PARTIE I SYSTEMY PARTYJNE

K. Sobolewska - Myślik - "Partie i systemy partyjne na świecie"

R. Herbert - "Teoria i praktyka funkcjonowania partii politycznych"

A. Antoszewski, R. Herbert - "Systemy polityczne współczesnego świata", rozdziały 2-5

Partie polityczne

1. definicje funkcjonalne

partia powinna być postrzegana przez pryzmat efektu jaki wywołuje na otoczenie

Schumpeter - partia to grupa, której członkowie decydują się na wspólne działania w walce o władzę polityczną

La Parambara - partia to formalna organizacja, której uświadomionym celem jest zdobycie i utrzymanie na stanowiskach publicznych osób, które same lub w koalicji będą kontrolowały...

partie integrują społeczeństwo

G. Almond, Powell - wyspecjalizowana struktura agregacji interesów we współczesnych społeczeństwach

a) definicje normatywne

b) definicje opisowe

partia może być powołana do pełnienia określonych funkcji, lub pełni funkcje i dlatego nazywamy ją partią

partia promotor - np. Zieloni

2. definicje strukturalne

Jaka jest partia? System wyłaniania władzy, struktura organizacyjna, ideologia partii

Michels - (zajmował się SPD) żelazne prawo oligarchii, przejęcie władzy elit nad organizacją

partia to system interesu, solidarności, układ wzajemnego zaufania między członkami

3 wymiary partii wg Katz'a i Mair'a:

a) państwowo - publiczny - elita wykorzystuje swoją pozycję, działają dla korzyści

b) członkowski - po co są członkowie?

c) biurokratyczny - frakcja parlamentarna góruje nad centralą

3. definicje oparte o cel, związane z teorią wyboru

A. Downs - "Ekonomiczna teoria demokracji"

partia to zespół, który dąży do sprawowania kontroli nad aparatem rządowym przez zdobycie stanowisk w regularnie organizowanych wyborach

partia to instrument umożliwiający liderom osiągnięcie wymiernych korzyści

Funkcje partii politycznych:

ogniwo pośredniczące mogące przyjąć 3 postacie:

• wyborcze

• partycypacyjne

• klientelistyczne - partia umożliwia pewnym osobom osiągnięcie swojego celu, wymianę, relacje, może mieć to wymiar masowy lub biurokratyczny (lobbyści)

1. artykulacja i agregacja interesów, reprezentacja idei, kształtowanie opinii publicznej, 4 strategie:

• wyraźna tożsamość grupowa

• penetrowanie więcej niż 1 grupy społecznej

• oferowanie nowych kwestii programowych (np. Zieloni)

• oparcie strategii o konkretnego polityka

2. rekrutowanie i formowanie celów elity politycznej

3. rządzenie i formułowanie celów polityki państwa

• strategie wyborcze a strategie programowo - koalicyjne

• tworzenie rządu, zapewnienie mu spójności

• współpraca gabinetu z parlamentem

4. przetrwanie organizacji

• odzwierciedlenie struktury elektoratu

• zdolność do podejmowania decyzji

• odpowiednia procedura podejmowania decyzji

Instytucjonalizacja partii politycznych

instytucjonalizacja systemów politycznych i instytucjonalizacja prawna partii politycznych to co innego

instytucjonalizacja prawna to ujmowanie funkcjonowania partii w ramy prawne

pierwsza ustawa o partiach politycznych - 1990, ostatnia, obowiązująca - 1997

instytucjonalizacja - proces kreowania partii politycznych, od spotkania założycielskiego poprzez kolejne elekcje, jest to ciągły proces, moment powstania jest ważny dla dalszego funkcjonowania w życiu politycznym i partyjnym

A. Panebianco - dwa aspekty instytucjonalizacji:

• zewnętrzny - stopień autonomii organizacyjnej w stosunku do otoczenia

• wewnętrzny - stopień systemowości, współzależności między wewnętrznymi elementami partii

M. Duverger - konstytucjonalista, rozróżnia partie tworzone wewnętrznie i zewnętrznie

Panebianco - proces dyfuzji terytorialnej lub proces terytorialnej penetracji, obecność lub brak zewnętrznej instytucji "sponsorującej" przy tworzeniu partii

Podział na przykładzie systemu partyjnego w Wielkiej Brytanii

	zewnętrzne	wewnętrzne
penetracja	Partia Komunistyczna	Partia Konserwatywna
dyfuzja	Partia Pracy	Partia Liberalna

Partia Konserwatywna - założona przez posłów

Partia Pracy - zapotrzebowanie, aby reprezentować robotników, sponsorem są związki zawodowe, powstała przez połączenie stowarzyszeń robotniczych

Partia Liberalna - tworzona przez burżuazję

Partia Komunistyczna - dotacje z zagranicy

Ruch Obywatelski Akcja Demokratyczna - utworzył Mazowiecki po przegraniu wyborów prezydenckich

instytucjonalizacja raczej w sensie ilościowym niż jakościowym

Panebianco - wskaźniki instytucjonalizacji partii

1. zakres rozwoju centralnej organizacji pozaparlamentarnej, jak silna jest centralna władza partyjna (pomimo przegranej w wyborach partia funkcjonuje)

2. zakres jednolitości struktur terytorialnych, organizacyjnych

3. regularność finansowania i wielość źródeł

4. relacje z zewnętrznymi organizacjami afiliowanymi przy partii

5. zakres zgodności z normami statutowymi a praktyką funkcjonowania władzy w partii

instytucjonalizacja - infuzja (przepływ) wartości - analiza, sposób w jaki członkowie oceniają swoją organizację i jak to wpływa na funkcjonowanie i losy tej organizacji, stabilizacja określonych wzorców zachowań - przeniesienie wartości, których chciała bronić organizacja na samą organizację, zmienia się postrzeganie partii przez jednostki, zmienia się organizacja, przyczyną działań nie są cele, tylko partia

ta koncepcja podkreśla wzorce zachowań organizacyjnych, z czasem działania podmiotów w partii podlegają rutynizacji, utrwaleniu, a przez to stają się przewidywalne, sposób tworzenia rządu, zawiązywanie koalicji

Sposoby powstawania:

1. przekształcenie z dawnych partii komunistycznych

2. tworzenie z forów obywatelskich, ruchów społecznych

3. partie zupełnie nowe, tworzone przez działaczy dawnej opozycji antykomunistycznej lub zaangażowane w odzyskanie demokracji

4. partie historyczne

Modele partii politycznych:

• kadrowe

pojęcie Maurice'a Duverger'a, II poł. XIXw., charakter lokalny (konfederacja lokalnych elit, notabli), małe klubiki, więc partia nie miała centrali biurokratycznej ani organizacji

koniec XIXw. - ten rodzaj się kończy wraz z upowszechnieniem prawa wyborczego, miały zapewnione dofinansowanie, frakcja parlamentarna kieruje

• masowe

klasa robotnicza, tworzą się związki, w oparciu o nie powstają partie masowe, momentem przełomowym było nadanie robotnikom praw wyborczych, utrzymywane ze składek ograniczały się i odwoływały do 1 grupy społecznej

stwarzały pozory demokracji wewnętrznej, formalnie najważniejszą instytucją był kongres, starały się uzyskać status reprezentanta danej grupy, podejmowały działania integracyjne i mobilizacyjne, źródłem lojalności grup był obowiązujący schemat podziału klasowego, masowe członkowstwo, silna centrala biurokratyczna, źródłem różnic były funkcje i struktura tych partii, np. partie kadrowe nie zabiegały o nowych członków

• wyborcze

twórcą pojęcia był Otto Kichheimer ("catch all party"?), lata 50, 60 XXw., powstawanie tych partii wiąże się z zachowaniem partii kadrowych (wykształciły się z nich), są to partie ogólnonarodowe pod względem programowym, podział między klasami staje się dość płynny, robotnicy przestają głosować tylko na partie masowe, mniejsze zainteresowanie, funkcje ekspresywne (np. mobilizacja i integracja), nie mają zdolności strukturyzowania elektoratu, coraz mniejszą rolę odgrywa członkowstwo, osłabienie biurokracji partyjnej, pojawiają się profesjonaliści

3 modele głosowania: przynależności, opinii (podoba mi się program), wymiany (zapewnia mi korzyści)

• kartel

czasem jest uznawana za rodzaj partii wyborczej

Katz, Mair - twórcy pojęcia, zasoby polityczne są rozdzielone pomiędzy wszystkie partie należące do kartelu, kilka partii tworzy grupę (kartel), ale nie jest to jedna partia, efektem kartelizacji jest zacieranie różnic między rządem a opozycją, zajmują się penetrowaniem instytucji państwa, a nie społeczeństwem, ważne jest finansowanie i dostęp do mediów, partie nie konkurują o przetrwanie

partie kadrowe - bliżej struktur państwa (parlamentu), okres do XIXw., przed rozszerzeniem praw wyborczych, grupy sprawujące władze i uprawnione do życia politycznego

masowe - wprowadzenie praw wyborczych, bliżej społeczeństwa, oddziałują na państwo

wyborcze - są pośrednikiem między państwem a społeczeństwem

kartelowe - rozluźnienie więzi z państwem i społeczeństwem, bliższe stosunki z dużymi partiami, partie nie konkurują o finansowanie, partie wyborcze rywalizujące o głosy, przetrwanie w tym modelu (kartel) ograniczają rywalizację

Model partii w Europie Środkowo - Wschodniej

1. partie wyborcze

2. niski poziom identyfikacji elektoratu z partią

3. rola historii (rola konfliktu dotyczącego przeszłości)

4. niektóre partie blokują reformy, które by zbliżyły do systemu zachodniego

Partie w systemie politycznym UE:

• proces decyzyjny jest ztechnicyzowany i aideologiczny, czyli decyzje dotyczą specyficznych, szczegółowych strat i trudno wykorzystać je do walki politycznej

• struktura instytucjonalna (brak odpowiedzialności rządu, to nie partie tworzą rząd)

• choć parlament jest instytucją opartą o partie to rzadko kiedy dochodzi do konfliktów między partiami

• wybory są drugoplanowe z perspektywy kraju

• deficyt demokratyczności (decyzje podejmowane są w zaciszu gabinetów)

Finansowanie partii politycznych

Aby uniknąć nierówności w finansowaniu i wybieraniu, państwa demokratyczne umożliwiają kandydatom przedstawienia się w telewizji i radiowych audycjach. Państwo chce finansować, aby uniknąć zjawisk korupcyjnych.

Metody finansowania:

1. wewnętrzne - można nazwać samofinansowaniem

• finansowanie przez członków partii

• przez partie afiliowane (wcielone)

• wpłaty osób zajmujących z ramienia partii wysokie stanowiska

• finansowanie przez jednostkę przedsiębiorczą, która założyła i kieruje partią (np. Berlusconi we Włoszech)

• zarządzanie własnym majątkiem i prowadzenie działalności gospodarczej

2. zewnętrzne - ograniczenia ilościowe i podmiotowe, zagrożenia jakie się wiążą z zewnętrznym finansowaniem partii (może się uzależnić)

• wpłaty osób fizycznych, prawnych i innych jednostek klasyfikacyjnych

3. przez państwo - początek w latach 60 XX wieku, dzielimy na pośrednie i bezpośrednie

podmioty - finansowanie posłów, organizacji partyjnych, frakcji, organizacji związanych z partią

Przykłady:

• kwoty na działalność

• zwroty kosztów kampanii

• dostęp do mediów

• dostęp do organizacji młodzieżowych i edukacyjnych

• dofinansowanie prasy

• zwolnienie z podatku

dla parlamentarzystów:

• darmowe podróże po kraju

• darmowe rozmowy telefoniczne i poczta

• diety

• datki i inne formy pośrendiego finansowania

Kryteria finansowania przez państwo:

• musi zdobyć mandaty

• musi uzyskać pewną liczbę głosów

Argumenty przeciw:

• uprzywilejowanie partii, które się dostały, nowe nic nie dostają

• partie poddają się kontroli państwa

Argumenty za:

• wobec rosnących kosztów prowadzenia partii politycznych, partie są mniej zdolne do konkurencji i bez ryzyka poddania się kontroli członków i wyborców, nie są w stanie takich środków zmobilizować

• partie są jedynymi instytucjami uczestnictwa politycznego obywateli, stąd zrównanie warunków konkurencji finansowej partii daje szanse obywatelom

• daje szansę uczestnictwa w wyborach ludziom biednym

Finansowanie partii w Polsce

jawność - jak majątek powstaje

• składki członkowskie

• darowizny

• spadki i zapisy

• dochody z majątku partii (lokaty i konta bankowe)

• określone w ustawie dotacje i subwencje

Przeznaczenie majątku tylko na cele statutowe i charytatywne. Partia nie może prowadzić działalności gospodarczej, nie może prowadzić zbiórek publicznych. Środki finansowe mogą być tylko na rachunkach bankowych (nie dotyczy kwot najniższych wynagrodzeń w partii).

subwencja - partia uzyskała 3% poparcia lub była w koalicji i uzyskała 6% głosów - wtedy ma prawo do subwencji na działalność statutową, partie muszą sporządzić informacje coroczne o wydatkach i rozlicza się z subwencji

dotacja - przysługuje partii politycznej wchodzącej w skład koalicji wyborczej, komitetowi wyborczemu wyborców, partiom, których komitety wyborcze były w wyborach

Ilość dotacji zależy od liczby mandatów jakie uzyskała partia.

Klasyfikacja partii politycznych w oparciu o:

A. organizację

B. kryterium funkcjonalne

C. funkcje partii w systemie partyjnym

D. rodzinę partii (programową)

Ad. B

• prosystemowe - partia akceptuje konstytucyjne reguły gry politycznej

• antysystemowe - partia nie akceptuje tego, a wręcz podejmuje działania skierowane na podważenie systemu demokratycznego

• partia protestu - dążą do rewizji polityki państwa w wybranym wymiarze, ale nie dążą do obalenia systemu demokratycznego

• partia promotor - nie zmierzają do zdobycia władzy, chodzi im o zwrócenie uwagi opinii publicznej na kwestie społeczne, po osiągnięciu celu to ginie

• partia jednego przedsięwzięcia - zostały stworzone przez jakąś osobę na tyle przedsiębiorczą, że zwróciła na siebie uwagę, prawicowe, mają mocnego lidera

• partia reprezentacji - reprezentują interesy poszczególnych segmentów elektoratu, jest to strategia reaktywna (reaguje na zmiany w środowisku), władza jest celem samym w sobie, podobnie do partii wyborczych

• partia integracji - dąży do moblizacji określonej części elektoratu, stosuje apel ideologiczno - programowy, podobne do partii masowych

Ad. C

relewancja - istotność

1. relewantne

2. nierewelantne

włoski polityk to opracował - Sartorii

Test opiera się na 2 kwestiach:

• potencjał koalicyjny partii

• potencjał szantażu politycznego (możliwość narzucenia innym partiom przyjęcia praktyki politycznej)

Co ma wpływ na relewancję?

• duża czy mała partia - partie duże są najczęściej relewantne

• czy jest inicjująca czy dopełniająca - inicjująca partia tworzy rząd, są to najczęściej duże partie

• czy jest centrowa - centrowe biorą udział w tworzeniu większości parlamentarnej, gdy brakuje większości

piwotalina - partia o charakterze centrowym, dobierana jest tylko gdy jakiejś partii brakuje do większości (samodzielnego rządzenia)

Ad. D

bierzemy pod uwagę:

• genezę partii

• udział w organizacji międzynarodowej

• kwestie materialne (przeczytać jej program)

partie komunistyczne - powstały po rewolucji rosyjskiej

centralizm demokratyczny - nie ma demokracji wewnętrznej partii

3 grupy:

• zachowały starą tożsamość ideową (Komunistyczna Partia Czech i Moraw)

• wierzą w budowanie społeczeństwa socjalistycznego

• partie postkomunistyczne - zerwały z komunizmem, zostają partiami socjaldemokratycznymi (SLD)

partie lewicowo - libertarialne

1. lewicowo - socjalistyczne, które wyodrębniły się z socjalistycznych

2. partie zielonych

3. partie o liberalnym (agralnym) pochodzeniu, hasła: obrona mniejszości, ochrona i reprezentacja kobiet

akcentują demokrację wewnątrzpartyjną, należą do nich młodzi i wykształceni, kwestionują dominację wolnego rynku

Cechy podstawowe:

• akceptują porządek konstytucyjny

• pragmatyzm dominuje nad czystością ideologiczną

• często tworzą gabinety mniejszościowe

Partie w Europie Środkowo - Wschodniej

• partie postkomunistyczne

• partie nowe

partie chadeckie - centrowe i centroprawicowe, istnieją w Europie i Ameryce Południowej, tylko w krajach katolickich, powstały pod koniec XIX wieku, np. Niemcy, Włochy, Austria (Austriacka Partia Ludowa), Polska (ZCHN, AWS)

Cechy:

• społeczny kapitlizm - przywiązanie do gospodarki rynkowej, ale skłonne do korekt

• duże i relewantne - są alternatywą dla partii socjaldemokratycznych

• międzyklasowy apel polityczny

partie liberalne - przełom XIX i XX wieku, zbliżone programowo do partii chadeckich, pluralizm polityczny, po upowszechnieniu parawa wyborczego partia straciła na znaczeniu, Austriacka Partia Wolności stała się populistyczna, dzielą się na:

• liberalno - prawicowe - prorynkowe, chodzi o neoliberalizm, pojawiły się tam gdzie są silne partie chadeckie, a w krajach tych konserwatywne partie mają małe znaczenie

• liberalno - lewicowe - prosocjalna orientacja, sprawiedliwość społeczna, tam gdzie są silne partie konserwatywne albo prawicowo - liberalne

Partie konserwatywne - hasła: gospodarka rynkowa, ograniczenie interwencji państwa, indywidualna przedsiębiorczość, zapewnienie ładu i bezpieczeństwa, silne i odpowiedzialne państwa

Typowymi partiami apelu ogólnonarodowego są partie konserwatywne w Anglii. Tak samo we Francji (partia neogaullistów - kiedyś RPR), Irlandii (Fianna Fail, jej przeciwniczką jest Fine Gael). Partie konserwatywne cechuje łagodna krytyka państwa dobrobytu. Partie te są antykonsensualne, używają haseł populistycznych (przykład - Austriacka Partia Wolności, która kiedyś była liberalna, Partia Postępu w Norwegii i Forza Italia). Najbardziej typowymi w Europie Środkowo - Wschodniej jest Związek Ojczyźniany (Litwa), Obywatelski Sojusz Demokratyczny (Czechy), Likud (Izrael), Związek Ojczyźniany (Turcja), Partia Liberalno - Demokratyczna (Japonia)

partie ultraprawicowe (skrajnie prawicowe) - mówi się, że są to partie oderwane, bo ciężko je umieścić na skali i sklasyfikować, są antypluralistyczne, antydemokratyczne, antyparlamentarne, np. Narodowa Partia Demokratyczna (Niemcy), łączy je hasło: racjonalizm, partie ksenofobiczne, rasistowskie, to co obce nie może być zaakceptowane, antyemigranckie, partie te starają się tworzyć pozory, że są liberalne

Front Narodowy (Francja), Niemiecka Unia Ludowa, Sojusz Narodowy (AN - Włochy) - zdobywa głosy na południu

partie regionalne i antyintegracyjne - akcentują konflikt centrum - peryferie, wysuwają postulaty socjoekonomiczne, np. Liga Północy (Włochy); konflikt integracja - suwerenność, są antyeuropejskie i nie mają ze sobą nic wspólnego oprócz tego lewica i prawica też czasami głoszą hasła antyintegracyjne), można uznać za partie oderwane, partie antyintegracyjne powstawały kiedy od początku były przeciw lub kiedy część osób z partii różni się i tworzy nową partię

Rozłamy socjopolityczne

Podział społeczny kształtuje się w ramach społeczeństwa w oparciu o kryterium demograficzne - np. płeć, wiek, klasa społeczna, religia, wykształcenie itd. Kategorie podziału społecznego są ważne, o ile mają wpływ na system partyjny.

System partyjny i partie mają zdolność do wybiórczego wchłaniania danych podziałów (Polacy i Żydzi) przez nie wnoszenie tego do telewizji. Partie mają właściwości: reaktywność i kreatywność (same próbują wzbudzać podziały w społeczeństwie).

Podział polityczny (konflikt polityczny)

O charakterze trwałości podziałów politycznych decydują elity polityczne. Parite mają ograniczone możliwości w kreowaniu konfliktów politycznych. Syntezą tych podziałów jest rozłam socjopolityczny.

Bartolini i Mair - zaproponowali 3 sfery podziału:

1. obiektywny (empiryczny) - dzielący ludzi ze względu na podziął demograficzny, jest to baza potencjalnego konfliktu

2. subiektywny (normatywny) - grupa społeczna by stać się stroną podziału musi posiadać świadomość faktu dysponowania tożsamością, grupa ludzi musi mieć świadomość, że jest grupą

3. instytucjonalny (organizacyjny) - jest wyrazem instytucjonalizacji obu sfer wymienionych powyżej, tzn. że elita grupy postanowiła podjąć kroki w celu realizacji celów tej grupy

Przykłady podziałów:

1. socjoekonomiczny (klasowy) - pracodawca - pracobiorca, kojarzony z podziałem na prawicę i lewicę, co decyduje o jego istotności:

• państwowa kontra prywatna własność środków produkcji

• silna albo słaba rola państwa w gospodarce

• redystrybucja dochodów lub jej brak

• działalność socjalna państwa lub jej brak

zanik ilościowy klasy robotniczej - mniej rąk do pracy potrzeba

zanik jakościowy - uburżuazyjnienie klasy robotniczej

nowe podziały i kwestie powodują osłabienie tego podziału i klasy

2. religijny - kwestie moralne i udział kościoła w życiu publicznym

• katolicy - Hiszpania, Włochy

• protestanci - Skandynawia

• kraje mieszane - Holandia, Szwajcaria, Niemcy

podział ważny politycznie:

Włochy, Niemcy, Belgia, Austria - chadecja

Holandia - przyczyną edukacja

Francja, Hiszpania - religia ma wpływ na indywidualne zachowania

3. kulturowo - etniczny

Belgia i Szwajcaria - są 3 języki

Hiszpania - kraj Basków, Wielka Brytania - Walia, Szkocja itd.

Najniższy wskaźnik istotności podziału - Portugalia

4. centrum - peryferie (miejsko - wiejski) - rywalizacja partii reprezentujących interesy społeczne, jest to konflikt terytorialny

np. kraje skandynawskie; kiedyś były tam partie agralne, ale zmieniły nazwy na centrum, podobny los czeka PSL, bo będzie mniej rolników, konflikt terytorialny - Niemcy (podział na Niemcy Wschodnie i Zachodnie)

Podziały socjopolityczne:

1. poparcie dla systemu - w niektórych demokracjach istnieją duże partie relewantne, które są w opozycji do systemu, np. Włochy - po II wojnie światowej, była opozycja do systemy, czyli Ruch Społeczny i Partia Komunistyczna, oraz Francja (Front Narodowy); w każdym kraju można znaleźć tego typu partię, np. Samoobrona jest partią relewantną (ma dużo głosów w Sejmie, ale nikt nie chce z nią sojuszu i współpracy)

2. polityka zagraniczna - stosunek części partii do pozycji danego państwa do innego w sosunku do wydarzeń na arenie międzynarodowej, np. Francja (problem z relacją Francja - NATO); Francja była też przeciwko wejściu Anglii do EWG (dopiero w 1973r. Anglia weszła)

3. postmaterializm - chodzi o uczestnictwo w demokracji i ochronę środowiska, ten podział tylko jest w rozwiniętych demokracjach - np. Holandii, wzrost poparcia dla partii ekologicznych ma związek z tym podziałem

Wedle tych podziałów kształtuje się podział partii. Nakładające się (krzyżujące) podziały socjopolityczne - np. w Belgii (są 2 partie socjaldemokratyczne, 2 chadeckie, itp.), podobnie jest w Szwajcarii (są 3 języki i podziały socjopolityczne się nakładają) - powodują pluralizm.

Typologie systemów partyjnych

po II wojnie światowej - zamrażanie systemów partyjnych

systemy partyjne mają tendencje do trwania, nie ma podziałów, stabilna ilość członków itp., dziś mówi się o odmrożeniu partii, systemy ulegają zmianom

Podział systemów partyjnych:

• jednopartyjne

• dwupartyjne

• wielopartyjne

Tylko partie relewantne biorą udział w podziale. Czynniki podziału: charakter, rodzaje relacji między partiami, czy partie mają zdolność koalicyjną partii z partią

Typologie systemów partyjnych:

1. Jean Blondel - brać pod uwagę ilość i wielkość, wyróżnia 4 systemy:

• 2 - partyjny - Wielka Brytania

• 2,5 - partyjny - Niemcy, ale od 90 roku są też 4 partie, które zdobywają głosy

• wielopartyjny z partią dominującą

• wielopartyjny bez partii dominującej

Przykład podziału głosów

2 55 45

2,5 45 40 15 (Niemcy do lat 90)

WD 45 20 15 10 10 (Włochy do lat 90)

WPD 25 25 25 15 10 (Włochy dziś)

2. G. Smith - chodzi tu o alternację i polaryzację władzy (czy system jest 2 czy wielopartyjny)

• systemy niezrównoważone - występuje asymetria między blokami partii, czyli jedna rządzi przez długi czas, np. Szwecja, rządy socjaldemokratów od lat 30 - 70

• systemy rozproszone - nie partii dominującej, wielopolarność (multicentryczność) - nie istnieją 2 centra polityczne (lewica i prawica) tylko 3 centra polityczne (lewica, prawica i silna lewica), np. Włochy do lat 90; istotne jest czy występuje dwustronna (bilateralna) opozycja, bo wpływa to na łatwość tworzenia rządu

• systemy zrównoważone - ważne jest to, że są 2 duże bloki a partie wymieniają się często władzą (nie ważna jest ilość partii), np. Włochy po latach 90

3. G. Sartori - są 2 duże partie lub 2 duże bloki, chodzi tu o liczbę partii (format) i dystans ideologiczny między nimi (mechanizm)

• system partii predominującej - zakłada, że partia może istnieć w systemie dwupartyjnym lub wielopartyjnym, jest to system, gdy jedna partia zdobywa dość dużo głosów

• system dwupartyjny

• system umiarkowanego pluralizmu - jest około 5 - 6 partii, tutaj dystans ideologiczny między partiami jest mały

• system spolaryzowanego pluralizmu - jest więcej niż 6 partii, dystans ideologiczny między partiami jest duży

FPO - partia populistyczna z Austrii (Haedera)

Mierzenie systemu partyjnego

• indeks frakcjonizacji (Douglas Rae)

oznacza prawdopodobieństwo, że 2 przypadkowo wybranych wyborców głosuje na różne partie i wtedy jest to indeks frakcjonizacji na poziomie wyborczym lub 2 przypadkowo wybranych posłów należy do różnych partii i to jest frakcjonizacja parlamentarna

F = 1 -
pi²

pi - procent głosów lub mandatów partii

• indeks efektywnej liczby partii

N = 1/
si²

si - % mandatów partii

• indeks agregacji

A = S/N

S - procent mandatów największej partii

N - liczba partii w parlamencie

wskaźnik będzie 1, jeśli 2 wyborców głosowało na dwie różne partie (to jest niemożliwe), będzie tak kiedy 100 posłów należy do innej partii (a nie ma 100 partii w Sejmie)

System dwupartyjny to taki, gdzie przewaga jest dwóch partii, łączy wynik 90%. Jedna z tych partii tworzy samodzielny rząd i ten rząd ma większość mandatów. Dośrodkowy charakter konkurencji - programy partii zbliżają się do siebie. Homogeniczna struktura społeczeństwa - czyli jednorodność. Większościowy system wyborczy.

W XX wieku liberałów zastępuje Partia Pracy (Wielka Brytania). Partia Pracy to partia lewicowa, Partia Konserwatywna to prawica. Od lat 80 XXw. liberałowie nazwali się Liberalni Demokraci. Szkocka Partia Narodowa zdobywa mało głosów i mandatów w Szkocji. W Irlandii Północnej jest specyficzny system partyjny. Katolicy to Sinn Fein i Socjaldemokratyczna Partia Pracy. Protestanci - Partia Ulsterskich Unionistów i Demokratyczna Partia Unionistów. W ostatnich wyborach startowało 45 partii.

mechaniczny efekt Duvergera - dysproporcje głosów a mandatów

psychologiczny efekt Duvergera - wyborca świadomy orientując się w systemie, głosuje na partię, która ma szanse na zdobycie mandatów

W Szkocji wygrywa najczęściej Partia Pracy. System większościowy jest korzystny dla partii regionalnych, lokalnych.

Gerymanderka - twórcą był Gery z USA, początek XIX wieku, wykorzystywanie okręgów do zdobycia większości mandatów (mimo, że głosów może być mniej), tak wygrywać w okręgach, aby zdobywać w nich mandaty, a nie duże poparcie

Podobna sytuacja była w 2000r. W USA w czasie wyborów prezydenckich, jest tam 51 okręgów.

USA - jest tam system dwupartyjny, dwie partie otrzymują przytłaczającą liczbę głosów, obie ostatnio zebrały 98% głosów, w czasach powstawania USA były partie federalistów i antyfederalistów (demokratyczno - republikańska - od ok. 1830 nazywa się tylko demokratyczna), w 1854 powstaje partia republikańska, partie są ideologiczne, trudno podzielić na lewicę i prawicę (aczkolwiek demokraci są trochę bardziej lewicowi)

• podział nas stany północne i południowe jest dość silny

• ludzie ze stanów południowych byli przeciwko silnej władzy centralnej

• Republikanie byli za niewolnictwem

• ponad 70% czarnych głosuje dziś na demokratów

• 60% osób uważających się za liberałów głosuje na Demokratów

• każdy kto głosuje na partię jest jej członkiem

• silna instytucjonalizacja partii w wyborach, tzn. zasady uczestnictwa w wyborach są sformalizowane

• aidealizacja systemów partyjnych

Australia, Malta, USA, Wielka Brytania - system dwupartyjny

Kanada - system partii predominującej - przez większość czasu tak się mówiło na ten system, jest partia liberalna, konserwatywna (do lat 80 duże znaczenie), Nowa Partia Demokratyczna (jest lewicowa), w 1988 powstała Partia Reform (partia konserwatywna, komunitariańska), ona zabrała głosy Partii Konserwatywnej, Blok Quebecu chce oderwać się od Kanady

"Demokracje Zachodnioeuropejskie - analiza porównawcza" - Antoszewski, Herbut, rozdział 2-6, 9-10

---