniem jakiejkolwiek funkcji publicznej czy prywatnej. Wyjątkiem są funkcje dydaktyczne w szkolnictwie wyższym.
b) Trybunał Konstytucyjny.
Trybunał Konstytucyjny składa się z 9 sędziów mianowanych na okres 9 lat. Trzej sędziowie mianowani są przez Izbę Deputowanych, trzej przez Senat i trzej przez prezydenta. Skład TK odnawiany jest co trzy lata. Sędziowie TK wybierają spośród jego członków przewodniczącego w głosowaniu tajnym. Sędziowie Trybunału Konstytucyjnego muszą mieć wyższe studia prawnicze, wysokie kwalifikacje zawodowe oraz co najmniej 18 lat stażu zawodowego w działalności prawniczej lub w wyższym szkolnictwie prawniczym.
Kompetencje Trybunału Konstytucyjnego:
· orzeka o zgodności ustaw z konstytucją;
· zajmuje stanowisko w sprawach zgodności z Konstytucją regulaminów izb parlamentu;
· czuwa nad przestrzeganiem procedury dotyczącej wyboru Prezydenta Rumunii i stwierdza ważność wyborów;
· wyraża opinię w sprawie wniosku o zawieszenie Prezydenta Rumunii w jego funkcji;
· czuwa nad przestrzeganiem procedury dotyczącej organizowania i przeprowadzania referendum i stwierdza ważność jego wyników.
c) Izba Obrachunkowa.
Izba Obrachunkowa sprawuje nadzór nad wykorzystywaniem środków finansowych państwa oraz sektora publicznego.
d) Komisja Mediacyjna.
Ważnym organem wewnętrznym parlamentu rumuńskiego jest Komisja Mediacyjna. Kiedy jedna z izb przyjmie projekt ustawy lub wniosek ustawodawczy w innej redakcji, niż uchwalona przez drugą izbę, istnieje konieczność wszczęcia postępowania mediacyjnego.
e) Podział administracyjny.
Rumunia, od 1999 roku posiada trójstopniowy układ administracji publicznej: gmina, okręg administracyjny, województwo
Za zarządzanie na najniższym szczeblu lokalnym odpowiedzialne są gminy, wzorowane na doświadczeniach francuskich commune(odpowiednik gmin). W 2686 takich ośrodkach municipalnych skupia się administracja ponad 13 tysięcy wsi i miasteczek. Municipuim zarządza pimar, zaś jego urząd nazwa się primaria.
Drugi szczebel władzy stanowią terenowe okręgi administracyjne, w liczbie 272 . Ich siedziby znajdują się w miastach, wśród których 72 ma charakter okręgów municypalnych. Najwyższym ośrodkiem władzy struktur lokalnych jest województwo (judetel). Rumunia jest podzielona na 41 województw, na czele których zasiada reprezentujący rząd Rumunii prefekt, zaś samorząd reprezentuje rada wojewódzka z przewodniczącym (prezydentem) na czele.
4. Podsumowanie
System ustroju społeczno-politycznego jest uregulowany Konstytucją Rumunii, uchwaloną przez Zgromadzenie Konstytucyjne w dniu 21.11.1991r i przyjętą w referendum 8 grudnia 1991r. Zawiera ona m.in. fundamenty trójpodziału władzy. Profile trzech filarów władzy państwa jedynie w szczegółach różnią się od większości systemów stosowanych w krajach europejskich. System samorządu terytorialnego i swobód obywatelskich odpowiada powszechnym rozwiązaniom w Europie.
Rumunia jest członkiem NATO - traktat został przyjęty 29.03.2004r. w Waszyngtonie.
U podstaw władzy ustawodawczej stoi dwuizbowy parlament, składający się z: Izby Deputowanych i Senatu.
Głową państwa - jego najwyższą osobą jest prezydent.
Gabinet rządowy tworzą ministrowie odpowiedzialni za funkcjonowanie podległych im resortów. Na czele rządu stoi premier.
Uzupełnieniem systemu państwa jest filar władzy sądowniczej. Niezawisłe organy sądowe na czele z Sądem Najwyższym są gwarantem przestrzegania prawa w państwie rumuńskim.
W Rumunii istnieje jeszcze spora niedoskonałość w procesie podejmowania decyzji jak i w procesach legislacyjnych.
Istnieje zbyt duży wpływ rządu w sytuacjach wyjątkowych, który powinien zostać zmniejszony, przynajmniej tak wynika z raportu UE. Wzrosnąć natomiast powinna uwaga i szczegółowość parlamentu w procesie uchwalania ustaw.
Źródła:
Witold Brodziński, Parlament Rumunii, Warszawa 2002.
http://www.gov.ro/engleza/index.php http://www.presidency.ro/ http://www.cdep.ro/
http://domino.kappa.ro/guvern/constitutia-e.html
http://www.fifoost.org/EU/strategy_en_2002/node56.php
http://www.consul-romania.pl/romania/consti.html
http://www.senat.ro/PaginaPrincipala.aspx
http://psz.pl/content/view/1165/