Dzieje myśli o sztuce
14.10.2010
Retor musi być wizerunkiem cnót, aby móc je przedstawiać.
Jednym z elementów retoryki jest pojęcie słuchu (wcześniej oznaczał filar, słup)
Potem sposób kształtowania myśli
Wyznaczniki stylu: stopień ozdobności (słów i konstrukcji zdaniowej), stopień nasycenia emocjonalnego, poprawność, jasność, stosowność
Style: wysoki, średni i niski
Podział na tropy i figury- wzorem tropu jest metafora, figury myślowe np. pytania retoryczne
Retoryka zaliczana do siedmiu sztuk wyzwolonych (podział Kasjodora)
Retoryka, dialektyka i gramatyka- podstawowe nauki wyzwolone, trywialne
Muzyka, matematyka- wyższe
Arystoteles- autor teorii poetyki i Poetyki
1488- po raz pierwszy opublikowany po łacinie, 10 lat później wydanie greckie (Poetyka)
Z komentatorów wynika, że istniała też druga księga Poetyki o komedii
Tekst napisany jest stylem niejasnym
Poezja jako sztuka mimetyczna i wyodrębniona z innych sztuk
Przed Arystotelesem nie istniała teoria poezji, terminy przez niego używane musiały być zaczerpnięte z innych nauk, jak z metafizyki, fizyki czy etyki, retoryki.
Pojęcie sztuk w sensie szerokim (techne), podział- metafizyka, fizyka i praktyczne- etyka i wytwórcze- poetyka i tu podział- na te, które uzupełniają przyrodę (np. architektura) i te, które naśladują
Mimesis- to, co wyróżnia istotę sztuki, różnica gatunkowa; Platon i Arystoteles jako pierwsi zaczęli posługiwać się tym terminem do opisywania sztuki, Arystoteles przejmuje tę tradycję od Platona (stwarzanie pozoru), ale wprowadza też znaczącą zmianę- problem w tym, że Arystoteles nie wyjaśnia, czym jest mimesis.
U Platona mimesis ma charakter metafizyczny, nie tylko estetyczny, określa struktury rzeczywistości. Ma tu znaczenie ontologiczne. Nie naśladowanie natury, ani wyglądu. Znaczenie staje się u Arystotelesa czysto metafizyczne, odnoszące się tylko do malarstwa, poezji. Mimesis nie służy jedynie do wyróżnienia sztuk naśladowczych, ale nadaje im szczególny status ontyczny. Mimesis u Platona i Arystotelesa określa jednocześnie przedmiot sztuk naśladowczych, ale też rodzaj istnienia sztuk. Różnica jest w ocenie- Platon naśladowczość wartościuje negatywnie, jako siejące fałsz, dla Arystotelesa odmienny status sztuk jest czymś pozytywnym.
W Poetyce Arystoteles stara się wykazać prawa rządzące sztuką.
Trzy elementy stanowiące w całości kryterium rozdzielania sztuk mimetycznych między sobą:
przedmiot
środki naśladowcze
sposób przedstawienia
przedmiotem poezji są działania ludzi lepszych, gorszych i takimi jakimi są, słowem rytmem i melodią, w sposób narracyjny, dramatyczny lub narracyjno-dramatyczny
przedmiotem tragedii jest to samo, ale tańcem i w sposób dramatyczny
genezą sztuk naśladowczych jest natura człowieka. Człowiek jest zwierzęciem naśladowczym (zwierze polityczne), ma największą skłonność do naśladownictwa. Swoje odzwierciedlenie w sztukach, za pomocą naśladownictwa człowiek zdobywa wiedzę o rzeczywistości. Sztuki wg Arystotelesa pełnią rolę poznawczą. Z jednej strony upodobanie do sztuki naśladowczej może wynikać z tego, że rozpoznajemy rzeczy przedstawione na obrazie. Kiedy patrzymy na sztukę, z jednej strony widzimy przedmiot naśladownictwa, ale jednocześnie widzimy, że jest naśladowane. U Platona nie ma mowy o świadomości, że ma się do czynienia z czymś naśladowanym. Motyw wiedzy związanej ze znajomością praw rządzących sztukami naśladowczymi, że mamy do czynienia z naśladownictwem oraz znajomością przedmiotu naśladowanego- w wyniku aktu oglądania nasz umysł jest pobudzany do pracy, akcent przenosi się na aspekt intelektualny- dzięki temu naśladownictwo nie musi być idealne. Mniejszym problemem jest przedstawienie konia w galopie ze wszystkimi nogami w powietrzu niż nieudolne przedstawienie konia. Kryterium prawdy nie jest aż tak istotne jak u Platona. Sztuka może przedstawiać też rzeczywistość przypuszczalną, a nie faktycznie istniejącą.
Wyróżniki możliwości do konieczność i prawdopodobieństwo. Prawo konieczności pochodzi z fizyki, ale ma też być elementem sztuki.
Prawdopodobieństwo- odbiorcy mogą uwierzyć, że coś takiego mogłoby się to wydarzyć.
Lepiej jest przedstawić coś niemożliwego, ale bardzo prawdopodobnego niż coś możliwego, a nieprawdopodobnego.
Tym, co się wydarzyło, zajmuje się historia. Jeśli zajmuje się tym poeta, to tylko dlatego, że jest to prawdopodobne.
Skoro prawdopodobieństwo jest czymś innym niż prawda, sztuki nie można rozważać w kategorii prawdy i fałszu.
Sztuka wybiera najistotniejsze elementy danego przedmiotu i na tej podstawie tworzy model prawdy. Sztuka naśladuje rzeczywistość, ale jednocześnie podnosi ją na wyższy poziom, pokazuje jej strukturę i najistotniejsze jej elementy. Za pośrednictwem sztuki można dowiedzieć się o rzeczywistości więcej niż za pomocą obcowania z samą rzeczywistością. Sztuka nie jest kopią rzeczywistości, dlatego nie wprowadza chaosu intelektualnego.
Traktat Pseudo-Longinosa O wzniosłości, I w. n.e.
Zestawiany z Arystotelesem i Sztuką poetycką Horacego
Tekst przypisywano Kasjuszowi Longinusowi, a także innym
Tekst niezrachowany w całości, replika na wcześniejszy traktat Cecyliusza o wzniosłości
Katalog wzorcowych wypowiedzi wzniosłych. Oparty na historii retoryki. Jako jeden z przykładów jest zacytowany werset z Księgi Rodzaju przy stworzeniu świata.
Został odkryty w XVI w., ale zaczął oddziaływać w latach 70. XVII w., kiedy został przetłumaczony na francuski. Oddziaływał na francuski klasycyzm.
Pierwszy katalog przedmiotów wzniosłych. Człowiek w sposób naturalny gustuje w tym, co go przekracza, czego nie jest w stanie ogarnąć, np. ocean. Górność jest szczytowym osiągnięciem w mowie, nie ma mowy o perswazji w celu przekonania słuchacza, jedynie na emocje. To, co porywa zawsze przewyższa to, co przekonuje.
Reguły wzniosłości są do nauczenia, ale wzniosłość można osiągnąć także popełniając błędy (np. gramatyczne)
Źródła wzniosłości- wzniosłość myśli, patos (wzniosłe uczucie), wielkoduszność- są to elementy naturalne przysługujące autorowi; pozostałe elementy, jak dobór słów i tropów oraz figur są do wyuczenia. Elementami pomagającymi jest fantazja (obrazy oddziaływające na odbiorcę) oraz naśladowanie wcześniejszych mistrzów.
Autor, tekst, odbiorca- są warunkami wzniosłości.
Literatura:
Podbielski, Znaczenie i funkcja mimesis w Poetyce Arystotelesa, roczniki humanistyczne, zeszyt 3
Płóciennik, Retoryka wzniosłości w dziele literackim, Kraków 2000 (rozdział o wzniosłości)
Mieczysław Korolka, Sztuka retoryki, przewodnik encyklopedyczny
Białostocki, z antologii
28.10.2010
Fidiasz- przed sądem, bo przedstawił swój wizerunek na tarczy bóstwa, którego rzeźbę wykonał; obrona pod zarzutem, że boskość jego wizerunku niewłaściwa (Zeus)
Kwestia wizerunku bóstwa w ludzkim umyśle- jest on sugerowany, po poznaniu obrazu artystycznego bóstwa, nie można się go wyzbyć; dlatego sztuka może przekonywać także do rzeczy nieprawdziwych
Artysta tworzy, jak tworzą bogowie. Podobnie poeci. Rzeźbiarzowi przysługuje taka sama pozycja jak poecie, który jest wieszczem, który pokazuje prawdy ludziom.
Platon rozdziela poezję (która nie jest sztuką, a wynika z boskiego szału i jest bliska wróżbiarstwu), zaś sztuki plastyczne wrzucone są w jedną kategorię.
Zbliżenie poezji i plastyki na innym gruncie u Chryzostoma.
U Arystotelesa także następuje zbliżenie sztuk plastycznych i poezji, ale na innym gruncie.
Która ze sztuk jest doskonalsza wg Chryzostoma?
Mówi, że rzeźba i poezja różnią się od siebie- rzeźba jest nieruchoma, a poezja oddziałuje w czasie. Poeta wypowiada się od razu, aby utworzyć obraz, rzeźbiarz musi utrzymać ideę dłużej. Rzeźba korzysta z symboli, korzysta z bardziej topornego narzędzia, ale jest prawdziwsza, bo odwołuje się do oczu, a nie do ucho.
Filostat Życie Apollinosa z Diany
Pojawia się pojęcie wyobraźni. Wyobraźnia przewyższa mimesis, bo może ukazać także to, co nie istnieje. W pewnym momencie twórczość z wyobraźni staje się także odwzorowaniem, ale idei z wyobraźni. Idea to treść umysłu, która jest obserwowana przez oko wewnętrzne.
Motyw ten powrócił w estetyce manierystycznej.
Obrazy Filostat Starszy, II-III w. n.e.
Opisy obrazów. Druga sofistyka- idea wypełniania dzieł tematyką erudycyjną- odniesienia do historii, literatury czy obrzędów, nawet przy najbłahszych tematach. Postulat, aby autor dysponował wszechstronną wiedzą. Wykształcony sofista musi mieć wszechstronne wykształcenie techniczne, dodatkowo humanistyczne i nienaganną postawę moralną.
Tylko ekfraza awansowała do samodzielnego gatunku literackiego spośród retoryki. Sofista występował w miejscu publicznym za określoną opłatą, chodziło za tym nie tylko o przemowę, a bardziej o odegranie. Miał to być literacki opis dzieła sztuki. Największy rozkwit ekfrazy nastąpił w okresie drugiej sofistyki. Nikostatosa (najstarszy i niezachowany), najstarszym zachowanym zbiorem są Obrazy Filostata.
Ekfraza może dotyczyć prawdziwych i wimaginowanych dzieł sztuki, miejsc, nawet oręża.
Ekfraza z definicji jest opisem tego, co nieobecne.
Najlepszym słownym malarzem był Homer, jego starały się naśladować wszystkie ekfrazy.
Filostrat dodaje przeszłość i przyszłość opisywanej sceny- interesują go pobudki i skutki przedstawianego wydarzenia. Podobnie jak w obrazie akademickim pokazywany jest moment kulminacyjny, ale jednocześnie cała historia.
Opisy Filostrata odnoszą się do rzeczywistych obrazów sztalugowych.
Lukian
Pauzaniasz Przewodnik po Grecji, od połowy II w. n.e.
Celem przewodników było pouczenie czytelnika na temat dalekich krajów, nawet jeśli się tam nie wybierał. Ale zawierały też wskazówki praktyczne dla podróżników.
Podział sofistów sztuk:
- użytkujące rzeczy (np. łowiectwo)
- naśladujące (malrstwo)
- wytwarzające (architektura)
Także:
- sztuki służebne (rzemiosła)
- sztuki umysłowe (retoryka, geometria, arytmetyka, retoryka, muzyka)
I
- polegające na poznawianiu rzeczy
- na działaniu nie pozostawiających po sobie wytworu (np. taniec)
- pozostawiające po sobie wytwór (sztuki plastyczne)
Cyceron:
- wyższe (wojenna, polityczna)
- średnie (filozofia, poezja, retoryka)
- niższe
Plotyn
- posługujące się siłami natury
- posługujące się własnymi siłami
18.11.2010
Alberti- podstawą malarstwa jest punkt, który tworzy linie, które tworzą kształty i dalej postaci itd.
Estetyka światła
Tożsamość wypływa w postaci światła. Idealną tożsamością jest Bóg, bo jest tożsamy sam ze sobą. Emanując światłem, wytwarza rzeczywistość, która jest do pewnego stopnia przeniknięta tą jednością.
W teologii chrześcijańskiem źródłem jedności nie jest prazasada, a Bóg. Świat przez niego przenikany może być opisany za pomocą proporcji matematycznych.
Św. Augustyn IV/V w.
piękno jest obiektywne, podobają nam się rzeczy, ponieważ są piękne. Piękno polega na harmonii, a ona na proporcji, czyli stosunku linii, barw i dźwięków. Piękno postrzegamy przede wszystkim wzrokiem i słuchem, bo inne zmysły nie są w stanie wyczuć proporcji.
Elementy pozostające ze sobą w pięknym stosunku są piękne, nawet jeśli elementy są brzydkie.
Właściwy stosunek: oparty na liczbie. Piękno składa się z umiaru, kształtu i ładu.
Bóg stworzył świat według miary liczby i wagi.
Piękno jako proporcja oznacza z jednej strony piękno ilościowe (obliczalne), ale też piękno jakościowe- dopasowanie elementów, których nie można opisać matematycznie (stoicy i Cyceron). Analogicznie podział piękno zewnętrzne (ilościowe) i wewnętrzne (jakościowe).
Odbiór piękna
- element zmysłowy (reakcja na barwy i kształty
- element duchowy (odniesienie do wewnętrznego piękna)
Odróżnienie tego, co piękne od tego co stosowne (decorum). Odpowiedniość jest względna- rzeczy mogą być w zależności od sytuacji stosowne i niestosowne.
Odróżnienie piękna od przyjemności. Piękno jest zarezerwowane dla wzroku, a przyjemne może być dostrzegane wszystkimi zmysłami.
Światło jest pierwszym elementem estetyki wg filozofii chrześcijańskiej, zatem wzrok jest pierwszym zmysłem. Niekoniecznie musiało to być zmysłowe oglądanie rzeczy, oznaczało też oglądanie okiem umysłu. Człowiek powinien dążyć do kontemplacji Boga, a to może się dokonywać poprzez patrzenie wewnętrzne. O ile wzrok jest w stanie zobaczyć światło, oko mądrości może dostrzec Boga.
Przeżycie estetyczne:
- piękno musi tkwić w przedmiocie
-dusza odbiorcy też musi być piękna; aby dostrzec piękna, trzeba mieć piękną duszę i pragnąć piękna (inaczej nie można dostatecznie skupić uwagi na pięknie)
Skąd na świecie brzydota? Brzydota jest po prostu brakiem piękna. Brzydota nie istnieje- nie jest stworzona, jest po prostu brakiem. Tak samo zło jest brakiem dobra. Absolutna brzydota nie jest możliwa- nie istnieją przedmioty z całkowitym brakiem harmonii. Świat to jedność. Rzeczy już przez sam fakt, że istnieją, zwierają w sobie harmonię i ład.
Cel sztuki: nadawanie rzeczom harmonii i ładu. Sztuka naśladuje rzeczy, ale naśladuje je po to, aby wydobyć z nich te ślady piękna, które są w tych rzeczach zawarte.
Sztuka z konieczności jest fałszywa (Platon)- koń namalowany nie jest prawdziwy. Ale nie jest to powód dla jej potępienia, bo jest to jej element naturalny. Augustyn najbardziej cenił muzykę, jako harmonijną i obliczalną, a jednocześnie nie mimetyczną.
W średniowieczu dodawane stopniowo kolejne elementy.
Klasyfikacja sztuk- przyjęta z antyku
7 sztuk wyzwolonych
Problem postrzegania rzemiosła- umiejętność postępowania zgodnie z regułami.
Ograniczenie pojęcia sztuki do wiedzy i teorii. Ograniczenie sztuk do problemów umysłowych i odcięcie od pracy rąk.
Muzyka- rozumiana nie jako harmonijne dźwięki, które słyszymy, a jako matematyczna teoria muzyki. Składają się na nią sztuka dźwięku i teoria harmonii. Jest to harmonia ludzkiej duszy i muzyka sfer.
Podział muzyki: - światowa, - wszechświata, -instrumentów muzycznych
Traktaty muzyczne powstają przez cały okres średniowiecza. Muzyka jest tu tożsama z matematyką. Przede wszystkim jest to wiedza o tym, jak funkcjonuje wszechświat (muzyka sfer). Muzyką niesłyszalną jest też muzyka harmonii duszy ludzkiej.
Harmonia wytworów człowieka, czyli muzyka instrumentów (gardło było także postrzegane jako instrument muzyczny)- zajmują się nią muzycy.
Muzyką sfer zajmują się astrologowie. Muzyką ciała ludzkiego zajmują się fizycy (fizjologowie).
Teoria muzyki oddziałała na wszelkie pojęcie o pięknie.
XIV i XV w. spór o wznoszenie katedry w Mediolanie- spór o to, czy architektura jest sztuką teorii, czy sztuką efektu
Ars sine mathematica nihil est
Sztuka tworzy, ponieważ naśladuje rzeczywistość, ale przede wszystkim naśladuje prawa, które rządzą wszechświatem. Nie jest to boskie creatio ex nihilo.
W sztuce jest też zawarty pierwiastek poznawczy. Ars wywodzi się od arete, czyli umiejętność zrobienia czegoś (gr), sztuka każe przestrzegać reguł działania.
Sztuka uprawniana przez człowieka naprawia, uzupełnia lub naśladuje naturę. Ale nigdy jej nie tworzy.
Funkcje sztuki:
Grzegorz Wielki, pocz. VII w. - obrazy są Biblią dla niepiśmiennych
Malarstwo ma pouczać, ma funkcjonować jako zastępstwo dla doskonalszego środka, jakim jest słowo.
Stanowisko karolińskie, że sztuka nie może być przedmiotem kultu, a jedynie ozdabia, zostało przyjęte w całym średniowieczu, acz nie bezkrytycznie.
Istniało pojęcie, że sztuka wodzi na pokuszenie. Pytanie, czy sztuka ma być wspaniała, czy ma być prosta.
Opat Suger- gdy buduje się dom Boga, należy mu składać w ofierze to, co ludzie mają najwspanialszego
Spór pomiędzy kategoriami konieczności i użyteczności a przyjemności i okazałości. Pojawia się sposób myślenia o sztuce wiążący ją z celem i pobudkami jej powstania. Zła sztuka wyrastała z pożądliwości bogactwa, mająca dawać wyłącznie przyjemność. Wg cystersów sztuka nie ma budzić przyjemności, ma być ograniczona do tego, co konieczne.
Średniowiecze rozważa każdą sztukę oddzielnie.
Hugon od św. Wiktora, XII w.
Podział sztuk na sztuki teoretyczne, praktyczne i wytwórcze, do których dodał rodzinę sztuk logicznych. Nie są równorzędne- najważniejsza jest architektura, której podlegają malarstwo i rzeźba. Jedną ze sztuk logicznych jest poezja.
Sztuka jest znajomością reguł i przepisów- wiedzą realizującą się w materii, więc jest także działaniem.
Wyróżniał 7 sztuk mechanicznych: architektura, medycyna, tkactwo, organizowanie zabaw i festynów itd.
Sztuki mechaniczne są równie ważne jak wyzwolone. Człowiek cierpi od niewiedzy, grzechu, trudności w wypowiadaniu się i nędzy. Sztuki wyzwolone pozwalają wydobyć się z niewiedzy. Sztuki logiczne pozwalają się wypowiadać. Sztuki mechaniczne łagodzą nędzę materialną, w ogóle umożliwiają egzystencję.
Mają na celu wytwarzanie dóbr koniecznych, stosownych, użytecznych i pięknych.
Odróżniano piękno od jakości wykonania. Odróżniano piękno wewnętrzne od ozdobności. Do harmonii wewnętrznej można dojść za pomocą kontemplacji. Odróżniano piękno kształtu od piękna wyrazu- można mówić o pięknie deformacji, pod warunkiem, że wyraża coś wewnętrznego.
Z drugiej strony odróżniano reakcję zmysłową od umysłowej. Odróżnienie materii dzieła sztuki od jego kształtu oraz dzieło sztuki od teorii. Dostrzeżono też podział między pięknem a wartością religijną- przedmioty nie religijne też mogą być piękne. Nie należy niszczyć posągów antycznych, bo choć nie służą religii, ale są piękne.
XIII w. filozofia scholastyczna, św. Tomasz
Scholastyka oparta na Arystotelesie, ale nie znano wtedy jego Estetyki.
Summa teologiczna
Piękno zmysłowe (niedoskonałe) i duchowe (doskonałe, przysługujące Bogu)
Piękno polega na proporcji i blasku, piękno nie przysługuje tylko dobru.
Elementy piękna: proporcja, wielkość i waga. Każda rzecz składa się z materii i formy- forma jest jednocześnie istotą danej rzeczy. Piękna rzecz jest wtedy piękna, gdy w jej wyglądzie przebija jej istota.
Piękne rzeczy są te, które podobają nam się, gdy je oglądamy. Piękne rzeczy to te, których postrzeganie nam się podoba. Jesteśmy w stanie poza wyglądem zobaczyć istotę. Podobanie się jest umiejętnością postrzegania pięknych rzeczy. Trzeba coś oglądać bezpośrednio, aby się podobało . może nam się coś podobać nie tylko ze względu na bezpośrednio postrzegamy, ale może się podobać np. użyteczność rzeczy.
Relatywizacja piękna u Tomasza. Musi być coś czy ktoś, komu coś się podoba, mimo że piękno tkwi w przedmiocie. Nie można pomyśleć piękna bez odbiorcy. Piękno jest zależnością pomiędzy podmiotem a przedmiotem.
Na piękno oprócz tych składników dochodzi też doskonałość. Nie może podobać się coś, co ma braki.
21.02.2011
Angielska refleksja o sztuce XVIII w.
m. In. Brytyjscy sensualiści
Teoretycy, artyści i krytycy o sztuce, red. Poprzęcka… teksty źródłowe
Teksty o sztuce Reynoldsa
Wielka teoria klasycyzmu- Akademia Francuska
Klasyczna definicja piękna- harmonia i proporcje, matematycznie policzalne
Podważana od początku XVIII w. w konfrontacji szczególnie z wpływami empiryzmu na myśl o sztuce
W XVIII w. elementy klasyczne w tekstach także spoza Akademii
Dominacja Anglików i Niemców w myśli o sztuce
Nowe sposoby pisania- Shafesbury (forma platońskiego dialogu), Addison (eseje publikowane w prasie) i Reynolds (forma wykładu dla studentów Akademii Królewskiej)
Shafesbury, zm. 1713, uczeń Locke'a
Bardzo popularny, wielokrotnie wznawiany
Characteristics of men, manners, opinions, times.., 1711
Pierwsza niezależna teoria sztuki; imitacja Dialogów, sięga do szkoły filozoficznej z Cambridge (platoniści); typ myśliciela virtuoso (postać wypowiadająca się na temat wielu dziedzin)
Współczesny Vico, ale w przeciwieństwie do niego był bardzo popularny; czytany także przez Kanta
Problemy:
- nawiązanie do tradycji neoplatonizmu i teorią klasycyzmu końca wieku XVII, odwołanie do idei w sztuce np. idealizowania natury np. u Poussina czy Belloriego
- te echa widać: to, co w naturze jest piękne, jest jedynie echem piękna pierwszego
- materia jest złudą, nie należy polegać na zmysłach
- niespójna myśl; powrót do smaku
- piękno i dobro są tym samym
- piękno niezależne, postulat docierania do absolutnych wartości poprzez zmysły
- wszystko w naturze jest wspaniałą sztuką; podobnie myśleli romantycy (na nim się wzorowali)
Locke:
- zmysły są podstawą doświadczenia i wiedzy
Plutoniści z Cambridge, XVII w.
Organiczny, naturalistyczny światopogląd Shafesbury'ego
Świat jest wielkim organizmem, rozwijającym się. Organiczny geniusz. Dzieło sztuki także tworem organicznym, który się rozwija (to także powróciło w romantyzmie)
Geniusz
Jedne z pierwszych nowoczesnych pojęć geniuszu (huhu romantyyyyzm)
Genialny Stwórca- jedno ze znaczeń; siła poruszająca
Później pojęcie odnosi się do twórczości ludzkiej
Paralela charakterystyczna dla kultury XVIII w.- smak i geniusz
Geniusz wrodzony, powinien być kultywowany i rozwijany
Smak i geniusz- wewnętrzna twórcza predyspozycja; właściwy smak i wykształcenie naturalnego geniuszu (praca, wysiłek i czas)
Nowa koncepcja doznania artystycznego
- entuzjazm- rodzaj dyspozycji psychicznej do odbioru dzieła; spontaniczna reakcja na zastane zjawiska
- geniusz
- smak, także konieczny do kultywowania; odnajdywanie przyjemności estetycznej
Myśl ta znalazła odzwierciedlenie w XVIII i XIX wiecznej kategorii wzniosłości
Joseph Addison, zm. 1719 r.
Autor i artysta, pisał sztuki, członek Parlamentu
Eseje publikowane w prasie
O rozkoszach wyobraźni; ponad 200 esejów w 1711-1712 w the Spectator
Rozkosze wyobraźni- przyjemności dostarczane przez wzrok, inne od tych zmysłowych- grubych; i inne od intelektualnych- najsubtelniejszych
Wzrokocentryzm
Rozkosze wyobraźni uzależnione jedynie od wzroku:
- pierwotne- doznawane przy postrzeganiu przedmiotów; uzależnione od wielkości, nowości i piękna
- wtórne- wynikają z przedstawień widzialnych przedmiotów, gdy te nie znajdują się w zasięgu naszego widzenia; zaliczone także rzeczy nie widziane nigdy; kategoria ważna dla sztuki
Teoria asocjacjonizmu- skojarzeń, podstawa estetyki XIX w.
Klasyfikacja sztuk mimetycznych
Kiedy część zmysłów nie bierze udziału w odbiorze dzieła sztuki, to pozostawia miejsce dla wyobraźni- bez wartościowania
- rzeźba (wzrok i dotyk)
- malarstwo (wzrok)
- opis słowny (zrozumiały tylko dla jednego narodu)
- muzyka (przedstawianie przedmiotów widzialnych za pomocą dźwięków)
Oddziaływanie myśli Addisona
Niespójna myśl
Istota skojarzeń, rozkoszy wyobraźni
Uwagi o tradycji chińskich ogrodów> praktyka malowniczych ogrodów XVIII w.
Wpływ na działalność Williama Chambersa, projektanta ogrodów
Joshua Reynolds, związany z Akademią Królewską, malarz Akademii, czynny w drugiej połowie XVIII; portrety pozowane (nowy typ)
Pierwszy przewodniczący Akademii Królewskiej
Siedem wykładów o sztuce, 15 wykładów w ciągu 20 lat, opublikowane w 1797 r.; wykłady z okazji przyznawania nagród
Erudyta i praktyk, przemawiający do uczących się malarzy
Cel sztuki moralnie etyczny, ale nie dydaktyczny
Realizowany poprzez ukazywanie piękna
Piękno zawarte w naturze, ale nieosiągalne poprzez proste naśladowania- należy poprawiać naturę nią samą
Myśl niespójna
Naśladownictwo, etapy (kształcenia malarza)
- starania ku osiągnięciu mechanicznej zdolności naśladowania przedmiotu widzianego
- przemyślenie doskonałych poprzedników, ale bez zbytniego autorytetu; natura poprawiona
- odejście od prostej kopii, usiłowanie udoskonalenia wzniosłością własnej idei
Twórczość to akt świadomy, a sztuka ma charakter intelektualny
Znajdują się także elementy w jego wykładach, które przeczą poznawalności reguł sztuki- szczególnie w podziwie dla geniuszu
Smak i geniusz nie podlegają kategoryzacjom
William Blake
Marginalia- dialog z Raynoldsem; 1801-1802 i 1808-1809
Blake wynalazł własną technikę rytownictwa; walczył zawsze o uznanie grafiki za sztukę
Połączenie skrajnej wyobraźni z precyzją wykonania dzieła
Zapiski na marginesach wykładów Reynoldsa
- człowiek rodzi się jak ogród już zasadzony i zasiany, człowiek uczy się wszystkiego, co już wie
Metafora kwiatu popularna w romantyzmie niemieckim- jako metafora geniuszu czy dzieła sztuki
Kontur przenosi to, co umożliwia precyzyjne ukazanie wizji
Pasja i ekspresja jest samym pięknem - Reynolds postulował brak wyrażania pasji
William Gilpin
Esej o malowniczości, publ. 1770
Przyczynił się do popularyzacji kategorii malowniczości
Grafik i duchowny, z zamiłowania podróżnik po Walii i Szkocji (podróże malownicze)
Typ diletanti
Odróżnienie piękna od malowniczości
Piękne- sprawiają przyjemność oku w swoim stanie naturalnym
Malownicze- sprawiają przyjemność dzięki cechom, które można przedstawić przez namalowanie
Malowniczość odznacza się szorstkością i chropowatością; rzeczy można przekształcić w malownicze kształtny budynek musimy zmienić w szorstką ruinę
7.03.2011
charakterystyczną postawą dla XVIII w. był klasycyzm bądź neoklasycyzm
u Winckelmanna- Grecja u Piranesiego- głównie Rzym
odwołanie się do pierwotnej chaty opisanej rzez Witruwiusza
dobry dzikus Rousessau- także w architekturze
France Antoine Logier
esej o architekturze, 1753 (ten sam czas co Winckelmann i jego Myśli o naśladowaniu... 1755)- krytyka nowożytnych komentarzy Witruwiusza (księga druga rozdział I), nurt Rousseau
za Rousseau- pierwotna chata, poszukiwanie pierwotnej formy, archetypu architektury
Goethe poszukiwał w Italii pierwotnej formy roślinnej
rozważania, czy Adam musiał zbudować sobie w raju dom?
Jednak u Logiera idea pierwszej chaty nie wywodzi się z ewolucjonizmu, jak u Witruwiusza, a jest wykorzystany jako legitymizacja architektury klasycystycznej
kolumna, belkowanie i fronton- podstawy architektury
wyższość architektury greckiej nad rzymską; chociaż w tym czasie architektura rzymska była nieporównywalnie lepiej znana niż grecka
idea klasycznego rygoryzmu
również gotyk uznaje za najbardziej naturalny styl w architekturze; stary gotyk wymyślony przez pierwszych barbarzyńców był chłopski i ciężki (romanizm), dopiero potem przekształcony został w styl niebywale lekki
ideałem do naśladowania byłoby połączenie greckiej prostoty z gotycką świelistością
połączono- wnętrze paryskiego Panteonu Souflota projekt od 1755- proporcje kościoła św. Genowefy (Panteon) są dość wysokie, nie jak porządków tradycyjne
1772 esej Goethego z odwołaniem do Logiera
Claude Nicolas Ledoux
1804 traktat o architekturze Architektura rozpatrzona w kontekście sztuki, obyczajów i prawodawstwa,drugie wydanie w 1847
Chaux- miasto, które u Ledoux było wzorem miasta przemysłowego, utopia stworzona przez Ledoux
pojęcie architektury rewolucyjnej (termin wprowadzony przez Emila Kaufmanna w latach 20. XX w.) dla Ledoux, Boullee i Lequeu- błędnie wskazywano, że byli to architekci związani z Rewolucją
Ledoux był architektem królewskim, projektował (70. XVIII) salę królewską i rogatki paryskie
od 1789 r. nie mógł już budować
traktat o zawiłym języku i wzniosłym stylu, dedykowany carowi Rosji
zawierał
idee społecznego porządku wyrażanego w architekturze, architekt wychowawcą ludu
fabryki jako element utopii idealnego miasta, serce tego miasta (jeszcze przed industrializacją XIX w.- realizacja w sali królewskiej)
charakter w architekturze- mniej ważna jest proporcjonalność, ważniejsza odpowiedniość charakteru do funkcji
charakter za Arystotelesem; (teorie ekspresji i charakteru w XVII w. na podstawie teorii poezji Arystotelesa, np. Lebrun) budynek ma wyrażać emocje- Jacques Francois Blondell- w traktacie postuluje, że budowle powinny być budowane w związku ze swoją funkcją świątynia powinna być wzniosła, a promenada elegancka, Blondell był nauczycielem Ledoux
architekture parlante- odnoszone do projektów Boullee i Ledoux; pojęcie użyte dopiero w 1852 roku, nigdy w czasach Ledoux, w połowie XVIII w. wielkie znacznie we wszelkiej refleksji o sztuce miała filozofia języka, piękna mowa i początki języka
1784 projekt Boullee kenotafu Newtona- kula ziemska ma symbolizować Newtona- ta ogromna kula miała mieć jedną ogromną lampę oświetlającą całe wnętrze- w powłoce kuli zaprojektowane były lejki wpuszczające światło słoneczne; w dzień na sklepieniu miały być gwaizdy, a w nocy lampa służyła jako słońce
Robert Venturi i Denis Scott Braun 1972- Learning from Las Vegas- nawiązują do końca XVIII w. architektury mówiącej i charakteru Ledoux i Boullee, bardzo podobnie do Lequeu
Jean Jacquea Lequeu, początek XIX w.
znany z fantastycznej kolekcji projektów, jak budynek w kształcie wielkiej krowy- mleczarni do ogrodu
Boullee
traktat Architektura. esej o sztuce 1873
uważał architekturę za sztukę, uważał, że powinna wyglądać tak, jak malarstwo
projekt bramy miejskiej- dymy z armat na tle ogromnych obłoków- malarskie efekty w projektach
architektura ma wywierać efekt na widzach i ja jestem również malarzem (powtórzenie za Correggio)
charakter to wywoływane wrażenia
projekt salin królewskich
projekty dla utopijnego miasta Ledoux- taka sama idea charakteru, budynek ma wyrażać swoje funkcje
28.03.2011
Romantyzm
uważali, że złoty wiek dopiero nadejdzie
Goethe, Wackenroder, Schelgel, Pforr, Runge, Carus
historyk to prorok patrzący wstecz
estetyzm-historyzm
naturalizm- pod wpływem filozofii natury Schellinga
panteizm; dzięki temu Schellingowi usamodzielnia się pejzaż- właściwie jest najważniejszym dla romantyków, wyraża to, co najważniejsze
człowiek jest w centrum Kwietny pył Novalis- marzymy o podróżach w wszechświat, ale czy wszechświat nie jest w nas samych?
Sztuka jako ekspresja artysty
kult geniuszu i wyobraźni- tworzy jak Bóg, ex nihilo (zawsze było zarezerwowane dla Boga)
symbole- powracają pod koniec XIX w. geniusz tworzy symbole, a nie zmienia alegorii, które są zakorzenione w tradycji
idealizm (z Kanta)- koncept jest w umyśle artysty, który cały czas w swoim życiu do niego dąży, ale jest ono nieosiągalne
piśmiennictwo żarliwe i emocjonalne, głównie w krótkich formach- notatki z podróży (Schlegel), eseje
Goethe, O niemieckiej architekturze z 1873 r.
zmienia poglądy o sztuce
1786 r.- upozowany na Winckelmanna
o niemieckiej architekturze:
pod wpływem wizyty w katedrze kolońskiej
krytyka naśladownictwa antycznych
polemika z Logierem (francuski winckelmanista)
sztuka musi być najpierw twórcza, a potem piękna
gotyk jako styl niemiecki
Serdeczne wyznania miłującego sztukę zakonnika 1893
Wackenroder
manifest niemieckich romantyków
twórczość nazareńczyków (Niemcy w Rzymie a la Rafael)- tłem dla tego manifestu
organiczność
nie ma zasad sztuki
muzeum jako świątynia sztuki, sztuka jako religia; kontemplacja sztuki jako modlitwa; artysta jako kapłan sztuki (ma zbawczą moc)
sen: Rafael i Durer przed tronem sztuki
Schlegel
Ateneum 116
poezja romantyczna jest progresywną poezją uniwersalną
Listy z podróży po Niderlandach, Nadrenii i części Francji 1806; 1823
poniekąd szlakiem gotyckich katedr
kult wielkich katedr gotyckich; opis Saint-Denis
Pforr
List do Passawanta
1810
dla sztuki trzeba cierpieć, tylko wtedy jest dobra
postulat sztuki moralnej
krytyka tematów antycznych
samotność tworzenia
artysta powinien wieść ciche, mieszczańskie życie
Runge
1802 listy do brata Daniela
pod wpływem:
Jackob Boeme-mistyk niemiecki tego czasu
dzieło sztuki jest wieczne (…) sztuce poświęcić się cała ludzkość (życie jako dzieło sztuki)
w dziele sztuki musi być odzwierciedlenie naszego przeczucia boga; religia i sztuka; sztuki poszukują- przedmiotu, kompozycji, barw, perspektywy powietrznej (w tej kolejności)
1815-1824 pejzaż- niekoniecznie bez postaci ludzkich, ale zazwyczaj są one tyłem (jak u Friedricha)
Upadek Ikara
teoria organiczna
sztuka jako ekspresja- w połączeniu pejzaż jest ekspresją artysty (spleen lol)
piękno jest trójdźwiękiem, na który składa się Bóg, natura i człowiek
18.04.2011
symbolizm
podłoże filozoficzne: Nietzsche (Narodziny tragedii), Schopenhauer (Świat jako przedstawienie), nurt wagneryzmu we Francji
Teodor de Wyzewa- psychoanalityk
Otto Wieninger- Charakter- do tej pory wykorzystywane w gender
Nietzsche Narodziny tragedii 1872 r.
dwoistość żywiołów apollińskiego (przedstawieniowa) i dionizyńskiego (nieobrazowa sztuka muzyki)
zniesienie Winckelmanna żywego od połowy XIX w.
często wypowiadał się o świecie snu i pozorów- założeniem wszelkiej sztuki plastycznej i częściowo poezji
1886- trzecie wydanie
w tym samym roku ósma wystawa imprestionistów w Paryżu, ostatnia; później koniec ugrupowania i rozejście się na indywidualną działalność
także skrystalizowanie się doktryny symbolizmu
Albert Aurier
odpowiedzialny za wprowadzenie pojęcia symbolizmu (przez niego nazywanego ideizmem) do terminologii sztuk plastycznych
ankieta Jules'a Hureta dotycząca sztuki współczesnej wśród współczesnych mu poetów
odpowiedział Malarmee- należy nigdy nie mówić wprost nazwać jakiś przedmiot to znaczy zabrać trzy czwarte przyjemności poetyckiej
Mauree
często retoryka okultystyczna
o Morot- faktycznie interesował się ewolucją darwinistyczną i malował różne dziwne stwory
Albert Aurier
pisał o Gauginie (Noah noah- dzienniki z pobytu na Haiti)
1891 artykuł Symbolizm w malarstwie. Paul Gaugin
wyjściowym cytatem jest fragment z Państwa Platona o jaskini- motto
początkiem tekstu jest ekfraza obrazu Gaugina wizja po kazaniu- zwraca uwagę, że zasadą symbolizmu jest połączenie świata realnego z nierealnym
dwa kierunki w sztuce: 1. realistyczny- zajmuje się jedynie przedstawianiem przedmiotów fizycznych (tu miał na myśli głównie impresjonistów) 2. ideistyczna- ukazuje głębszą rzeczywistość, prawdę niemal boską
dzieło musi być: ideistyczne, symboliczne, syntetyczne, subiektywne, dekoratywne
nie ma prawdziwej sztuki bez symbolizmu
Josephine ser Peladan
odłam symbolizmu, gdzie zbiera się kult geniuszu, Wagnera, nawiązania okultystyczne
1892 Gest estetyczny- artysta jest kapłanem, sztuka misterium odwołanie do Boga
Remy de Gourmont
1882 Symbolizm
albo ktoś jest symbolistą, albo wcale nie jest artystą
Morris Denis
od 1888 r. członek grupy ?, głoszącej odrodzenie malarstwa ściennego
Sztuka powinna być dekoratywna, funkcja sakralna vel symboliczna
Gaddamer
w pewnym momencie alegoria stała się estetycznie podejrzana i została wyparta z zainteresowań artystycznych- stało się to wtedy, gdy sztuka wyzwoliła się z reguł świadomego działania i stała się nieświadomym tworem geniuszu (pod koniec XIX w. umiera sztuka emblematyczna)
dezintegracja tradycyjnej ikonografii
np. Salome- z alegorii w symbol
Eliade- symbol jako archetyp
inwazja symbolizmu połączona z wkroczeniem Azji- świata pierwotnego i egzotycznego
Feli Feneon
założyciel pisma Le Symboliste
neoimpresjonizm 1886-1896 r.
zapisał się za to wielką ilością tekstów artystów i krytyków m.in. Serrat pisał o swoim malarstwie
artyści próbowali za wszelką cenę unaukowić swoje myślenie i sztukę
związane z estetyką naukąwą ze źródłem drugiej połowy XIX w.- teorie z fizyki, matematyki i psychologii percepcji; wynik XIX wiecznego pozytywizmu
teoria koloru
za prekursora tego myślenia uznano Johna Ruskina- the innocence of the eye- rodzaj dziecięcej percepcji plam i kolorów, bez świadomości, co one oznaczają
Robert Zimmermann- jego ambicją było stworzenie estetyki naukowej
1858 Estetyka tom I twierdził, że estetyka ma zajmować się analizą podstawowych elementów
Charles Blanc
1862 Gramatyka sztuki najpopularniejszy podręcznik akademicki z teorią koloru- wprowadzenie pojęcia melanżu optycznego
James Clerc Maxwell
fizyk, wiele eksperymentów dotyczących percepcji koloru, pionier fotografii barwnej
uświadomił różnicę pomiędzy kolorem pigmentu i kolorem światła
1881 przetłumaczony na francuski
istotny dla rozwoju techniki neoimpresjonistycznej; nowoczesny opis melanżu optycznego- umieszczenia blisko kropek różnego koloru, bez mieszania pigmentu
do obu powraca Felix Fenon w Impresjonistach
antologia Moderniści o sztuce red. Grabska
9.05.2011
Courbet
Champefeury
Duranty (odkrywca Vermeera)
Thore-Burger
1826 krytyk o naturalizmie jako o nurcie literackim
najbardziej do tej kategorii pasowali Balzac i Stendthal
Planche, przyjaciel Stendthala, krytyk literacki, lata 30.
do sztuk plastycznych odniesienia od 1840 r.
mimetyzm celem sztuki, więc wykluczona idealizacja natury; szczerość, odżegnanie od fantazji
można było malować brzydotę- szkoła Courbeta była nazywana szkołą brzydoty
Champfeury- przyjaciel Courbeta, Realizm 1856
Edmund Duranty 1856-1857 pismo Realizm, w latach 70. był obrońcą impresjonistów
nieufny zarówno wobec doktryny sztuki dla sztuki jak i sztuki na usługach społeczeństwa
doktryna naturalizmu zbudowana na filozoficznych podstawach francuskiego pozytywizmu (Taine)
o Courbecie w Realizmie: w dobrej wierze przedstawia robotników i wieśniaków
powrót do kategorii tematu (inaczej niż w sztuce dla sztuki)
temat bliżej człowieka
Ferriet
na salonie w 1859 rzeźba Goryl porywający młodą murzynkę- Baudelaire ostro skrytykował tę rzeźbę
16.05.2011
futuryzm
kategoria nowości i postępu w sztuce- w tym kontekście
10 cech awangardy Mieczesława Porębskiego
wojowniczość- styl działania futurystów i dadaizmów, przede wszystkim postawa antyakademicka; także życie jako przygoda artystyczna
bezkompromisowość- dyscyplina grup jak w partii
elitaryzm-mimo że z założenia sztuka powinna mieć egalitarny charakter; same grupy były nieliczne
dystans wobec współczesności- wiele grup w swoich manifestach atakowało aktualny stan kultury; sztuka przyszłości; Mondrian dedykuje swój manifest ludziom przyszłości
przewartościowanie tradycji- np. manifest Appolinaire'a z 1913 Antytradycja futurystów; postulat zburzenia muzeów (chociaż i Manet postulował); kubizm tworzył sobie sam historię sztuki wybierając to, co naukowe np. Leonarda, perspektywę- przyznawał się do związków z Degas, Poussinem czy Ingra; Klee dopatrywał się korzeni swojej sztuki u romantyków; włoscy futuryści- odwoływali się do włoskiego renesansu
policentryzm- Paryż przestał być już ośrodkiem (dadaizm np. w Nowym Jorku, Hanoverze, itd. do przeczytania: Steven Mannsbach Avangarde in central Europe)
interdyscyplinarizm- postulaty estetyczne dotyczą wszystkich sztuk jednocześnie; Marinetti, Appolinaire (jako krytycy), zatarcie granicy rzeźby i architektury u Tatina; powrót XIX w. pojęcia Gesamtkunstwerk; Manifest Bauhausu Gropiusa 1918, celem wszystkich sztuk jest jeden wielki budynek- a już nie opera
programowość- ogromna ilość druków, teksty pisane przez samych artystów (z wyłączeniem kubizmu, gdzie Pisasso i Braque nie napisali nic na temat swojej sztuki, napisali go nie czołowi, a Metziger i Gleizes)
rewoltyzm- nie sztuka dla sztuki, awangarda wkracza w pracę społeczną i chęć zmiany społeczeństwa; pojmowana jako misja do spełnienia
utopijność- konieczność zaangażowania się w obecne nurty polityczne połączone z przekonaniem, że jeśli sztuka zostanie zaakceptowana przez państwo to zmieni społeczeństwo (przykład Malewicza; Marinetti)
sztuka potrzebuje teorii i programu, walka o pierwszeństwo w wydaniu
paranaukowość- np. Helena Głowacka (zm. 1881) teozofia- przenikała do sztuki, np. Kandinsky czy Mondrian należeli do towarstwa teozoficznego
szczególnie mistycyzm dalekowschodni
szczególnie do sztuki przeniknęło: przez sztukę jest droga do kontaktu z tajemnicami wszechświata; filozofia i sztuka są sposobem na uwolnienie głębokich pokładów człowieka
1925 Rudolf Steiner- doktorat o Goethem; powrót do mistycyzmu
1912 Salmand- Historia analityczna kubizmu
1918? Appolinarie- historia kubizmu
Gleizes i Metzinger- są odpowiedzialni za to, że dziś uznaje się Cezanne'a za prekursora kubizmu; próbowali oni napisać selektywną historię kubizm; kubizm jest przejawem realizmu- XX wiecznym; krytyka sztuk dekoratywnych- secesji czy symbolizmu
sztuka ma zejść ze ściany
obraz ma rację bytu sam w sobie- sztuka tworzona dla galerii i kolekcji
odejście od matematyki euklidesowej
30.05.2011
Dadaizm
powstanie teatru Volter 1915-1919, Zurych
w tym środowisku pismo Dada- gł. redaktorem był Tzara
Tristan Tzara
pierwsze manifesty dadaizmu pisane pod wpływem futuryzmu- m.in. odtyczyły wszystkich sztuk
ruch, dynamizm, symultanizm
teatr absurdu, ironia
współdziałanie sztuki
nawet Hans Richter w Historii dadaizmu- odgrywane dzieło totalne sztuki
antymieszczańska postawa, rola przypadku
1918 Manifest dadaistyczny
jedynie wzór wiersza
1953 sam Duchamps zorganizował wystawę Dada 1916-1923
sztuka konceptualna wykorzystuje wszystkie narzędzie dadaizmu
inny badacz: Tom Sandqvist- Dada east
zwraca uwagę na peryferia
Artur Segal
Tzara, Janko
główne postaci sceny dadaistycznej Bukaresztu, zanim dotarli do Zurychu
to co było w 1915/16 r. było tylko opryskiem tego co działo się na początku w Rumunii
cała trójka była pochodzenia żydowskiego i widać to
Berlin- Max Ernst
Hanover-
był to ruch silnie sprzeciwiający się temu, co działo się wtedy w Niemczech- antywojenny, anarchistyczny i lewicujący
Neue Juwelt
Berlin- tam rozwinęła się najlepie sztuka fotomontażu politycznego (John Hartfield)
1920- kulminacja dadaizmu- Dada-messe (targi), zorganizowana przez Otto Burcharta
w Dada wykorzystanie codzienności, także w francuskim surrealizmie, potem w mitologii Barthesa
dadaizm po raz pierwszy nie przybiera wobec życia postawy estetyzującej
być dadaistą to znaczy godzić się być igraszką rzeczy
przypadkowość
teoria koincydencji- Krammer?
Hanna Hoch- kochanka Rausmanna, świetna artystka tworząca kolaże i fotomontaże
w jej kontekście widać maskulinizację tego środowiska
Duchamp
Wielka szyba- 1915-1923 skupia w sobie wszystkie teorie początku XX w.
Raymond Russel
Impresje z Afryki- ważne dla Duchampa
1915 Locus Solus- opis mechanicznego ogrodu
Surrealizm
Andre Berton
Louis Aragon
Paul Eluard
Max Ernst 1936 kolaże
Philippe Soulpault
Lautreamont- źródło, symbolista francuski z pokolenia Mallarme, ale był inspiracja dla poetyki surrealizmu
Hans Arp
Francis Picabia
Marcel Duchamp
Breton
źródło surrealizmu- Freudyzm, 2. lewica
równoległe poszukiwanie form w poezji i sztukach plastycznych
krytyczne podejście do przypadku- przypadek kontrolowany, nieświadomość podlegała kontroli formy
początkowo od eksperymentów w dziedzinie języka i literatury- np. pisanie automatyczne
seanse hipnotyczne
1925 naderalizm i malarstwo Bretona- rozważania plastyczne, konkretne odniesienia do Ernasta czy Arpa
kryzys przedmiotu- surrealizm powinien zerwać połączenia pomiędzy przedmiotami a słowami-ich nazwami
oko powinno być jak dzikus
sztuki plastyczne mają pierwszeństwo przed literaturą
sprzeciwienie się teorii naśladownictwa- błąd polega na ograniczeniu się do poszukiwania obrazów na zewnątrz
problem: jak przedstawić metaforę w sztukach wizualnych?
Metafora- wypełnia lukę pomiędzy językiem a życiem ; co najmniej zbitka dwóch słów, wynika z polisemii słów
wiele słownictwa zapożyczonego z fizyki i chemii
Max Ernst Kolaż
wg niego kolaż- spotkanie na jednej płaszczyźnie dwóch realności; pozornie niemożliwych do pogodzenia na płaszczyźnie pozornie im niesprzyjające
nowowczesność
Charles Baudelaire
Georg Simmel
Walter Benjamin
definicja nowoczesności (najbardziej znana) Baudelaire'a w Malarz życia nowoczesnego (tekst poświęcony znanemu karykaturzysty i znana pochwała szpilki, stworzył postać Flamera, fikcyjnego bohatera)- artysta, śwaitowiec, człowiek z tłumu, dziecko (rozdziały)
człowiek z tłumu (Flamer)- ma cel bardziej wzniosły niż zwykły Flamer, szuka czegoś, co możemy nazwać nowoczesnością
nowoczesność jest przemijająca, ulotna i przypadkowa; to połowa sztuki; druga połowa jest wieczna i niezmienna
Simmel
socjolog, także sztuki, pisał o sztuce awangardy, ale do jego pism wraca się dzisiaj np. z powodu powiązania z Benjaminem
most i drzwi zbiór esejów
1902-1903 mentalność mieszkańców wielkich miast
zblazowanie jest cechą charakterystyczna mieszkańców miast, wynika z nadmiaru uciech
Walter Benjamin Pasaże
expose Paryż- stolica XX w.
dyskusja z XX w. koncepcją nowoczesności
książka niedokończona, notatki w teczkach literowych z cytatami
jednym z najważniejszych źródeł dla Benjamina był kontakt z dadaistami i surrealistami (oprócz mesjanizmu żydowskiego i komunizmu)
wieśniak paryski Aragona- opis onirycznego spaceru po pasażu handlowym opery francuskiej