1.rodzaje wiedzy ludzkiej

• WIEDZA RACJONALNA

Rodzaje wiedzy : naukowa ,potoczna , artystyczno - literacka ,spekulatywna.

Cechy wiedzy naukowej  Niezadowalanie się samym opisem, a wyjaśnianie poprzez odwołanie się do istniejących teorii. Uczonych obowiązuje przestrzeganie trzech podstawowych reguł:

1.Wyraźne określenie problematyki badawczej w kontekście dotychczasowej wiedzy i istniejących teorii

2.Staranne zbieranie danych, umożliwiające kontrolę ich rzetelności

3.Odróżnianie twierdzeń opartych na faktach, od tych, które są domysłami.

Wyróżnikiem nauki jest neutralność i powstrzymanie się od wartościowania

1. Stosuje jednoznacznie określone jednostki (terminy i operatory); niezależnie od kontekstu ich użycia. Tworzy język specjalistyczny, w sposób maksymalny oczyszczony z wieloznaczności.

2. Dąży do niesprzeczności propozycji w zbiorze reprezentacyjnym

3. Oddziela warstwę ontologiczną od aksjologicznej.

4. Ma na celu poznawanie (opis i wyjaśnianie) rzeczywistości oraz jej przemiany w skali całego społeczeństwa ludzkiego.

5. wewnętrznie zorganizowana i wyspecjalizowana wiedza encyklopedyczna

• obiektywna, fakty pozytywne i negatywne,

• logiczna struktura, spójna,

• nie może być zdań sprzecznych

• nie może być luk (musi wiedzieć wszystko)

- wyrażana językiem naukowym, różne terminologie ale poprawne sformułowania są logiczne.

Cechy wiedzy potocznej: nabywana jest ”samoistnie”, wiąże się z ograniczonym zasięgiem ludzkiej obserwacji, człowiek kieruje się nie tylko rozumem ale też emocjami i w związku z tym , rzadko to wiedza jest neutralna, związana jest z wartościowaniem(mówi co dobre a co złe), operuje podziałami dychotomicznymi -dobry-zły, posiada tendencję do uogólniania np.:cała dzisiejsza młodzież, popiera stereotypy i odporna jest na zmiany, ukryta jest w przysłowiach np.:gdy nie ma kota , myszy baluja. Korzysta z języka naturalnego. Dopuszcza logiczne sprzeczności wewnątrz zbioru reprezentacyjnego. Ma charakter mieszany ontologiczno-aksjologiczny. Ma na celu stworzenie bazy niezbędnej i wystarczającej do działania w skali jednostki. Zbiór powierzchownych, fragmentarycznych i nie uzgodnionych ze sobą uogólnień, które zaspokajają nam wprawdzie w jakimś stopniu potrzebę rozumienia i panowania nad rzeczywistością, ale nie tworzą całości o wyraźnie zarysowanych, kluczowych ideach.- poglądy każdego są subiektywne, - nasze poglądy są niespójne, - przeciwstawna wartość logiczna, - zbitek poglądów, - poglądy wyrażamy językiem potocznym, nieprecyzyjnym, nielogicznym,- terminy są wieloznaczne

Cechy wiedzy artystyczno -literackiej - związana z literaturą i sztuką

Cechy wiedzy spekulatywnej-zawarta jest w różnych systemach iracjonalnych,(pozarozumowych) filozofii, religii(czasy filozofii przyrody)

• WIEDZA IRACJONALNA wiedza intuicyjna u Bergsona. uważał, że rozum w zestawieniu z rzeczami powoduje rozkład rzeczywistości. Krytykował dążenie do rozkładu rzeczywistości na czynniki podstawowe, a także relatywizację rzeczy i zjawisk. 

2. WIEDZA POTOCZNA to wiedza zgromadzona przez zwykłych ludzi, pozbawionych przygotowania naukowego. To wiedza w znacznym stopniu intuicyjna, często oparta na dawnych przesądach bądź na powierzchownych i pojedynczych obserwacjach, wiedza do której jesteśmy przyzwyczajeni, gdyż daje pozory szybkiego wyjaśnienia a zarazem nie przeciąża naszych "szarych komórek". zaspokaja nasze potrzeby poznawcze w życiu codziennym. Często jednak wiedza potoczna zawodzi, gdyż proponowane przez nią objaśnienia są albo fałszywe, albo niepełne, albo w ogóle nie są prawdziwymi wyjaśnieniami tylko zastąpieniem jednej tajemnicy inną tajemnicą.

3.cele poznania naukowego Arystoteles do najbardziej ogólnych celów nauki zaliczał opis i wyjaśnianie (tłumaczenie), w humanistyce dodatkowo można wyróżnić interpretację i ocenę. Tradycyjnie wyróżniane cele obecnie zazwyczaj umieszcza się w bardziej rozbudowanym schemacie. Można wyróżnić cele nauki, realizowane za pomocą różnych czynności badawczych:

• zewnętrzne (funkcje społeczne) - wyjaśnianie służy do realizacji funkcji teoretycznej, a przewidywanie do realizacji funkcji praktycznej;

• wewnętrzne (funkcje poznawcze) - ustalanie prawdy naukowej poprzez obserwację i eksperymenty, oraz jej systematyczne ujęcie poprzez opis, spełniający odpowiednie warunki.

Zabiegi te odbywają się poprzez realizację bardziej szczegółowych czynności badawczych, np. sprawdzanie hipotez, ustalanie praw naukowych, konstruowanie modeli itp. Zwieńczeniem szeregu szczegółowych działań badawczych o charakterze opisowo-wyjaśniającym jest konstrukcja teorii naukowych, które najpełniej realizują funkcje praktyczne (predykcja).Daje to następujący schemat:

Cele poznania naukowego:

• Cele zewnętrzne (funkcje społeczne)

• cele wewnętrzne (funkcje poznawcze).

• Wyjaśnianie (f. teoretyczna)

• przewidywanie (f. praktyczna) obserwacja, opis.

• Teorie naukowe (prawa, hipotezy, modele).

podstawowe kwestie filozoficzno-metodologiczne związane z opisem:

• trzeba ustalić, czym wyróżnia się prawda naukowa od innych rodzajów prawd (w szczególności, czym są prawa nauki)

• trzeba ustalić, czym różni się wiedza naukowa od innych rodzajów wiedzy.

Nauka oznacza wiedzieć, proces zdobywania wiedzy; działalność społeczna mająca na celu obiektywne poznanie rzeczywistości poprzez wykrywanie istniejących relacji między pojęciami, zjawiskami lub obiektami (przedmiotami, osobami) zatem poszczególne nauki będą rozumiane jako pewne systemy ludzkiej działalności zmierzające do określonych celów. Nauka to także wytwór tej działalności. Termin nauka jest rozumiany również jako działalność uczonych, a więc jako pewien rodzaj procesu badawczego lub jako intelektualny produkt takiej działalności. Specyficznym celem nauki jest organizacja i klasyfikacja wiedzy w oparciu o 3 sposoby zdobywania wiedzy:

1)odwoływanie się do autorytetów,

2)odwoływanie się do wiary,

3) racjonalny dla nas,

Funkcje nauki:

• opisowa jak odp. Na pytanie ?jak jest?

• wyjaśniająca ?dlaczego?

• prognostyczna ?jak będzie?

• utylitarną ?gdy z badań wynika jakie podejmować działania?

• poznawcza i psychologiczna, a więc wyjaśnienie, w jaki sposób zachodzą zmiany w psychice ludzi w trakcie poznawania danej rzeczywistości.

Zasady naukowego poznania należą tu 2 zespoły czynników :

• czynności instrumentalne

• dyspozycje społeczne.

W ich skład wchodzą:

• postępowanie badawcze,

• język, twierdzenia,

• twórczy charakter,

• wew. niesprzeczność,

• krytycyzm.

Efektem takiego postępowania są prawa nauki, tworzone przez człowieka posiadającego psychiczne predyspozycje tj. rozległa wiedza o przedmiocie badań, śmiałość i niekonwencjonalność myślenia, ostrożność, krytycyzm, ścisłość i precyzja, wszechstronność i obiektywność Celem poznania naukowego jest zdobycie wiedzy max ścisłej, max pewnej, max prostej, o max zawartości informacji. Poznanie naukowe prowadzi do wyższych form funkcjonowania wiedzy, w postaci prawidłowości i praw nauki i teorii.

4.systemy klasyfikacji nauk

1.Obiektywne i subiektywne klasyfikacja nauk:

a. Nauki teoretyczne, oparte na rozumie

b. Nauki historyczne, oparte na pamięci

c. Sztuki, oparte na wyobraźni

2.Klasyfikacja nauk Comte'a i Engelsa:

• Comte podzielił nauki wg stopnia abstrakcji, ogólności i prostoty.

Wg szczebla abstrakcji:

1. abstrakcyjne (nauki o prawach i procesach kształtujących rzeczy; uszeregowane wg malejącego stopnia ogólności i prostoty):

• matematyka (nauka o wszelkich ciałach, o prawach najprostszych i najogólniejszych)

• astronomia (mechanika Nieba i Ziemi, nauka o ruchach wszelkich ciał)

• fizyka(nauki o ruchach i związkach)

• chemia (ciał ziemskich)

• biologia (nauki o ciałach)

• socjologia (żywych i człowieku)

konkretne (nauki o konkretnych zespołach faktów i rzeczach):

• socjologia

• botanika

• medycyna itp.

• Engels podzielił nauki przyrodnicze wg form ruchu materii różniących się od siebie ogólnością, prostotą oraz kolejnością w jakiej powstały: (uszeregowane wg malejącego stopnia ogólności i prostoty)

1. mechanika (nauka o ruchu mechanicznym ciał niebieskich i ziemskich)

2. fizyka (nauka o ruchu fizycznym (molekularnym)

3. chemia (nauka o ruchu chemicznym (atomowym)

4. biologia (nauka o ruchu biologicznym (ruchu ciał białkowych)

5. nauki spoleczne (psychologia, historia, ekonomia, socjologia itd. (nauki o ruchu społecznym)

3.Wspólczesna klasyfikacja nauk:

1. Nauki matematyczne (matematyka, logika)

2. Nauki fizyczne

3. Nauki biologiczne

4. Nauki społeczne

5. Nauki stykowe (pograniczne) powstają na pograniczu dwóch, trzech nauk pokrewnych, np. biofizyka

6. Nauki kompleksowe (cybernetyka, teoria komunikacji, teoria informacji itd.)

7. Nauki stosowane ( techniczne, rolnicze, ekonomiczne, medyczne, pedagogiczne, rekreacyjne)

5.TWIERDZENIA NAUKOWE Mówiąc o zdaniach będziemy mieli na uwadze wyłącznie zdania w sensie logicznym: tylko zdania oznajmujące, czyli wyrażenia którym przysługuje wartość logiczna(prawdziwość lub fałszywość) będziemy nazywali zdaniami. Twierdzeniem nazywa się zazwyczaj zdanie oznajmujące wypowiedziane z asercją: zdanie nie po prostu sformułowane, to znaczy wypowiedziane lub napisane, lecz zdanie sformułowane z przekonaniem o jego prawdziwości.

PODZIAŁ TWIERDZEŃ NAUKOWYCH

1 - zdanie analityczne - jest to takie zdanie, którego wartość logiczną (prawdę lub fałsz) można wykazać na podstawie analizy użytych w nim wyrażeń i któremu nie można zaprzeczyć bez naruszania reguł obowiązujących w danym języku. Np. „Szwagier to mąż mojej siostry”, „2+2=4”, „Nieprawda, że Poznań jest i nie jest portem morskim”

Ogólny schemat podziału:

a)tautologie logiczne (prawa logiki i ich konsekwencje)

b) tezy języka (postulaty znaczeniowe i ich konsekwencje)

Prawdziwość zdań analitycznych można wykazać na podstawie samych faktów językowych, bez odwołania się do doświadczenia i do rzeczywistości pozajęzykowej. Nazwa „zdanie analityczne” wywodzi się stąd, że analiza podmiotu zdania tego rodzaju wystarcza do ustalenia jego wartości logicznej, gdyż cecha przypisana przedmiotowi przez orzecznik zdania zawarta jest w podmiocie zdania. (np. trójkąt jest to figura o trzech kątach)

2 - zdania syntetyczne - jest to takie zdanie, którego wartość logiczna (prawda lub fałsz) nie może być ustalona bez odwoływania się do rzeczywistości; prawdziwość nie może być ustalona bez odwołania się do doświadczenia, a więc bez porównania ich z pewnymi zjawiskami.

• twierdzenia empiryczne - takie twierdzenia syntetyczne, które są intersubiektywnie kontrolowalne (badacze zajmujący się daną dziedziną naukową są je w stanie niezależnie od siebie sprawdzić) i intersubiektywnie komunikowalne (kiedy występuje tożsamość języka wśród reprezentantów danej dyscypliny naukowej)

1. zdania jednostkowe - dotyczą jednostkowych zjawisk i procesów. np. „Kraków jest portem morskim”, „Homer istniał naprawdę”

2. zdania szczegółowe (egzystencjalne) - rozpoczynają się jawnym lub ukrytym zwrotem egzystencjalnie kwantyfikującym (niektóry, niektórzy, pewny pewien) np. „Są tacy Polacy, którzy są bogaci” → „Niektórzy Polacy są bogaci”. To zdania o istnieniu. Stwierdzają istnienie. Zdania „czysto” egzystencjalne, uniwersalne: „istnieją czarne dziury”, „istnieją czarne łabędzie”. Zdania „mieszane”: Istnieją ludzie szanowani przez wszystkich.

3. zdania ogólne - zawierają, jawny lub ukryty, zwrot kwantyfikujący generalnie (każdy, wszelki, zawsze, dowolny). Zdania te dotyczą zawsze pewnej klasy przedmiotów, np.: „wszystkie planety układu słonecznego poruszają się po elipsach”.

• zdania ściśle ogólne - są to twierdzenia tak sformułowane, że nie możemy rozstrzygnąć czy dotyczą one skończonej liczby przypadków czy też nie i czy te przypadki są w zamkniętym obszarze czaso-przestrzennym czy też nie. np. „Jabłka rosną na drzewach”, „Wraz ze wzrostem płac maleją wydatki na żywność” . Twierdzenie ściśle ogólne to takie twierdzenie, którego poprzednik podaje w terminach ogólnych warunki zajścia tego, co opisane w następniku, natomiast nie podaje miejsca i czasu występowania tych warunków. Np. „wszystkie kruki są czarne” - dotyczy wszystkich kruków gdziekolwiek i kiedykolwiek istniejących. - zadnia

• -numerycznie ogólne (enumeracyjne) - posiadają imiona własne lub inne ograniczenia czasowo-przestrzenne. np. „Wszystkie kraje skandynawskie w XX w. były monarchiami konstytucyjnymi” . To zdanie o zasięgu zlokalizowanym, czasoprzestrzennie ograniczonym, zamkniętym. Podają obszar czasoprzestrzenny swego zasięgu, lecz nie podają warunków, w których są spełniane.

MOŻLIWOŚĆI SPRAWDZANIA TWIERDZEŃ Istnieją cztery rodzaje sprawdzania empirycznego: 1.pozytywne:a)całkowite: weryfikacja - wskazanie prawdziwości twierdzenia b)częściowe: konfirmacja - potwierdzenia częściowe, sprawdzenie w pewnym zakresie 2.negatywne:a)całkowite: falsyfikacja - wskazanie fałszywości choćby w jednym przypadku b)częściowe: dyskonfirmacja - osłabienie twierdzenia. Możliwość sprawdzania twierdzeń empirycznych: a. twierdzenia jednostkowe: można weryfikować, falsyfikować, konfirmować, dyskonfirmować b. twierdzenia egzystencjalne: czyste: można weryfikować, nie poddają się często falsyfikacji, mieszane: często nie dają się ani zweryfikować(ze względu na kwantyfikator duży), ani sfalsyfikować( ze względu na kwantyfikator mały). Podlegają konfirmacji i dyskonfirmacji c. twierdzenia ogólne:ściśle ogólne : nie dają się zweryfikować nigdy, dają się sfalsyfikować

numerycznie ogólne: w pewnych wypadkach można weryfikować oraz zawsze falsyfikować

6.prawidłowości przyrody a czym prawa nauki. definicja prawa nauki. Wiele zjawisk w otaczającej nas naturze wykazuje istnienie okresowej powtarzalności i cykliczności. Prawidłowości przyrody czyli obiektywne, stałe powtarzające się związki np. przyczynowe, strukturalne, lub reakcje cech i zdarzeń, stanów, zjawisk różnorodnych procesów występujących w rzeczywistości przyrodniczej. Prawidłowość przyrody jest uznawana za podstawę funkcjonowania całej przyrody, a także za podstawę poznawania jej przez każdą dziedzinę wiedzy i nauki. Zarówno nauka jak i filozofia mają podobne zadanie- odkrywanie funkcjonujących w przyrodzie prawidłowości i jej porządek. Na podstawie własnych spostrzeżeń naukowcy wyciągają wiele wniosków. W miarę upływu czasu, kiedy dokonywane są kolejne odkrycia i obserwacje, ich wnioski są porównywane z nowymi danymi w celu sprawdzenia, czy wciąż zachowują swoją ważność. Czasami zdarza się, że dany wniosek nie zgadza się z nowymi informacjami. Jeśli dany wniosek nie przechodzi próby, musi zostać odrzucony lub zmodyfikowany. Czasem, po dokonaniu wielu porównań, naukowcy przekonują się, że dany wniosek nadal poprawnie opisuje wygląd i zachowanie się danego zjawiska, które obserwują we wszechświecie. Kiedy upłynie już dużo czasu, a ich wniosek nie traci na ważności we wszelkich sytuacjach, jakie tylko mogą sobie wyobrazić, naukowcy upewniają się co do poprawności tego wniosku i w końcu nazywają go prawem. Tak więc prawem nauki jest metodologicznie uzasadnione i sprawdzone twierdzenie ogólne odzwierciedlające właściwości oraz konieczne i powszechne związki zjawisk i prawidłowości zachodzące w świecie. Określa się je też jako pojęcia określające pewien niezmiennik występujący w przyrodzie; Dobrze sprecyzowane, powszechnie przyjęte, podstawowe i ważne teorie w nauce Odkrywanie praw nauki jest jednym z głównych celów badań naukowych. Uznaje się podział na: 1. prawa empiryczne - prawa wynikające z analizy doświadczeń, bardzo często mające charakter ekstrapolacji (wnioskowanie o tendencjach rozwojowych, stosunkach, warunkach, wartościach ) wyników doświadczeń 2. prawa teoretyczne - prawa wynikające z wcześniejszych teorii i matematycznej analizy zagadnienia.

Nauka to autonomiczna część kultury służąca wyjaśnieniu funkcjonowania świata, w którym żyje człowiek. Nauka jest budowana i rozwijana wyłącznie za pomocą tzw. metody naukowej lub metod naukowych nazywanych też paradygmatami nauki poprzez działalność badawczą prowadzącą do publikowania wyników naukowych dociekań. Proces publikowania i wielokrotne powtarzanie badań w celu weryfikacji ich wyników, prowadzi do powstania wiedzy naukowej dostępnej dla całej ludzkości. Zarówno ta wiedza jak i sposoby jej gromadzenia określane są razem jako nauka.

wg Ajdukiewicza może być rozumiana dwojako:

1. jako rzemiosło uczonych, ich praca, ich powołania, działalność za która im się płaci i nagradza tytułami zawodowymi

2. jako wytwór tejże działalności, produkt pracy uczonych. Produktem tym winna być wiedza - pewna i prawdziwa.

Prof. Strelau podaje z kolei funkcje nauki:

1. deskrypcyjna - nauka opisuje świat, w możliwie najpełniejszy i najbardziej precyzyjny

2. eksplanacyjna - nauka objaśnia zjawiska zachodzące w świecie, klasyfikuje je, bada ich przebieg, znajduje ich mechanizmy, przyczyny proksymalne i ultymatywne

3. prognostyczna - nauka pozwala przewidywać przyszłe zjawiska np: zaćmienia Słońca

7. sprawdzanie praw i teorii naukowych Uzasadnianie to racjonalne wykazywanie całkowitej lub częściowej prawdziwości albo fałszywości twierdzeń. Istnieją dwa podstawowe rodzaje uzasadniania:

• dowodzenie;

• sprawdzanie empiryczne- polega na wyprowadzaniu następstw z danego twierdzenia T > N oraz konfrontacji ich z faktami empirycznymi. W sprawdzaniu empirycznym wyróżniono 4 procedury:

1. Sprawdzanie empiryczne pozytywne:

1. całkowite (weryfikacja) - polega na weryfikacji, czyli wykazaniu prawdziwości twierdzenia

2. częściowe (konfirmacja) jest to "weryfikacja częściowa", potwierdzenie w pewnym podzakresie jego stosowalności

1. Sprawdzanie empiryczne negatywne:

1. całkowite (falsyfikacja) czyli wykazanie fałszywości twierdzenia

2. częściowe (dyskonfirmacja) czyli osłabienie twierdzenia, okazanie, że jest ono mniej wiarygodne niż sądzono dotąd ( jest to czynność odwrotna do konfirmacji).

8. PROBLEM EKSPERYMENTÓW ROZSTRZYGAJĄCYCH I ZALEŻNOŚCI OBSERWACJI OD TEORII Eksperyment, który pełniłby funkcje drogowskazu stojącego na rozstajnych drogach i wskazującego właściwy kierunek dalszego poruszania się. Experimentum crucis miało weryfikować jedną z dwu konkurencyjnych teorii i falsyfikować drugą. Newton zastosował to pojęcie w fizyce mówiąc o eksperymentach rozstrzygających na korzyść korpuskularnej teorii światła i na niekorzyść falowej teorii światła. Eksperymenty rozstrzygające rozumiemy eksperymenty definitywnie falsyfikujące. Obecnie najczęściej się sądzi, że nie istnieją pojedyncze eksperymenty rozstrzygające, ostatecznie falsyfikujące jakieś prawa lub teorie, ni9ektóre teorie są definitywnie obalane, przeto muszą istnieć jakieś procedury definitywnie falsyfikujące. Taką procedura definitywnie falsyfikującą jest być może tzw. sytuacja rozstrzygającą - procedura znacznie pojemniejsza i znacznie bardziej złożona niż pojedynczy eksperyment.

Składa się ona z dwóch członów:

• eksperymentalnego - zawiera wiele eksperymentów dużej mocy rozstrzygającej

• teoretycznego - zawiera wiele teorii konkurencyjnych.

Sytuacja rozstrzygającą składa się, więc z wielu eksperymentów oraz wielu konkurujących ze sobą teorii. W praktyce naukowej jest tak, że żaden fakt sam nie obala żadnej teorii. ustalenie, że dana anomalia faktycznie przeczy dotychczasowej teorii wymaga odwołania się do jakiejś nowej teorii, która podaje właściwą interpretację faktu - anomalii. Stare teorie są obalane przez nowe teorie, bazujące na nowo odkrytych faktach. Dlatego procedura falsyfikującą prawa i teorie nie może mieć charakteru czysto eksperymentalnego; ma charakter „mieszany” - teoretyczno - eksperymentalny. Sytuacja rozstrzygająca, falsyfikująca z konkurencyjnych teorii istnieje wówczas, gdy nie można spójnie zinterpretować uzyskanych wyników eksperymentalnych na podstawie tej teorii, natomiast można je spójnie ująć za pomocą którejś z jej konkurentek.

9.FALSYFIKOWALNOŚĆ JAKO KRYTERIUM NAUKOWOŚCI TEORII Jako kryterium demarkacyjne w swoim nowym podziale wiedzy Popper zaproponował stosowanie pojęcia falsyfikowalności. Miało ono w zamyśle filozofa odpowiadać obserwacji, że jakkolwiek żadne doświadczenie nie może wykazać prawdziwości teorii, to istnieją doświadczenia, które mogą wykazać jej fałszywość. Według Poppera wiedza naukowa to taka, która dopuszcza (czysto formalnie) falsyfikację, czyli jest niejako ze swojej konstrukcji gotowa do wskazania doświadczenia, które mogłoby teorię obalić. Ważne przy tym, że nie musi być to doświadczenie możliwe do realizacji efektywnie w aktualnej sytuacji technicznej czy organizacyjnej. Zdaniem Poppera dużo bardziej istotna jest sama chęć wskazana takiego zjawiska czy obserwacji. W swojej krytyce takich poglądów jak marksizm, poglądy psychologiczne Freuda czy astrologia, Popper osądza te poglądy jako nienaukowe nie dlatego, że jak zdaniem pozytywistów nie są one zgodne z doświadczeniem, albo używają abstrakcyjnych terminów i błędów logicznych. Popper ocenia je jako nienaukowe, gdyż są niepodatne na falsyfikację. Nie podają one doświadczeń, które można przeprowadzić aby je obalić.


10.anarchistyczna teoria wiedzy P. Feyerabenda Mówił on, że wśród wszystkich metodologii żadna nie przyniosła oczekiwanych rezultatów- tezy mijały się z historią nauki, nie podano precyzyjnych reguł działania, każda metodologia była zbyt „ciasna”, przy pomocy prostych reguł chciała wyjaśnić wielce złożony proces rozwoju naukowego. metodologie ograniczają uczonych; u niego w nauce „wszystko wolno”, ale nie wszystkie sposoby uprawiania nauki są równoprawne. Możemy na gruncie tej teorii spotkać :

• uczciwych badaczy - nieustannie poszukują i zmagają się z trudnościami, są przeciwieństwem drugich. Feyerabend wprowadza też pojęcie niewspółmierności;

• szaleńców - przyjmują teorię w dobrze nie ukształtowanej postaci, w pierwotnej formie, boją się przyjąć w stosunku do niej postawę krytyczną, udają, że nie widzą problemów i błędów (nie chcą ich pokonywać), uciekają przed zarzutami.

sens i znaczenie pojęć i zdań obserwacyjnych zależy od kontekstu teoretycznego. dwie teorie mogą różnić się pod względem podstawowych zasad, „że nie można nawet sformułować podstawowych pojęć jednej teorii w terminach drugiej, co ma tę konsekwencję, iż żadne zdania obserwacyjne nie będą dla nich wspólne”. W tym przypadku nie można porównać takich dwóch  teorii- są one niewspółmierne. Istnieją pewne sposoby porównywania teorii niewspółmiernych: sprawdzanie stopnia zgodności obu teorii z faktami obserwowalnymi, sprawdzanie czy są spójne czy nie, linearne czy nie. Wybór pomiędzy tymi kryteriami jak i wybór teorii jest subiektywny, wchodzą tu w grę „oceny estetyczne, sądy smaku, przesądy metafizyczne, pragnienia religijne”, perspektywa kariery, większe zarobki,itp. Feyerabend zrównuje naukę z innymi postaciami wiedzy (nie ma rozstrzygających argumentów na rzecz nauki), m.in. pod wpływem swego pojęcia niewspółmierności. jeśli chcemy porównywać naukę i inne formy wiedzy, musimy zbadać naturę, cele i metody nauki na równi z celami, metodami i naturą innych typów wiedzy. Istota anarchizmu metodologicznego Feyerabenda zamyka się w sformułowaniu wszystko wolno. postulował, żeby z badań naukowych usunąć wszelkie ograniczenia metodologiczne, co miało być najlepszą drogą prowadzącą do postępu nauki w ogóle. Przekonanie, że nauka rozwija się według stałych i powszechnych reguł zostaje uznane za nierealistyczne i zgubne - szkodliwe dla samej nauki, bo czyniące ją mniej elastyczną a bardziej dogmatyczną. Anarchizm Feyerabenda:

• Nie ma podstaw racjonalnego wyboru pomiędzy konkurencyjnymi teoriami naukowymi;

• Nie istnieją kanony metodologii naukowej;

• „Jedyna zasada, która nie hamuje postępu brzmi: wszystko jest dozwolone” (wszystko wolno)

• Nie istnieje kryterium demarkacji pozwalające na rozróżnienie nauki od nie-nauki;

• Wartością wyższego rzędu jest wolność, a nie nauka.

Do tekstu „Przeciw metodzie” Do wstępu:

1. Dlaczego nauka jest przedsięwzięciem anarchistycznym?

Nauka jest zasadniczo przedsięwzięciem anarchistycznym. Anarchizm teoretyczny jest bardziej ludzki i w większym stopniu sprzyja postępowi niż koncepcje doń alternatywne akcentujące prawa i porządek.

Historia pełna jest „przypadków i zbiegów okoliczności oraz dziwnych współwystępowań zdarzeń” i „złożoność zmian powodowanych przez człowieka i nieprzewidywalny charakter ostatecznych konsekwencji jakiegokolwiek ludzkiego czynu bądź decyzji”.

Klasa robotnicza => powinna zrozumieć i zastosować nie tylko jakąś szczególną metodologię, ale metodologię dowolną i jakikolwiek jej wyobrażalny wariant. Powinna być gotowa do jak najszybszego i jak najbardziej nieoczekiwanego zastępowania danej formy inną.

Złożone środowisko, obejmujące zaskakujące i nieprzewidywalne przebiegi zdarzeń, wymaga złożonych sposobów postępowania i nie poddaje się analizie opartej na z góry ustalonych regułach.

Historia nauki nie składa się jedynie z faktów oraz wniosków wyprowadzanych z faktów, lecz obejmuje także idee, interpretacje faktów, problemy wynikające ze sprzecznych interpretacji, błędy itp. Nie zna „nagich faktów”. Odrobina „prania mózgu” przyczyni się wydatnie do tego, że historia nauki stanie się nudniejsza, prostsza, bardziej jednolita, bardziej „obiektywna” i podatniejsza na obróbkę za pomocą ścisłych i niezmiennych reguł. Kształcenie naukowe, jakie znamy obecnie upraszcza „naukę” przez upraszczanie jej uczestników: najpierw definiuje się dziedzinę badań, oddziela się ją od pozostałej historii, nadaje się jej odrębną logikę. Działania są bardziej jednolite. Religia, albo poczucie humoru, nie mogą mieć najmniejszego związku z działalnością naukową.

Czy pożądana jest taka tradycja, która wyklucza wszystko co nią nie jest? NIE. Bo:

1. świat który chcemy zbadać jest bytem w przeważającej mierze nieznanym. Nie wolno narzucać ograniczeń

2. kształcenie naukowe jest nie do pogodzenia z postawą humanistyczną.

Dążenie do poszerzenia wolności, do prowadzenia życia pełnego, dającego zadowolenie, oraz korespondujące z nim usiłowanie odkrycia tajemnic natury i człowieka, pociąga więc odrzucenie wszelkich uniwersalnych standardów i wszelkich sztywnych tradycji.

Doktrynalni anarchiści sprzeciwiają się wszelkiego rodzaju ograniczeniom i domagają się, aby jednostce pozwolono swobodnie się rozwijać bez krępowania jej prawami.

Badanie naukowe wymaga absolutnej wolności słowa i dyskusji. Materiał faktyczny sugeruje raczej, że pewne odmiany braku wolności nie stanowią żadnej przeszkody w rozwoju nauki.

Do części I: 1. Jaka praktyka jest „absolutnie konieczna” dla rozwoju wiedzy?

Nie ma takiej zasady, bez względu na to, jak wydawałaby się racjonalna i mocno zakorzeniona w epistemologii, której nie naruszono by w jakimś momencie. Takie naruszenia są niezbędne dla zaistnienia postępu. Wydarzenia i procesy rozwojowe, takie jak stworzenie atomizmu w starożytności, rewolucja kopernikańska, powstanie współczesnego atomizmu, stopniowe powstawanie falowej teorii światła, pojawiły się wyłącznie dlatego, iż niektórzy myśliciele zdecydowali się nie podporządkowywać pewnym „oczywistym” regułom metodologicznym albo nieświadomie je złamali. Ta praktyka jest absolutnie konieczna dla rozwoju wiedzy. Dla każdej reguły istnieją okoliczności w których właściwe jest nie tylko odstąpić od niej, ale wręcz zastosować regułę przeciwstawną.

2. Na czym polega problem przyswajania sobie nowych standardów?

Dla dziecka: przyswajanie sobie nowych sposobów zachowania z lada powodu, przechodzenie do nich bez zauważalnego wysiłku - jest dla starszych od niego osób nieosiągalne. Katastrofalne zmiany w środowisku fizycznym, wojny, upadek powszechnych systemów moralnych, rewolucje polityczne, zmienią także formy reagowania dorosłych, w tym również istotne formy argumentacji. Takie przekształcenie może znów być procesem całkowicie naturalnym, a jedyna funkcja racjonalnego rozumowania może polegać na zwiększaniu napięcia umysłowego poprzedzającego i powodującego eksplozję zachowań.

Nauczanie standardów i obrona ich nigdy nie polega jedynie na uświadamianiu ich uczniowi i sprawianiu, by były tak jasne, jak to tylko możliwe. Standardy powinny posiadać również maksymalną skuteczność sprawczą. Jak dobrze wytresowane zwierzę będzie słuchać swego pana bez względu na to, jak wielkie jest zamieszanie w którym się znajduje tak dobrze wyszkolony racjonalista będzie wykazywał posłuszeństwo umysłowemu wyobrażeniu swego pana, będzie stosował się do wyuczonych standardów argumentacji, będzie trzymał się tych standardów bez względu na to, jak wielkie jest zamieszanie w jakim się znalazł.

3. Jaką rolę w rozwoju wiedzy odgrywają interesy, propaganda, oraz techniki „prania mózgu” (analiza związku idei z działaniem u dzieci)

Interesy, przymus, propaganda, oraz techniki „prania mózgu” odgrywają znacznie większą rolę w rozwoju naszej wiedzy i rozwoju nauki, niż to się powszechnie uważa. Można się o tym także przekonać analizując związek idei z działaniem. Przyjmuje się często za rzecz oczywistą, że jasne, wyraźne, rozumienie nowych idei poprzedza oraz poprzedzać powinno ich sformułowanie i ustalony sposób wyrażania. Badania rozpoczyna się od problemu - Popper. Najpierw posiadamy jakąś ideę lub problem, później działamy. Małe dzieci używają słów, łączą je, bawią się nimi, póki nie uchwycą znaczenia, które dotąd było poza ich zasięgiem. Nie ma powodu, dla którego mechanizm ten miałby przestać funkcjonować u dorosłego. Należy oczekiwać, na przykład, że ideę wolności można uczynić jasną jedynie za pośrednictwem dokładnie takich samych działań, jakie przypuszczalnie stworzyły wolność. Stworzenie jakiejś rzeczy oraz stworzenie i pełne zrozumienie poprawnej idei tej rzeczy są często aspektami tego samego, niepodzielnego procesu. Proces ten zawiera warunki realizacji wszelkich możliwych programów. Kieruje nim impuls, pasja. Pasja ta zapoczątkowuje specyficzne zachowanie, które z kolei stwarza okoliczności i idee niezbędne do zanalizowania i wyjaśnienia procesu, do uczynienia go „racjonalnym”.

4. Związek idei z działaniem na przykładzie rozwoju kopernikańskiego punktu widzenia.

W punkcie wyjścia mamy silne przekonanie pozostające w sprzeczności z ówczesnym rozumem i ówczesnym doświadczeniem. Przekonanie owo rozpowszechnia się i znajduje uzasadnienie w innych, równie niedorzecznych przekonaniach (prawo bezwładności, teleskop). Wówczas badania kieruje się ku nowym obszarom, buduje się nowe rodzaje przyrządów, aż pojawi się ideologia na tyle bogata, aby dostarczyć niezależnych argumentów na rzecz dowolnego składnika owego przekonania. Galileusz postępował słusznie, gdyż jego uparte dążenie do osiągnięcia czegoś, co kiedyś wydawało się niedorzeczną kosmologią, wytworzyło do obecnych czasów materiał potrzebny do obrony jej przed wszystkimi tymi, którzy zaakceptują jakiś pogląd jedynie wtedy, gdy wyrażony jest on w pewien sposób. Jest to normalny przypadek, że teorie stają się jasne i „sensowne” jedynie w następstwie posługiwania się ich niekoherentnymi fragmentami przez dłuższy czas.

5. Co oznacza, że „bez stałego gwałcenia języka niemożliwe żadne odkrycie ani żaden postęp”?

Gdy próbujemy ogólnie opisać i zrozumieć tego typu zjawiska rozwojowe jesteśmy oczywiście zmuszeni przywołać te zastane wzorce mowy, które owych zjawisk nie uwzględniają, a które trzeba zniekształcić, użyć w sposób niewłaściwy, nadać im nową formę, tak aby je dostosować do nieprzewidzianych sytuacji („bez stałego gwałcenia języka nie jest możliwe żadne odkrycie ani żaden postęp”).

6. Jaką rolę odgrywa myślenie dialektyczne?

Ponieważ tradycyjne kategorie są ewangelią potocznego myślenia (włączając do tego zwykłe myślenie naukowe) i praktyki codziennej, przeto są przedstawiane reguły i formy błędnego myślenia i działania - to znaczy myślenia i działania błędnego z punktu widzenia (naukowego) zdrowego rozsądku. W taki oto sposób pojawia się myślenie dialektyczne jako forma myśli, która określenie rozsądku obraca w niwecz, z logiką formalną włącznie.

7. Co może oznaczać „postęp”, „rozwój”, „ulepszenie” i jaka jest rola anarchizmu w osiągnięciu postępu.

Każdy może odczytywać te terminy na swój sposób i zgodnie z tradycją do której należy. Tak więc, dla empirysty postęp oznaczać będzie przejście do teorii, która oferuje bezpośrednie testy empiryczne dla większości swoich podstawowych założeń. Dla innych postęp będzie oznaczać unifikację oraz harmonię, być może nawet kosztem adekwatności empirycznej. Tak właśnie ogólną teorię względności postrzegał Einstein. Według autora anarchizm pomaga w osiągnięciu postępu w każdym sensie, jaki się zechce wybrać. Nawet nauka akcentująca prawa i porządek odniesie sukces jedynie wtedy, gdy od czasu do czasu zezwoli się na pociągnięcia anarchistyczne.

Dla tych, którzy przyglądają się bogatemu materiałowi dostarczonemu przez historię i którzy nie mają zamiaru zubożyć go w celu zaspokojenia swoich niższych skłonności, stanie się jasne że istnieje tylko jedna zasada, której bronić można we wszystkich okolicznościach i we wszystkich stadiach rozwoju ludzkości. Owa zasada: nic świętego.

Do części II: 1. Dlaczego postępując kontrindukcyjnie rozwijamy naukę?

„Nic świętego” oznacza prześledzenie konsekwencji wynikających z „kontrreguł” - opozycyjnych względem znanych reguł postępowania badawczego. Przekonać się o tym możemy rozpatrując regułę głoszącą, że to „doświadczenie”, „fakty” lub wyniki doświadczalne są miarą powodzenia naszych teorii i że zgodność danej teorii z „danymi” świadczy na korzyść tejże teorii (lub nie wpływa na zmianę sytuacji), podczas gdy brak zgodności zagraża jej, a być może zmusza nas do jej wyeliminowania. Reguła ta jest istotnym składnikiem wszystkich teorii konfirmacji oraz korrobacji. Stanowi ona istotę empiryzmu. Odpowiadająca jej „kontr reguła” zaleca wprowadzanie i szczegółowe opracowywanie hipotez niezgodnych z dobrze uzasadnionymi faktami czy teoriami. Zaleca abyśmy postępowali kontrindukcyjnie.

Procedura kontrndukcyjna skłania m.in. do pytania czy jest bardziej racjonalna niż indukcja? Czy istnieją okoliczności przemawiające za jej zastosowaniem? Odpowiedź będzie dwustopniowa.

1. Kontr reguła zalecająca rozwijanie hipotez niezgodnych z akceptowanymi, dobrze potwierdzonymi teoriami.

Materiał faktyczny, zdolny obalić jakąś teorię często można odkryć tylko za pomocą niezgodnej z nią koncepcji alternatywnej: zalecanie aby korzystać z teorii alternatywnych jedynie wtedy, gdy ujęcie ortodoksyjne zostało już zdyskredytowane przez obalenie go, jest stawianiem sprawy na głowie. Do niektórych ważniejszych właściwości formalnych teorii dochodzi się poprzez kontrast a nie przez analizę. Naukowiec chcąc zrozumieć możliwie najdokładniej poglądy, musi uwzględnić inne poglądy, to znaczy musi przyjąć metodologię pluralistyczną. Musi on raczej porównywać idee z innymi ideami, a nie z „doświadczeniem” i musi próbować raczej ulepszać niż odrzucać poglądy które przegrały w tym współzawodnictwie. Np. teorie człowieka i kosmosu znajdujące się w Księdze Rodzaju opracuje szczegółowo i posłuży się nimi by ocenić osiągnięcia teorii ewolucji i innych nowoczesnych poglądów. Być może odkryje że teorię ewolucji powinno się zastąpić ulepszoną wersją Księgi Rodzaju. Każda teoria, baśń, mit, zmusza innych do uściślenia wypowiedzi, przyczyniając się tym samym - poprzez proces rywalizacji - do rozwoju naszej świadomości. Nic nie jest ustalone raz na zawsze, a wszechstronny opis nie może pominąć żadnego poglądu. Eksperci i laicy, profesjonaliści i dyletanci, fanatycy prawdy i kłamcy - wszyscy oni są zachęceni do udziału w dyskusji i przyczynienia się do wzbogacenia naszej kultury. Zadaniem naukowca jednakże nie jest już „poszukiwanie prawdy”, „sławienie Boga”, „systematyzowanie obserwacji” lub „ulepszanie przewidywań”. Są to uboczne skutki działalności na której obecnie przede wszystkim koncentruje on swoją uwagę, a która ma uczynić „ze słabszego przypadku mocniejszy”, jak mawiali sofiści, i w ten sposób podtrzymać ruch całości.

2. Kontr reguła zalecająca rozwijanie hipotez niezgodnych z dobrze ustalonymi faktami

Daje pierwszeństwo hipotezom niezgodnym z obserwacjami, faktami i wynikami doświadczalnymi, nie wymaga szczególnej obrony. Nie jest problemem to, czy należy dopuszczać w nauce teorie kontr indukcyjne. Problem polega raczej na tym, czy istniejące rozbieżności między teorią a faktem należy powiększać, pomniejszać czy też zrobić z nimi coś innego. Raporty obserwacyjne, wyniki doświadczalne, twierdzenia „faktyczne” albo zawierają założenia teoretyczne, albo presuponują je poprzez sposób użycia. Stąd nasz zwyczaj mówienia, że „stół jest brązowy”, gdy oglądamy go w normalnych warunkach, a nasze zmysły funkcjonują prawidłowo, podczas gdy powiemy, że „stół zdaje się być brązowy”, kiedy oświetlenie jest kiepskie lub kiedy nie jesteśmy pewni naszej zdolności postrzegania. Jest to wyrazem przekonania, że istnieją znane okoliczności, kiedy nasze zmysły są w stanie widzieć świat „takim jaki rzeczywiście jest” i że istnieją inne, równie znane okoliczności, gdy są one wprowadzane w błąd. Chodzi tu o przekonanie , według którego pewne nasze doznania zmysłowe są zgodne z rzeczywistością, podczas gdy inne nie. Przesądzamy także o tym, że otoczenie naturalne, nie wywiera żadnego zniekształcającego wpływu, a byt fizyczny doprowadzający do kontaktu - światło - przenosi prawdziwy obraz. Uprzedzenia odkrywa się poprzez kontrast, a nie poprzez analizę. Materiał, jakim dysponuje naukowiec także zawiera zasady, które są nieznane i które, gdyby były znane, niezmiernie trudno byłoby sprawdzić. W rezultacie jakaś teoria może kolidować z danymi doświadczalnymi nie dlatego, że jest niepoprawna, ale dlatego, że owe dane są skażone.

2. Co jest potrzebne do odkrycia świata realnego. Podaj przykład.

Jak odkryć ten rodzaj świata, który zakładamy, gdy postępujemy tak, jak postępujemy? Nie możemy odkryć tego od wewnątrz. Potrzebujemy zewnętrznego standardu krytyki, potrzebujemy zbioru alternatywnych założeń lub - jako że założenia te będą dość ogólne, tworząc jak gdyby cały alternatywny świat - potrzebujemy świata fikcyjnego w celu odkrycia cech świata realnego, który jak sądzimy zamieszkujemy (a który naprawdę jest może tylko kolejnym fikcyjnym światem). Pierwszym krokiem w naszej krytyce „faktów” musi być próba rozerwania owego koła. Musimy wymyślić nowy system pojęciowy odbierający pewność najdokładniej ustalonym wynikom obserwacyjnym lub kolidujący z nimi; wprowadzający postrzeżenia, które nie mogą stanowić części istniejącego świata percepcyjnego. Jest to ponownie działanie kontrinduikcyjne. Dlatego też kontr indukcja jest zawsze sensowna, zawsze posiada szansę powodzenia. Można odnieść wrażenie że autor zaleca nową metodologię, która kontr indukcją zastępuje indukcję, a także czyni użytek z wielorakich teorii, z poglądów metafizycznych i baśni, zamiast ze zwyczajnej pary: teoria/obserwacja. Takie wrażenie byłoby oczywiście błędne. Intencją autora jest raczej przekonanie czytelnika, że wszystkie metodologie, nawet te najbardziej oczywiste, posiadają ograniczenia. Najlepszym sposobem pokazania tego jest zademonstrowanie ograniczeń, a nawet nieracjonalności niektórych reguł, które zwykło się uznawać za podstawowe. W przypadku indukcji (z indukcją przez falsyfikację włącznie) oznacza to ukazanie jak dalece argumentacja wspomagać może procedurę kontr indukcyjną. Wykorzystane przykłady i użyta retoryka pokazują jak łatwo jest wodzić ludzi za nos w racjonalny sposób. Anarchista jest jak tajny agent, który udaje grę w Rozum w celu podcięcia autorytetu Rozumu (Prawdy, Uczciwości, Sprawiedliwości itd.)




Indukcjonizm - w nauce, prąd myślowy podkreślający znaczenie indukcji logicznej, czyli wywodzenia ogólnych praw natury z jednostkowych spostrzeżeń, obserwacji i eksperymentów. Przeciwieństwem indukcjonizmu jest dedukcjonizm.

Dedukcjonizm - w nauce prąd myślowy odrzucający znaczenie indukcji logicznej, a podkreślający wagę dedukcji, czyli logicznym rozważaniu teorii naukowych oraz wypływających z nich wniosków dających się obserwować eksperymentalnie. Przeciwieństwem dedukcjonizmu jest indukcjonizm.

Instrumentalizm (filozof.) - współczesny kierunek filozoficzny będący odmianą pragmatyzmu. Według niego cała wiedza i wszelka działalność ludzka pełnią jedynie funkcje instrumentalne, czyli stanowią narzędzia (instrumenty) służące przystosowywaniu się do środowiska i opanowywaniu go.

Instrumentalizm uważany jest za późną odmianę pragmatyzmu, wyrażoną przez Johna Dewey'a. Głosił on program "powszechnej przebudowy" ustroju społecznego, w której nauka miała pełnić role instrumentu, służącego wprowadzaniu konkretnych zmian.

Pragmatyzm - system filozoficzny, którego podstawowym elementem jest teoria prawdy. Postulował praktyczny sposób myślenia i działania, uzależniający prawdziwość twierdzeń od ich użyteczności. Należy odróżnić go od pragmatyki.

Paradygmat - to zbiór pojęć i teorii tworzących podstawy danej nauki

9

---