Geneza i ideologia faszyzmu.
FASZYZM (wł. fascismo, łac. fasces), nazwa powszechnych ruchów politycznych zmierzających do przejęcia władzy i utworzenia totalitarnego państwa, a także ideologii, charakteryzującej się skrajnie nacjonalistycznym podejściem. Jako ideologia i ruch ukształtował się w państwie włoskim. W 1919 r. Benito Mussolini założył związki kombatanckie Fasci di Combattimento powołujące się na tradycję starożytnego Rzymu (fasces - podnoszenie prawego, wyprostowanego ramienia w geście pozdrawiającym jako symbol całego ruchu). W 1921 r. związki zostały przekształcone w Narodową Partię Faszystowską (Il Partio Nazionale Fascista), na czele której stanął Mussolini. W 1922 r. partia zdobyła władzę i w niedługim czasie doprowadziła do utworzenia państwa faszystowskiego. Z biegiem czasu nazwa faszyzm nabrała formatu międzynarodowego, a o zakres jej terminologii i istotę nadal toczą się spory pośród polityków i uczonych. Przeważa opinia, iż skrajną wersją faszyzmu był powstały na obszarze Niemiec nazizm, który choć dystansował się od faszyzmu włoskiego to jednak w początkowych latach z nim sympatyzował, a po roku 1935 wywierał nań niemały wpływ. Partie i ruchy faszystowskie istniały w Wielkiej Brytanii (podobnie jak we Włoszech przybrały nazwę Czarne Koszule), Austrii, Finlandii, państwie francuskim (tzw. Croix de Feu), w niektórych państwach Ameryki Łacińskiej, a także na terenie Polski (ONR - Falanga). W okresie II Wojny Światowej stronnictwa faszystowskie przejęły władzę w: Słowacji, Chorwacji (Ustasze), Rumunii (Żelazna Gwardia) oraz w państwie węgierskim (Strzałokrzyżowcy). Elementy zbliżone do faszyzmu wykazywały autorytarne ustroje w Portugalii po roku 1932 i w Hiszpanii po roku 1939.
Faszyzm powstał i rozprzestrzenił się jako manifestacja przeciwko wynikom I Wojny Światowej i okazał się wyznaniem wiary osób pokonanych, rozczarowanych i spragnionych odwetu. Nurt ten wyrażał duże niezadowolenie szerokich środowisk społecznych wywołane kryzysami ekonomicznymi i postępami elementów komunistycznych. W Niemczech i we Włoszech głosił przepełniony nienawiścią manifest negacji ładu wersalskiego w Europie, był ukierunkowany przeciwko demokracji i liberalizmowi, partyjnemu pluralizmowi i parlamentaryzmowi, jak i również przeciw bolszewizmowi i kapitalizmowi. Był również nieprzyjaźnie nastawiony do racjonalizmu, humanitaryzmu i indywidualizmu. Żądając dla swoich racji całkowitego oddania "całego człowieka", uznając się przy tym za system, którego reguły nie podlegają weryfikacji i należy w nie wierzyć. Faszyzm z nienawiścią spoglądał zarówno na religię chrześcijańską, jak i na komunizm. Przedstawiając się jako doktryna filozoficzna, której udało się "przezwyciężyć" cały zgubny dorobek europejskiej tradycji myślowej, faszyzm włoski arbitralnie nawiązywał do przekonań N. Machiavellego, G. Sorela i V. Parety. Czerpał z tradycji nacjonalistycznych XIX w. opierając się na światopoglądzie włoskiego imperializmu, stworzonego przez F. Crispiego i szukał podobieństw z teorią G.W.F. Hegla. Na terenie Niemiec nowa ideologia chętnie powoływała się na wyobrażenia F.W. Nietzschego, J.A. Gobineau, R. Wagnera i H.S. Chamberlaina. W innych ruchach faszystowskich wzorem były zazwyczaj nacjonalistyczne i antydemokratyczne tradycje miejscowe. Pozytywny program faszyzmu przedstawił Mussolini w swojej publikacji La dottrina del fascismo w 1932 r. Sam faszyzm nie stanowił żadnego zwartego systemu myślowego, lecz był połączeniem różnorodnych elementów: darwinizmu społecznego, elitaryzmu, etnocentryzmu, rasizmu i antysemityzmu.
Faszyzm jest ideologią krańcowo nacjonalistyczną i prawicową. Jej źródło stanowiło przekonanie "misji dziejowej" swojego narodu oraz jego wyższości ponad innymi. Kluczowa była też zasada wroga, czyli sprawcy wszelkiej niesprawiedliwości, którego ruch upatrywał najczęściej w komunistach, demokratach, liberałach oraz Żydach. Antysemityzm jednak zrodził się najpierw w niemieckim nazizmie (ustawy norymberskie), a dopiero potem uzewnętrznił się również we włoskim pierwowzorze. Ideologia wroga prowadziła do pochwały wojny, która miała wieńczyć imperialne ambicje faszyzmu. Program społeczny przejął z kolei wiele haseł lewicowych, socjalistycznych: przewidywał likwidację kapitalizmu poprzez zniesienie różnic klasowych i zaprowadzenie (we Włoszech) systemu korporacji. Dodatkowo obiecywał ukrócenie bezrobocia w wyniku przeprowadzenia akcji robót publicznych, wprowadzenie ośmiogodzinnego dnia pracy, godziwych płac i stworzenie organizacji sportowo-rekreacyjnych. Dzięki rozpropagowaniu programu socjalnego faszystom udało się pozyskać masy sprzymierzeńców dla państwowej polityki.
Faszyzm rozgłaszał hołd dla państwa totalitarnego, policyjnego i monopartyjnego, docierającego nie tylko do wszystkich sfer publicznych, ale także do prywatnego życia poszczególnych obywateli. Państwo mogło arbitralnie ingerować w kulturę, naukę i było jedynym źródłem prawa. Nad całokształtem stosunków publicznych i prywatnych kontrolę sprawowała policja polityczna, a cały system bezpieczeństwa opierał się na kilku typach policji zarówno mundurowej, jak i tajnej (chociażby włoska OVRA). Faszyzm zahamował rozkwit kultury i doprowadził do niebywałego poniżenia postrzegania prawa. Hołd dla państwa komponował się z prawidłami wodzostwa. Wódz (włoski duce) był postrzegany na równi z narodem i państwem, był najważniejszym przywódcą partii, głównodowodzącym armii, najwyższym sędzią, " zawsze miął rację", "trwał na straży praw", a jego wola określała ramy obowiązujących kanonów etycznych, legitymizowała terror, wojnę oraz masowe ludobójstwa, których ofiarami okazały się miliony niewinnych osób.
W okresie powojennym skompromitowana ideologia faszyzmu nie odrodziła się w przedwojennych kształtach i rozmiarach. Jednak w wielu krajach działały i działają ugrupowania bezpośrednio odwołujące się do tradycji włoskiego faszyzmu i niemieckiego nazizmu. Pośród nich znajdowały się m.in.: Narodowo-demokratyczna Partia Niemiec (NPD), istniejąca w latach 60-tych w Niemczech, Ruch Społeczny we Włoszech, czy Amerykańska Partia Nazistowska na terenie Stanów Zjednoczonych. Po dziś dzień aktywne są: Partia Republikanów w Niemczech i Front Ludowy we Francji. Partie o podobnym profilu istnieją w Wielkiej Brytanii, RPA, Belgii i w niektórych państwach Ameryki Łacińskiej. Programy ich określa się wspólnym pojęciem neofaszyzmu. Ugrupowania te naśladują wodzowski charakter i styl działania partii faszystowskiej, ale nie posiadają masowego charakteru, a ich klientela wywodzi się przede wszystkim spośród młodzieży, rozczarowanej stagnacją i bezrobociem. Nadużywanie pojęcia faszyzmu nierzadko prowadzi do mylnego uznawania za faszystowskie różnego rodzaju ruchów, programów oraz reżimów autorytarnych.
Zgodnie z regulaminem serwisu www.bryk.pl prawa autorskie do niniejszego materiału posiada Wydawnictwo GREG. W związku z tym, rozpowszechnianie niniejszego materiału w wersji oryginalnej albo w postaci opracowania, utrwalanie lub kopiowanie materiału w celu rozpowszechnienia w szczególności zamieszczanie na innym serwerze, przekazywanie drogą elektroniczną i wykorzystywanie materiału w inny sposób niż dla celów własnej edukacji bez zgody Wydawnictwa GREG podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności.