Łacina

Zagadnienia ze strony dr Karamuckiej

1. Skąd wywodzi się nazwa „Latina”? (lingua latina - język łaciński?) Kto pierwotnie władał językiem łacińskim? Do jakiej rodziny językowej należy?

Język łaciński (lingua Latina) był początkowo językiem plemienia Latynów (Latini), które zamieszkiwało Półwysep Apeniński - stąd nazwa Latina.

Rodzina języków indoeuropejskich.

2. Jakie korzyści wynikają współcześnie z nauki języka łacińskiego?

Łacina uczy logicznego i holistycznego myślenia.

Osoby znające łacinę szybciej uczą się języków, które wywodzą się z niej (włoski, francuski, hiszpański)

Swobodniejsze poruszanie się po specjalistycznej terminologii takich gałęzi nauk jak psychologia, prawo, fizyka, medycyna.

Poprawienie jakości i spójności wypowiedzi w języku ojczystym.

Łacina jest obecna w codziennych, współczesnych sytuacjach i rozmowach.

3. Na jakich zasadach akcentuje się wyrazy w łacinie?

Akcent w wyrazie łacińskim pada na przedostatnią sylabę jeżeli jest ona długa. Jeżeli jest krótka, akcent przesuwa się na sylabę trzecią od końca:

cul|tū|ră - uprawianie, pielęgnacja
dŏ|mĭ|nŭs - pan, władca

Prawo przedostatniej sylaby nie dotyczy wyrazów dwusylabowych, w których akcent pada zawsze na pierwszą sylabę, niezależnie od jej długości.

4. Ile deklinacji występuje w łacinie? Po czym je rozpoznajemy? (przykładowe rzeczowniki)

Występują 4 deklinacje. Rozpoznajemy je po podanej końcówce mianownika lub dopełniacza.

I

• rzeczowniki rodzaju żeńskiego i męskiego;

• mianownik - a, dopełniacz -ae;

• rosa - róża; natua - żeglarz

II

• rzeczowniki rodzaju męskiego, mianownik -us i -er;

• rodzaju nijakiego -um;

• dopełniacz -i;

• dominus - pan; puer - chłopiec; verbum - słowo

III

• Wszystkie rodzaje rzeczownika

• Różne zakończenia w mianowniku

• Dopełniacz - is

• Leo-leonis - lew; lex - legis - prawo; nomen-nominis - imie

IV

• Rodzaj męski i żeński, mianownik - us

• Rodzaj nijaki, mianownik -u

• Dopełniacz - us

• Gradus - krok, manus - ręka, cornu - róg

V

• Rodzaj żeński

• Mianownik -es

• Dopełniacz -ei

• Res - rzecz, faciem - twarz

5. Jak podawane są w słowniku rzeczowniki? (ile form, jakie?)

W słownikach podaje się zazwyczaj mianownik oraz dopełniacz liczby pojedynczej (często tylko jego końcówkę)

6. Ile przypadków deklinacyjnych i jakie występują w łacinie? Na jakie pytania (po polsku) odpowiadają?

Jest ich 6.

Nominativus (Nom.) Kto? Co?

Genetivus (Gen.) Kogo? Czego?

Dativus (Dat.) Komu? Czemu?

Accusativus (Acc.) Kogo? Co?

Ablativus (Abl.) Kim? Czym?

Vocativus (Voc.)

7. Ile koniugacji występuje w łacinie? Po czym je rozpoznajemy? (przykładowe czasowniki z przekładem, co najmniej dwa do każdej koniugacji)

Są 4 koniugacje. Przynależność do koniugacji rozpoznajemy po ostatniej literze tematu, który rozpoznajemy np. z 1 os. l. poj. cz. teraz. strony czynnej (pierwsza forma podawana w słowniku) lub z bezokolicznika czasu teraźniejszego strony czynnej od którego odcinamy końcówkę -re (druga forma podawana w słowniku).

I

• końcówka tematu - a

• końcówka bezokolicznika -are

• ama-re -kochać; narra-re - opowiadać

II

• końcówka tematu -e

• końcówka bezokolicznika -ēre

• stude-re - uczyć się; vide-re - widzieć

III

• końcówka tematu -u lub spółgłoska

• końcówka bezokolicznika -ĕre

• leg-ere - czytać; statu-ere - ustanawiać

IV

• końcówka tematu -i

• końcówka bezokolicznika -ire

• sci-re - wiedzieć; audi-re - słyszeć

8. W jaki sposób podawany jest w słowniku czasownik łaciński? (ile form, jakie?)

Słownik podaje cztery formy podstawowe - jeśli oczywiście istnieją cztery formy dla danego czasownika.

1. 1 os. l. poj. cz. teraz. strony czynnej amo - kocham

2. Bezokolicznik czasu teraźniejszego amare - kochać odrzucamy końcówkę -re i mamy temat -ama

3. pierwsza osoba czasu przeszłego dokonanego trybu oznajmującego strony czynnej amavi - pokochałem

4. supinum - forma przeznaczona do wyrażania celu działania amatum - aby pokochać

9. Zapożyczenia z języka łacińskiego. Wskaż 5 wyrazów w języku polskim lub innym znanym języku, których geneza sięga łaciny oraz wskaż łacińskie wyrazy, od których one pochodzą.

1. atencja - okazanie komuś szczególnego szacunku/uwagi attentio - uwaga

2. edukacja educatio

3. obserwacja observatio

4. operacja operatio

5. rektor rector

6. deklinacja declinatio

7. feminizm femina

10. Podaj końcówki koniugacyjne dla poszczególnych osób w czasach niedokonanych (praesens, imperfectum, futurum I) dla activi oraz passiva

PRAESENS

1. ACTIVI

l. pojedyncza l. mnoga

1. - o 1. -mus

2. -s 2. -tis

3. -t 3. -nt

2. PASSIVI

l. pojedyncza l. mnoga

1. -r 1. -mur

2. -ris 2. -mini

3. -tur 3. -ntur

IMPERFECTUM

1. ACTIVI

l. pojedyncza l. mnoga

1. -bam 1. -bamus

2. -bas 2. -batis

3. -bat 3. -bant

2. PASSIVI

l. pojedyncza l. mnoga

1. -bar 1. -bamur

2. -baris 2. -bamini

3. -batur 3. -bantur

FUTURUM I

1. ACTIVI dla I i II koniugacji

l. pojedyncza l. mnoga

1. -bo 1. -bimus

2. -bis 2. -bitis

3. -bit 3. -bunt

b) ACTIVI dla III i IV koniugacji

l. pojedyncza l. mnoga

1. -am 1. -emus

2. -es 2. -etis

3. -et 3. -ent

3. PASSIVI dla I i II koniugacji

l. pojedyncza l. mnoga

1. -bor 1. -bimur

2. -beris 2. -bimini

3. -bitur 3. buntur

4. PASSIVI dla III i IV koniugacji

l. pojedyncza l. mnoga

1. -ar 1. -emur

2. -eris 2. -emini

3. -etur 3. -entur

11. Jak odmienia się w czasie praesens czasownik: sum, esse, fui i co on oznacza?

Czasownik sum, esse, fui to czasownik nieregularny, oznacza być. Esse to bezokolicznik = być; fui to forma w czasie przeszłym, dokonanym; sum to forma w czasie teraźniejszym.

1. sum 1. sumus

2. es 2. estis

3. est 3. sunt

12. Co to za pojęcia gramatyczne:

• Infinitivus - bezokolicznik, czyli bezosobowa forma czasownika; bezokolicznik łaciński posiada czas i stronę, co oznacza, że zazwyczaj łaciński czasownik posiada 6 wersji bezokolicznika.

• indicativus praesentis activi i passivi - tryb oznajmujący czasu teraźniejszego strony czynnej i biernej. Oznajmia fakt lub rzecz uważaną za fakt. (pozdrawiam/jestem pozdrawiany)

• Imperativus - tryb rozkazujacy. Wyraża nakaz wykonania danej czynności. Może występować w czasie teraźniejszym i przyszłym, w stornie czynnej i biernej. (słuchaj! Bądź słuchany!)

• indicativus imperfecti activi i passivi - Tryb oznajmujący czasu przeszłego niedokonanego strony czynnej i biernej (słuchałem/byłem słuchany)

• indicativus futuri I activi i passivi - Tryb oznajmujący czasu przyszłego I strony czynnej i biernej (usłyszę/będę słuchany)

13. Co to za czasy:

• Perfectum - czas przeszły dokonany, ale dotyczący czynności pozostającej w związku z teraźniejszością

• Plusquamperfectum - czas zaprzeszły; wyraża czynność, która została wykonana przed inną czynnością

• Futurum II (exactum) - wyrażenie czynności przyszłej, mającej miejsce przed inną czynnością przyszłą; czas zaprzyszły

14. Jakie końcówi dodaje się do przymiotników przy ich stopniowaniu (przykładowe sentencje)

	Gradus positivus	Gradus comparatiwus	Gradus superlativus
Rodzaj męski		-ior	-issimus
Rodzaj żeński		-ior	-issima
Rodzaj nijaki		-ius	-issimum

Uwagi:

Przy przymiotnikach, których temat kończy się na -er dodajemy odpowiednio końcówki: -rimus, -rima, -rimum

Przy przymiotnikach, których temat kończy się na -ilis, dodajemy odpowiednio końcówki: -limus, -lima, -limum

SENTENCJE

• Alea iacta est - niech kości zostaną rzucone - Juliusz Cezar

• Amicus certus in re incerta cernitur - prawdziwych przyjaciół poznaje się w biedzie

• Amor omnia vincit - miłość wszystko zwycięży

• Ardua prima via est - najtrudniejszy pierwszy krok

• Ars longa, vita brevis - sztuka długa, życie krótkie

• Barbra non facit philosophum - broda nie czyni filozofa

• Canis vivus melior leone mortuo - lepszy żywy pies aniżeli martwy lew

• Carpe diem! - chwytaj dzień - Horacy

• Cogito ergo sum - myślę, więc jestem - Kartezjusz

• Consuetudo altera natura est - przyzwyczajenie jest drugą naturą

• Contra spem spero - wierzę przeciw nadziei

• Cum tacent, clamant - milcząc wołają

• De gustibus non est disputandum - o gustach się nie dyskutuje

• Dies diem docet - człowiek uczy się każdego dnia

• Divide et impera! - dziel i rządź

• Dum spiro, spero - póki oddycham, mam nadzieję

• Dura lex sed lex - twarde prawo, ale prawo.

• Ecce homo - oto człowiek

• Errare humanum est - mylić się jest rzeczą ludzką

• Et tu Brute, contra me?! - i Ty Brutusie przeciwko mnie? - Juliusz Cezar

• Festina lente! - śpiesz sie powoli

• Fortuna caeca est - los jest ślepy

• Gloria victis - chwała zwyciężonym

• Historia vitae magistra est - historią nauczycielką życia

• Homo homini homo - człowiek człowiekowi człowiekiem ?

• Homo homini lupus - człowiek człowiekowi wilkiem

• Homo sapiens - czlowiek rozumny

• Homo sum - człowiekiem jestem

• Honores mutant mores - godności zmieniają człowieka

• Ignavis semper feriae - dla leniwych zawsze święto

• In corpore sano mens sana - w zdrowym ciele zdrowy duch

• In dubio pro reo - wątpliwość świadczy na korzyść oskarżonego

• In vino veritas, in aqua sanitas - w winie prawda, w wodzie zdrowie

• Inter arma silent leges - w czasie wojny milczą prawa

• Inter arma silent Musae - wśród oręża milczą muzy

• Invidia gloriae umbra est - zazdrość jest cieniem chwały

• Labor omnia vincit - praca wszystko zwycięża

• Littera docet, littera nocet - słowo uczy, słowo szkodzi

• Manus manum lavat - ręka rękę myje

• Memento mori! - pamiętaj, że sie umiera

• Nemo sine vitiis est - nikt nie jest bez wad

• Nomina sunt odiosa - nie nalezy wymieniać nazwisk

• Non omnia possumus omnes - nie wszyscy możemy wszystko

• Non omnis moriar - nie wszystek umrę - Horacy

• Non scholae sed vitae discimus - nie uczymy się dla szkoły, ale dla życia

• O tempora! O mores! - co za czasy! Co za obyczaje!

• Pauperrimi non semper miserrimi sunt - bidni nie zawsze są najbardziej nieszczęśliwi

• Pax vobis - pokój niech będzie z Tobą

• Pecunia non olet - pieniądze nie śmierdzą

• Per aspera ad astra - przez ciernie do gwiazd

• Primum non nocere - po pierwsze nie szkodzić

• Quo vadis? - dokąd zmierzasz?

• Quot capita, tot sententiae - ile głów, tyle zdań

• Repetitio est mater studiorum - powtarzanie jest matką wiedzy

• Requiescat in pace - niech spoczywa w pokoju

• Sapienti satis - myślącemu wystarczy

• Sine ira et studio - obiektywnie; bez niechęci i bez sympatii

• Sit tibi terra levis - niech ziemia Ci lekką będzie

• Tempora mutantur et nos mutamur in illis - czasy sie zmieniają, a my się zmieniamy wraz z nimi

• Ubi patria, ibi bene - gdzie ojczyzna, tam dobrze

• Ut salutas, ita salutaris - jak pozdrawiasz, tak jesteś pozdrawiany

• Vade mecum! - pójdź ze mną

• Veni, vidi, vici - przybyłem, zobaczyłem, zwyciężyłem - Juliusz Cezar

• Venimus, vidimus, Deus vicit - przybyliśmy, zobaczyliśmy, Bóg zwyciężył - Jan III Sobieski

• Verae amicitiae sempiternae sunt - prawdziwe przyjaźnie są wieczne

• Verba leviora foliis caducis sunt - lżejsze liście są przemijające

• Verba volant, scripta manent - słowa ulatują, pisma pozostają

• Vivere est militare - życie jest walką

• Vox populi, vox Dei - głos ludu, to głos Boga

• Vox populi - głos ludu

ZWROTY

• A capite - od początku

• Ab ovo - od początku

• Ab ovo usque ad mala - od początku do końca

• Ad absurdum - do absurdu

• Ad hoc - do tego ; działanie podejmowane doraźnie, dla zrealizowania określonego celu, tymczasowo.

• Ad inifinitum - do nieskończoności

• Ad Kalendas Graecas - na laendy greckie, czyli nigdy

• Ad maiorem Dei gloriam (A.M.D.G.) - na większą chwałę Bożą

• Ad oculus - naocznie

• Ad operam - do dzieła

• Ad personam - ze względu na osobę

• Ad rem - do rzeczy

• Alma Mater - matka karmicielka ; szkoła macierzysta

• Alter ego - drugi ja

• Ars amandi - sztuka kochania

• Asinus ad lyram - pasuje jak wół do karety

• Aurea mediocritas - złoty środek - Horacy

• Bona fide - w dobrej wierze, w uczciwych zamiarach

• Bonum publicum - dobro powszechne, ogólne

• Captatio benevolentiae - zjednywanie sobie względów

• Casus belli - powód wojny

• Cito! - prędko, natychmiast

• Conditio sine qua non - warunek konieczny

• Curriculum vitae - przebieg życia

• De facto - faktycznie

• deus ex machina - bóg z maszyny; nagłe zmiany sytuacji

• Dies academicus - dzień akademicki

• Dies Dominica - niedziela

• Dies irae - dzień gniewu

• Errata - pomyłka

• Ex aequo - na równi

• Ex cathedra - z katedry; stwierdzenie bezapelacyjne

• Ex libris - z książek

• Expressis verbis - wymownymi słowami, dobitnie

• Hannibal ante portas - Hannibal u wrót ; niebezpieczeństwo

• Honoris causa - dla zaszczytu

• In flagranti - na gorącym uczynku

• In medias res - w środku spraw

• In memoriam - ku pamięci, na pamiątkę

• In minus - na minus

• In plus - na plus

• In spe - w przyszłości, spodziewany

• Iunior - młodszy

• Lapsus linguae - przejęzyczenie

• Licentia poetica - wolność twórcza

• Mea culpa - moja wina

• Nihil novi - nic nowego

• Nomen omen - wyrażenie zwracające uwagę na to, że użyta nazwa, zwykle nazwisko, charakteryzuje omawianą osobę lub rzecz

• Per absentiam - przez nieobecność

• Per analogiam - przez analogie

• Periculum in mora - niebezpieczeństwo w zwłoce, potrzebna szybka pomoc

• Persona grata - osoba pożądana

• Persona non grata - osoba nie pożądana

• Primus inter pares - pierwszy wśród równych sobie

• Pro forma - dla pozorów, ze względu na formę

• Pro memoria - dla pamięci

• Pro patria - dla ojczyzny

• Pro publico bono - dla dobra powszechnego

• Rara avis - biały kruk

• Res familiares - właściwość, majątek

• Res gestae - czyny, dzieje

• Res militaris - wojsko

• Res publica - rzecz pospolita

• Sensu stricto - w ścisłym znaczeniu

• Silva rerum - las rzeczy

• Sine mora - bez zwłoki

• Summa cum laude - z najwyższą pochwałą

• Summa summarum - podsumowując

• Tabula rasa - nie zapisana karta

• Urbi et orbi - miastu i światu

• Vis maior - siła wyższa, wola boska

• Volens nolens - chcąc nie chcąc

SKRÓTY

• A. - anno - w roku

• A.Ch.n. - ante Christum natum - przed Chrystusem

• A.D. - Anno Domini - roku pańskiego

• A.m. - ante meridiem - przed południem

• Ca - circa - około

• Cf. - confer - odwołanie do innego materiału

• D. - die - dnia

• D.O.M. - Deo Optimo Maximo - Bóg Najlepszy Największy

• Dr h.c.- doctor honoris causa

• Ead.- eadem - taże

• E.c.- exempli causa - na przykład

• E.g. - exempli gratia - na przykład

• Etc. - et cetera - i tak dalej

• Ib. - ibidem - w tym samym miejscu

• Id. - idem - ten sam

• I.N.R.I - Iesus Nazareus Rex Iudeorum - Jezus Nazarejczyk Król Żydów

• i.e. - id est - to jest

• m. - mense - w miesiącu

• nb. - notabene - nawiasem mówiąc

• N.N. - non notus - nieznany

• Op. Cit. - opus citatum - dzieło cytowane

• P.Ch.n. - post Christum natum - po Chrystusie

• PS - post scriptum - po zapisaniu

• Scil. - scilicet to znaczy, domyślne

• Sq./sqq. - seqens/seqentes - następujący/następujące

• SPQR - Senatus Populusque Romanus Senat i naród rzymski

• V. - vide - patrz

• V. - versus - w wierszu

• V. - verte - odwróć

• P.m. - post meridiuem - po południu

---