WSPÓŁCZESNE SYSTEMY POLITYCZNE

System polityczny został ukształtowany w ostatnich dziesięcioleciach. Pojawił się na gruncie politologii w latach 70. XX wieku. Wcześniej określało się go jako:

- system władzy,

- władza,

- porządek władzy,

- władza w państwie,

- system rządów.

Termin ten pojawił się najpierw w USA, a później w Europie. Spowodowane to było potrzebą wprowadzenia nowego określenia nowej rzeczywistości światowej, tj. nowoczesnych społeczeństw. Sposób ich złożenia nie pasował do starych określeń.

System polityczny, w USA, to ogół struktur, procedur i instytucji, które działają wspólnie aby znaleźć rozstrzygnięcie problemu.

System polityczny, we Francji, to całokształt wzajemnych politycznych powiązań istniejących w globalnym systemie jakim jest społeczeństwo.

System polityczny w Polsce:

1. według Adama Łopatki to:

- idee i warunki polityczne,

- organizacje i instytucje uczestniczące w życiu polityczny kraju i organizujące to życie,

- oraz normy regulujące i organizujące wcielenie w życie idei i wartości politycznych oraz regulujące strukturę państwa.

b) według Franciszka Ryszki , to rzeczywiste zależności między podmiotami działań politycznych wedle ich stosunku do władzy (albo się władzę posiada, lub się do władzy dąży).

System polityczny to zestaw trzech elementów:

1. ogół działających w państwie instytucji i organizacji politycznych uczestniczących w procesie rządzenia bądź wpływających na ten proces,

2. mniej lub bardziej złożone stosunki powiązań zachodzących pomiędzy podmiotami,

3. normy regulujące aktywność owych podmiotów i ich wzajemne relacje.

Instytucje, organy władzy państwowej - państwo za ich pomocą wypełnia przypisane jej zadania.

• Władza państwowa (organy państwowe):

a) ustawodawcza - stanowienie prawa w państwie =>> parlament (polityczne przedstawicielstwo narodu)

b) wykonawcza - wykonywanie prawa stanowionego przez parlament;

w demokracjach jest dualistyczna:

- głowa państwa: prezydent, monarcha,

- rząd: premier i jego gabinet

c) sądownicza - nie stanowi prawa, ani go nie wykonuje. Stoi na straży prawa.

• Partie polityczne - dobrowolne organizacje, które grupują ludzi, którzy posiadają jednakowe poglądy. Dążą do zdobycia władzy i realizowanie później swych programów.

• Inne organizacje, elementy systemu politycznego. Nie dążą do władzy.

Grupy interesu:

- związki zawodowe,

- zrzeszenia przedsiębiorców,

- organizacje kulturowe,

- organizacje humanitarne.

Mają one interesy polityczne. Wpływają na władzę, aby ta zabezpieczała ich interesy. Związek zawodowy może mieć duże cele polityczne ale nie dąży do władzy. Gdy tak się jednak dzieje, staje się on już partią polityczna.

Powiązania

np. między partiami politycznymi. Zakładają koalicję rządową, aby razem dążyć do realizacji swych celów

np. relacje między: - głową państwa a parlamentem,

- głową państwa a rządem,

- rządem a parlamentem.

Dynamika relacji między rządem a parlamentem jest bardzo duża. Rząd ma być rządem większości parlamentarnej. Gdy taka większość wypowie wotum zaufania rządowi, ten traci władzę. Rząd do parlamentu wnosi projekty ustaw.

Głowa państwa może rozwiązać parlament gdy ten jest skonfliktowany.

Parlament może pociągnąć głowę państwa do odpowiedzialność konstytucyjnej w przypadku gdy ten złamał konstytucję.

Rząd zazwyczaj ma prymat nad parlamentem. Głowa państwa nie odgrywa tu znaczącej roli. Może doradzać w różnych sprawach.

Funkcje podmiotu politycznego - działania, które zmierzają do podtrzymania istniejącego politycznego stanu rzeczy, albo do zmiany politycznej.

Wyróżnia się cztery funkcje:

1. regulacyjna - sterowanie procesami politycznymi i społecznymi. Według przyjętych reguł w danym systemie politycznym;

2. mediacyjna - rozwiązywanie konfliktów dotyczących sprzecznych interesów (politycznych, społecznych, ekonomicznych, kulturowych);

3. adaptacyjna - stałe usprawnianie działania elementu systemu politycznego;

4. innowacyjna - usprawnienie przez system polityczny nowych reguł mechanizmów działania.

Normy systemu politycznego

1. normy prawne - normy państwowe zawarte w konstytucji, ustawach, ustawach niższej rangi, rozporządzeniach; sformalizowane. Autorytet państwa zmusza obywateli do respektowania tych praw;

2. normy polityczne - nie mają charakteru prawnego.

Statuty partii politycznych tworzą normy, programy polityczne.

Umowy polityczne - umowa koalicyjna.

3. normy zwyczajowe - za jej złamanie nie grozi sankcja ze strony państwa. Są respektowane przez szanowanych uczestników życia politycznego w interesie wszystkich jego uczestników.

4. normy moralne - wyznaczają stosunki pomiędzy ludźmi. Nie mają charakteru obligatoryjnego. Wynikają z natury ludzi. Za ich złamanie nie ma sankcji przez państwo. Nie jest represjonowany przez prawo. Może być napiętnowany przez otoczenie.

Podmiot instytucjonalny ma kluczowe znaczenie (ujęcie instytucjonalne).

Ujęcie funkcjonalne uwypukla znaczenie funkcji, zależności pomiędzy podmiotami systemu politycznego. Ujęcie najbardziej dynamiczne - życie polityczne.

Ujęcie normatywne koncentruje się na znaczeniu norm. Normy są najważniejsze bo bez nich podmioty systemu politycznego nie miałyby jak działać. Wszystko inne ma funkcję pochodną wobec norm.

Cztery typy ustrojowe współczesnych demokracji:

1. demokracja parlamentarno - gabinetowa, tzw. parlamentaryzm;

2. demokracja prezydencka, tzw. prezydencjalizm;

3. demokracja parlamentarno - prezydencka, tzw. półprezydencjalizm;

4. system rządów zgromadzenia; nie ma tu podziału władzy wg Monteskiusza; parlament jest jedynym podmiotem władzy;

Kryterium tego podziału to pytanie: jaki jest podział władzy?

Ad. 1) Parlamentaryzm

System parlamentarny pojawił się na początku XVIII w. w Wielkiej Brytanii. Model ten obecnie przeważa w Europie.

Elastyczny podział między władzę ustawodawczą i wykonawczą. Obie nie tylko uczestniczą w tworzeniu prawa, ale też uzupełniają się w wykonywaniu swoich zadań.

Parlament oddziałuje bezpośrednio na rząd. Rząd może funkcjonować tylko wtedy gdy cieszy się poparciem parlamentu.

Prawo rządu do uczestniczenia w procesie tworzenia prawa w parlamencie. Rząd ma możliwość tworzenia prawa za sprawą posiadania inicjatywy ustawodawczej. Dzięki temu kieruje swoje projekty ustaw do parlamentu, które są popierane przez większość. Rząd jest głównym podmiotem w tworzeniu prawa.

- odpowiedzialność polityczna rządu przed parlamentem.

- udział rządu w stanowieniu prawa.

- prawo głowy państwa do rozwiązywania parlamentu.

Oddzielenie głowy państwa od stanowiska szefa rządu (Premiera, Prezesa Rady Ministrów, Kanclerza). Głowa państwa nie jest aktywnym uczestnikiem życia politycznego. Angażuje się w sytuacjach wyjątkowych, np. w czasie przesilenia - sporu między partiami . Głowa państwa mianuje premiera i ministrów na wniosek premiera. Są to działania formalne. To, że głowa państwa mianuje premiera nie oznacza, że głowa państwa sama decyduje o szefie rządu. Premiera wyłania większość parlamentarna . Ministrów głowa państwa mianuje na wniosek premiera. Zależy to od dobrej woli premiera.

Głowa państwa jest symbolem państwa, ciągłości władzy. Głowę państwa powinien wyłaniać parlament lub ciało połączone: parlament i reprezentanci samorządu terytorialnego (np. elekcja prezydenta Włoch). W Polsce sytuacja jest nietypowa i niedobra gdyż głowa państwa wybierana jest w wyborach powszechnych.

Władza faktyczna należy do szefa rządu. Podmiotem jest tu rząd z premierem (kanclerzem) na czele.

Niektórzy członkowie rządu powinni zasiadać w parlamencie (taki wymóg jest w Wielkiej Brytanii).

Giovanni Satori wyróżnia trzy rodzaje parlamentaryzmu:

1. parlamentaryzm premierowski,

2. parlamentaryzm kanclerski,

3. parlamentaryzm klasyczny.

Ad. a) Przykład: Wielka Brytania. Rząd zakłada jedna partia. Nie ma potrzeby zakładania

koalicji. Rodzi to mocną pozycję decyzyjną i kompetencyjną premiera. Premier jest bezpośrednio przywódcą większości parlamentarnej. Impulsy, decyzje wychodzą od niego.

Ad. b) Przykład: RFN. Pozycja kanclerza jest formalnie jeszcze mocniejsza niż premiera w Wielkiej Brytanii. Kanclerz decyduje o stanowiskach ministrów. Kanclerz wyznacza osoby na ministrów. Prezydent Republiki mianuje ministrów na wniosek kanclerza.

Konstruktywne wotum nieufności wzmacniające pozycję kanclerza i rządu.

Faktycznie siła polityczna niemieckiego kanclerza jest mniejsza niż brytyjskiego premiera. Kanclerz nie działa w warunkach jednopartyjnego rządu. Nie zawsze kanclerz jest przywódcą swojej partii.

Ad. c) Przykład: III i IV Republika Francuska oraz powojenne Włochy. Premier i rząd mają słabą pozycję. Koalicje są wielopartyjne, konfliktowe i niestabilne. Premier nie może dyscyplinować ministrów którzy są koalicjantami jego partii. Premier jest zakładnikiem sytuacji politycznej. Najważniejsze decyzje ma parlament.

Jest to tzw. system republiki deputowanej.

Ad. 2) Prezydencjalizm

W 1787 r. zostaje uchwalona Konstytucja USA, która wytwarza taki system ustrojowy.

Występuje tu rygorystyczny podział władzy. Separacja władzy. W efekcie władza wykonawcza i ustawodawcza są od siebie oddzielone.

Władza ustawodawcza należy do 2-izbowego parlamentu — Kongresu, złożonego z Izby Reprezentantów i Senatu.

Izba Reprezentantów o kadencji 2-letniej, licząca 435 członków, jest wyłaniana w wyborach powszechnych i bezpośrednich. Liczba reprezentantów poszczególnych stanów jest proporcjonalna do liczby ich mieszkańców (każdy stan musi mieć co najmniej 1 przedstawiciela).

Senat o kadencji 6-letniej, liczy 100 członków, wszystkie stany mają równą reprezentację — po 2 senatorów (co 2 lata odnawia się 1/3 składu w wyborach częściowych).

Dystrykt Kolumbii nie ma reprezentacji w Kongresie.

Do kompetencji Kongresu należy ustawodawstwo, uchwalanie budżetu, kontrola polityki prezydenta, akceptacja niektórych aktów prezydenta oraz pociąganie prezydenta do odpowiedzialności konstytucyjnej.

Władza ustawodawcza nie ma środków i możliwości do oddziaływania na władzę wykonawczą.

Czynne prawo wyborcze mają osoby, które ukończyły 18 lat. Bierne: do Izby Reprezentantów — osoby, które ukończyły 25 lat, do Senatu — 30 lat.

Jednoosobową władzę wykonawczą uosabia prezydent. Nie ma tutaj rządu jako podmiotu konstytucyjnego. Rząd podlega prezydentowi. Pomaga mu w wykonywaniu urzędu. Nie jest partnerem dla prezydenta. Ministrowie działają tak jak on sobie tego życzy. Rząd nie ma autonomii decyzyjnej. Nie może mu się sprzeciwić.

Prezydent mianuje i odwołuje członków gabinetu. Rząd podzielony jest na departamenty. Szefowie departamentów nie mają tytułów ministrów tylko sekretarzy.

Sekretarz Stanu = Minister Spraw Zagranicznych - różnica jest w tym, że Sekretarz Stanu nie może sam prowadzić polityki zagranicznej tylko pomaga prowadzić ją prezydentowi.

Prezydent nie ponosi odpowiedzialności politycznej przed parlamentem.

Nie ma tu pojęć: wotum zaufania, wotum nieufności.

Parlament może krytykować prezydenta, ale nie może go odwołać.

Za złamanie prawa, naruszenie konstytucji parlament może odwołać prezydenta - impeachment.

Oskarżenie wnosi Izba Reprezentantów, sądzi — Senat, który może większością 2/3 głosów pozbawić prezydenta urzędu. Właśnie taka procedura była stosowana w 1868 r., 1974 r. i 1999 r.

Prezydent nie uczestniczy w stanowieniu prawa. Może jedynie wetować ustawy. Ustawa zawetowana wraca wówczas do parlamentu. Wotum prezydenta nie jest absolutne. Jeżeli cały parlament głosami 2/3 głosów odrzuci wotum, prezydent musi podpisać tą ustawę.

Prezydent nie może rozwiązać parlamentu.

System prezydencki wymaga kultury politycznej.

Silny podział władzy przyjmujący separację między tymi władzami.

Polityczna nieodpowiedzialność władzy wykonawczej przed parlamentem.

Inne państwa w których występuje system prezydencki: Argentyna, Brazylia, Filipiny, RPA (po apartheidzie) .

Tylko w USA system ten od początku funkcjonuje dobrze. W innych krajach nie zawsze się sprawdzał. Dobrze funkcjonuje w Kostaryce.

Ad. 3) Półprezydencjalizm

System ten jest charakterystyczny dla V Republiki Francuskiej. Prezydent jest pierwszoplanową osobą władzy. W 1962 r. w referendum przyjęto nowelę konstytucyjną, która mówi, że prezydent pochodzi z wyborów powszechnych. Obok parlamentu jest instytucją wybraną przez naród.

Prezydent skupia w swoim urzędzie funkcje:

- głowy państwa,

- szefa władzy wykonawczej.

Dualistyczna egzekutywa: obok prezydenta jest premier z rządem.

Art. 9 Konstytucji V RF: Prezydent przewodniczy Radzie Ministrów.

At. 21 Konstytucji V RF: Premier kieruje działalnością rządu.

Praktyka: Przewagę we władzy wykonawczej ma prezydent. Decyzje polityczne należą do niego. Premier mu się podporządkowuje. Premier wciela w życie decyzje prezydenta.

Warunek: Zgoda polityczna między prezydentem a premierem.

Zdarza się, że premier nie zgadza się z prezydentem. Nie ustępuje głowie państwa i wykorzystuje wszystkie przypisane sobie uprawnienia.

Okresy cohabitation (kohabitacji):

> 1986 - 1988 -> Mitterand <-> centroprawicowy rząd Chirac'a (RRR-UDF)

> 1993 - 1995 -> Mitterand <-> centroprawicowy rząd

> 1997 - 2002 -> Chirac <-> lewicowy rząd Jospin'a

Następuje wówczas osłabienie politycznej pozycji prezydenta. Musi zredukować on swoje ambicje polityczne. Zajmuje się obroną, bezpieczeństwem i polityką zagraniczną. Resztą praw zajmuje się premier i rząd. Słabnie rola prezydenta a rośnie siła kompetencyjna i znaczenie premiera.

Cohabitation nie jest normalną sytuacją dla tego ustroju.

Gdy prezydent i premier są z tej samej opcji politycznej dokonują rozgraniczenia zadań. Większość z nich przypada prezydentowi.

Prezydent powołuje premiera i ministrów. Rząd odpowiada przed parlamentem. Rząd ponosi też odpowiedzialność przed prezydentem. Prezydent może nie przyjąć dymisji rządu, szukać rozwiązania w referendum, rozwiązać parlament.

Mimo, że prezydent będąc aktywnym w cohabitation nie ponosi odpowiedzialności politycznej.

Premier ma prawo inicjatywy ustawodawczej. Projekty ustaw rządu mają pierwszeństwo przed projektami parlamentu.

Jak wyglądają relacje między prezydentem a najsilniejszą partią (obozem politycznym)?

Jeśli prezydent jest szefem takiej partii, pozycja głowy państwa jest bardzo mocna. Wtedy funkcjonuje jak demokracja prezydencka.

Jeśli nie jest szefem takiej partii, system przesuwa się na parlamentaryzm.

Cechy demokracji:

1. podział władzy prowadzony jest niekonsekwentnie; przewaga władzy wykonawczej nad ustawodawczą ; chce się uchronić przed nieudolnością parlamentu; chce utrudnić wpływ parlamentu na władzę wykonawczą.

2. aktywna politycznie głowa państwa, która uczestniczy w rządzeniu państwem.

3. istnieją dwa podmioty władzy wykonawczej:

- prezydent,
- rząd kierowany przez premiera.

Poza Francją występuje w: Austrii, Islandii, Irlandii, Finlandii, Portugalii, Sri Lance.

W Polsce w czasie istnienia Małej Konstytucji (1992 - 1997).

Ad. 4) System rządów zgromadzenia

Termin pojawił się po raz pierwszy w latach 1792 - 1795 w czasach rządów Konwentu w rewolucyjnej Francji.

Formalnie odwoływały się do niego państwa komunistyczne. Poza władzą centralną istniała administracja. W rzeczywistości władzę pełniły partie polityczne (struktury kierownicze partii).

Podział władzy

Idea odrzucenia podziału władzy. Istnieje jednolitość władzy państwowej uosabianej przez parlament. Jest on jedynym piastunem władzy - pełni władzę ustawodawczą, wykonawczą, a w pewnych szczególnych okolicznościach, władzę sądowniczą.

Rząd jest komitetem parlamentu. Powoływany jest przez parlament. Jest jego szczególnym ciałem parlamentu. Prezydent - przewodniczący rządu, nie ma władzy politycznej.

Głową państwa jest kolegialna siedmioosobowa grupa członków parlamentu.

Parlament wybiera wszystkie organy państwowe:

- Trybunał Federalny,

- Kanclerza Federalnego (pełni obsługę rządu),

- rząd,

- wiceprezydenta.

Zwierzchnia rola parlamentu nad federalną administracją i federalnym sądownictwem.

Rozstrzygnięcia parlamentu są ostateczne.

Mechanizm władzy odwołuje się do demokracji bezpośredniej. Kluczowe rozstrzygnięcia dokonują się poprzez referenda. Poza referendum ogólnokrajowym są referenda w kantonach i gminach. W roku dochodzi do kilkudziesięciu referendów. Ich frekwencja jest bardzo niska - około 20%.

Parlament musi się liczyć z wynikiem referendum. Obywatele mogą wyrazić sprzeciw wobec jakiejś ustawy. Zbiera się wówczas 50 tys. podpisów i dochodzi do referendum ws. tej ustawy. Ustawa przegłosowana przez parlament wchodzi w życie po trzech miesiącach. Termin trzech miesięcy jest po to aby obywatele mogli się ewentualnie sprzeciwić tej ustawie.

STANY ZJEDNOCZONE

Podstawy ustroju określa Konstytucja Stanów Zjednoczonych uchwalona 17 IX 1787. Była to pierwsza pisana konstytucja na świecie (weszła w życie w 1789), która obowiązuje do dzisiaj.

Ustrój polityczny opiera się głównie na zasadach federalizmu i podziału władzy. Władza została podzielona między stany, którym przysługują uprawnienia pierwotne, a federację, której prawa zostały określone w konstytucji.

Konstytucja jest oszczędna w słowach. Reguluje sprawy fundamentalne. Twórcy konstytucji wymyślili procedurę zmian i uzupełniania jej (amendment). Uczyniono tak do dziś 27 razy. Taka poprawka wpisywana jest pod konstytucję z przypisaną cyfrą rzymską w kolejności jej uchwalenia.

Konstytucja składa się z 7 artykułów dzielących się na sekcje (nie ma tytułów artykułów)

Zasadą konstytucji jest zapewnienie błogosławieństwa wolności .

I - poświęcony jest Kongresowi

II - poświęcony jest Prezydentowi

III - poświęcony jest Sądowi Najwyższemu

IV - regulacje między Unią a Stanami (stosunki federalne)

V - procedura wprowadzania poprawek do Konstytucji

VI - klauzula supremacyjna podkreślająca nadrzędność konstytucji

VII - historyczna; dotyczy wejścia wżycie konstytucji; jeśli 9 stanów (wszystkich wówczas ich było 13) wypowie się za nią , to wejdzie ona w życie.

Ad. V

Z inicjatywą uchwalenia poprawki musi wystąpić uprawniony do tego podmiot.

- Kongres (Izba Reprezentantów i Senat) większością 2/3 głosów.

Poprawka taka trafia do stanów i staje się obowiązującym prawem gdy ¾ stanów (38 stanów) ją ratyfikuje (najczęściej głosowanie w parlamentach stanowych).

- stany - jeśli 2/3 stanów (34 stany) wystąpi z inicjatywą jej uchwalenia to jest ona zainicjonowana. Zwołuje się wówczas specjalną konwencję konstytucyjną gdzie się ją rozważa. ¾ uczestników takiej konwencji musi zagłosować za nią aby weszła ona w życie.

Wszystkie 27 poprawek uchwalono w pierwszej drodze.

Pierwsze dziesięć poprawek uchwalił Kongres już w 1789 r., czyli w pierwszym roku istnienia państwa, jeszcze zanim ostanie stany ratyfikowały konstytucję. Ich uchwalenie było koniecznością z uwagi na to, że wiele konwencji stanowych ratyfikowało konstytucję pod warunkiem niezwłocznego jej uzupełnienia kartą praw obywatelskich, znaną konstytucją stanowym. W tych przyjętych poprawkach, tzw. Bill of Rights, gwarantowano aż dwadzieścia trzy prawa i wolności, z czego dwanaście dotyczyło postępowania karnego, na przykład zakazywano stosowania kar okrutnych. Wśród innych praw wymieniono prawo do posiadania i noszenia broni, wolność słowa, prawo do wnoszenia petycji do władz państwowych.

1789 r., 1791 r. - te lata wskazują rok przekazania poprawki przez Kongres do ratyfikacji w stanach oraz rok oficjalnego ogłoszenia o przyjęciu poprawki przez wymaganą liczę stanów. Te daty różnią się nieco, w wyjątkowych wypadkach dość znacznie, od dat uchwalenia poprawki w Kongresie i jej ratyfikowania przez ostatni ze stanów wymaganych do wejścia poprawki w życie. Do pierwszych dziesięciu poprawek odnoszą się te same lata, ponieważ uchwalono je i ratyfikowano łącznie.

Poprawka I

Nie można:

- uznać jakiegoś wyznania za religię państwową,

- zakazać praktyk religijnych,

- ograniczyć wolności słowa i prasy,

- zakazać prawa do zgromadzeń.

Obywatele mogą kierować petycje do władz państwowych o naprawienie krzywd.

Poprawka II

Milicja odpowiada za bezpieczeństwo państwa. Poprawka zezwala na posiadanie i noszenie broni.

Prawo do tego nie może być ograniczane.

Poprawka III

W czasie pokoju żołnierz nie może zostać kwaterowany w domu bez zgody jego właściciela. W czasie wojny ten sposób ma określić osobna ustawa.

Poprawka IV
Prawo do nietykalności osobistej, mieszkania, dokumentów, dobytku.

Tylko w uzasadnionych przypadkach, popartymi przez zeznania złożonymi pod przysięgą lub przyrzeczeniem, sądy będą wydawać zezwolenia na rewizje w dokładnie określonym miejscu.

Poprawka V

Zabrania się pociągania do odpowiedzialności za przestępstwa bez postawienia w stan oskarżenia przez wielką ławę przysięgłych (nie dotyczy to spraw zaistniałych w siłach zbrojnych w czasie wojny lub zagrożenia bezpieczeństwa publicznego). Za to samo przestępstwo nie można zostać dwukrotnie skazany. Nikt nie będzie zmuszany do świadczenia przeciwko sobie w jakiejkolwiek sprawie karnej bez odpowiedniego wymiaru sprawiedliwości.

Poprawka VI

Oskarżony w sprawach karnych ma prawo do szybkiego i publicznego procesu przed bezstronnym sądem stanu i dystryktu miejsca popełnienia przestępstwa. Oskarżony ma prawo do informacji o charakterze i przyczynie oskarżenia, toczącym się procesie oraz prawo do konfrontacji ze świadkami oskarżenia i do wzywania do obowiązkowego stawienia się świadków obrony i do pomocy prawnej.

Poprawka VII

W sprawach rozpatrywanych zgodnie z common law, w których wartość przedmiotu sporu przekracza 20 $, zachowane będzie prawo do sądu przysięgłych, a ustalenia przyjęte przez sąd nie będą ponownie badane w sądach USA w inny sposób niż zgodnie z common law.

Poprawka VIII

Nie można stosować wysokich kaucji, grzywien oraz zabrania się wymierzanie okrutnych kar.

Poprawka IX

Wymienione w Konstytucji prawa nie mogą być rozumiane jako zaprzeczenie lub ograniczenie innych praw przysługujących ludziom.

Poprawka X

Uprawnienia nie wymienione w Konstytucji USA oraz nie zakazane w konstytucjach stanowych, są zastrzeżone odpowiednio stanom lub ludziom.

Poprawka XI (1795 r.) [1794 r., 1789 r.]

Reguluje jak działa władza sądownicza.

Poprawka XII (1804 r.) [1803 r., 1804 r.]

Reguluje tryb głosowania elektorów. Uchwalenie tej poprawki było spowodowane chaosem podczas wyborów w 1800 r.

Gdy głosy elektorów są równe to:

- Izba Reprezentantów wybiera prezydenta,

- Senat wybiera wiceprezydenta.

Kolejne poprawki uchwalono po wojnie secesyjnej.

Poprawka XIII [1865 r., 1865 r.]

Znosi niewolnictwo.

Poprawka XIV [1866 r., 1869.]

Reguluje sprawę obywatelstwa USA.

Za obywatela uważa się osobę urodzoną na terytorium USA i osobę naturalizowaną.

Poprawka XV [1869 r., 1870 r.]

Przyznaje równe prawa wyborcze bez względu na rasę, kolor skóry lub poprzednie niewolnictwo.

Poprawka XVI (1913 r.) [1909 r., 1913 r.]

Pozwala wprowadzić podatek dochodowy federalny.

Poprawka XVII (19 r.) [1912 r., 1913 r.]

Zmienia tryb wyborów do Senatu. Do tej pory senatorowie byli delegowani przez parlamenty stanowe. Teraz mają pochodzić z wyborów powszechnych. 2 Senatorów ma przypadać na jeden stan.

Poprawka XVIII (1919 r.) [1917 r., 1919 r.]

Wprowadza prohibicję (zakaz produkcji produktów alkoholowych i obrót nimi).

Została unieważniona Poprawką XXI z 1933 r.

Poprawka XIX (1920 r.) [1919 r., 1920 r.]

Wprowadza równość praw wyborczych.

Poprawka XX (1923 r.) [ 1932 r., 1933 r.]

Określa kiedy upływa kadencja: prezydenta, wiceprezydenta, członków Kongresu.

Kongres musi się zebrać raz w roku, 3 stycznia, w południe.

Stanowi o tym co się stanie gdy umrze prezydent-elekt -> stanowisko to obejmuje wiceprezydent-elekt, który wygrał wybory wraz z prezydentem-elektem.

Poprawka XXI (1933 r.) [1933 r., 1933 r.]

Znosi prohibicję wprowadzoną Poprawką XVIII z 1919 r.

Kolejne poprawki uchwalono po II wojnie światowej.

Poprawka XXII (1951 r.) [1947 r., 1951 r.]

Ogranicza liczbę kadencji urzędu prezydenta tej samej osoby do dwóch.

Osoba, która pełniła urząd dłużej niż 2 lata w miejsce zastępstwa za inną może ubiegać się o reelekcję tylko raz.

Norma - pełnienie urzędu tylko dwa razy.

Uchwalenie tej poprawki było odpowiedzią na długą kadencję Franklina D. Roosevelta (wybrany w 1932 r., 1936 r., 1940 r., 1944 r.). W 1945 r. przed końcem wojny Roosevelt umiera i zastępuje go Harry Truman.

W 1940 r. było szerokie przyzwolenie aby mógł pełnić funkcję trzecią kadencję (w Europie i Azji toczyła się wojna).

Poprawka XXIII (1961 r.) [1960 r., 1961 r.]

Stolicy państwa i Dystryktowi Columbia przyznaje prawo wyboru trzech elektorów.

Poprawka XXIV (1964 r.) [1962 r., 1964 r.]

Znosi podatek wyborczy. Posiadanie praw wyborczych w niektórych stanach zależne było od posiadania tego podatku.

Poprawka XXV (1967 r.) [1965 r., 1967 r.]

Reguluje procedurę prezydenckiego następstwa w razie śmierci, usunięcia i ustąpienia.

Poprawka XXVI (1971 r.) [1971 r., 1971]

Przyznaje prawo wyborcze obywatelom którzy ukończyli 18 rok życia. Dotychczas o tym decydowało prawo stanowe. Jedne stany były pod tym względem liberalne, a inne restrykcyjne.

Poprawka XXVII (1992 r.) [1789 r., 1992 r.]

Reguluje kwestie uposażeń członków Kongresu.

Sześć fundamentalnych zasad ustroju politycznego w USA:

1. separacja władzy; trzy ośrodki władzy :

- dwuizbowy Kongres - władza ustawodawcza,

- prezydent - władza wykonawcza,

- Sąd Najwyższy - władza sądownicza;

Władza jednego ośrodka władzy równoważona jest przez dwie pozostałe. Zasada Checks and Balances (system hamulców i równowagi).

2. zasada supremacji Konstytucji; Konstytucja wraz z innymi, w zgodzie z nią, prawami i traktatami stoi ponad wszystkimi innymi regulacjami prawnymi;

3. zasada równości ludzi - wszyscy obywatele USA są równi wobec prawa i są w ten sam sposób przez nie chronieni;

zasada równości stanów - wszystkie stany są równe; żadne z nich nie może dostać specjalnych praw od federacji;

4. zasada wzajemnego poszanowania się stanów - każdy stan musi uznawać i respektować prawa pozostałych stanów;

5. zasada republikanizmu - władze stanowe jak i federacji muszą być republikańskie, a ostateczna władza musi spoczywać w rękach narodu;

6. zasada demokracji - naród ma prawo zmieniać władzę przez legalne środki określone w konstytucji.

System partyjny i związkowy

W Stanach Zjednoczonych istnieje system dwupartyjny, ukształtowany w XIX w. i ustabilizowany po wojnie secesyjnej (1861-65). Oznacza to hegemonię Partii Demokratycznej i Partii Republikańskiej, określanych jako partie wyborcze. Stanowią one formacje polityczne pozbawione jednolitego programu i zinstytucjonalizowanych struktur, podporządkowujące swoje działania wymogom walki wyborczej na różnych szczeblach (lokalnym, stanowym, federalnym) i zapewnieniu sukcesu wyborczego elitom reprezentowanym przez te partie. System ten ukształtował się pod wpływem wzrastającej roli prezydentury i wielości wybieralnych funkcji publicznych w amerykańskim systemie politycznym. W USA nie istnieje licząca się opozycja wobec partii hegemonicznych, które nie dopuszczają do rzeczywistego znaczenia żadnego z działających ugrupowań, wśród których są zarówno marginalne partie ideowe (m.in. KP USA, Socjalistyczna Partia Pracy, Partia Socjalistyczna, partie konserwatywne) oraz efemeryczne tzw. partie trzecie (ten typ reprezentowały m.in. Partie Postępowe). Największą i najbardziej wpływową centralą związkową jest Amerykańska Federacja Pracy - Kongres Przemysłowych Związków Zawodowych.

Partia Demokratyczna - Democratic Party

Jest jedna z dwóch głównych partii USA. Ukształtowana została w okresie prezydentury A. Jacksona (1829-37), wywodziła się z Partii Demokratyczno - Republikańskiej. W XIX w. skupiała głównie bogatych plantatorów z Południa, zwolenników szerokich praw stanowych i liberalizacji polityki społecznej oraz gospodarczej. W drugiej połowie XIX w., po klęsce Południa w wojnie secesyjnej, utraciła wpływy. Odzyskała je przejściowo w okresie prezydentury G. Clevelanda, utrwaliła podczas administracji W. Wilsona, następnie F.D. Roosevelta, którego program New Deal zjednał Partii Demokratycznej nowe grupy wyborców, m.in. Murzynów, imigrantów, robotników i farmerów. W okresie powojennym popularna i wpływowa, zwłaszcza w latach administracji J.F. Kennedyego i L.B. Johnsona, którzy doprowadzili do rozwinięcia licznych programów społecznych (Nowe Pogranicze, Wielkie Społeczeństwo). W latach 70. nastąpił kryzys partii, spowodowany głównie nasileniem tendencji konserwatywnych w społeczeństwie. W latach 80. w programie wyborczym Partii Demokratycznej wzrosło znaczenie mniejszości etnicznych i społecznych (hasło tzw. tęczowej koalicji J. Jacksona). Partia rządząca m.in. 1913-21, 1933-53, 1961-69, 1977-81, 1993-2001. Nie ma stałych członków, program wyborczy ustalają zjazdy wyborców. Pracą między zjazdami kieruje Narodowy Komitet Partii Demokratycznej, któremu podlega stały aparat partyjny w każdym stanie i okręgu.

Partia Republikańska - Republican Party

Jedna z dwóch głównych partii USA;. Utworzona została w 1854 r., w okresie nasilającej się w USA walki o zniesienie niewolnictwa, przez jego radykalnych przeciwników z Partii Wigów, Partii Demokratycznej i Free Soil Party. Jej celem było wprowadzenie w całym kraju gospodarki kapitalistycznej i protekcyjnych taryf celnych w celu ochrony rodzimego przemysłu oraz reforma systemu bankowego, budowa transkontynentalnej linii kolejowej i rozwój osadnictwa na Zachodzie USA. Skupiała głównie przedstawicieli warstwy średniej, m.in. przedsiębiorców ze wschodniego wybrzeża (zwłaszcza Nowa Anglia), oraz farmerów ze Środkowego Zachodu. Zwycięstwo Partii Republikańskiej w wyborach prezydenckich 1860 (A. Lincoln) stało się bezpośrednią przyczyną wybuchu wojny secesyjnej (1861-65). W trakcie wojny Partia Republikańska dzięki przewadze, którą posiadała w Kongresie, zrealizowała większość swoich postulatów. Zwycięstwo Unii zapewniło Partii Republikańskiej wpływy ogólnokrajowe i silną pozycję w państwie. W okresie rekonstrukcji (m.in. dzięki głosom wyborczym Murzynów) narzuciła swoje rządy w stanach byłej Konfederacji Południa. Do 1913 utrzymywała przewagę w sprawowaniu władzy w skali kraju, m.in. za cenę kompromisów politycznych (kompromis). Przerwę w jej rządach stanowiła jedynie 2-krotna prezydentura G. Clevelanda (1885-89 i 1893-97). Reprezentując głównie interesy kół przemysłowo - finansowych, w końcu XIX w. traciła poparcie farmerów. Popierała ekspansjonizm USA. W pocz. XX w. Th. Roosevelt zainicjował w Partii Republikańskiej nurt reformatorski (era postępowa). Po I wojnie światowej Partia Republikańska opowiedziała się za polityką izolacjonizmu. Wpływy i władzę, a także poparcie wyborców murzyńskich, utraciła w okresie wielkiego światowego kryzysu gospodarczego. W drugiej połowie XX w. jej rywalizacja z Partią Demokratyczną stała się bardziej wyrównana. Pozycję Partii Republikańskiej w latach 70. osłabiła afera Watergate, a w latach 80. wzmocniły ją rządy R. Reagana. Obecnie uchodzi za partię konserwatywną, w wyborach zdobywa głównie głosy białych Amerykanów z klasy średniej i wyższej. Popiera liberalizm gospodarczy. Nie ma stałego członkostwa. Jej program jest ustalany na konwencji przedwyborczej, która wysuwa kandydatów partii na prezydenta. Jej działalnością między konwencjami kieruje Narodowy Komitet, któremu podlega stały aparat partyjny w każdym stanie i okręgu.

Każdy stan ma własną konstytucję, godło, odrębny system prawny i naczelnych organów, sądownictwo. Na czele stanu stoi gubernator, wybierany w wyborach powszechnych na 2- lub 4-letnią kadencję, sprawuje władzę wykonawczą. Wymiar sprawiedliwości sprawują sądy federalne i Sąd Najwyższy USA, który jest naczelnym organem sądowniczym (bada zgodność ustaw z konstytucją).

Charakterystyka urzędu prezydenta USA

Tryb wyłaniania prezydenta:

- obywatel amerykański mający obywatelstwo od urodzenia;

- wiek: musi ukończyć 35 rok życia;

- warunek domicylu: konieczność udowodnienia, że mieszka na terenie USA przez co najmniej 14 lat.

Ograniczenia wynikające z ustaw:

- nie może się ubiegać o urząd prezydenta osoba, która została skazana za rebelię przeciw USA;

- nie może się ubiegać o urząd prezydenta obywatel USA, który jest na służbie innego państwa;

- nie może się ubiegać o urząd prezydenta osoba, która była funkcjonariuszem, który przyjmował nielegalnie korzyści majątkowe (łapówki).

Procedura wyborcza (trzy fazy wybierania prezydenta):

1. faza prawyborów (primaries),

2. faza głosowania powszechnego,

3. faza głosowania elektorów (faza wyłącznie formalna).

Ad. a)

Prawybory trwają kilka miesięcy. Zazwyczaj od końca stycznia do końca czerwca.

Są to procedury wewnątrzpartyjne polegające na przetestowaniu popularności kandydatów ubiegających się o urząd prezydenta.

Wybór delegatów z danych stanów na konwencję ogólnokrajową, która jest najwyższą władzą partii. Za zadanie ma wybór kandydata na prezydenta.

Charakter zamkniętych prawyborów - zgodny z logiką wyborczą. Prawo wyboru mają tylko członkowie partii. Co roku, jesienią (IX - X), osoba udaje się do rejestru i określa się za opcją - Demokrata lub Republikanin. Osoba, która zarejestrowała się w takim spisie jako Republikanin może głosować tylko na konwencji Republikanów za danym kandydatem.

Charakter otwartych prawyborów - w wyborach w 2000 r. na konwencjach Republikanów Demokraci komplikowali G. W. Bushowi otrzymanie nominacji partii - głosowali na jego kontrkandydatów aby zmniejszyć jego szansę uzyskania nominacji.

26 VI 2000 r. - Sąd Najwyższy uznał, że prawybory otwarte są niezgodne z konstytucją.

Od 1 I 2001 r. - wyłącznie prawybory zamknięte.

Około 10 stanów nie przeprowadza prawyborów. Wtedy elekcji dokonuje konwent stanowy (forma zgromadzenia).

Na konwencie stanowym dyskutuje się komu spośród kandydatów udzielić poparcia.

1 wtorek marca, tzw. superwtorek - równocześnie w 16 stanach odbywają się prawybory, które rozstrzygają o zwycięstwie (porażce) danego kandydata.

Po śmierci George'a Waszyngtona, który był pierwszym i ostatnim w historii Stanów Zjednoczonych prezydentem wybranym jednogłośnie, Amerykanie stanęli przed koniecznością stworzenia procedury nominowania kandydatów. Po okresie demokratycznych eksperymentów przyjęło się, że kandydatów wyłaniają konwencje. Tradycyjnie partia, z której prezydent sprawuje urząd, ma konwencję w sierpniu, a opozycja (zwana out party) - w lipcu. W praktyce przerodziło się to w wyznaczenie kandydatów przez luminarzy poszczególnych partii. Po 196 r. polityczna rola szefów partyjnych zmalała, a kandydaci republikanów i demokratów zaczęli być wyłaniani w trakcie prawyborów.

W rezultacie konwencje mają w procesie nominowania już tylko symboliczne znaczenie. Tradycyjnie pozostają jednak najważniejszym w cyklu wyborczym zebraniem partii, podczas którego przyjmuje się platformę polityczną oraz zasady zarządzania na najbliższe cztery lata.

Konwencje ogólnokrajowe

W pierwszym głosowaniu delegacje stanowe (ok. 2000 delegatów) mają obowiązek głosowania za kandydatem, który wygrał u nich prawybory.

Jeśli w pierwszym głosowaniu nie ma rozstrzygnięcia to głosuje się ponownie.

Przegrany kandydat o nominację na konwencji ogólnokrajowej może poprosić swoich delegatów, aby zagłosowali za faworytem.

Obowiązuje bezwzględna większość głosów. Gdy kandydat otrzyma taką ilość głosów staje się oficjalnym kandydatem partii.

Obowiązuje spoistość partii. Przegrani kandydaci mają obowiązek w kampanii wyborczej popierać i wspierać oficjalnego kandydata.

Ad. b)

Głosowanie odbywa się w 1 wtorek po 1 poniedziałku listopada.

Wybierany jest w wyborach powszechnych i formalnie pośrednich (w głosowaniu 2-stopniowym) przez kolegium elektorów (538 elektorów), których liczba równa się liczbie przedstawicieli danego stanu w Kongresie (najmniej 3 i 3 przedstawicieli Dystryktu Kolumbii). Kandydat, który zwyciężył w wyborach powszechnych w danym stanie, zdobywa wszystkie głosy elektorskie z tego stanu. Jeżeli żaden z kandydatów nie uzyska bezwzględnej większości głosów elektorskich (co najmniej 270), wówczas wyboru dokonuje Izba Reprezentantów Kongresu.

Według tej samej procedury, wybierany jest wiceprezydent, którego jedynym konstytucyjnym uprawnieniem jest przewodniczenie w Senacie, w przypadku śmierci prezydenta w okresie kadencji lub jego ustąpienia obejmuje on urząd prezydenta.

W Stanach Zjednoczonych nie ma automatycznych praw wyborczych. Przed wyborami należy się zarejestrować. Wybory odbywają się na poziomie stanowym. Nie ma tam głównej, centralnej komisji wyborczej. Rozstrzygnięć dokonuje się na drodze sądowej.

Wyborca głosuje na kandydata lub na elektorów kandydata.

>> Maszyny wyborcze, którymi się głosuje powstały jeszcze w XIX w. Wyborca wyszukuje nazwisko kandydata, elektorów, nazwę partii lub jej logo i głosuje za pomocą dźwigni. 13% głosów jest oddawana taką metodą.

>> Specjalna maszyna dziurawiąca w odpowiednim miejscu (nazwisko kandydata, nazwa partii, elektorzy) kartę wyborczą - ok. 18%.

>> Terminale wyborcze - ok. 30%. W poszczególnych stanach są różne rodzaje takich maszyn wyborczych. Proponuje się aby do tych terminali zainstalować drukarki, które po oddaniu głosu przez wyborcę, drukowały potwierdzenie poprawnie oddanego głosu.

>> Skanery - o. 30%. Wyborca zaznacza swój głos w kratce obok nazwiska kandydata po czym wkłada kartę wyborczą do specjalnego czytnika.

>> Głosowanie przedterminowe odbywa się za pośrednictwem poczty lub w lokalu wyborczym specjalnie otwartym wcześniej. Głosy liczone są w dniu wyborów. W stanie Oregon głosuje się tylko i wyłącznie za pośrednictwem poczty.

W dniu wyborów wyborca oddaje głos ok. 20 razy ponieważ w ciągu jednego dnia odbywają się oprócz wyborów prezydenckich, wybory do Izby Reprezentantów (wymiana całego składu), wybory do Senatu (wymiana 1/3 składu Izby), wybory do władz stanowych oraz szereg referendów.

Głosy tymczasowe - wyborca oddaje głos, ale gdy nie ma pewności, że ma prawo do głosowania, można ten głos później anulować.

Amerykanie wybierają formalnie elektorów, a nie prezydenta. Są to więc wybory dwustopniowe. Występuje różnica elektorów przypisanych danym stanom. Zależy to od liczebności stanów. Stan ma tylu elektorów ilu przedstawicieli w Kongresie.

Kalifornia - 55 głosów elektorskich (ev)

Texas - 34 ev

New York - 31 ev

Florida - 27 ev

Illinois -

Ohio - 20 ev

Vermont - 3 ev

Dakota Północna - 3 ev

Dakota Południowa - 3 ev

Alaska - 3 ev

Dystrykt Kolumbia - 3 ev (nie ma przedstawicieli w Kongresie)

Zasada generalna: w 48 stanach zwycięzca bierze wszystko. Kandydat, którego elektorzy wygrali, np. w Kalifornii zbiera wszystkie głosy elektorskie.

W stanach Main (4 ev) oraz Nebraska (5 ev) głosy są dzielone proporcjonalnie.

Ad. c) Faza głosowania elektorów

W 1 poniedziałek po 2 środzie grudnia elektorzy zbierają się w stolicach swoich stanów i każdy z nich oddaje swój głos na kandydata na prezydenta i na kandydata na wiceprezydenta (tradycyjnie na kartkach).

Kolegium Elektorów liczy 538 osób. Elektorem nie może być Kongresman oraz osoba sprawująca urząd federalny. Elektorami są najczęściej działacze partyjni kandydatów na urząd prezydenta i są oni politycznie sprawdzeni. W większości stanów nie ma przepisów regulujących oddawanie głosów przez elektorów. W niektórych stanach takie prawo istnieje i elektor jest zobowiązany głosować za wygranym kandydatem.

W całej historii USA osiemnaście razy zdarzyło się, że elektorzy głosowali wbrew swojej przynależności partyjnej.

1948 - Elektor demokratów Preston Parks namawiał do głosowania na niezależnego kandydata Stroma Thurmonda.

1956 - W.F. Turner, elektor demokratów, zagłosował na kandydata niezależnego.

1968 - Elektor republikanów Lloyd W. Bailey zamias na Nixona zagłosował na kandydata Amerykańskiej Partii Niepodległościowej.

1972 - Republikański elektor Robert L. Mcride nie zagłosował na Richarda Nixona.

2000 - Barbara Lett-Simmons nie oddała głos na Ala Gore'a, kandydata jej partii.

Gdyby przed głosowaniem elektorów prezydent-elekt zrezygnował z chęci pełnienia funkcji lub z innych przyczyn to gremia partii, która wygrała w tych wyborach wystawia innego kandydata.

W XIX w. trzy razy wygrały wybory osoby na które oddano mniej głosów w skali całego kraju niż na jego oponenta. Głosowało za nimi mniej osób w wyborach powszechnych niż elektorów w Kolegium Elektorów.

W 2000 r. George W. Bush w wyborach powszechnych otrzymał o 330 tys. mniej głosów niż Al Gore. Zdobył wymaganą liczbę głosów elektorskich.

Jeśli żaden z kandydatów nie uzyska wymaganej liczby elektorów to Izba Reprezentantów wybiera prezydenta z osób które w wyborach otrzymały najwięcej głosów.

Ostatni raz - w latach 20. XIX w.

W XIX w. - trzy razy.

Od poł. XIX w. nie ma już takiej sytuacji.

Ross Perot - teksański miliarder w latach 90. XX w. ubiegał się o urząd prezydenta USA. Był dość popularny. W wyborach w 1992 r. w skali kraju uzyskał 19% głosów, ale nie zdobył żadnych głosów elektorskich. W wyborach w 1996 r. uzyskał już tylko 10% głosów w skali kraju i też nie zdobył żadnych głosów elektorskich.

Gdyby Kolegium Elektorskie nie wybrałoby wiceprezydenta to tego wyboru dokonuje Senat. Senatorowie głosują wówczas indywidualnie, a nie stanowo. Oddają głos na jednego z dwóch kandydatów, którzy otrzymali najwyższą liczę głosów.

6 stycznia o godz. 13. Głosy Kolegium Elektorów są przesyłane do Kongresu, gdzie są oficjalnie liczone po czym następuje ich oficjalne ogłoszenie.

Objęcie urzędu następuje 20 stycznia o godz. 12 po złożeniu ślubowania. Prezydent składa rotę przed Prezesem Sądu Najwyższego, a wiceprezydent przed Spikerem Izby Reprezentantów. Oboje opierają rękę na Biblii.

1895 r. - wyjątek; przysięga nie została złożona na Biblię ale na zbiór konstytucyjny.

Frekwencja tradycyjna:

60% - osoby zarejestrowane (w 2004 r. ok. 70% zarejestrowanych)

50% - osoby głosujące

Prezydent USA dysponuje władzą nieporównywalnie większą od innych głów państw świata.

> jest głową państwa;

> jest szefem rządu;

> stoi na czele administracji federalnej;

> jest politycznym przywódca swojej partii;

> jest zwierzchnikiem sił zbrojnych;

> prowadzi i definiuje politykę wewnętrzną i zagraniczną

> wykonuje ustawy;

> opracowuje budżet państwa;

> wydatkuje fundusze z budżetu;

> kieruje i planuje posunięcia armii w czasie wojny;

> posiada liczne uprawnienia nominacyjne (najważniejsze za zgodą i opinią Senatu); obsadza m.in. stanowiska ambasadorów i konsulów, stanowiska w siłach zbrojnych, członków Sądu Najwyższego, sędziów federalnych;

> posiada prawo łaski w stosunku do przestępstw federalnych (ale już nie stanowych);

> wygłasza orędzia do Kongresu - m.in. tzw. orędzie o stanie państwa, wygłaszane zwyczajowo na początku roku kalendarzowego. Wygłasza orędzia również w innych sprawach. Jest to środek politycznego i moralnego oddziaływania na Kongres - sugestia działań ustawodawczych. Nie jest jednak to zobowiązujące dla Kongresu.

> prawo weta w stosunku do ustaw Kongresu. Ustawa uchwalana przez Izbę Reprezentantów i Senat kierowana jest do prezydenta, który ma 10 dni (nie licząc niedziel i świąt) na jej podpisanie lub zawetowanie.

Jeśli jej nie zawetuje to ustawa wchodzi w życie.

Jeśli jej nie podpisze oznacza to, że nie ma do niej uwag i wchodzi w życie.

Jeśli ją podpisze to wchodzi ona w życie.

Jeśli skorzysta z prawa weta to kieruje pismo do Kongresu z uzasadnieniem udzielenia weta. Jest to weto zawieszające (nie weto absolutne) i można je przełamać jeśli ponownie za tą ustawą zagłosuje 2/3 członków Kongresu. Jeśli weto zostanie obalone prezydent musi tą ustawę podpisać. Ustawa wchodzi wówczas w życie.

W historii USA prezydenci skorzystali z prawa weta ok. 1300 razy. Kongresowi udało się je przełamać tylko ok. 100 razy. Weto jest więc poważnym środkiem oddziaływania na Kongres.

Weto kieszonkowe, pocket veto - występowało kiedy Kongres przesłał ustawę i przestał funkcjonować (zakończyła się sesja Kongresu). Prezydent nie miał komu odesłać ustawy w wyznaczonym terminie 10 dni. Prezydent Richard Nixon nadużywał tego przepisu. Spór rozstrzygnął Sąd Najwyższy - Kongres upoważnia organ lub osobę do odbioru odsyłanych ustaw od prezydenta. Od lat 70. XX w. praktycznie niestosowane.

Odpowiedzialność prezydenta

> nie ponosi odpowiedzialności politycznej przed Kongresem i innymi organami państwowymi;

> odpowiedzialność konstytucyjna - procedura impeachment (oskarżenie), Art. 2, Sekcja 4 Konstytucji USA

- postawienie zarzutów przez Izbę Reprezentantów i orzeczenie ich zasadności przez Senat;

- prezydent może być pociągnięty do odpowiedzialności konstytucyjnej za zdradę, przekupstwo, ciężkie przewinienie lub przestępstwo,

- procedurę impeachment stosuje się wobec wszystkich funkcjonariuszy administracji publicznej cywilnej oraz sędziów.

Izba Reprezentantów przygotowuje oskarżenie. Jest to procedura bardzo długa.

Dużą rolę odgrywa tutaj Komisja Wymiaru Sprawiedliwości Izby Reprezentantów, która ocenia to co prezydent zrobił (lub czego nie zrobił). Jest to podstawą impeachmentu Przygotowuje dokumenty obciążające prezydenta, wzywa świadków. W finale swoich prac kieruje do Izby Reprezentantów rezolucję o postawienie prezydenta w stan oskarżenia.

Dochodzi do dyskusji na forum Izby Reprezentantów czy Komisja pracowała rzetelnie i czy zrobiła wystarczająco dużo aby dowieść o popełnieniu przestępstwa przez prezydenta.

W celu uzupełnienia, poprawienia cofa się raport do Komisji.

Następuje głosowanie o przyjęcie/odrzucenie rezolucji Komisji. Wystarczy większość głosów do przyjęcia/odrzucenia. Nie musi być bezwzględna.

Senat przesądza o winie/niewinności prezydenta.

W czasie rozpraw Senatowi przewodniczy Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego. Stuosobowy Senat jest kolegialnym sędzią, który korzysta z zaplecza prawnego i administracyjnego. Wzywa świadków, udziela głosu oskarżycielom, świadkom obrony. Strona pozwana korzysta z prawa do adwokatów.

Na koniec dochodzi do głosowania nad zasadnością/niezasadnoścą oskarżenia.

Potrzebna jest większość 2/3 głosów Senatorów. Jeśli nie uzyska się wymaganej liczby głosów prezydent uznany jest za niewinnego. Jeśli 2/3 głosów będzie za zasadnością oskarżenia to prezydent traci urząd. Nie ma odwołania od wyroku. Otwiera to drogę do postępowania sądowego w trybie karnym. Były prezydent powinien wówczas ponieść odpowiednią karę.

14 przypadków impeachmentu

3 dotyczyły prezydentów

I - 1868 r. A. Johnson - zarzucano mu korupcję

W Senacie zabrakło 1 głosu do wymaganej większości 2/3 aby pozbawić go urzędu.

II - 1998/99 r. W. Clinton - Monikagate

Senat oddalił oskarżenie Izby Reprezentantów. Większość Senatorów nie była za wnioskiem o pozbawienie Clintona urzędu.

Pośredni 1974 r. R. Nixon - Watergate

Wiceprezydent USA wybierany jest równocześnie z prezydentem. Wymogi co do kandydata na ten urząd są takie same jak u kandydata na prezydenta.

Jeżeli prezydent nie zostanie wyłoniony w wyborach powszechnych to elekcji wiceprezydenta dokonuje Senat.

Prerogatywy wiceprezydenta:

- przewodniczy Senatowi (w rzeczywistości nie angażuje się w sprawy Izby; nie ma prawa głosu),

- zastępuje prezydenta gdy ten nie może sprawować urzędu (czasowa niemożność pełnienia obowiązków),

- gdy prezydent traci urząd, wiceprezydent przejmuje jego urząd. Nie odbywają się przedterminowe wybory,

- prezydent często powierza wiceprezydentowi pewne zadania, które ten wykonuje w jego imieniu (z jego upoważnienia, pod jego nadzorem), np. polityka zagraniczna

Gdy zaistnieje wakat na stanowisku wiceprezydenta to nowego wiceprezydenta mianuje prezydent za zgodą obu Izb.

Ewenement - Gerald Ford nie uczestniczył w wyborach na prezydenta i wiceprezydenta.

Richard Nixon

(prezydent od I 1972 r.)

↓

dymisja 9 VIII 1974

↓

Zastępuje do Gerald Ford ←

Spiro Agnew

(wiceprezydent od I 1972 r.)

↓

dymisja X 1973

↓

Nowy wiceprezydent - Gerald Ford

‌‌‌‌Ford urząd pełni do I 1977. Przegrywa wybory w XI 1976 r. z Jimmym Carterem (D).

Poprawka XXV (1967 r.) reguluje wszelkie warianty zajęcia urzędu prezydenta przez wiceprezydenta.

Gdy prezydent nie może czasowo pełnić funkcji składa Spikerowi Izby Reprezentantów oraz Przewodniczącemu pro tempore pisemne oświadczenie, że przekazuje tymczasowo władzę wiceprezydentowi. Ten pełni urząd prezydenta do momentu gdy prezydent nie złoży oświadczenia, że kompetencje p.o. prezydenta wygasły.

Może zaistnieć sprzeczność między deklaracjami - prezydent deklaruje, że może sprawować urząd, wiceprezydent p.o. prezydenta składa oświadczenie, że prezydent nie może dalej pełnić funkcji.

Aby tymczasowy prezydent wygrał z prezydentem to większość gabinetu musi poprzeć wniosek wiceprezydenta. Wówczas sprawa trafia do Kongresu, który musi się zebrać w ciągu 48 godzin. Dochodzi do debaty - kto ma rację prezydent czy wiceprezydent.

Aby prezydent był odsunięty od władzy w obu Izbach za tym musi się opowiedzieć 2/3 Kongresmanów.

Gabinet ≈ rząd:

- nie ma odpowiednika w Europie,

- nie jest partnerem politycznym dla prezydenta,

- instytucja podporządkowana prezydentowi,

- rząd pomocniczy wobec prezydenta,

- prezydent może zignorować opinie / sugestie płynące od gabinetu,

- członkowie gabinetu noszą tytuł Sekretarza

- kandydaturę na członka gabinetu wysuwa prezydent na która zgadza / nie zgadza się Senat. Gdy kandydatura nie uzyska akceptacji Izby prezydent proponuje nową osobę.

np. 1989 r. - George Bush Sr

- obecnie składa się z piętnastu Departamentów.

Na początku USA było ich kilka. Kolejne były tworzone na podstawie ustaw Kongresu, który tworzy ustawy o nowych departamentach. Likwidacja danego departamentu także odbywa się na podstawie uchwalenia odpowiedniej ustawy.

Najnowszy departament to utworzony po zamachach z 11 września 2001 r. Departament Bezpieczeństwa Wewnętrznego, który ma zajmować się zwalczaniem terroryzmu. Powstał z inicjatywy George'a W. Busha.

Departament Stanu pomaga realizować prezydentowi politykę zagraniczną.

Sekretarz Stanu ≈ szef MSZ

Sekretarz Stanu jest trzecią osobą w administracji USA.

Na początku USA Departament Stanu odpowiadał za politykę całego państwa - stanów. Później sprawy wewnętrzne przeszły do innego departamentu.

Departament Skarbu odpowiada za finanse i politykę gospodarczą państwa.

Departament Obrony (Pentagon) nadzoruje sprawy wojskowe oraz doradza prezydentowi w polityce obronnej.

Na czele Departamentu Sprawiedliwości stoi Prokurator Generalny - najwyższy urzędnik prawny USA. Doradza prezydentowi w sprawach prawnych, nadzoruje przestrzeganie ustaw federalnych, stoi na straży prawa federalnego oraz ściga przestępców federalnych. Podlega mu Federalne Biuro Śledcze (FBI) -policja federalna, pełniąca także funkcje kontrwywiadu.

Departament Zasobów Wewnętrznych

Departament Rolnictwa

Departament Handlu

Departament Pracy

Departament Zdrowia i Spraw Socjalnych

Departament Mieszkalnictwa i Rozwoju Miast

Departament Rolnictwa

Departament Energetyki

Departament Oświaty

Departament Kombatantów

Poza strukturami w administracji są komisje i agencje zajmujące się sprawami, którymi nie zajmują się departamenty.

np.

- CIA - Agencja Wywiadu i Kontrwywiadu założona w 1947 r. Ustawą o Bezpieczeństwie Narodowym.

Dyrektor CIA jest mianowany przez prezydenta za zgodą Senatu.

- NASA - Narodowa Agencja Badania Kosmosu, zajmuj się badaniami w przestrzeni kosmicznej

- Komisja Energii Atomowej

Administracja Prezydencka służy przy prezydencie. Od 1939 r. nosi nazwę Urzędu Wykonawczego Prezydenta (Executive Office). Składa się z czterech biur.

- Buro Białego Domu (White House Office) - doradcy, radcy, asystenci, konsultanci prezydenta, np. doradca ds. Bezpieczeństwa Narodowego (National Chief Advisor).

- Biuro Zarządzania i Budżetu - opracowywanie budżetu państwa, który jest przedkładany Kongresowi. Szkolenie i pozyskiwanie kadry dla administracji.

- Biuro Możliwości Gospodarki - pomaga w sprawach ekonomicznych. Doradza zwłaszcza wtedy gdy prezydent podejmuje decyzje dotyczące finansów zachodzące bezpośrednio. Funkcja interwencyjna w gospodarkę.

- Biuro Pogotowia na Wypadek Zagrożenia - obronność kraju, siły zbrojne.

Podlega jej Narodowa Rada bezpieczeństwa. Na jej forum podejmowane są decyzje o użyciu sił zbrojnych.

Kongres

Izba Reprezentantów

- składa się z 435 Kongresmanów.

- wybierana jest w wyborach powszechnych na 2-letnią kadencję,

- wymogi formalne dla kandydata: ukończone 25 lat, co najmniej przez 7 lat jest obywatelem USA, mieszkaniec stanu od roku lub dwóch lat (zależy to od ustawodawstwa stanowego) w którym kandyduje,

- wybory w jednomandatowych okręgach wyborczych,

- liczba 435 mandatów jest dzielona proporcjonalnie do liczby mieszkańców. Co 10 lat odbywa się spis powszechny - na jego podstawie aktualizuje się podział liczby mandatów.

Na 480 tys. mieszkańców ma przypadać 1 Kongresman. Jeśli stan liczy mniej niż 480 tys. mieszkańców i tak przysługuje mu 1 miejsce w Izbie Reprezentantów. Natomiast jeśli stan jest ludny to dzielony jest na odpowiednią liczbę okręgów wyborczych.

Kandydatów na Kongresmanów z ramienia partii Demokratycznej i Republikańskiej również wybiera się w prawyborach.

W 40 stanach o zwycięstwie decyduje większość zwykła oddanych głosów - mandat przypada osobie która uzyskała najwyższą ilość głosów.

W 10 stanach obowiązuje większość bezwzględna - mandat przypada osobie która uzyskała ponad 50% głosów.

Senat

- składa się ze 100 Senatorów,

- każdy stan reprezentowany jest przez 2 Senatorów (zasada równości stanów)

- wymogi formalne dla kandydata: ukończone 30 lat, co najmniej przez 9 lat jest obywatelem USA, jest mieszkańcem stanu który ma reprezentować (szczegóły określa ustawodawstwo stanowe),

- kadencja trwa 6 lat (co 2 lata wybiera się 1/3 składu Senatu),

- wybory są zawsze w skali ogólnostanowej (nie ma okręgów wyborczych),

- odbywa się tylko jedna tura głosowania, a zwycięzcą zostaje kandydat który uzyskał większość zwykłą głosów

- kandydatów na Senatorów także wybiera się w prawyborach,

- od 1913 r. na mocy Poprawki XVII obowiązują wybory powszechne do Senatu. Wcześniej Senatorów wybierały parlamenty stanowe.

- Senator jest reprezentantem stanu o reprezentuje ludność stanu,

- w razie śmierci, utraty (dyskwalifikacja) lub zrzeknięcia się urzędu gubernator stanu z którego pochodzi/ił Senator zarządza wybory uzupełniające.

Organizacja wewnętrzna Kongresu

Kadencja rozpoczyna się 3 stycznia w południe.

Przewodniczącym Izby Reprezentantów jest Spiker (Spaker).

Kompetencje Spikera:

- swobodne prawo udzielania i odbierania głosu Kongresmanom,

- przekazywanie ustaw do komisji,

- powołuje członków komisji,

- interpretuje przepisy regulaminowe, od jego rozstrzygnięcia nie ma odwołania,

- jest 3 osobą w państwie.

Prezydent >> Wiceprezydent >> Spiker >> Przewodniczący Senatu pro tempore

Jest szefem partii, która ma większość mandatów w Izbie Reprezentantów, mimo że, jest jeszcze lider większości.

Spiker nie jest osobą apolityczną. Jest bardzo silnie wiązany ze swoją partią.

Komisje:

a) stałe

Izba Reprezentantów ma ich ponad 20 (obecnie 23).

Senat ma ich do 20 (obecnie 18).

Komisje powoływane przez Izbę z uwzględnieniem odzwierciedlenia sił partii w Izbie.

Pracami kieruje przewodniczący komisji (bardzo ważne stanowisko), który określa terminy prac, porządek prac, publiczne przesłuchania (opinie zainteresowanych środowisk). Ma wpływ na przyśpieszanie lub hamowanie prac ustawodawczych. Podejmuje decyzje o podziale na podkomisje. Wyodrębnienie węższych struktur do opracowania szczegółowych spraw (uzgodnień). Daje im pełnomocnictwa.

Do lat 70. przewodniczącymi komisji byli najstarsi członkowie Izby Reprezentantów / Senatu (zasada senioratu). W latach 70 uznano, że jest to anachroniczne. Obecnie dokonuje się wyborów na szefów komisji. W najważniejszych komisjach przewodniczącymi komisji są członkowie partii posiadającej większość mandatów.

b) specjalne

Spiker o składzie takiej komisji, kto będzie w niej zasiadał, decyduje jednoosobowo.

Przewodniczący pro tempore mianuje członków komisji za zgodą Senatu.

Gdy konkretną sprawą interesuje się Izba i Senat wówczas o składzie 50% członków decyduje Spiker a o drugim 50% członków Senat.

c) uzgadniające (wspólne komisje Izby Reprezentantów i Senatu)

Powoływane są gdy istnieją duże różnice pomiędzy projektami ustaw obu Izb. Na jej forum te rozbieżności są usuwane.

Organy partyjne:

- Demokraci →

na czele stoi lider większości (tylko formalnie) / mniejszości

- Republikanie →

Whip - rzecznik dyscypliny partyjnej

W USA nie ma silnej zwartości w partiach. Są różnice, inne stanowiska w różnych kwestiach wewnątrz partii. Nie ma zwyczaju wymuszania dyscypliny partyjnej.

W Senacie przewodniczącym nominalnie jest wiceprezydent. Faktycznie - przewodniczący pro tempore (czasowy). Funkcję tą pełni jeden z Senatorów, który jest wybierany na początku kadencji.

Posiada podobne kompetencje do Spikera. Nie ma jednak tak dużego autorytetu jak przewodniczący Izby Reprezentantów ponieważ nie jest trwałym przewodniczącym Senatu i nie jest szefem większości partii.

Funkcje Kongresu

I funkcja ustrojodawcza

Kongres decyduje o ustroju państwa. Może zainicjować zmianę konstytucji. Musi być na to zgoda 2/3 członków Kongresu w obu Izbach. Jest pierwszym elementem poruszający ten proces.

II funkcja ustawodawcza

Jest podmiotem stanowiącym prawo.

1. Inicjatywę ustawodawczą posiadają wyłącznie członkowie Kongresu. Formalnie prezydent nie ma takiej możliwości. Swoje projekty ustaw wprowadza poprzez swoją partię w parlamencie.

Pojedynczy Kongresman / Senator może wystąpić z projektem ustawy.

W każdej chwili w Izbie Reprezentantów można wrzucić projekt ustawy do specjalnej skrzynki.

W Senacie w określonym czasie Senatorowie składają projekty ustaw w Biurze Woźnego Senatu.

2. Projekt wciągnięty (wpisany) jest do rejestru (wcześniej czy później - zależy to od dobrej lub złej woli przewodniczącego danej Izby).

3. Pierwsze czytanie tytułu ustawy na forum Izby. Nie dochodzi jeszcze do dyskusji nad projektem ustawy. Projekt kierowany jest do odpowiedniej komisji.

Istnieje możliwość przyjęcia / odrzucenia bezwzględną większością głosów ustawy bez kierowania jej do komisji i pracą nad nią.

4. Projekt znajduje się w komisji, podkomisji. Organizowane są publiczne przesłuchania. Komisja składa wniosek o przyjęcie / odrzucenie ustawy.

5. Po otrzymaniu projektu z komisji odbywa się drugie czytanie. Od tej pory ten projekt ustawy jest już projektem komisji, a nie osoby która ją zainicjowała. Kończy się czytanie i dochodzi do głosowania nad jej przyjęciem / odrzuceniem.

6. W razie jej przyjęcia projekt kierowany jest do drugiej Izby, która organizuje prace u siebie od nowa. Prowadzi całą własną procedurę. Może ją od razu przyjąć / odrzucić. Obie Izby mają równe prawa i jedna nie może przełamać drugiej.

Gdy istnieją rozbieżności powoływana jest komisja uzgadniająca.

7. Obie Izby muszą uchwalić projekt ustawy w jednakowym brzmieniu. Projekt staje się ustawą.

8. Prezydent ma 10 dni roboczych (bez świąt i niedzieli) na podpisanie / zawetowanie ustawy. Jeśli jej nie podpisze wchodzi ona wówczas w życie. Gdy zastosuje weto ustawa wraca do Kongresu.

9. Następuje ponowne przyjęcie lub nie przyjęcie ustawy w obu Izbach przynajmniej przez 2/3 głosów.

III funkcja polityczna

Kongres może się wypowiadać w różnych sprawach, sugerować prezydentowi pewne rozwiązania. Najczęściej dotyczy to polityki zagranicznej.

Rezolucje - akty uchwalane przez Izby. Nie ma mocy prawnej.

>> Rezolucje wspólne - jednobrzmiące akty obu Izb o dużej wadze politycznej (są najważniejsze spośród innych rezolucji).

>> Rezolucje zbieżne - nie było zgody obu Izb na szczegóły; przyjęły tą samą linię polityczną ale nie uzgodniły wszystkiego.

>> Rezolucje zwykłe - uchwalone przez jedną z Izb. Przedstawia stanowisko tej izby (taka rezolucja jest mało istotna).

IV system hamulców i równowagi

W stosunku do prezydenta i jego administracji:

- impeachment,

- przełamywanie weta prezydenckiego,

- decyduje strukturze administracyjnej, w tym o strukturze rządu; może ją tworzyć / usuwać (np. departamenty),

- Senat aprobuje nominacje prezydenckie na ważne urzędy,

- Senat ratyfikuje i zatwierdza traktaty międzynarodowe podpisane przez prezydenta,

- decyduje o finansach państwa.

W stosunku do sądownictwa federalnego:

- impeachment (dotyczy także sędziów),

- decyduje o strukturze sądownictwa federalnego; tworzy / likwiduje szczeble sądownictwa federalnego (oprócz Sądu Najwyższego),

- apeluje do Sądu Najwyższego w jakich sprawach ten decyduje,

- decyduje o finansach sądownictwa federalnego.

V funkcja kreacyjna

Powoływanie innych urzędów państwowych.

Odnosi się to do wyboru prezydenta i wiceprezydenta.

Izba Reprezentantów dokonuje elekcji prezydenta, a Senat wiceprezydenta gdy ci nie zostaną wybrani przez Kolegium Elektorów.

VI funkcja sądownicza

Kongres, a w szczególności Senat w czasie impeachmentu jest sądem i pracuje w trybie procedury sądowej.

VII funkcja kontrolna

Kontrola nad administracją federalną.

Inaczej niż w Europie gdzie można doprowadzić do odwołania rządu. Nie jest to kontrola polityczna. Kongres nie może wymusić na prezydencie działań politycznych i kontrolować i zdymisjonować go.

Kontrola wyłącznie techniczna, administracyjna poprzez komisje Izb. Kontrola nad realizacją ustawodawstwa przez prezydenta i podległą mu administrację.

Podkomisje kontrolne - silny bieg kontrolny. Ostrzeganie administracji poprzez procedurę impeachmentu.

Biura Generalnych Inspektorów - wyłapywanie błędów i nieprawidłowości.

Formą kontroli są też przesłuchania w komisjach lub podkomisjach. Jest to nacisk polityczny na osobę przesłuchiwaną.

Sąd Najwyższy

Sądownictwo:

1. federalne:

- sprawy uregulowane w konstytucji,

- sprawy uregulowane w ustawach federalnych,

- sprawy wynikające z traktatów i umów międzynarodowych,

- spory między stanami,

- spory między mieszkańcami różnych stanów (spór o realizowanie prawa),

- prawo morskie,

2. stanowe

- wszystkie inne sprawy:

spadkowe

majątkowe

cywilne

karne

W różnych stanach są różne rozstrzygnięcia.

Struktura sądownictwa federalnego

3 szczeble

1. sądy dystryktowe - 94 sądy - sądy pierwszej instancji,

2. sądy apelacyjne - 11 sądów - sądy drugiej instancji,

3. Sąd Najwyższy

Członków Sądu Najwyższego powołuje prezydent za zgodą Senatu. Dzieje się to tylko wówczas gdy jest wakat spowodowany śmiercią, rezygnacją lub usunięciem dotychczasowego (impeachment) członka Sądu. Nominacja jest dożywotnia. W wieku 65 lat sędzia może zdecydować o pójściu na emeryturę.

Funkcje Sądu Najwyższego:

- badanie zgodności z konstytucją ustaw i innych aktów oraz działań rządowych (łącznie z prezydentem),

- tworzenie i likwidowanie precedensów (przez lata traktowane zwyczaje, orzeczenia sądowe są punktem wyjścia w kolejnych sprawach),

- interpretacyjna - dokonuje wykładni konstytucji, ustaw i innych aktów prawnych.

WIELKA BRYTANIA

Zasady ustroju:

1. zasada demokracji - władza należy do narodu, który sprawuje ją przez reprezentantów w parlamencie. Rząd jest wyłaniany z większości parlamentarnej;

2. zasada supremacji parlamentu - wszelkie akty parlamentu są legalne i nie mogą być przez nikogo kwestionowane. Wynika to z braku konstytucji;

3. zasada monarchii konstytucyjnej - monarcha jest głową państwa, ale władza wykonawcza nie należy do niego ale do rządu i parlamentu;

4. zasada państwa prawa - władza państwowa podporządkowana jest prawu. Obywatele są wolni i równi wobec prawa;

5. zasada systemu parlamentarno-gabinetowego - rząd ponosi odpowiedzialność polityczną przed parlamentem;

6. zasada unitaryzmu - Wielka Brytania jest państwem jednolitym.

Szkocja → ma własny parlament lokalny

Walia → ma własny parlament lokalny

Irlandia Północna → ma własny parlament i rząd lokalny

Anglia → nie ma instytucji autonomicznych

System brytyjskiego prawa konstytucyjnego

Nie ma konstytucji pisanej, ale jest prawo konstytucyjne. Jest ono wielowątkowe i tworzy je kilka źródeł konstytucyjnych.

1. prawo zwyczajowe - reguły prawne kształtowały się stopniowo. To co było zwyczajem stawało się obowiązującą normą;

- monarcha →

- parlament → są to dzieła zwyczajów

- supremacja parlamentu →

2. precedensy sądowe (orzecznictwo sądów) - orzeczenie sądowe jest normą prawną. Staje się ono kierunkiem dla takich samych lub podobnych późniejszych spraw;

3. konwenanse konstytucyjne - powszechnie stosowane w pewnych sytuacjach zachowania. Odnoszą się do ustroju, funkcjonowania systemu;

- obowiązek dymisji rządu gdy ten straci poparcie Izby Gmin;

- kolegialna odpowiedzialność rządu przed Izbą Gmin za politykę, którą realizuje;

- zobowiązanie monarchy do powierzenia urzędu premiera liderowi partii, która ma większość mandatów w Izbie Gmin;

- rezygnacja premiera równa się dymisji wszystkich członków rządu;

- premier podaje się do dymisji jeśli jego partia straciła większość w Izbie Gmin w wyborach;

4. akty prawne (ustawy) pochodzące od parlamentu - mają formę pisemną. Ustawodawstwo europejskie jest obowiązujące w Wielkiej Brytanii.

Normy prawa pisanego - najstarszą z nich jest:

- Wielka Karta Wolności z 1215 r.,

- Bill of Rights (Deklaracja Praw) z 1689 r.,

- Act of Settlement (Akt o sukcesji) z 1701 r.,

- ustawy o parlamencie z 1911 r. i 1949 r.,

- ustawy o ministrach Korony z 1937 r., 1964 r. i 1975 r.

Wielka Karta Swobód, Magna Charta Libertatum, The Great Charter, akt wydany w Anglii 1215 przez króla Jana bez Ziemi pod naciskiem możnowładztwa, wzburzonego królewską samowolą i uciskiem podatkowym. Formalnie była przywilejem mającym równocześnie znamiona umowy między królem a jego wasalami. Ograniczała władzę monarszą, głównie w dziedzinie skarbowej (nakładanie podatków za zgodą rady królestwa) i sądowej (zakaz więzienia lub karania bez wyroku sądowego), określając uprawnienia baronów, duchowieństwa i zakres swobód klas niższych. Wielka Karta Swobód przyznawała feudałom prawo oporu przeciwko królowi w razie naruszenia przez niego praw w niej zawartych. W XIII-XIV w. wielokrotnie potwierdzana, w XVII w. stała się argumentem w walce o prawa parlamentu. Do dziś w ustawodawstwie anglosaskim uznawana jest za fundament porządku konstytucyjnego i gwarancję wolności obywatelskich.

Bill of rights, bill o prawach, deklaracja parlamentu angielskiego powzięta po obaleniu Jakuba II (1689), w której ograniczała władzę królewską na rzecz parlamentu (np. król nie mógł bez jego zgody zawieszać ustaw czy pobierać podatków), stała się podstawą stwierdzenia, że w Anglii “król panuje ale nie rządzi". Obecnie uważana za jeden z aktów konstytucyjnych Anglii.

Act of Settlement, Akt o następstwie tronu, angielski akt konstytucyjny z 1701, zapewniający następstwo tronu Anglii w razie bezpotomnej śmierci ówczesnej następczyni tronu, Anny Stuart. Wprowadził zasadę, zgodnie z którą panujący musiał być wyznania anglikańskiego. Ponadto stworzył podstawy niezawisłości sędziowskiej, przyjmując zasadę nieusuwalności sędziów przez króla. Rozwijał również zasadę odpowiedzialności parlamentarnej, przez wprowadzenie obowiązku kontrasygnowania decyzji królewskich. Dokument ten umocnił tendencje demokratyczne w Anglii.

5. wielkie interpretacje prawa - wielkie podręczniki prawa jako źródło prawa konstytucyjnego.

1867 r. Walter Bagehot The English Constitution

Parlament

Legislatywa Zjednoczonego Królestwa nawiązuje do tradycji ustrojowej i stanowi w myśl idei „króla w parlamencie” konstrukcję trójsegmentową. Zasadniczy korpus parlamentu tworzą jednak dwie izby - Izba Lordów i Izba Gmin. Z punktu widzenia klasycznych kanonów systemu parlamentarnego Izba Lordów wypełnia tradycyjne funkcje izby wyższej, podczas gdy Izba Gmin po dziś dzień określana jest oficjalnie jako izba niższa.

W historycznym rozwoju wzajemne odniesienia między obiema izbami podlegały daleko idącym przeobrażeniom. Jako nominalnie wyższa, Izba Lordów ewoluowała z pozycji hegemona wobec Izby Gmin, poprzez etap zrównoważonych wpływów (balance of power) aż do obecnej roli - drugorzędnego składnika legislatywy. Współcześnie Izba Gmin bez wątpienia stanowi centralny ośrodek władzy parlamentarnej. Jej przewaga została ostatecznie przypieczętowana w przepisach ustaw o parlamencie z 1911 i 1949 r.

1) Izba Gmin

Jest reprezentacją pochodzącą w całości z wyborów powszechnych. Spośród 651 (659 w 1997 r.) deputowanych (Members of Parliament - MP) tworzących to zgromadzenie, 524 reprezentuje okręgi wyborcze Anglii;

38 Walii; 72 to przedstawiciele Szkocji, a 17 - Irlandii Północnej.

1. zasady wybierania Izby Gmin

• czynne prawo wyborcze:

> obywatele brytyjscy, irlandzcy oraz Commonwealthu zamieszkujący Wielką Brytanię (trwałe zamieszkiwanie);

> ukończenie 18 lat;

> w wyborach nie uczestniczą:

- monarcha

- Rodzina Królewska

- członkowie Izby Lordów

- skazani w trakcie odbywanie kary

- osoby, które zostały skazane na przynajmniej 5 lat więzienia za korupcję

> głos można oddać za pomocą pośrednika lub poczty. Jedna osoba może mieć do trzech pełnomocnictw.

• bierne prawo wyborcze:

> ukończenie 21 lat;

> mogą kandydować obywatele Wielkiej Brytanii, Irlandii oraz Commonwealthu.

Nie-brytyjczyk może być członkiem parlamentu. W latach 80. Australijka została wybrana w Wielkiej Brytanii do Parlamentu Europejskiego.

> nie mogą kandydować:

- monarcha

- Rodzina Królewska

- członkowie Izby Lordów

- osoby, które pełnią urzędy apolityczne

- oficerowie i żołnierze w służbie czynnej

- policjanci

- pracownicy administracji

- duchowni różnych wyznań

- sędziowie

- osoby skazane na ponad rok więzienia

- bankruci

2. zgłoszenie kandydata

Wybory odbywają się w 651 (659 w 1997 r.) jednomandatowych okręgach, w których wyborcy głosują bezpośrednio na deputowanego do Izby Gmin. Zasady podziału na okręgi wyborcze określają przepisy ustaw z 1949 i 1958 r. o rozdziale miejsc do Izby Gmin. Na ich podstawie powołuje się cztery stałe graniczne komisje państwowe (Boundary Commissions) dla Anglii, Irlandii Północnej, Szkocji i Walii. Dokonują one nie rzadziej niż raz na 15 lat przeglądu granic i liczebności okręgów wyborczych w celu zapewnienia zbliżonej siły głosu. Frekwencja wyborcza w trakcie wyborów z 1987 r. wynosiła 75,4%, a w 1992 r. - 76,9% uprawnionych do głosowania. Udział w wyborach nie jest obowiązkowy.

Okresowe przeglądy prawa wyborczego, pod kątem wprowadzenia nieodzownych zmian, dokonywane są na forum Konferencji Spikera (Speaker's Conference). Jest to obradująca pod przewodnictwem spikera komisja parlamentarna, której skład osobowy odzwierciedla układ partyjny w izbie. Wnioski prac komisji kierowane są do premiera w formie listu spikera. W praktyce parlamentarnej XX w. Konferencja Spikera została zwołana pięciokrotnie.

651 (659 w 1997 r.) jednomandatowych okręgów wyborczych. Co 10 lat jeśli zachodzi potrzeba (np. gdy zmieni się liczba ludności) dochodzi do korekty granic w okręgach wyborczych. Jednak zasadniczy trzon okręgów nie jest zmieniony.

Dwie osoby występują z kandydaturą: promotor (osoba występująca z kandydaturą) oraz seconder (zastępca). Na deklaracji oprócz ich podpisów musi być jeszcze osiem podpisów wyborców z danego okręgu. Kandydat zobowiązany jest wpłacić kaucję £ 500, która przepadnie jeśli nie uzyska on 5% głosów w okręgu wyborczym.

Po rejestracji wpisywany jest na listę kandydatów, na której może zamieścić do sześciu słów określające jego poglądy, np. konserwatysta.

Jest tyko jedna tura głosowania - kandydat, który uzyska największą ilość głosów wygrywa.

Gdy oboje kandydaci uzyskają identyczną ilość głosów to w komisji wyborczej dochodzi do losowania.

Każda partia ma „swoje” okręgi wyborcze - od dawna wygrywa w nich tam tylko jedna partia.

Okręgi marginalne - od tych okręgów zależy ostateczne zwycięstwo danej partii, ponieważ nie ma tam pewnych zwycięzców.

W Wielkiej Brytanii jest klasyczny system dwupartyjny. Obecnie słabnie poparcie dla konserwatystów i rządzącej Partii Pracy. Ten elektorat przejmują Liberalni Demokraci.

• kadencja jest nie dłuższa niż 5 lat;

• decyzja o rozwiązaniu parlamentu należy formalnie do monarchy, faktycznie do premiera. Premier wybiera dogodny termin wyborów dla siebie. Takie rozwiązanie nie oznacza kryzysu politycznego. Od 3 roku kadencji parlamentu opozycja pilnie czuwa i przygotowuje się do wyborów. Kampanie wyborcze trwają zaledwie trzy tygodnie - od momentu rozwiązania Izby Gmin do dnia wyborów.

• pracuje na rocznych sesjach - ok. 170 - 175 posiedzeń dziennych. Uroczystego otwarcia nowej sesji parlamentu dokonuje monarcha, który do zgromadzonych w Sali Izby Lordów parlamentarzystów z obydwu izb wygłasza mowę tronową (Speach from the Throne) będącą w istocie programem polityki rządu na najbliższy rok. Sesję parlamentarną zamyka instytucja prorogacji, czyli odroczenia sesji (prorogation) uroczyście ogłaszana parlamentarzystom z obydwu izb w sali Izby Lordów, również w formie królewskiej proklamacji. Zakończenie sesji przerywa bieg wszystkich prac nad nie ukończonymi projektami ustaw publicznych.

• posiedzenia odbywają się od poniedziałku do piątku. Na wniosek premiera lub ministra - także w sobotę i niedzielę (bardzo rzadko). Od poniedziałku do czwartku Izba Gmin obraduje po południu (14:30 - 22:30), a w piątki - rano (09:30 - 15:00).

• quorum - 40 deputowanych.

4. Organizacja wewnętrzna

• przewodniczącym jest spiker (Speaker) wybierany na pierwszym posiedzeniu Izby tuż po mowie tronowej. Działa przez całą kadencję. Nie ma uzasadnienia aby go zmieniać. Zazwyczaj spiker pełni swój urząd dość długo (15 - 20 lat). Jest członkiem partii mającej większość, ale jest absolutnie bezstronny. W swojej pracy nie może być motywowany poglądami politycznymi. Zajmuje się sprawami regulaminowymi. Panuje nad porządkiem obrad. Udziela i odbiera prawo głosu. Jego rozstrzygnięcia są indywidualne i nie odwoływalne. Podejmuje decyzje regulaminowe a nie polityczne.

• spikerowi pomagają trzej zastępcy. Jeden z nich przewodniczy komisji budżetowej.

• każda z partii ma swój lub parlamentarny.

• na czele partii większościowej stoi premier, ale z racji swoich funkcji nie może być codziennie w parlamencie. Dlatego istnieje funkcja Lidera Izby (Leader of the House), który zastępuje premiera w przywództwie partii w Izbie Gmin. Lider Izby jest najbliższym współpracownikiem premiera. Otrzymuje od niego wskazówki. Zasiada w rządzie i posiada tytuł Lorda Przewodniczącego Tajnej Rady (pilnowanie następcy tronu).

• lider opozycji jest mianowany przez monarchę i nosi tytuł Lidera Mniejszości JKM. Tworzy on „gabinet cieni” (shadow cabinet), który jest alternatywnym gabinetem. Dlatego wyborcy nie będą zaskoczeni kto zostanie kolejnym premierem jeśli wybory wygra opozycja. Lider opozycji otrzymuje połowę uposażenia premiera. Podobnie jest z członkami „gabinetu cieni”, którzy otrzymują połowę pensji swoich odpowiedników w realnym rządzie.

• rzecznik dyscypliny partyjnej kieruje posłami aby głosowali zwarcie. Dyscyplina partyjna w Wielkiej Brytanii jest bardzo duża. Kiedy poseł wyłamie się z odpowiedniego głosowania to partia wykluczy go ze swoich szeregów. Nie zostanie ponownie wystawiony w wyborach.

Termin whip wywodzi się ze słownictwa łowieckiego i pierwotnie oznaczał naganiacza (whip lub whippers) sfory psów myśliwskich. Na gruncie terminologii ustrojowej obrazowo wyraża to porządkujące i dyscyplinujące funkcje parlamentarnych rzeczników dyscypliny partyjnej.

Każdego tygodnia w piątek rano posłowie otrzymują od głównego whipa program prac izby na przyszły tydzień. Zawiadomienie o tym (nosi także nazwę „whip”) zawiera oznaczenie skali ważności poszczególnych punktów programu obrad wyrażone podkreśleniami (od 1 do 3 linii), a ponadto określa wagę obecności posła w trakcie debaty jako: oczekiwanej (requested), koniecznej (necessary) i bezwzględnej (essential).

5. komisje

• Komisja Całej Izby (Committee of the Whole House) działa gdy zaistniała potrzeba przyśpieszenia prac nad ważną ustawą lub ustawami. Jest to debata niesformalizowana bez udziału spikera ponieważ według tradycji historycznej spiker był strażnikiem wpływów monarchy w Izbie. Był nominowany przez monarchę.

• komisje podstawowe (stałe; standing committees) jako instytucje pojawiły się na trwałe w parlamencie na początku obecnego stulecia. Zadania komisji podstawowych związane są przede wszystkim z funkcją ustawodawczą parlamentu. Polegają one na rozpatrywaniu projektów ustaw publicznych, kierowanych do komisji na określonym etapie postępowania ustawodawczego. W zależności od zadań zlecanych komisjom podstawowym w Izie Gmin tworzone są:

1. zwyczajne komisje podstawowe,

2. komisje podstawowe drugiego czytania,

3. komisje ds. prowincji Zjednoczonego Królestwa

4. specjalne komisje podstawowe.

Nominacji członków dokonuje Komisja Selekcyjna, zawsze w odniesieniu do konkretnego projektu ustawy. Komisje podstawowe, z wyjątkiem komisji ds. prowincji, nie mają własnych nazw, lecz oznaczone są kolejnymi literami alfabetu łacińskiego tworząc np. Komisję Podstawową A, B, C itd. W trakcie sesji tworzy się zwykle do 10 komisji tego rodzaju. Jako ciała powoływane tylko do rozpatrywania konkretnego projektu ustawodawczego komisje podstawowe nie mają oznaczonej kadencji. Obrady komisji podstawowych są z zasady jawne.

• komisje regionalne:

- Wielka Komisja Szkocka (Scottish Grand Committee)

- Wielka Komisja Walijska (Welsh Grand Committee)

- Komisja ds. Irlandii Północnej (Northern Ireland Committee).

Są to komisje o właściwości ograniczonej do terytorium jednej z prowincji Zjednoczonego Królestwa. Projekty ustaw dotyczące Szkocji kierowane są do Wielkiej Komisji Szkockiej. Projekty regulacji prawnych odnoszących się do pozostałych komisji kierowane są do odpowiedniej komisji.

• komisje specjalne (select committees) badają określone odcinki polityki państwowej, a także prowadzą dochodzenia we wskazanych sprawach. Mają prawo podejmowania czynności śledczych, wzywania świadków, tworzenia podkomisji i zlecania im podejmowania dochodzeń w terenie, występowania o udostępnienie dokumentów. Postępowanie przed komisjami specjalnymi w trakcie przesłuchań jest jawne. Po zakończeniu czynności w konkretnej sprawie komisje przedkładają izbie publiczne raporty. Składają także sprawozdania okresowe dotyczące ich działalności rutynowej.

• resortowe komisje specjalne (departmental select committees) sprawują kontrolę nad rządem. Tworzy je 14 komisji: Rolnictwa, Obrony, Oświaty, Nauki i Sztuki, Zatrudnienia, Energii, Ochrony Środowiska, Spraw Zagranicznych, Zdrowia, Spraw Wewnętrznych, Handlu i Przemysłu, Ubezpieczeń Społecznych, Transportu, Skarbu i Administracji Państwowej. Ponadto w oparciu o kryterium terytorialne działają: Komisja ds. Szkockich i Komisja ds. Walijskich. Wśród pozostałych, nieresortowych komisji specjalnych, powoływane są: Komisja Rachunków Publicznych, Komisja ds. Poselskich Przywilejów, Komisja Selekcyjna, Komisja Regulaminowa, Komisja ds. Parlamentarnego Komisarza, a także Komisja ds. Ustawodawstwa Europejskiego. Ich działalność dotyczy bądź spraw wewnętrznych izby, bądź wybranych, szczególnie istotnych aspektów działalności państwowej.

• komisje podstawowe specjalne (special standing committees) łączą w sobie cechy komisji podstawowych (standing) i specjalnych (select) w ten sposób, że właściwa dla komisji podstawowych procedura ustawodawcza rozbudowana zostaje o możliwość przeprowadzenia pewnej liczby przesłuchań. Taki mieszany tryb stosuje się wówczas, gdy materia ustawodawcza odnosi się bądź do kwestii o wysokim stopniu społecznej złożoności, bądź to zupełnie nowej problematyki. Przewodniczącym komisji podstawowej specjalnej zostaje z urzędu szef odpowiednio resortowej komisji specjalnej. Skład członkowski ustala Komisja Selektywna włączając do special standing committee pewną liczę deputowanych zasiadających w podobnej komisji specjalnej.

• komisja budżetowa powoływana jest na początku kadencji, a jej członków powołuje spiker.

• komisje wspólne (joint cmmittees) ustanawia się w trakcie każdej sesji dla przeanalizowania bądź szczegółowej problematyki, bądź konkretnego projektu ustawy, a nawet pakietu projektów określonego typu (np. dotyczących nowelizacji czy usystematyzowania określonej gałęzi prawa). Projekty rozpatrywane są zwłaszcza pod kątem ich zasadności i jurydycznej poprawności. Członkowie komisji wybierani są w równej liczbie przez każdą z izb osobno. Zakres pełnomocnictw komisji, czas I miejsce jej spotkań, określone są w drodze porozumienia między izbami. Komisja wybiera spośród swego składu przewodniczącego. Sprawozdanie komisji wspólnej jest przedstawiane obydwu izbom. Jeżeli komisja rozpatruje projekt ustawy, wówczas sprawozdanie przedstawia się tej izbie, w której projekt został zgłoszony. Również izba, w której wykonano inicjatywę ustawodawczą, wnioskuje się o skierowanie projektu do komisji wspólnej.

6. funkcje

• ustawodawcza

1. projekt zgłasza poseł Izby Gmin, Izby Lordów lub rząd;

2. odbywają się trzy czytania projektu ustawy;

3. pierwsze czytanie jest formalnością gdy projekt zgłasza rząd. Odczytuje się wówczas tylko tytuły.

4. w czasie drugiego czytania wnioskodawca uzasadnia chęć uchwalenia projektu ustawy. Dochodzi do debaty co do zasad projektu. Następnie projekt kierowany jest do komisji gdzie odbywa się szczegółowa dyskusja.

5. w trzecim czytaniu komisja przedkłada Izbie swoje sprawozdanie z prac nad projektem. Następuje debata nad tym projektem, którą kończy ostateczne głosowania za przyjęciem bądź odrzuceniem projektu.

6. gdy projekt „przeszedł” kierowany jest do Izby Lordów, która przeprowadza u siebie swój tryb ustawodawczy.

Do Izby Lordów kierowane są wszystkie projekty ustaw oprócz projektów dotyczących ustaw finansowych (money bills; ustawa budżetowa). O charakterze ustaw jednoosobowo decyduje spiker.

W większości kierunek projektów ustaw jest z Izby Gmin do Izby Lordów. Odwrotnie - tylko za zgodą rządu.

7. Ustawa trafia do monarchy - promulgacja ustawy.

W 1707 r. wystąpił ostatni przypadek odmowy podpisania ustawy przez monarchę.

Stało się to konwenansem i monarcha ustawy parlamentu nie może nie podpisać.

8. publikacja ustawy.

• kontrola i ocena prac rządu i administracji

Rzadko się zdarza przegłosowanie wotum nieufności dla rządu. Ostatni taki przypadek wystąpił w 1974 r. gdzie o upadku rządu zadecydował jeden głos.

• prowadzenie debaty politycznej

2) Izba Lodów obecnie przechodzi transformację. Stara zasada na której dotychczas działała okazała się współcześnie niefunkcjonalna. Nowe zasady działania Izby są obecnie tworzone.

Do 1999 r. wśród członków Izby przeważali lordowie dziedziczni (hereditary peers). Ustawa z XI 1999 r. pozbawia lordów dziedzicznych prawa do zasiadania w Izbie Lordów. Wyjątkiem jest odstępstwo dla 92 lordów dziedzicznych, najbardziej aktywnych, którzy mają pełnić swoje funkcje do ostatecznej reformy.

Specjalna Komisja do reformy Izby Lordów przedstawiła siedem propozycji reform. Wśród projektów znalazły się pomysły:

- elekcji całej Izby w wyborach powszechnych,

- aby część członków Izby miałaby pochodzić z wyborów powszechnych, a część z nominacji premiera,

- aby wszystkich członków nominował premier.

Tonny Blair, wbrew swojej partii, był za ostatnim pomysłem. Jednak w II 2003 r. wszystkie projekty został odrzucone.

Izba Lordów pracuje na sesjach rocznych. Na mocy przyjętej w 1660 r. normy regulaminowej posiedzeniom Izby Lordów przewodniczy z urzędu lord kanclerz (Lord Chancellor). Będąc spikerem izby wyższej lord kanclerz jest równocześnie członkiem gabinetu kierującym resortem sprawiedliwości, a ponadto najwyższym funkcjonariuszem państwowym angielskiego sądownictwa. Urząd lorda kanclerza jest symbolem powiązań i wzajemnego oddziaływania na siebie wszystkich trzech władz, tak charakterystycznego dla strojowego mechanizmu w systemie parlamentarnym. Kandydata do sprawowania tej funkcji rekomenduje premier, jednak bez obowiązku konsultowania się w tej kwestii z izbą.

W porównaniu ze spikerem Izby Gmin lord kanclerz jako przewodniczący Izby Lordów ma o wiele mniejszy zakres obowiązków. Honorowo pojmowane rygory dyskusji zwalniają go od przestrzegania porządku obrad, przywoływania mówców do porządku, kierowania dyskusją, udzielania głosu. Taki pasywny model przewodniczenia sprowadza się do czynności ceremonialno-protokolarnych, takich jak ogłoszenie decyzji, wyników głosowania, mianowanie sekretarzy izby, itp.

Jako spiker izby wyższej lord kanclerz zasiada w trakcie przewodniczenia jej obradom na usytuowanej przy końcu głównej osi Sali posiedzeń kanapie, tradycyjnie nazywanej woolsack (dosłownie wór wełny). Z tyłu za nim złożona jest buława (srebrny buzdygan ze złoconymi ornamentami długości około 1,5 m) symbolizująca władzę monarchy, na mocy której izba zbiera się na sesji. Jako wysoki rangą członek gabinetu, który często i aktywnie uczestniczy w debatach i głosowaniach na terenie izby, lord kanclerz nie jest związany rygorem apolityczności. Zwalnia też sprawowany urząd w Izie Lordów wraz z ustąpieniem rządu. W razie nieobecności lorda kanclerza, w przewodniczeniu obradom zastępuje go któryś z czterech zastępców

Pod względem historycznej tradycji i parlamentarnego protokołu w ścisłym związku z urzędem lorda kanclerza pozostają ponadto urzędnicy izby: sekretarz Parlamentu (Clerk of Parliaments) oraz wypełniający ważne obowiązki ceremonialne parlamentarny woźny (Gentelman Ucher of the Blach Rod). Współcześnie odpowiada on przede wszystkim za bezpieczeństwo i porządek na terenie izby.

Sposób wyłaniania Izby Lordów odbiega od kanonów demokratycznych i opiera się na zasadach dziedziczenia i mianowania. Wedle danych z 1992 r. prawo zasiadania w izbie miało 1211 parów, z tego 777 lordów dziedzicznych, 26 lordów duchownych, 20 lordów prawa i 386 lordów dożywotnich.

Najbardziej zróżnicowana jest kategoria lordów dziedzicznych (hereditary peers). Tworzą ją parowie Anglii, Szkocji, Wielkiej Brytanii i Zjednoczonego Królestwa. Parowie Anglii i Szkocji wywodzą się z czasów sprzed zawiązania unii realnej obu królestw z 1707 r. Tytuł para Wielkiej Brytanii nadawany był w okresie między unią z 1707 r. a zawarciem unii z Irlandią z 1800 r. Tytuł dziedziczony z nadania po tej ostatniej dacie to par Zjednoczonego Królestwa. Ustawa o parostwie z 1936 r. wprowadziła możliwość zrzeczenia się dziedzicznego tytułu lordowskiego (np. dla zasiadania w Izbie Gmin).

Przepisy tej ustawy przyznawały również wszystkim kobietom - dziedziczkom tytułu para - prawo zasiadania w Izie Lordów. W przypadku kobiet dziedziczenie tytułu lordowskiego nie było równoznaczne z prawem zasiadania w Izbie Lordów. Wyłomu w tej sprawie dokonała ustawa o parostwie dożywotnim z 1958 r., przyznając prawo do zasiadania w izbie kobietom piastującym godność para dożywotniego. I tak np. w sesji parlamentarnej 1987/88 na ogólną liczbę 1198 parów, kobiety zajmowały 68 foteli w Izbie Lordów, w tym 20 jako dziedziczki tytułu lordowskiego i 48 legitymujących się parostwem dożywotnim.

Lordowie duchowni (spiritual lords) są hierarchowie Kościoła anglikańskiego: arcybiskupi Canterbury i Yorku, biskupi Londynu, Durham i Winchesteru. Do grupy tej należy ponadto 21 innych biskupów anglikańskich zasiadających w Izbie tylko w okresie sprawowania urzędu i powoływanych w kolejności starszeństwa.

Lordowie prawa (lord sof appeal potocznie law lords) powoływani są przez monarchę na mocy ustaw o sądownictwie apelacyjnym z 1876 i 1877 r. Mianowani są dożywotnio spośród doświadczonych praktyków wymiaru sprawiedliwości, do wypełniania funkcji sądowych izby.

Ostatnią kategorię parów tworzą lordowie dożywotni (life peers). Godność tę wprowadziła ustawa z 1958 r. Otrzymują ją, po rekomendacji premiera, z mianowania monarchy, kobiety i mężczyźni zasłużeni w życiu publicznym państwa.

1. funkcje

• ustawodawcza:

- inicjatywa ustawodawcza (bardzo rzadko realizowana)

- weto zawieszające. W skrajnym przypadku nawet na około jednego roku. Może zostać przełamane w Izbie Gmin poprzez ponowne uchwalenie ustawy na kolejnej sesji.

• sądownicza - teoretycznie cała izba, faktycznie lordowie prawa pod przewodnictwem lorda kanclerza. Komisja Apelacyjna Izby - najwyższy sąd w sprawach cywilnych i karnych. Zakres spraw karnych nie dotyczy Szkocji.

Decydują o zasadności impeachmentu. Z wnioskiem występuje Izba Gmin, a jego zasadność stwierdza Izba Lordów.

1806 r. - ostatnia procedura impeachmentu

Zgoda Izby Lordów jest niezbędna przy przedłużeniu kadencji Izby Gmin. W historii były dwa przypadki przedłużenia kadencji parlamentu. Pierwszy w czasie I wojny światowej (do 7 lat i 10 miesięcy), drugi - podczas II wojny światowej (do 9 lat i 7 miesięcy).

Monarcha
- jest głową państwa,

- jest głową Kościoła anglikańskiego i prezbiteriańskiego,

- jest głową niektórych państw, które nie mają własnej głowy państwa (np. Australia, Nowa Zelandia, Kanada; około 10 państw). Królową reprezentuje tam Generalny Gubernator mianowany przez monarchę na wniosek rządu danego kraju.

- jest zwierzchnikiem armii (teoretycznie, faktycznie tylko tytularnym),

9

---