E T Y K A W B I Z N E S I E

ETYKA (twórcą był Sokrates) - wiedza o moralności, nazwą równoważną jest etyka biznesu i etyka życia gospodarczego.

Etyka normatywna (właściwa filozoficzna) - służy normatywności, czyli aby nasze życie zmieniać, normować; stara się podać optymalny w danych warunkach system norm, w którym człowiek powinien działać. „Etyka biznesu w całym swoim przebiegu jest etyką normatywną”.

Etyka opisowa (deskryptywna)- głównym zadaniem jest opisywanie etyki, zajmuje się opisem ludzkiego działania, starając ustalić co działo się w świadomości człowieka zanim postąpił on w konkretny sposób.

Etyka stosowania (applied ethics) - etyka właściwa+teoretyczna; stosowana do szczególnych rodzajów ludzkiej aktywności, możemy wyróżnić 2 dyscypliny: etykę specjalną i etykę zawodową

Etyka zawodowa (professional ethics) - zbiór norm moralnych określających zachowanie przedstawicieli danego zawodu, często jest po prostu kodeksem etycznym danego zawodu np. etyka sportowca

Etyka w biznesie - Sokrates

Moralność - jeden z kilku społecznych systemów normatywnych, jest pytaniem, na które próbuje odpowiedzieć etyka. Żyjemy w społeczeństwie i wiemy jak wobec siebie postępować.

ELEMENTY SKŁADOWE MORALNOŚCI:

• Normy moralne

• zakazy (nie), nakazy (powinieneś), wymogi (trzeba to uczynić)

• Wartości moralne

• życie, zdrowie, sprawiedliwość, wierność, przyjaźń, miłość, godność, odwaga, roztropność, zaufanie, odpowiedzialność, uczciwość itp.

• Zalety moralne/cnoty moralne

• dyspozycja człowieka, aby potrafić w życiu codziennym zadość uczynić normom i wartościom

• Ideały moralne

• wysoki abstrakcyjnie, funkcjonujący zespół wartości, cnót

• Wzory osobowe

• zawsze jakaś konkretna postać

• Sankcje moralne

• kara i nagroda

• Oceny moralne

Etyka aksjologiczna - (aksjo - wartość) najpierw wartość moralna, potem zasada

Etyka deontologiczna - (deon - powinność) najpierw zasada moralna a potem wartość

Oceny przez supezycję - oceny wyrażane nie wprost

Postąpiłeś dobrze/źle - oceny wyrażone wprost

Postąpiłeś niesprawiedliwie/krzywdząco - ocena wyrażona nie wprost

Zjawisko resentymentu - odwrócenie

Praktyka - ludzka działalność, która skłania do oceny w kategoriach dobre/złe.

Jedną z ludzkich praktyk jest biznes. Podlega on normom prawnym, obyczajowym, moralności itd. Każda z praktyk przenika przez społeczny system norm. Ludzkie praktyki: Wojna, Pokój, Życie rodzinne, Życie seksualne, Sport, Nauczanie itp.

SPOŁECZNE SYSTEMY NORMATYWNE:

Powszechność norm i ich instytucjonalizacja doprowadziły do ukształtowania się względnie trwałych systemów normatywnych tj. układów wzajemnie powiązanych, współzależnych norm społecznych regulujących wszystkie ważniejsze dziedziny życia zbiorowego. Systemy normatywne stanowią główny wyznacznik stosunków społecznych. Dzięki stabilności systemów normatywnych system społeczny pozostaje w równowadze.

• prawo - prawoznawstwo

• religia - religioznawstwo

• moralność - etyka

• 
  obyczaje

• zwyczaje socjologia/ kulturoznawstwo/ antropologia/ etnografia

• moda

∗ SOKRATES (V p.n.e.) ∗

ROLA ETYKI SOKRATEJSKIEJ W DZISIEJSZEJ ETYCE BIZNESU:

• Człowiek jest istota rozumną.

• Najważniejsza powinnością człowieka jest kształtowanie swojej osobistej sfery moralnej a więc kształtowanie cnót.

• Najważniejszą cnotą jest mądrość.

• Mądrość kształtuje się poprzez myślenie.

• Myślenie prowadzi do wiedzy.

• Najważniejsza jest wiedza o tym jak najlepiej żyć.

• Wiedzę o tym osiągamy wtedy, gdy potrafimy odróżniać czyny moralnie dobre od moralnie złych, czyny godne człowieka od czynów hańbiących człowieka. Innymi słowy wtedy, gdy potrafimy odróżnić dobro od zła a więc wtedy, kiedy wiemy, czym jest dobro a czy, jest zło.

• Jeśli mamy tę wiedzę wówczas nigdy nie postąpimy niesprawiedliwie, haniebnie, podle itp.

Intelektualizm etyczny - stanowisko, które utożsamia działanie z wiedzą o działaniu. Głosi, że prawdziwa wiedza etyczna (wiedza o tym co dobre/złe) zmusza nas, kieruje ku czynom moralnie dobrym a odstręcza od czynów moralnie złych. Wiedza ta nie jest wiedzą wrodzoną lecz można a wręcz należy się jej nauczyć. Nie ma więc ludzi z natury złych, zły człowiek to po prostu człowiek niedouczony, który często myli zło z dobrem, sądzi bowiem, że postępuje dobrze a tymczasem postępuje źle. Człowiek, który ma taka wiedzę i jest otwarty na dobro a zła unika może zostać nazwany człowiekiem arete.

Arete - cnota, zaleta. Sokrates z całego obszaru arete wyodrębnił to, co odnosiło się do człowieka, pytał jaki człowiek powinien być. Nie chodziło tu o użyteczność człowieka, jak w przypadku zwierząt czy przedmiotów ale o cechy wewnętrzne. Twierdził, że arete znajduje się i w kobiecie (venustas - piękno w urodzie) i w mężczyźnie (digitas - piękno w umyśle).

Stosując powyższe tezy Sokratesa w dzisiejszej etyce biznesu, można powiedzieć, że biznesmen to człowiek, który powinien być odpowiedzialny za swoje decyzje i czyny. Albowiem aby postępować sprawiedliwie powinien posiadać wiedzę nie tylko ekonomiczną ale również wiedzę o możliwych obszarach międzyludzkich konfliktów. Powinien umieć je rozwiązywać i im przeciwdziałać. Współczesna etyka biznesu nakazuje przedsiębiorcy zdobywanie wiedzy w tym zakresie.

KOLEJNE TEZY SOKRATESA...

• Celem ludzkiego życia jest szczęście.

• Wiedza etyczna jest pożyteczna, ponieważ cnotliwe życie prowadzi do szczęścia.

Dzisiaj etycy uważają, że te dwie tezy Sokratesa potwierdza współczesna praktyka gospodarcza. Jeśli jakaś firma dzięki uczciwemu postępowaniu cieszy się coraz większym zaufaniem i społeczna aprobatą, osiąga z tego tytułu coraz większe sukcesy ekonomiczne to pracownicy tej firmy często są dumni, zadowoleni, szczęśliwi, że pracują w firmie szanowanej.

Eudajmonia (eu - dobro; dajmonion - bóstwo opiekuńcze) - to tkwiący w nas wewnętrzny głos, alter ego.

∗ KSENOFONT (V/VI p.n.e.) ∗

• OIKONOMIKOS to nauka o gospodarstwie, czyli nauka o zarządzaniu majątkiem i domem.

• Jest to wiedza teoretyczna i praktyczna, uczy bowiem jak zdobywać środki na utrzymanie, jak prawidłowo używać pieniędzy w handlu, uprawie roli, budownictwie, hodowli.

• Nauka ta pokazuje, że można w gospodarstwie wydać wiele pieniędzy i mało osiągnąć. Można również przy mniejszych nakładach mieć duże zyski.

• Do zarządzania majątkiem potrzebna jest wiedza i wola wyrażająca się w chęci do pracy, w chęci utrzymania w zdrowiu ducha i ciała.

• Zgodnie z tą nauką celem gospodarowania jest osiągnięcie nadwyżki, czyli bogactwa.

• Bogactwo samo w sobie nie jest złem, gdyż odpowiednie bogactwo zapewnia obywatelowi odpowiednią pozycje w państwie.

• Bogactwo może być złe jeśli ktoś uzna je za cel ostateczny w życiu człowieka jako obywatela. Tymczasem celem ostatecznym jest pełnienie funkcji ostatecznych.

• Ekonomika naucza więc jak prowadzić dom aby właściciel miał możliwie dużo wolnego czasu, był pięknym i dobrym.

• Wg ekonomiki 2 najpiękniejsze zawody to zawód wojownika i rolnika. Są to ludzie sprawni, silni i zawsze gotowi do obrony kraju. Tymczasem zawody techniczne osłabiają człowieka, są godne pogardy.

• Ekonomika pokazuje jak obchodzić się z niewolnikami, aby pracowali jak najwydajniej. Trzeba wzbudzać w nich zainteresowanie pracą. Można to osiągnąć przez nagradzanie bądź karanie. Lepsze jest nagradzanie, dobrze pracującym należy okazywać szacunek.

• Ekonomika uczy, że istnieje różnica pomiędzy wartością wymienną a użytkową, np. instrument ma dla kupca wartość wymienną a dla muzyka użytkową.

• Pieniądz i kruszce mają zawsze wartość wymienną.

• Ekonomika pokazuje także, że pieniądze maja dla nas wartość tylko wtedy, kiedy je umiejętnie wydajemy. Można bowiem kupować rzeczy, które nas zrujnują.

∗ ARYSTOTELES (IV p.n.e.) ∗

„Nie ma ludzi z natury złych, są tylko niedouczeni”.

Arystoteles jest twórcą terminu „etyka” oraz namysłu nad życiem gospodarczym. Pierwszy raz słowo etyka pojawiło się w 3 dziełach Arystotelesa:

• „Etyka Nihomachejska”

• „Etyka Wielka”

• „Etyka Eudemejska”

NAUKI: PODMIOT: CEL: METODA:

TEORETYCZNE	WSZYSTKO TO, CO MOŻE BYĆ POMYSLANE	POZNANIE PRAWDY	SOPHIA (MĄDROŚĆ)
PRAKTYCZNE	RZECZY, KTÓRE OCENIAMY	POZNANIE DOBRA, PO TO, BY WŁAŚCIWIE POSTĘPOWAĆ	PHRONESIS (ROZSĄDEK)
POJETYCZNE	PRZEDMIOTY WYTWORZONE PRZEZ CZŁOWIEKA	CZYM JEST PIĘKNO I JAK JE WYTWARZAĆ	INTELEKT

ETYKA ZŁOTEGO ŚRODKA - JĄDRO ETYKI ARYSTOTELESA:

• Nasze życie tak przebiega, że zawsze musimy wybierać między skrajnościami. Chodzi jednak o to, by żadnej skrajności nie wybierać lecz znaleźć złoty środek.

ZŁOTY ŚRODEK (paronesis)

• Nadmiar i niedomiar to wybory złe. Phronesis to wybór dobra. Koncepcję złotego środka stosuje się w kwestiach moralnych.

• Wszyscy pożądamy takiej wartości moralnej jaką jest męstwo. Jest ona złotym środkiem między zuchwałością a tchórzostwem. Człowiek rozsądny nigdy nie powinien popaść w jedna z tych skrajności. Odwaga rodzi się wówczas, kiedy wiemy czego się bacz a czego nie.

• Innymi skrajnościami są rozrzutność i skąpstwo. Człowiek rozsądny powinien być hojny.

• To co wczoraj było złotym środkiem dziś być nim nie musi. Nie jest to wybór dożywotni, gdyż okoliczności się zmieniają.

• Cnota, która nie podlega żadnym wahaniom to sprawiedliwość. Nie można być trochę sprawiedliwym.

Zdrowy rozsądek w XVIII wieku stworzyli Anglicy. Jest to potoczne przekonanie mówiące: to jestem ja i jest coś na zewnątrz mnie zwane światem. Ja, to co jest na zewnątrz mnie poznaje. To poznanie jest adekwatne do tego, jakie rzeczy są poznane. To władza pozwala nam rozróżniać dobro od zła, ale jest bardzo zawodna. Można jej tylko używać do wyborów bardzo prostych.

Oikonomia- nauka o gospodarstwie, sztuka zarobkowania, której celem jest zaspokajanie potrzeb własnych i potrzeb rodziny. Polega na zdobywaniu środków do życia zgodnie z naturą. Natura zapewnia wszystkim istotom żywym pewne sposoby zdobywania utrzymania np. polowanie, połów, wojny (zgodne z naturą tylko gdy są sprawiedliwe). Sprawiedliwa wojna to taka skierowana przeciwko ludziom z natury zrodzonym do posłuchu ale odmawiającym posłuchu.

Większość ludzi jednak żyje z uprawy roli. Sztuka zarobkowa zwana oikonomią jest konieczna bo przecież musimy zaspakajać swoje pragnienia oraz jest chwalebna ponieważ ma swoje naturalne granice. Tą granicą są nasze ludzkie naturalne potrzeby życiowe. Oikonomia wynika z właściwie prowadzonej sztuki zarządzania gospodarstwem domowym

Chrematistike - sztuka zarobkowania, zdobywania pieniędzy i bogacenia się. Pierwszym krokiem do chremitistike może być handel, który polega na wymianie, dlatego jest zasadniczo nie zgodny z natura, bo jest oparty na wyzysku innych ludzi. Rzemiosło lichwiarza jest jeszcze gorsze, ponieważ uzyskuje się zysk z samego pieniądza. Pieniądz moja się tu ze swoim przeznaczeniem, ponieważ został wymyślony do celów wymiany a nie do pobierania procentów i pomnażania samego przez się, jest to przeciwne naturze.

Generalnie sztuka bogacenia się polega na tym, że ma ona na oku tylko pieniądz a mnożenie pieniądza nie zna granic. Nie służy już tylko zaspokojeniu potrzeb rodziny ale jest celem samym w sobie, chodzi tylko o zysk.

∗ KATON ∗

Katon był rzymskim mówcą, politykiem. W latach 234 - 149 p.n.e. napisał „Księgę o rolnictwie”.

• Najbardziej szlachetną sztuką gospodarowania jest gospodarka rolna.

• W szczególności chodzi o właścicieli winnic oraz tych, którzy uprawiają oliwki i hodują bydło. Są to bowiem przedsięwzięcia eksportowe, a więc takie, które przynoszą zysk.

• Celem gospodarowania jest zysk.

• Zysk osiąga się przez pracowitość i przez handel.

• W gospodarstwie powinna obowiązywać zasada: możliwie mało kupować i dużo sprzedawać.

• Należy bezwzględnie rozróżniać chęć zysku od chciwości, która nie przynosi rzymianinowi chwały.

• Równie naganna jest rozrzutność.

• Ostatecznym celem gospodarowania nie jest jednak bogactwo.

• Tym celem jest dobre imię. Albowiem ja wam powiadam: ten kto po śmierci zostawia więcej niż odziedziczył umiera jako dobry i sławiony obywatel.

• Jeżeli chodzi o sprzedawanie towaru to sztuka gospodarcza mówi, że sprzedawać można nie tylko towary pełnowartościowe ale także rzeczy zbędne, jak się uda to nawet zepsute mięso.

∗ VARRON ∗

Żył w latach 116 - 27 p.n.e., napisał „Rzecz o rolnictwie”.

• Ekonomika każe rozwijać te gałęzie rolnictwa, które przynajmniej zwracają koszta i przynoszą zysk.

• Niepożądana jest lichwa i niewolnictwo, gdyż przyczyniają się do gospodarczego zastoju a nawet upadku.

• Praca niewolników nie jest, bo nie może być wydajna. Dlatego należy posługiwać się ludźmi wolnymi, szczególnie w pracy odpowiedzialnej np. produkcja wina.

• Jeśli już z konieczności posługujemy się niewolnikami, to nie wolno ich karać cieleśnie.

• Zainteresowanie niewolników praca można wzmóc dawaniem więcej swobody, lepszego pożywienia, lepszej odzieży i zmniejszeniem czasu pracy.

• Niewolnictwo niepożądane jest jeszcze dlatego, że nie przyczynia się do wzrostu postępu technicznego.

∗ CYCERON ∗

Żył w latach 106 - 43 p.n.e.

ZAWODY
DOZWOLONE, GODNE SZACUNKU	POSPOLITE, GODNE POGARDY
Rolnictwo, stanowi podstawę całego społeczeństwa, dlatego posiadanie ziemi jest zajęciem najszlachetniejszym Wielkie kupiectwo, zwłaszcza wtedy, gdy kupiec prowadzi odległe interesy a kiedy jest bogaty wraca i kupuje majątki ziemskie	Kramarstwo i drobny handel, gdyż często opiera się na oszustwie Rzemiosło Lichwiarstwo, ludzie wykonujący tę prace mają bezpośredni kontakt z pieniądzem, wywołuje to odrazę Wszystkie zajęcia odpłatne, gdzie płaci się za pracę fizyczną a nie za kunszt. Oznacza to bowiem zobowiązanie do posłuszeństwa przy czysto mechanicznym wykonaniu najniższych funkcji.

∗ ADAM SMITH ∗

„Badania nad naturą i pochodzeniem bogactwa narodów” 1776; zasada wolnego rynku i kapitalizmu.

Człowiek to homo oeconomicus (istota gospodarująca):

• Każdy jest z natury egoistą.

• Każdy z nas obdarza innych ludzi zaufaniem, sympatią.

• Kochamy wolność, chcemy być wolni.

• Jesteśmy przywiązani dla wolności.

• Jesteśmy skłonni do wzajemnej wymiany dóbr.

• Posiadamy umiejętność pracy, z natury jesteśmy aktywni.

∗ AURELIUSZ AUGUSTYN ∗

Napisał ”De civitate dei” - o państwie bożym.

• W roku 313 cesarz Konstantyn uznaje chrześcijaństwo równoprawną religia w Cesarstwie Rzymskim.

• W pierwszych czterech wiekach chrześcijaństwo pozostaje pod wpływem słów ewangelii św. Mateusza - „Łatwiej wielbłądowi przejść przez ucho igielne niż bogatemu do Królestwa Niebieskiego”.

• Ubóstwo jest miłe bogu, jest warunkiem zbawienia.

• Własność, bogactwo jest znakiem grzechu pierworodnego człowieka a więc znakiem upadku człowieka.

• Wg prawa natury wszystko należy do wszystkich - komunizm konsumpcyjny

• Gracjan stworzył podstawę prawa kanonicznego.

CZAS KOŚCIOŁA I CZAS KUPCA:

• Ludzie zabierają Bogu czas odnosząc zysk, handlują czasem. Czynią tak kupcy i bankierzy, to czas pracuje na ich korzyść.

• „Tempus donum Dei est, inde vendi, non potest“ - „Czas jest darem Boga i dlatego nie może być sprzedawany.

• Człowiek może wieść życie badacza i życie praktyczne, poświęcone rodzinie. Średniowiecze traktowało ten spór bardzo poważnie uznając, że bardziej przystoi wieść życie badacza.

∗ TOMASZ Z AKWINU ∗

„Suma teologiczna”

ZASADY ETYCZNO-EKONOMICZNE:

• Własność jest nadana człowiekowi przez opatrzność.

• Wbrew temu, co głosili pierwsi chrześcijanie nigdy nie istniał żaden pierwotny stan, w którym panowała by wspólność dóbr.

• Wbrew temu co głosili pewni teolodzy, własność nie jest złem, które powstało jakoby w wyniku grzechu pierworodnego.

• Własność jest zgodna z prawem natury, czyli jest zgodna z tzw. prawem przyrodzonym.

• Własność jest instytucją konieczną, służy ona bowiem temu, by udzielać pomocy tym, co jej nie mają.

• Własność jest instytucją konieczną, gdyż stanowi istotę samej gospodarki i jest podstawą właściwie rozwijającej się produkcji społecznej:

• Widzimy, że ludzie pracują lepiej dla siebie i na siebie niż dla innych. Przy wspólnocie dóbr nie ma żadnej motywacji.

• Własność prywatna stwarza możliwość racjonalnego podziału funkcji i podziału pracy, zaś w komunizmie panuje nieład w związku z brakiem organizacji i przydziałem funkcji i stanowisk.

• Własność prywatna służy społecznemu pokojowi, zaś komunizm prowadzi do sporów na temat tego, kto ma używać wspólnych dóbr.

• Własność jest darem bożym, więc człowiek ma prawo do jej użytkowania, ale żaden posiadacz nie ma prawa do jej zużycia.

CHARYTATYWNOŚĆ

• Właściciel, posiadacz ma obowiązek dzielenia się nadwyżką dochodów z tymi, którzy tego potrzebują.

• Człowiek znajdujący się w skrajnej potrzebie, któremu nikt nie pomaga może wziąć dobro innego człowieka.

• Dlatego istnieje bezwzględny obowiązek dawania jałmużny.

• Obowiązek ten wynika wprost z prawa własności.

• Kto nie daje jałmużny ten grzeszy.

• Kościół jest i będzie instytucją wspierająca biednych.

Caritas - miłość, ubóstwo, darowizna.

∗ KLEMENS ALEKSANDRYJSKI ∗

„Jak również bogacz może być zbawiony”

• Odrzucał przekonania pierwszych wspólnot chrześcijańskich, starał się inaczej interpretować słowa św. Mateusza.

• Ludzie bogaci też dostąpią zbawienia, jeśli będą posłuszni przykazaniom.

• Chrystus nie wymaga, aby pozbywać się swojego bogactwa, ale aby pozbywać się nadmiernego przywiązania do bogactwa, czyli żeby nie być chciwym.

• Bogactwo nie jest złem, zły może być sposób jego zdobycia lub użytkowania.

• Bogactwo jest pożyteczne, jeśli służy sprawiedliwości, czyli pomocy bliźniemu, wiąże się z miłosierdziem.

• Nie do pomyślenia jest więc stan, w którym wszyscy byli by biedni, bo nikt nie był by w stanie nikomu pomagać.

∗ O D R O D Z E N I E ∗

Jest to wiek, w którym dojrzał pogląd mówiący o tym, od czego zależy fortune. Dotychczas uważano, że zależy to od fatum (konieczności). Pojawiły się poglądy, że fortuna zależy od virtus (siła, prąd życiowy, dynamiczność). Pojawiło się stwierdzenie: „być kowalem własnego losu”.

VIA CONTEMPLATIVA - VIA ACTIVA - VIA MIXTA

Vita contemplative - życie poddane kontemplacji nad kwestiami ostatecznymi, zbawieniem.

Vita activa - życie kupca, rycerza, rzemieślnika

Vita mixta - życie mieszane

Bios theoretikos - czyli łacińska vita contemplativa, najwyższa forma życia wolnego i pięknego, życie polegające na kontemplowaniu tego, co piękne, bo niezmienne, wieczne, a więc boskie, czyli poznawanie prawdy, filozofowanie.

Bios praktikos - życie praktyczne, działanie, zmienianie świata, łacińska vita activa.

∗ LEONE BATTISTA ALBERTI ∗

„Traktat nad rodziną”

Człowiek renesansu jest określeniem, które zostało stworzone po to, by go nazwać. Był rzeźbiarzem, malarzem, kupcem, poetą, inżynierem, wynalazcą, sportowcem.

Moralność mieszczańska - zespół norm moralnych, wzorców osobowych, ideałów, które są typowe dla klasy mieszczańskiej w różnych środowiskach europejskich. Moralność ta zaczęła się kształtować w wieku XIV i XV, rozwijać zaczęła się dopiero w wieku XVI, osiągając pełnię w XIX.

ETYCZNE ZNACZENIE TRAKTATU O RODZINIE:

• Człowiek nie urodził się, aby przezywać życie śpiąc, lecz by przezywać je aktywnie.

• Głównym obszarem człowieka jest rodzina.

• Pomnażać swoje zasoby należy nie tylko przez produkcję, ale i przez oszczędność.

• Wydatki dzielimy na konieczne i niekonieczne. Konieczne to np. utrzymanie rodziny, interesu. Niekonieczne dopuszczalne to np. kupowanie sreber, szat, koni. Szalone - utrzymanie dalszych krewnych

∗ MAX WEBER(XIX - XX) ∗

• Niemiecki ekonomista i socjolog. Napisał „Etyka protestancka a duch kapitalizmu”, gdzie łączy ducha kapitalizmu z pojawieniem się etyki protestanckiej.

• Prowadząc badania socjologiczno - ekonomiczne na terenie Niemiec zauważył, że:

• Katolicy płacili mniejsze podatki od kapitału niż protestanci, co jego zdaniem oznaczało, że katolicy są mniej bogaci od protestantów.

• Młodzież katolicka częściej wybiera szkoły ogólnokształcące i uniwersytety, zaś młodzież z domów protestanckich częściej wybiera szkoły techniczne i uczelnie politechniczne.

• Następnie zapytał: „dlaczego kraje katolickie takie jak Hiszpania są opóźnione pod względem uprzemysłowienia a kraje protestanckie przodują”. Zdaniem Webera wpływ na powyższy stan rzeczy mają odmienne tradycje katolicyzmu i protestantyzmu, tzw. tradycjonalizm etyczno-religijny. Innymi słowy to etyka protestancka nakazywała ludziom by byli przedsiębiorczy i pracowici, by się bogacili. To etyka protestancka stworzyła ducha kapitalizmu.

• Wg Webera prawdziwy duch kapitalizmu zrodził się z etyki purytańskiej rozwijanej w ramach protestantyzmu od XVI w. Etyka ta czasami była zwana ascetycznym protestantyzmem, wpływ na nią miały takie nurty protestantyzmu jak: kalwinizm, pietyzm, metodyzm, baptyzm.

TEZY ETYKI PURYTAŃSKIEJ (kapitalistycznej):

• Bóg obdarza człowieka łaską.

• Znakiem łaski jest powodzenie życiowe.

• Największe powodzenie to bogactwo.

• Bogactwo osiąga się pracą.

• Praca nie powinna nas absorbować od rana do wieczora.

• Praca polega na kontroli samego siebie.

• Czas na sen powinien być ściśle określony i maksymalnie ograniczony.

• Przyjemności są grzeszne, nawet te związane z obcowaniem ze sztuka a w szczególności przyjemności erotyczne.

• Życie erotyczne powinno ograniczać się tylko do prokreacji i spełniane jedynie z przyczyn higienicznych.

• Ciągła praca pomnaża dobytek.

• Należy zarabiać ile tylko można i oszczędzać jak tylko można.

• Skoro trzeba ograniczać przyjemności i życie konsumpcyjne należy wciąż inwestować.

• Ostateczne bogactwo jest nagrodą za przykładne, cnotliwe życie.

• Bogaty człowiek, który zdobył bogactwo w powyższy sposób nie ma z niego nic poza przekonaniem, że spełnił swe ziemskie powołanie należycie.

• Człowiek ten może mieć czyste sumienie, gdyż żądza posiadania nie jest wada lecz cnotą.

∗ MARCIN LUTER ∗

ZAŁOŻENIA JEGO DOKTRYNY:

• Życie klasztorne nie jest jedynym życiem godnym człowieka.

• Równie wartościowe jest poświecenie się sprawom doczesnym, jeżeli człowiek znajdzie jakieś powołanie.

• To doczesne powołanie to praca.

• Koncepcja Lutra miała dużo wspólnego z pojęciem moralności zwanym tradycjonalizmem gospodarczym, daleko jej było do kapitalizmu.

Tradycjonalizm gospodarczy (moralność tradycjonalistyczna) - człowiek wyznający tę postawę wolał pracować mniej i gorzej żyć niż pracować więcej i żyć lepiej. Pracował tylko tyle, aby zapewnić sobie minimum warunków do egzystencji. Moralność tradycjonalistyczna uważana jest za postawę przedkapitalistyczną w sensie gospodarczym, nie sprzyjała ona rozwojowi gospodarczemu i bogaceniu się.

Moralność kapitalistyczna - Według niego praca ludzka jest człowiekowi dana, gdyż taka jest wola Boża. To należy do "prawa naturalnego". Wszyscy wiedzą, że mąż musi pracować, żeby nakarmić żonę i dzieci. Praca jest pierwotnym porządkiem Bożym. Nie jest karą za grzech. Już w raju Bóg osadził człowieka, aby ten go uprawiał i strzegł. Praca daje człowiekowi wszystko to, co jest mu potrzebne do życia. Cokolwiek człowiek ma z pracy, otrzymuje to dzięki Bożemu błogosławieństwu. Bóg dał człowiekowi pracę jako środek swojego błogosławieństwa. Tak rozumiana praca ma swoją wysoką rangę i znaczenie. Ona jest rzeczą świętą. Praca sama w sobie jest błogosławieństwem

∗ DANIEL DEFOE ∗

Kupiec gentelmen - wzór człowieka na nowe nadchodzące czasy.

Defoe podzielił ludzi których badał na 3 grupy:

LUDZIE GOSPODARUJĄCY (homines oeconomici)
KUPCY (tradesmans) - nie produkują tego co sprzedają	RZEMIEŚLNICY (handicrafts) - produkują i to sprzedają	PRZEMYSŁOWCY (manufactures) - produkują, ale nie sprzedają

GŁÓWNE TEZY DOTYCZĄCE ZAWODU KUPCA:

• Kupiectwo jest godne pochwały nie tylko dlatego, że przynosi osobistą korzyść ale ze względu na jego role społeczną.

• Rola ta polega na tym, że o potędze państwa w znacznie większym stopniu decyduje handel niż jego potęga militarna.

• Kupcy są więc dla kraju błogosławieństwem.

• Kupiectwo płaci najwięcej podatków, ono więc utrzymuje kraj, ponosi koszty wojen itp.

• Handel to tryskające źródło, podczas gdy posiadłość ziemska jest jak zarastający staw.

Aby powyższe tezy zostały spełnione kupiec powinien być kupcem gentelmanem.

Kupiec gentelman - będąc bogatym jednocześnie spełnia moralne wymogi. Kieruje się takimi cnotami jak:

• Pracowitość

• Oszczędność

• Cierpliwość i opanowanie

• Przezorność i ostrożność

• Uczciwość

Musi być uczciwy, ponieważ zdobywa dzięki temu zaufanie i kredyt, od tego bowiem zależy byt kupca. „Kredyt i zaufanie to dla kupca taki sam skarb jak cnota dla dziewicy”. Najgorszym przestępstwem wobec kupca to odebranie mu zaufania u ludzi poprzez np. oszczerstwo. Kupiec zaufanie zdobywa pracowitością a o jego uczciwości świadczą księgi rachunkowe. Księgi rachunkowe kupca to jego życiowy ster, tak jak sumienie u chrześcijanina winny być one zawsze porządnie i czysto prowadzone. Rachunek z obrotu całego dnia jest podobny do rachunku sumienia. Księgi kupca powinny wyglądać tak, aby w każdej chwili mógł on spokojnie umrzeć.

Kupiec prawdziwy nie zaśnie bez zanotowania nawet najdrobniejszych codziennych wydatków, kupienia gazety czy dania jałmużny.

Czy są możliwe odstępstwa od uczciwości? TAK:

• Kupiec może zażądać więcej od klienta niż ma zamiar wziąć, by się targować i opuszczać cenę.

• Kupiec może się ociągać z płatniczymi zobowiązaniami jeżeli zajdą okoliczności, które taką sytuacje usprawiedliwią. Każdy chrześcijanin a więc i kupiec myśli w ten sposób: „dotrzymam obietnicy jeśli Bóg pozwoli”. Innymi słowy kupieckie tak nigdy nie jest bezwzględnym, tak samo kupieckie nie.

• Kupiec może używać retoryki by sprzedać swój towar ale należy odróżniać to od nieuczciwości. Nie może kłamać, że wadliwy towar nie ma wad.

Czego kupiec nie powinien czynić?

• Bezmyślnie naśladować szlachty i utrzymywać kontaktów z tzw. wielkim światem.

• Mieszać się do polityki.

• Podróżować bez przyczyny.

• Upajać się wielkimi biznesowymi projektami.

• Poręczać.

• Powinien spędzać czas z ludźmi z własnej sfery, bo tu może spędzać czas nie tyle przyjemnie co pożytecznie.

Jak ostatecznie zostać kupcem gentelmanem?

• Kupiec gentelman to gentelman z wychowania i wykształcenia. To człowiek, który zabiegając o bogactwo osiąga je za pomocą wspomnianych cnót i zgodnie z wyłożonymi zakazami i nakazami.

• Gentelmenami jest się po to, by również swoje dzieci przez odpowiednie ukształtowanie i wychowanie uczynić gentelmenami.

• O człowieku decyduje jego sposób bycia . oceniamy go za jego walory osobiste a nie za bogactwo.

∗ BENJAMIN FRANKLIN ∗

„człowiek ma prawo do życia, wolności i poszukiwania szczęścia”.

B. Franklin był odkrywcą i wynalazcą. Odkrył m.in. piorunochron i kondensator. Był dyplomata, politykiem i kupcem, stworzył wzorzec biznesu self-made-man - człowieka, który sam sobie wszystko zawdzięcza. W swojej książce „Droga do majątku”(1861) opisał jak zostać self-made-man.

13 CNÓT JEST WARUNKIEM ZOSTANIA SELF-MADE-MAN:

• Wstrzemięźliwość

• Umiejętność milczenia i unikania rozmów o głupotach, z których żaden z rozmówców nie może mieć pożytku

• Porządek

• Pracowitość

• Sprawiedliwość

• Szczerość, czyli nie posługiwanie się podstępem

• Umiarkowanie

• Schludność ciała, ubrania i otoczenia

• Spokój, aby drobiazgi nie wytrącały z równowagi

• Czystość płciowa, erotykę uprawiać rzadko i tylko tyle ile wymaga zdrowie i spłodzenie potomstwa

• Pokora

AFORYZMY B. FRANKLINA:

• Czas to pieniądz.

• Kto o grosz nie dba grosza nie wart.

• Pusty worek nie może stać prosto.

• Oszczędnością i pracą ludzie się bogacą.

• Praca płaci długi a rozpacz i lenistwo je powiększa.

• Ileż to czasu obracamy niepotrzebnie na spanie zapominając, że lis śpiący kur nie łapie.

• Lenistwo jest jak rdza, która prędzej rzeczy niszczy niż niszczy je rdza.

• Im tłuściejsza jest kuchnia, tym chudszy bywa testament.

• Jeśli kupujesz to co nie potrzebne wkrótce sprzedasz to co naprawdę potrzebne.

• Bóg pomaga tym, którzy pomagają sobie.

∗ JANINA FILEK ∗

„Wprowadzenie do etyki biznesu”

Początkiem nowoczesnej etyki biznesu jest encyklika papieża Leona XIII z 1891 oraz Piusa XI z 1931z .

5 ETAPÓW ROZWOJU NOWOCZESNEJ ETYKI BIZNESU:

• ETAP I (1891 - 1960)

• Do najważniejszych kwestii w pierwszych publikacjach należą problemy takie jak: prawo robotników do godziwych warunków pracy, kwestia sprawiedliwej płacy, kwestia prawa robotników do zrzeszania się w związki zawodowe.

• ETAP II (lata 60)

• Czas politycznych i gospodarczych niepokojów będących wynikiem kryzysu zaufania do istniejących struktur politycznych i społecznych. Gospodarka światowa nie jest w najlepszej formie,: protesty hipisów przeciwko wojnie w Wietnamie, pojawienie się kategorii - „Wyścig szczurów”, szeroki front ruchów kontr-kulturowych obejmujący akademicką młodzież krajów zachodnich, praska wojna. Tego typu wydarzenia zapoczątkowały szeroką refleksję nad zagadnieniami odpowiedzialności państwa wobec obywateli i refleksją nad równością, sprawiedliwością i wolnością.

• W tym samym okresie gwałtownie rozwijał się ruch ekologiczny jako reakcja na dewastację środowiska w Ameryce Południowej. Rozwinął się tez ruch konsumencki w związku z aferą wokół produkcji wadliwego samochodu General Motors.

• Został założony klub rzymski, którego raporty dotyczące problemów współczesnego świata uświadomiły szerokim kręgom i opinii publicznej, że istnieje realne niebezpieczeństwo związane z niekontrolowanym wzrostem światowej gospodarki.

• Przełom lat 60/70 to przeważający wpływ w obszarze teorii ekonomicznych tzw. szkoły Chicagowskiej zwanej też monetaryzmem a przede wszystkim wpływ jej twórcy Miltona Friedmana.

• ETAP III (lata 70)

• Okres jeszcze poważniejszych afer w sferze gospodarczej, które stały się przyczyną większego kryzysu zaufania do przedsiębiorców i systemu. Stąd dyskusja nad odpowiedzialnością firm wobec klientów i tzw. społeczności lokalnych oraz coraz liczniejsze próby sprecyzowania jakie sankcje można by ewentualnie wyciągać wobec tych firm, które nie stosują się do powszechnie obowiązujących norm etycznych.

• W tym okresie następuje dalszy rozwój ruchu ekologicznego i konsumenckiego, coraz liczniejsze są konferencje naukowe poświęcone etyce biznesu a także spotkania polityków z przedsiębiorcami.

• W 1973 uczestnicy III Europejskiego Sympozjum Zarządzania ogłosili manifest zwany dzisiaj manifestem z Davos, który miał być przełomem w refleksji nad współczesną gospodarką.

• John Rawls „Teoria sprawiedliwości” - propozycja wykorzystania pewnych rozstrzygnień teoretycznych w praktyce gospodarczej i politycznej.

• Lata 70 to okres wyodrębnienia się etyki biznesu jako samodzielnej dziedziny oraz narodzin bioetyki (etyki nad życiem).

• ETAP IV (lata 80)

• Etap rozkwitu etyki w biznesie w szczególności w USA i Kanadzie. Czas, gdy etyka biznesu staje się tematem wykładów akademickich. W szczególności po tym, jak w 1981 amerykańskie prestiżowe czasopisma ekonomiczne obarczyły winą za pogorszenie się stanu amerykańskiej gospodarki system edukacji w szkołach biznesu. Twierdziły, że szkoły te ograniczyły umiejętności menadżerów, którzy wyszli z tych szkół do biegłości w sferze planowania i obliczania zapominając o podstawowej umiejętności menadżera - umiejętności współpracy z ludźmi i rozwiązywania międzyludzkich konfliktów.

• W związku z tym wielkie korporacje zaczęły myśleć o swoim wizerunku także w kontekście etycznym a niektóre z nich, szczególnie te renomowane zaczęły tworzyć własne kodeksy etyczne oraz je propagować aby wzmocnić swój wizerunek. Amerykański biznes ogarnęła moda na organizowanie w przedsiębiorstwach specjalnych kursów szkoleniowych w zakresie zapoznawania się z teoriami etycznymi a w szczególności treningów tzw. zachowań etycznych.

• ETAP V (wiek 20)

• Etyka biznesu staje się znaną dziedziną akademicką, także w niektórych krajach gospodarki dalekowschodniej tzw. tygrysach np. Korei.

• Wyrazem tych zmian jest powołanie do istnienia w 1993 największej na świecie pozarządowej organizacji antykorupcyjnej - Transparency International. Jej celem do dzisiaj jest promowanie zasady otwartości i przejrzystości w działaniach rządu i przedsiębiorstw.

• W 1994 zorganizowano konferencje okrągłego stołu w Caux, kwestionowała wolność i ekonomię.

• 1996 - amerykański ekonomista Herman Daily otrzymał alternatywną nagrodę Nobla za nową wizję ekonomii i gospodarki światowej. Prace H. Dailyego nadawały nowy etyczny wymiar ekonomii.

MANIFEST Z DAVOS - TEZY I POMYSŁY:

• dokument przygotowany przez Europejskie Sympozjum Zarządzania.

• przełomowy głos w dyskusji nad zadaniami i celami jakie powinny przyświecać firmom podejmującym działalność gospodarczą.

• Zadaniem kierownictwa firmy nie jest wyłącznie osiąganie zysków tak jak twierdził Friedman ale i służba wobec:

• klientów (zadawalanie ich wyniku realizacji potrzeb),

• współpracowników (dbanie o zapewnienie miejsc pracy),

• akcjonariuszy (zapewnienie im dywidendy),

• całego społeczeństwa (wykorzystywanie wiedzy i środków dla ich dobra, zapewnienie pokoleniom takiego środowiska, o którym można powiedzieć, że warto w nim żyć)

• powodzenie wszystkich grup jest trudne, ale właśnie dlatego nazywamy to za Arystotelesem ekonomiką, czyli sztuką gospodarowania i zarządzania a nie jakąś zwykłą działalnością.

KONFERENCJA W COUX:

• konferencja przedstawicieli biznesu z Europy zachodniej, USA I Japonii.

• Zwana okrągłym stołem.

• Chodziło o to, aby w stosunkach gospodarczych zacząć bardziej rozwijać cnoty przyjaźni, zrozumienia i współpracy.

• Rozwijać szacunek dla najwyższych wartości moralnych takich jak życie, zdrowie i godność człowieka.

• Określać odpowiedzialność firm za rozwój całych pokoleń.

• Uczestnicy konferencji uznali, że nową etykę biznesu można zbudować z 2 fundamentalnych wartości etycznych:

• Japońskie KYO SEI - żyć i pracować.

• Wartość każdej jednostki powinna być celem samym w sobie a nie jedynie środkiem do realizacji celów innych osób. Człowiek jest zawsze wartością nadrzędną. Nigdy jako środek, zawsze jako cel.

• Europejska idea godności człowieka opiera się na przetworzonej teorii Immanuela Kanta.

• „Niebo gwiaździste nade mną, prawo we mnie” - I. Kant

∗ AMARTYA KUMAR SEN ∗

brytyjski ekonomista, w 1998 nagrodę Nobla otrzymał za książkę „Wolność i rozwój”, w której w nowy sposób ujmuje gospodarkę globalną. Jego inne dzieło to „Władza i głód”. Kumar uważa, że:

• Wszyscy jesteśmy klientami.

• Badając przypadki głodu w Bengalu, Etiopii i Bangladeszu odkrył, że brak żywności wcale nie musi być główną przyczyną głodu.

• Gdyby istniał przyzwoity rząd dbający o dobro swojego ludu to wcale nie musiało by dojść do katastrofy.

• Głównym powodem była niezdolność rządów do dystrybucji i dostarczania żywności, która fizycznie istniała.

• Głody to katastrofy ekonomiczne i polityczne a nie po prostu kryzysy żywnościowe.

• Fakt, że jakiś rząd pozwala by jego lud głodował jest skutkiem braku zainteresowania i nie respektowania praw człowieka.

• Jest potrzebna presja opinii społecznej by do takich sytuacji nie dochodziło.

• Kraje wysoko rozwinięte odpowiadają za głód w państwach trzeciego świata.

∗ MILTON FRIEDMAN (1912 - 2006) ∗

Ekonomista, zwolennik liberalizmu w dziedzinie ekonomii, twórca szkoły Chicagowskiej.

1976 - otrzymał nagrodę Nobla

1974 - wyprowadził na prostą gospodarkę Chile.

• Ekonomia jest tylko środkiem do celu, tym celem jest wolność jednostki.

• Nawet, gdyby gospodarka wolnorynkowa nie była najsprawniejsza to i tak polecał by ją z powodu wartości jakie przedstawia. Te wartości to swoboda wyboru, wyzwanie, ryzyko.

• Wolny rynek to fenomen. To powszechna zgoda przy powszechnym nie zgadzaniu się.

• Rząd nie rozwiązuje problemów, rząd je tworzy.

• Rządowe rozwiązania problemów są równie złe jak sam problem.

• Jeśli płacimy ludziom za to, że nie pracują a każemy płacić podatki gdy pracują to nie dziwmy się, że mamy bezrobocie.

2 KLASYCZNE KONCEPCJE TEORII ETYCZNYCH WG FRIEDMANA:

I. Etyka Biznesu o Orientacji Profitowej.

WOLNOŚĆ = WOLNY RYNEK + ZYSK + ODPOWIEDZIALNOŚĆ (przed akcjonariuszami - stockholders)

• akcjonariuszami są właściciele danej firmy.

• Orientacja profitowa głosi, że głównym celem przedsiębiorstwa jest maksymalizowanie zysku, zaś obowiązkiem zarabianie pieniędzy dla akcjonariuszy. Przedsiębiorstwo powinno być tak kierowane, aby przy zachowaniu norm prawnych i moralnych przynosiło jak największy zysk. Za ten zysk jest odpowiedzialny menager.

II. Etyka Biznesu o Orientacji Społecznej.

WOLNOŚĆ = WOLNY RYNEK + ZYSK + ODPOWIEDZIALNOŚĆ (przed interesariuszami - stakeholders)

• Interesariuszami są wszystkie osoby zainteresowane działalnością danego przedsiębiorstwa (akcjonariusze, personel, pracownicy, klienci, dostawcy, instytucje finansowe, lokalne społeczności).

• Orientacja społeczna głosi, że celem przedsiębiorstwa jest nie tylko maksymalizowanie zysku ale również działanie w interesie społecznym. Oznacza to przysparzanie korzyści wszystkim osobom i grupom związanym z funkcjonowaniem danego przedsiębiorstwa, a więc jego klientom, dostawcom, właścicielom, pracownikom oraz lokalnym społecznościom.

• Etyka o orientacji prospołecznej mówi o społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstwa, czyli o Corporate Social Responsibility (CRS). Odpowiedzialność tę rozumie się jako tego typu etyczne obowiązki firmy, które wykraczają poza jej prawne i ekonomiczne obowiązki, chodzi o cos więcej niż tylko zgodność z prawem. Niektórzy zwolennicy opcji prospołecznej uważają, że do obowiązków firmy należy nawet prowadzenie działalności charytatywnej.

∗ ELAINE STERNBERG ∗

„Czysty biznes” - „Just business”

E

etyczność

E E

ekonomiczność efektywność

ZASADA 3E:

• Ekonomiczność - odnosi się do przebiegu działania biznesu. Oznacza sztukę zarządzania, oszczędzania, jest to umiejętność racjonalnego wydatkowania środków materialnych i pieniężnych.

• Efektywność - odnosi się do wyniku działania biznesu. Biznes musi dawać jakieś korzyści, pożytek, zysk. Biznes jest działalnością, której celem jest maksymalizowanie wartości właścicielskiej w dłuższym przedziale czasu, będącym wynikiem sprzedaży towaru.

• Etyczność - jest to sfera cnót, wartości, sankcji, które uprawniają biznesmena do działania moralnie dobrego. Odnosi się do tych wartości, które musza być realizowane, aby biznes odnosił zysk. Nie wolno oszukiwać, kraść, mordować, wymuszać i postępować nielegalnie.

Zasada sprawiedliwości dystrybutywnej - odwołujemy się do niej przy ocenianiu różnych sytuacji czy też osób. Przykładem mogą być zasady wynagrodzeń za pracę, w których bierze się zwykle pod uwagą ilość jakości świadczonej pracy, ale też staż pracy, wykształcenia czy tez kwalifikacje, a niekiedy nawet potrzeby konkretnej osoby.

3 POZIOMY ETYKI BIZNESU:

• Etyka mikrobiznesu - bada zasady uczciwej wymiany; zajmuje się naturą zobowiązań; bada je w kontekście ich uczciwości; zajmuje się pojęciem rzetelnej wymiany i rzetelnej zapłaty; próbuje ona ustalić jaka jest różnica między okazją a kradzieżą.

• Etyka makrobiznesu - jaki jest cel wolnego rynku; czy jest on dobrem samym w sobie, czy dobrem służącym innym celom; czy system wolnego rynku jest uczciwy; czy poświęca się dostateczną uwagę przypadkom skrajnego ubóstwa; czy wolny rynek respektuje zasadę sprawiedliwości dystrybucyjnej

• Etyka moralna - pyta o role ludzi we współczesnych firmach.

NADMIAR

NIEDOSTATEK

---