Filozofia - gr. philosophia, phileo - lubię, sophia - mądrość; nauka zajmująca się ogólnymi rozważaniami na temat istoty i struktury bytu, ludzkiego poznania, zasad wartościowania, miejsca człowieka w świecie i jego poglądu na świat, obejmuje: Ontologia - filozoficzna nauka o bycie Metafizyka - problematyka stosunku materii do ducha, zjawisk fizycznych do psychicznych Etyka - nauka o moralności, ogól norm moralnych Estetyka - nauka o społecznych i psychologicznych źródłach powstawania sztuki i poglądów na sztukę Logika - dyscyplina naukowa obejmująca logiczną teorię języka, logikę formalną (symboliczną), metodologię nauk Epistemologia - dział filozofii o przedmiocie, treści, procesach, sposobach, granicach, kryteriach ludzkiego poznania, teoria poznania Historiozofia - filozofia dziejów, filozofia historii filozoficznych nad siłami napędowymi, celowością, istotą i przebiegiem procesu dziejowego; Czy jest sens rozwoju? Jaki? Kosmogonia - nauka o początku świata
Drugi okres filozofii starożytnej (V-IV): Ateny stolicą greckiej kultury (zloty wiek) człowiek i jego dzieła przedmiotem badań, sofiści (nauczyciele - wychowawcy)
Protagoras i sofiści: filozofia humanistyczna, stanowisko relatywistyczne; sofiści - nacisk na wykształcenie, Protagoras, Gardiasz, Hippiasz, Prodyk
Protagoras (481-411): z Abdery, przyjaciel Peryklesa, „Rozprawa polemiczna o prawdzie i bycie”, „O bogach”, prace gramatyczne, etyczno - społeczne, techniczne, utonął płynąc na Sycylię, poglądy: nowy stosunek do nauki: a) przedmiot badań - badania humanistyczne, matematyka astronomia, etnologia, teoria sztuki, chronologia, mnemotechnika, dialektyka, retoryka, polityka, etyka, gramatyka, b) zadania stawiane nauce - podporządkowanie czynności badawczych celom praktycznym, nauka jako umiejętność praktyczna; nauka wg Protagorasa - nie to co prawdziwe, lecz co skuteczne c) metoda badań - dialektyka (metoda prowadzenia sporów), badania empiryczne, nauka ogranicza się do stwierdzenia faktów i związków między nimi oraz do przewidywania na ich podstawie przyszłości; znaczenie filozoficzne Protagorasa i sofistów: skierowanie badań na człowieka, minimalizm poznawczy, podstawy sensualizmu, relatywizmu, praktycyzmu, konwencjonalizmu; następcy: Kseniades z Koryntu, Eutrydem z Chios (skrajne - zaprzeczenie możności poznania), Teodoros z Cyreny, poeci Eurypides i Sofokles, Diagoros z Melos, w XIX i XX w. prąd pozytywistyczny i pragmatystyczny (Laas - Niemcy)
Minimalistyczna teoria poznania: wcześniej domagali się powszechności, obiektywności i pewności; sofiści - nieufność do wiedzy; ujemna opinia o zdolnościach poznawczych człowieka; prawdę poznajemy tylko przy pomocy zmysłów (sensualizm); nie ma prawdy powszechnej, dla każdego jest inna (relatywizm); prawda jednego ma wyższość nad prawda drugiego o tyle o ile posiada większą użyteczność praktyczną (praktycyzm ); umowne jest, że pewne prawy uchodzą za powszechnie obowiązujące (konwencjonalizm)
Relatywizm - względność wartości logiczno - poznawczych, etycznych i estetycznych oraz norm i ocen z nimi związanych; poznanie jest względne (każdy ma inne postrzeżenia); wszelkie poznanie jest bierne, umysł zawiera jedynie odbicie przedmiotów; postrzeżenia odbiciem rzeczywistości - jeśli są względne to i rzeczywistość jest względna, rzeczywistość posiada wartości rozbieżne, wręcz sprzeczne; relatywizm antropologiczny - „Wszystkich rzeczy miarą jest człowiek” Sensualizm - pogląd wg którego wiedza opiera się na doświadczeniach zewnętrznych, a treść świadomości stanowią wrażenia zmysłowe Praktycyzm: nie ma twierdzeń prawdziwych i nie, są gorsze i lepsze, należy kierować się tymi lepszymi, mędrcami są ci którzy dokonują zmiany (przez rozumowanie) Konwencjonalizm - pogląd głoszący, że twierdzenia , pojęcia, teorie naukowe są wynikiem umowy między uczonymi, zawartej nie dlatego, że zbliżają nas do wiedzy o świecie, lecz dlatego, że spełniają postulat ekonomii, wygody, prostoty… Geneza umowności: poglądy wytworzone i narzucone przez silnych dla wyzyskania słabych; wymysł słabych dla ochrony przed silnymi; Krycjasz - prawo obowiązujące wytworem większości słabych; prawo natury - prawo silniejszego; Trazymach - normy moralne i religijne odrzucał jako czysto umowne; Kallikles - pogarda nad potocznymi poglądami jako moralnością tłumu, uznawała prawo silnego (zasada - wola mocy, cnota - energia pozbawiona skrupułów, cel - władza, pełnia życia); kultura ludzka jest umowna np. Likofron - państwo wynikiem umowy; Alkidamas - prawo i obyczaje urządzeniami konwencjonalnymi, potępiał konwencję, która służy czyimś interesom; Protagoras - konwencje mają odpowiadać wymaganiom rozumu, zreformowanie prawa, by było racjonalne (kara nie zemstą, lecz odstraszeniem), ustrój społeczny nie przeszkodą, lecz pomocą w walce o byt dla ludzi
Początki estetyki - Gorgiasz: estetyka - teoria poezji; naśladownictwo, iluzja, oczyszczenie; tezy: poezja nie wytwarza przedmiotów realnych, lecz ich słowne podobieństwo, w umysłach słuchaczy wzbudza iluzję; wywołuje gwałtowne reakcje uczucia, daje ulgę, radość
Sokrates (469-399) - Ateny: usiłował odnaleźć powszechne zasady poznania i działania; myśliciel, działacz, żołnierz, urzędnik (prytan), bezinteresowny nauczyciel cnoty i rozumu, żył w niedostatku, 70 lat - oskarżony o szkodliwą działalność, skazany na karę śmierci, uczył ustnie, o jego nauce wiemy od jego uczniów: dialogi Platona i „Wspomnienia o Sokratesie” Ksenofonta; poglądy: a) etyczne: cnota jest dobrem bezwzględnym: cnota wcześniej - tężyzna życiowa w spełnianiu zawodowych czynności; cnota wg Sokratesa - sprawiedliwość, odwaga, panowanie nad sobą; zalety moralne najważniejsze, są niepisane, wychodzą z natury rzeczy, nie z ustanowienia; człowiek powinien poświęcić dobra niższe i pozorne dla dobra najwyższego; cnota wiąże się z pożytkiem i szczęściem: tylko to co dobre jest naprawdę potrzebne, szczęście związane jest z cnotą, bo z niej wynika - szczęśliwym jest ten, kto posiada największe dobra; cnota jest wiedzą: zło pochodzi z nieświadomości, wiedza warunkiem dostatecznym cnoty, kto posiada wiedzę pełną i prawdziwą czyni dobrze; opiera się na praktycznym rozsądku; cnoty można się uczyć, cnota jest jedna b) logiczne: teoria wiedzy Sokratesa teorią poszukiwania wiedzy, czyli jej metodologią; uwaga skierowana na wiedzę i sposób jej zdobywania; nie formułował przepisów, ale własnym przykładem pokazywał zastosowanie; metoda współpracy umysłowej (negatywna, eleuktyczna - uczy jak usuwać fałszywe przekonania) czyli metoda zbijania, najskuteczniejszy sposób oczyszczania umysłu - doprowadzenie do absurdu poprzez przyjęcie fałszywej tezy, zmuszenie pytaniami do twierdzenia sprzecznego z teoria pierwotną; zdemaskowanie tego co jest tylko pozorem; świadomość swej niewiedzy - wiedza psychologiczna, a także epistemologiczna - wie na czym polega wiedza; najpierw trzeba uświadomić sobie naturę poznania, potem badać; wierzył w możliwość znalezienia prawdy obowiązującej powszechnie; metoda dyskusji (metoda pozytywna, maieutyczna - uczy jak zdobywać prawdziwe przekonania) czyli sztuka położnicza; każdy posiada w sobie wiedzę prawdziwą, ale nie jest jej świadom, trzeba mu pomóc; wspólne szukanie prawy; stwierdzenie faktów sprawdzonych doświadczeniem; do zakresu faktów znanych należy dołączać nowe; metoda indukcji - szukanie cech ogólnych cnót na postawie przykładów; cel poszukiwań - znalezienie określeń cnót; cel praktyczny - kto ma pojęcia, ten ma wiedzę, kto ma wiedzę ten ma cnotę; Sokrates logikiem, któremu zależało na jednej ogólne formule; korzyść duchowa płynąca z wiedzy; jedynie prawda jest skuteczna dla celów; sokratyzm - skrajny moralizm ze skrajnym intelektualizmem, cnota celem, wiedza środkiem, nierozłączność szczęścia, rozumu i cnoty; uczniowie: Platon i Arystoteles (wspólni uczniowie Sokratesa i sofistów)
Cynicy: Antystenes z Aten, nazwa od gimnazjum Cynosarges, uczeń Gorgiasza i Sokratesa; poglądy: od Sokratesa - najważniejsza jest cnota, wszystko oprócz niej jest obojętne, także wiedza; ograniczał poznanie do postrzeżeń; poznanie jest trafnym domysłem połączonym z wytłumaczeniem; sensualistyczna koncepcja poznania, materialistyczna koncepcja przyrody, przeciwko antymaterialistycznym teoriom; odwrócili się od tradycji, wrócili do poglądów najprostszych; istnieją konkretne rzeczy; próżną rzeczą jest definiować rzeczy, można je tylko opisywać; etyka ośrodkiem filozofii; tylko cnota jest z natury dobra, pozostałe rzeczy przez konwencję; poza cnotą nic nie jest potrzebne, ona wystarcza do szczęścia; dobra zewnętrzne ich nie cieszyły, bo ich nie mieli; cnota jest obojętnością dla pozornych dóbr i niezależnością wobec losu; mędrzec - ten kto się całkowicie uniezależnił; życie wg natury, potępiali urządzenia społeczne i polityczne; cnota jest jedna taka sama dla wszystkich; wszyscy są sobie równi - byli za równouprawnieniem kobiet i niewolników; uważali się za kosmopolitów; do VI w szkoła cynicka - Antystenes → Diogenes z Synopy → Krates z Teb; Diogenes - przeszedł od teorii do czynu, wyzbycie się kultury, dobrowolny proletariat i abnegat; cynizm - sposób życia naigrywający się z opinii, kultury, powszechnie cenionych dóbr, życie zgodne z naturą jest najwyższą cnotą nie uznającą żadnych norm
Cyreniacy, Arystyp z Cyreny 435-366: uczeń Sokratesa, dworak, światowiec; hedonizm - doktryna uznająca przyjemność bądź unikanie przykrości za najwyższe i jedyne dobro, cel życia; poglądy: praktyka ważniejsza od teorii, niewiara w wiedzę, wiedza jak u Protagorasa - dostarczana przez zmysły, względna; poznajemy tylko własne stany, a nie rzeczy, które te stany wywołują (subiektywizm); przyjemność jedynym dobrem, przykrość jedynym złem; przyjemność stanem przelotnym, celem życia, a szczęście zespołem częściowych przyjemności; przyjemność jest natury cielesnej; przyjemność jest stanem pozytywnym; przyjemności różnią się intensywnością, nie jakością, wszystko równie dobre; szkoła cyrenajska - Teodoros zwany Ateistą, Hegezjasz zwany Nawołującym do śmierci, Amnikeris; hedonistyczna etyka - o dobru i złu, o stanach wywołujących dobro i zło, o czynach wywoływanych przez te stany, o wewnętrznych przyczynach tych stanów, o podstawach decyzji; Teodoros - najważniejsza jest stała nie chwilowa przyjemność; przyjemności duchowe odrębna kategorią; Hegezjasz - rezygnacja z pozytywnego charakteru przyjemności, redukcja do braku przykrości, wyrzeczenie się wszystkiego, namawiał do śmierci - ona może uwolnić od cierpień; Annikeris - wprowadził różnice jakościowe między przyjemnościami, zachęcał do służenia przyjaźni, miłości i ojczyźnie; przyjemność przestała być dobrem jedynym; humanista - uczony okresu odrodzenia, znawca kultury greckiej i rzymskiej, nauk humanistycznych; humanizm - prąd umysłowy i kulturalny odrodzenia przeciwstawiający teocentrycznej kulturze średniowiecznej zainteresowanie człowiekiem, akcentujący możliwości ludzkiego umysłu; humanistyka - nauki humanistyczne
Platon (osnowa bytu to idea i duch, system idealistyczny); życie Platona, prawdziwe imię to Arystokles, 427-347, znakomity ród, staranne wychowanie, kształcił ciało i umysł, udział w igrzyskach olimpijskich i igrzyskach, ćwiczył się w poezji, malarstwie, muzyce, znał pisma Anaksagorasa, poznał Sokratesa, po jego śmierci opuścił Ateny, 12 lat wędrował, założył szkołę w gaju Akademosa w Atenach, praca pisarska i nauczycielska, chciał by polityka ukształtowała świat wedle idei dobra, troski o dobro kraju; pisma: zebrane przez Trasyllosa, Obrona Sokratesa, Laches (o odwadze), Charmides (o roztropności), Eutyfron (o pobożności), Protagoras (o cnocie), Gorgiasz (o retoryce), Kratyl (o języku), Menon (o możności uczenia się cnoty), Fajdros (alegoryczny opis stosunku duszy do idei), Fedon (o nieśmiertelności duszy), Uczta ( o miłości), Teajtet (o poznaniu), Państwo (w XI w. o idealnym państwie), Paramides (pokaz dialektycznej metody), Sofista (o bycie), Filet (o dobrach, o stosunku rozkoszy i mądrości), Timaios (opis stworzenia świata, filozofia przyrody), Prawa (wykład teorii idealnego państwa); dialogi wczesnego okresu: sokratyczne - określenia pojęć etycznych, eleuktyczne - określają jakich twierdzeń nie należy przyjmować, zbijają cudze rozumowanie ich własną bronią, nie mówią o poglądach Platona, skierowane przeciw sofistom (Eutyfron, laches, Charmides, I ks. Państwa, Protagoras, Gogriasz, Obrona Sokratesa); dialogi średniego okresu: konstrukcyjne - budują pozytywne teorie, dualistyczne sformułowania nauki o ideach, najbardziej poetyckie (Menon, Kratyl, Fajdros, Fedon, Uczta, ks. II-X Państwa, Teajtet); dialogi późnego okresu: dialektyczne, nie zawierające dualistycznego ujęcia nauki o ideach, forma mało artystyczna, język wyszukany, pełen odrębności, Sokrates nie jest wyrazicielem poglądów Platona (Paramides, Sofista, Polityk, Filet, Timajos, Krycjasz, Prawa); poprzednicy: Sokrates - natchnął logikę i etykę Platona, uczeni pitagorejscy - w filozofii przyrody rzeczywistość w duchu Heraklita, od eleatów - szukał bytu niezmiennego, Anaksagoras - myśl o duchowym pierwiastku poruszającym świat, był pod wpływem sekt mistycznych, zwłaszcza orfickich, orientacja filozoficzna - etyczna i matematyczna; poglądy: nauka o ideach - nowy rodzaj bytu; w pojęciach zawarta jest wiedza pewna i bezwzględna; pojęcia są jasne i stałe, rzeczy są zmienne i złożone; NIE RZECZY SĄ PRZEDMIOTAMI POJĘĆ - pojęcia musza mieć przedmiot, nie jest to jednak rzecz, musi to być jakiś byt niezmienny; idea - byt, który nie jest bezpośrednio dany, idee stanowią odrębny świat, idea najwyższa - dobro; rozwinął myśl o transcendentycznym bycie znajdującym się poza empirycznym światem; rzeczy zmienne, idee niezmienne; 2 rodzaje bytu - poznawany przez umysły i przez pojęcia; bytem są wieczne i niezmienne idee, rzeczy są cieniami idei, tylko idee są realne, idee wzorami rzeczy, świat realny odwzorowaniem świata idei; idee można pojmować w sensie logicznym lub religijnym , są czymś czysto idealnym, służą jako wzór, istnieją tylko dla umysłu, są realnością, ale dla nas niepojęte; nauka o duszy: funkcja biologiczna - dusza jest czynnikiem życia; istota duszy to wprowadzanie się w ruch; dusza jest przeciwieństwem materii; funkcja poznawcza - dusza poznaje, ciało jest narzędziem poznania; znamy idee choć dusza nie ma z nimi styczności; funkcja religijna - nieśmiertelny pierwiastek w człowieku, dusza jest nieśmiertelna, ale ma styczność z ciałem, wprawia ją w ruch i zapewnia poznanie innych ciał, części duszy: rozumna, impulsywna, zmysłowa; dusza a ciało - jest niematerialna, niezależna od ciała, dusza jest niezłożona, doskonalsza - człowiek to dusza władająca ciałem, ze śmiercią ciała zaczyna się jej prawdziwe życie, dusza jest nieśmiertelna; nieśmiertelność duszy - może trwać bez ciała, wieczna, odwieczna, wyklucza śmierć, posiada wiedzę wrodzoną, dusza podmiotem poznania, zło nie może zniszczyć duszy; eschatologia - dusza pierwotnie istniała bez ciała, zaciążył na niej grzech, dla odkupienia została złączona z ciałem; nauka o przyrodzie: celowość świata - przyroda zespołem organicznym ułożonym celowo i rozumnie, jest materialna, ale ma pierwiastki idealne i duchowe, harmonia zasadą budowy wszechświata, Demiurg powodowany dobrocią stworzył świat, był przyczyną sprawczą, idee celową - wzorcem świata, uczynił świat żywym, uduchowionym, rozumnym, jednym, jednolitym, kształt kulisty, ruch okrężny; materia - w niej zbudowany świat, świat ma początek, materia jest wieczna, z natury bezkształtna, nieograniczona, nieokreślona, materia jest pierwiastkiem nieboskim, idea wiecznym bytem, materia wiecznym niebytem, świat zaś jest czymś pomiędzy bytem i niebytem, połączeniem idealnych wzorców i materii, doskonałości i niedoskonałości, celowości i konieczności; dusza świata - doskonałość jest początkiem, świat nie postępuje, ale cofa się, najpierw dusze, potem ciała, ruch planet musi mieć źródło w nich samych; wszechświat jako całość ma duszę, Platon był przekonany, że w świecie musi być miejsce dla wolnych i wiecznych dusz; idealizm platoński - pierwotnie obok rzeczy realnych idee, spirytualizm obok rzeczy materialnych dusze, potem idee istnieją nie tylko obok rzeczy, ale są odwzorowane w rzeczach, idee także stanowią istotny składnik całej materialnej przyrody; nauka o poznaniu: poznanie rozumowe - ma obejmować idee, dwa rodzaje: rozumowe i zmysłowe; poznanie wrodzone - myśl jest niezależna od postrzegania, postrzeżenia opierają się na pojęciach; stopnie poznania - wiedza rozumowa jest niezależna od zmysłowej, prawdziwe poznanie dotyczy samego bytu i musi być niezawodne, wiedza zmysłowa jest domysłem, rozumowa poznaniem, myśl dyskursywna - pośrednio przed rozumowaniem dochodzi do prawy, myśl intuicyjna - poznaniem bezpośrednim, ponad rozumowaniem; poznanie naukowe: empirycznie można stwierdzić tylko fakty przemijające; dialektyka - szuka prawdy na drodze samego zestawiania pojęć i twierdzeń, ich analizy i syntezy, metoda dialektyczna - ustalenie logicznej zależności zjawisk, metoda założeń - metodą wszelkiej wiedzy, która jest empirycznym stwierdzeniem faktów; filozofia: dla Platona filozofią była dialektyka - tylko ona pomijała zjawiska, sięgała idei, jako nauka o ideach czyli o prawdziwym bycie, dzięki niemu wyodrębniła się od nauk (przedmiot - idee, metoda - dialektyka), zadaniem - poznanie prawdy oraz dokonanie przewrotu w duszy; etyka: nauka o cnotach: cnota nie zależy tylko od rozumu, pitagorejska koncepcja cnoty jako ład i harmonia duszy, 3 cnoty do 3 części duszy: mądrość części rozumnej, męstwo impulsywnej, panowanie nad sobą pożądliwej, sprawiedliwość łączy wszystkie części, wiedza i cnota nie czynią jeszcze życia ludzkiego doskonałym, nauka o miłości: byt i dobro rozdzielał na dwa światy - idealny i realny, zło ma przewagę nad dobrem, jedyną drogą do zupełnego dobra jest śmierć, później dobra realne niezbędnym szczeblem do osiągnięcia dóbr idealnych, dojrzała teoria etyczna: 3 tezy - dobra stanowią hierarchię, szczytem dóbr jest dobro idealne, dobra realne są nieuniknionym etapem w drodze do dóbr idealnych, miłość - właściwe duszy dążenie do osiągnięcia i wiecznego posiadania dobra, platońska teoria miłości - miłość nadzmysłowa była celem dla Platona, szczeblem była miłość zmysłowa, poprzez cele realne, względne, skończone, doczesne można osiągnąć cele idealne, bezwzględne i wieczne, dusza pośrednikiem między światem realnym a idealnym
Arystoteles (384-322): ze Stagiry, 367 r. - wstąpił do Akademii Platońskiej, z czasem wystąpił przeciw doktrynie Platona, 343-343 nauczyciel Aleksandra Macedońskiego, w Atenach założył Likeion - duch empiryzmu, instytut badan w dziedzinie humanistycznej i przyrodoznawczej; pisma: wydane - dialogi o dużych zaletach literackich (Eudemos, Sofista, Polityk, Protreptyk. O filozofii); materiały naukowe - treści historycznej, literackiej i przyrodniczej; pisma zawierające opracowania naukowe - pisma logiczne (Kategorie, Hermenentyka, Analityki, Topika, O sofizmatach), pisma przyrodnicze (Fizyka, O niebie, O stawaniu się i ginięciu, Meterologika, O duszy), pisma metafizyczne, pisma praktyczne (Etyka eudemejska, Etyka nikomachajska, Etyka Wielka, Polityka) pisma polityczne (Poetyka); orientacja: biologia, mówiąc o bycie miał na myśli przede wszystkim żywe jednostki; poprzednicy: Arystoteles uczniem Platona, Platon twórcą zasad, Arystoteles rozwiniętych teorii, szkoły lekarskie, którym zawdzięczał wiadomości biologiczne, empiryczny i realistyczny tryb myślenia; rozwój: zwolennik Platona („pierwsza filozofia” - nauka o bycie samoistnym i wiecznym, nauka o nieśmiertelności duszy), wystąpił przeciw platońskiej nauce o ideach - teorie transcendentnego Boga i rozumu, teologiczne przyrodoznawstwo i etyka; transcendentalizm - doktryna oparta na uznawaniu apriorycznych form poznania jako wyprzedzających i warunkujących doświadczenie; transcendentalny - wykraczający poza treść i przedmiot poznania; aprioryczny - przyjęty z góry, nie oparty na doświadczeniu, lecz na rozumowaniu; poglądy: logika: metafizyka a logika - dwojaka postawa wobec świata: idealizm od Platona, realizm z usposobienia, od Platona - wiedza prawdziwa jest ogólna, prawdziwy byt nie jest idealny, dualizm buty i wiedzy; teoria pojęć i sądów : logika ma uczyć jak się posługiwać pojęciami i sądami, podstawą prawidłowych pojęć jest definicja, sądów - dowód, pojęcia są ogólne w różnych stopniach tworzą hierarchie coraz ogólniejszych pojęć, definicja pojęcia dokonuje się poprzez umieszczenie go w hierarchii, sądy także tworzą hierarchię: racji i następstw, sądy bardziej ogólne mogą stanowić rację dla mniej ogólnych, nigdy odwrotnie, subsumcja - podporządkowanie pojęcia mniej ogólnego pojęciu bardziej ogólnemu, sylogizm - wnioskowanie złożone z dwu przesłanek, w których powtarza się ten sam termin oraz wniosku zbudowanego z pozostałych dwóch terminów występujących w przesłankach, logika Arystotelesa opierała się na przekonaniu, że byt jest jednostkowy, ale cechy ogólne stanowią jego istotę; logika a psychologia poznania: hierarchiczny układ pojęć i sądów stanowią idealny obraz wiedzy, ale nie rozwijającej się, lecz już zakończonej, z ogółu wynika szczegół, natura ludzkiego umysłu - tylko przez znajomość szczegółu możemy dojść do znajomości ogółu, sylogizm strukturą wiedzy osiągniętej, indukcja strukturą wiedzy rozwijającej się, od ogółu do szczegółu - porządek logiczny, od szczegółu do ogółu - porządek psychologiczny, umysł niezapisaną tablicą, drogą stopniowej abstrakcji, wydzielania czynników ogólnych umysł dochodzi do pojęć, funkcja rozumu - na podstawie materiału dostarczonego przez zmysły poznaje to co jest w rzeczach ogólne i istotne, wiedza rozumowa jest celem, wiedza zmysłowa początkiem, filozofia Arystotelesa opierała się na prawdzie bez dowodów - filozofia dogmatyczna, zaufanie do rozumu pozwalało budować metafizykę
Filozofia teoretyczna: podział filozofii: logika - dyscypliną przygotowawczą, f. praktyczna - etyka, polityka, retoryka, ekonomika, poetyka, f. teoretyczna - fizyka, matematyka, „pierwsza filozofia” - metafizyka, ośrodkiem f. Arystotelesa (przedmiot: byt, rozważa powszechne własności bytu); substancja: byt samoistny - substancja to jedynie konkretne rzeczy, pierwsza filozofia ma bada realne rzeczy, ma ustali ich powszechne własności i składniki, zerwanie z platońskim idealizmem; forma i materia: forma - własności pojęciowe, ogólne, gatunkowe, materia - własności, które nie mieszczą się w definicji, jednostkowe, materia jest podłożem zjawisk i wszelkiej ich przemiany, jest tym z czego substancje są stworzone; istota rzeczy: forma najważniejszym składnikiem substancji, bo to realny odpowiednik pojęcia, prawdziwe poznanie jest natury pojęciowej, forma jest istotą rzeczy; przyczyna i cel: 4 zasady wyjaśniania: forma, materia, przyczyna i cel, przyczyna sprawcza leży w formie, forma jest siłą, która działa i wytwarza skutki, cel leży w rzeczy, forma z jednej strony jest czynnikiem pojęciowym, z drugiej aktywnym; kazualizm - kierunek deterministyczny uznający powszechną zależność przyczynową między zjawiskami; finalizm (teleologia) - pogląd głoszący, że procesy rozwojowe w przyrodzie lub społeczne zmierzają do realizacji jakiegoś ostatecznego celu; energia i potencja: istotę bytu stanowią energia, aktywność, działanie, „jest” nie znaczy „zajmuje przestrzeń”, lecz „działa”, potencja przeciwieństwem energii, entelechia - osiągnięty cel; zastosowanie zasad ogólnych (teoria przyrody): przyroda była substancjonalna (osnowa zjawisk w konkretnych substancjach), jakościowa (jakościowe własności rzeczy należące do formy), dynamiczna ( działanie samorzutnych ciał), celowa (działanie tłumaczył dążeniem do celu); pierwsza przyczyna (teologia): świat jest wieczny, przestrzennie ograniczony, własności pierwszej przyczyny (niezależnego bytu) - nieruchomy, niezmienny, niezłożony, niematerialny, istota duchowa, jest rozumem, porusza świat będąc celem świat (zasada nieruchomej atrakcji), działaniem rozumu myślenie, przedmiotem myślenia rozum, jest tylko jeden, konieczny, doskonały; Bóg byt konieczny, doskonały, absolutny, rola Boga: wprawianie świata w ruch, jest przyczyną, celem ostatecznym, ale nie twórcą; teologia zastąpiła ideologię - na miejsce przeciwstawienia rzeczy i idei przeciwstawienie świata i Boga; okrąg niebiański, okrąg ziemski (kosmologia): Bóg działa w sposób niezmienny, krąg niebiański - doskonały, materia eteryczna, krąg ziemski - materia z 4 żywiołów, okrąg rzeczy zmiennych i przemijających; dusza (psychologia): dusza jest formą, energią ciała organicznego, dusza i cało stanowią nierozłączną całość, funkcje duszy - myśl, postrzeganie, odżywianie, dusza roślinna - odżywianie się i rośnięcie, dusza zwierzęca - postrzeganie, uczucia i popędy, dusza myśląca - rozum poznaje byt i dobro, kieruje wolą, rozum kierujący wolą = praktyczny, rozum poznający = teoretyczny; rozum bierny - operuje tylko materiałem od zmysłów, rozum czynny - jest przyczyna samorzutnych poczynań duszy
Filozofia praktyczna: najwyższe dobro: istnieje tylko dobro realne, Arystoteles chciał powszechność norm godzić z indywidualną naturą działającego, miarą słuszności zwór dobrego i mądrego człowieka, natury dobra szukał przez ustalenie akie cele stawiają sobie ludzie w rzeczywistym życiu, cele są wyższe i niższe, wyższe są dla niższych środkami, najwyższym celem osiągalnym jest eudajmonia - doskonałość jednostki, osiągnięcie optimum jakie można uzyskać czyli szczęście, cnota: cnota - usposobienie zachowujące środek, jest tle cnót ile czynności; sztuka: w działaniu sztuki uwzględniał czynniki formalne i uczuciowe; istota arystotelizmu: arystotelizm - filozoficzna doktryna środka unikająca skrajnych rozwiązań, a skłonna do uznania cząstki prawdy, jaka w każdym z nich tkwi: w metafizyce - nie ma innych substancji niż materialne, ale osnowę substancji sanowi idealna istota (wbrew materializmowi); w teorii poznania - pochodzenie poznania jest empiryczne, ale wyniki jego są racjonalne; w etyce - najwyższym dobrem jest nie cnota, lecz szczęście, osnowę szczęścia stanowi działalność godna człowieka, rozumna i cnotliwa; następcy: szkoła perypatetycka - Teofrast, Eudem z Rodosu, Arystoksen z Tarentu; komentatorzy: Aleksander z Afrodyzji, Temistius
Stoicy (epoka hellenistyczna): monistyczny i materialistyczny system, nacisk na etykę, szkoła stoicka założona przez Zenona ok. 300 r. w ateńskiej bramie Malowanej, przetrwała 5 stuleci; poprzednicy: przejęli poglądy cyników (rygorystyczna etyka, empirystyczna logika) - samowystarczalność cnoty, bezwartościowość wszystkiego poza cnotą; w fizyce - odnowili tradycję jońskich filozofów przyrody, szczególnie Heraklita; szkoła wyszła bezpośrednia z cynickiej, założyciel należał pierwotnie do cyników; twórcy: Zenon z Kition (336-264), Kleantes z Assos, Chryzyp; etyka: niezależność od natury i zgodność z naturą, dwie drogi, by zapewnić sobie szczęście - opanowac zewnętrzne okoliczności lub uniezależnić się, zabieganie o dobra wewnętrzne, dobro - cnota, ona wystarczy do szczęścia, kult natury - natura jest rozumna, harmonijna, boska, zgodne życie z samym sobą = z naturą = cnota, cnota - rozsądek, wiedza, rozum, rozum łącznikiem między cnotą ludzką a prawem natury; dobro, zło i rzeczy obojętne: mędrzec - ideał, szaleniec - zły i nieszczęśliwy, cnota jest usposobieniem, które nie ulega stopniowaniu, kto nie ma pełnej cnoty ten nie ma jej wcale (paradoks etyki stoickiej), cnota jest jedna dla wszystkich, na wszystkie warunki życia, jest jedynym dobrem, cnotę jako dobro cechuje samowystarczalność, poza cnota i jej przeciwieństwem - złem wszystko jest obojętne; rzeczy obojętne są materiałem naszych czynów: są „godne wyboru” proegmena lub „godne odrzucenia” apoproegmena, podział rzeczy godnych wyboru: duchowe, cielesne i zewnętrzne; afekty: afekty są źródłem zła, są silniejsze od rozumu, afekty (namiętności) wg Zenona - poruszenie duszy bezrozumne i przez to przeciwne ludzkiej naturze; zawiść i pożądliwość, smutek i obawa, popędy, apatia, czyn jest dobry jeśli posiada dobrą intencję; etyka społeczna: kto kieruje się w swoim życiu zasadami rozumu, mądrości i cnoty nie znajduje przeciwieństwa między interesami społecznymi i osobistymi, społeczeństwo - organiczny zespół, zadanie państwa - tworzenie takiego zespołu, ideałem dla człowieka jest osiągnąć taką samą bliskość względem ludzkości, jaką ma względem samego siebie, dążyli do usunięcia granic między państwami narodowymi; cechy etyki stoickiej: surowa powaga, rozsądna trzeźwość, optymizm, wiara w możność, łatwość osiągnięcia dobra, dobro jest w nas i od nas tylko zależne, świat jest zbudowany rozumnie, natura ludzka jest w swej istocie dobra i rozumna.
TALES Z MILETU (VI w pne)
FILOZOFOWIE PRZYRODY (FIL.STAROŻYTNA - I okres, do V w pne)
- zajmował się filozofią, inżynierią, astronomią
- wszystko jest z wody, z wody powstało i z wody się składa
- zasłynął ze swych teorii matematycznych, geometrycznych (twierdzenia Talesa), potrafił zmierzyć wielkość piramid, określić odległ. okrętów na morzu
- kierował się rozumem i zmysłami, nie potrafił naukowo wyjaśnić, jednakże jako jeden z pierwszych nie odnosił się od mitów i wierzeń
- w odpowiadaniu na pytania dot. świata interesowało go bardziej dlaczego? niż jak?
ANAKSYMANDER
FILOZOFOWIE PRZYRODY (FIL.STAROŻYTNA - I okres, do V w pne)
- uczeń Talesa
- użył terminu początek = arche (to co istniało na początku nie przestaje istnieć tylko przybiera inne formy)
- początkiem świata nie była woda, ale jakaś inna natura bezgraniczna (apeiron)
- wg niego proces powstawania świata polegał na wyłanianiu się przeciwieństw, jak ciepło zimno, wilgoć i susza
- uważany za twórcę pierwszej mapy świata
- głosił, że ziemia jest niczym okręt pływający po morzu i nie potrzebuje żadnego podparcia
- głosił, że zwierzęta lądowe pochodzą od morskich, a człowiek od niższych gatunków zwierząt
ANAKSYMENES
FILOZOFOWIE PRZYRODY (FIL . STAROŻYTNA - I okres, do V w pne)
- uczeń Anaksymandra
- w miejsce wody Talesa wstawił powietrze, które zdawało się być ilościowo nieskończone, wypełniające bezkres, badał jego gęstość i inne właściwości
- badał stany skupienia materii, wyjaśniał zjawiska meteorologiczne
HERAKLIT Z EFEZU (VI i V w pne)
FILOZOFOWIE PRZYRODY (FIL.STAROŻYTNA - I okres, do V wpne)
- jego dzieło składa się z 3 traktatów: kosmologicznego, politycznego, teologicznego
- ogień jako zasada świata (w ogniu znalazł arche)
- zasadniczą własnością przyrody jest zmienność, nic nie jest trwałe, jedyną stałością jest właśnie zmienność i porządek wg którego dokonuje się przemiana jednej rzeczy w drugą (ta teoria to „wariabilizm”)
- obrazem rzeczywistości jest rzeka - wszystko płynie, nic nie trwa „nie można wejść dwa razy do tej samej rzeki”
- natura jest ciągłą śmiercią i ciągłym rodzeniem się
- człowiekiem i naturą rządzi rozum, będący siłą kosmiczną
PARMENIDES Z ELEI (VI i V w pne)
FILOZOFOWIE PRZYRODY (FIL.STAROŻYTNA - I okres, do V wpne)
- teoria zaprzeczała zmienności świata Heraklita z Efezu
- naczelną cechą bytu jest stałość
- w związku z tym iż przyroda nieustannie zmienia swe własności o niczym nie można powiedzieć, że jest ale że staje się.
- Byt jest a niebytu nie ma - byt jest stały i jeden
- stosował metodę dedukcji - doświadczenie jako początek poznania, poznajemy przez rozum, a nie zmysły
- utożsamił myśl i byt (nie można myśleć o czymś czego nie ma)
EMPEDOKLES Z AGRYGENTU (V w pne)
FILOZOFOWIE PRZYRODY (FIL.STAROŻYTNA - I okres, do V wpne)
- godził stanowisko Parmenidesa i Heraklita
- niezmienne składniki mogą się łączyć i rozłączać, same nie ulegają zmianie, ale rzeczy przez nie stworzone powstają i giną
- 4 składniki świata: woda, powietrze, ogień i ziemia (żywioły, z których powstają rzeczy)
- rozdziela materie i siłę
- uznał 2 siły: miłość i niezgodę, które żywiołami poruszają
ANAKSAGORAS (VI i V w pne) z Aten
FILOZOFOWIE PRZYRODY (FIL.STAROŻYTNA - I okres, do V wpne)
- popierał teorię Paremenidesa i Empedoklesa dot. zmienności rzeczy, ale odbiega w sprawie niezmienności składników, bo uważa, że żadna jakość nie może powstać z kombinacji innych jakości (jak może powstać włos z tego, co nie jest włosem)
- głosił niezmienność nie tylko pewnych pierwiastków, ale wszelkich jakości. Te niezliczone składniki nazwał zarodkami.
- wszystko jest złożone (chlebem odżywiamy swe mięśnie, krew itd., więc w chlebie musza być i mięśnie i krew)
- teoria ducha - materia jest z natury nieruchoma, musi skądś być impuls wprawiający ją w ruch. Tym impulsem był duch i jego dziełem są ruchy świata.
DEMOKRYT Z ABDERY (V i IV w pne)
FILOZOFOWIE PRZYRODY (FIL.STAROŻYTNA - I okres, do V w pne)
- materia składa się z atomów (odpowiedniki żywiołów), które posiadają ruch i poruszają się w próżni
- atomiści byli przeciwnikami teorii Parmenidesa, bo dla nich materia stała się różnorodna, ruchoma i nieciągła
- dzielił wiedzę na 2 rodzaje: prawdziwą (dostarcza jej rozum) i ciemną (dostarczaną przez zmysły)
- atomiści udowadniają, że nic nie dzieje się bez przyczyny (przyczynowe powstawanie zjawisk)
- w sferze etyki najwyższym dobrem jest zadowolenie, a środkiem pozyskania go - rozum
PITAGORAS (VI w pne) z SAMOS
FILOZOFOWIE PRZYRODY (FIL.STAROŻYTNA - I okres, do V w pne)
- matematyka (sumą kątów w trójkącie, twierdzenie Pitagorasa a2+b2=c2, parzystość i nieparzystość liczb), geometria
- akustyka - przyczyna dźwięku jest ruch, harmonia muzyki (muzyka jest matematyką)
- liczba jako zasada bytu (liczba była przestrzenną wielkością, realnym kształtem)
- ciałem najdoskonalszym była kula (kulistość ziemi)
- harmonia świata
PROTAGORAS (V w pne) z ABDERY (był Sofistą)
FILOZOFIA HUMANISTYCZNA (NAUCZYCIELE, WYCHOWAWCY) - II okres V-IV w pne)
- sofiści badali dialektykę, retorykę, politykę, etykę, język (Protagoras klasyfikował zdania i wyrazy), ogólnie mówiąc kulturę. Opierali swe rozważania na faktach.
- byli profesjonalistami, nauczycielami, brali za to pieniądze
Czworaki pogląd na poznanie:
- prawdę poznajemy tylko przy pomocy zmysłów (sensualizm)
- nie ma prawdy powszechnej, dla każdego jest inna (relatywizm)
- prawda jednego człowieka ma wyższość nad prawdą drugiego wtedy, gdy posiada większą użyteczność praktyczną (praktycyzm)
- to, że niektóre prawdy uchodzą za powszechnie obowiązujące jest tylko wynikiem umowy (konwencjonalizm)
„Wszystkich rzeczy miarą jest człowiek”
SOKRATES (V i IV w pne) z ATEN
FILOZOFIA HUMANISTYCZNA (NAUCZYCIELE, WYCHOWAWCY) - II okres V-IV w pne)
- całkowicie poświęcił się działalności nauczycielskiej, uczył bezinteresownie
- uczył ludzi rozumu, by doprowadzić ich do cnoty
- uczył tylko ustnie - nie napisał nic
- zajmował się tylko człowiekiem
Poglądy etyczne:
- cnota jest dobrem bezwzględnym (sprawiedliwość, odwaga, umiar)
- cnota wiąże się z pożytkiem i szczęściem, tylko to co dobre jest naprawdę pożyteczne, szczęście wynika z cnoty
- cnota jest wiedzą, a wszelkie zło pochodzi z nieświadomości, cnoty nie można się nauczyć
Poglądy logiczne (nie był teoretykiem, dyskutował):
- metoda elenktyczna (metoda zabijania, absurd: fałszywą tezę przeciwnika przyjmował poważnie i pytaniami zmuszał do doprowadzenia do twierdzenia sprzecznego z twierdzeniami uznanymi powszechnie, celem było zdemaskowanie pozorów wiedzy)
- metoda maientyczna (sztuka położnicza, każdy nosi wiedzę prawdziwą, ale nie jest tego świadomy, trzeba mu pomóc ją wydobyć przy pomocy pytań, metoda wspólnego szukania)
Sposobem znajdowania definicji była dla niego indukcja.
Sokrates umarł za wierność swoim ideałom.
CHRYSTUS
- umarł za naród, wierny swoim ideałom
- nic nie napisał
- za jego czasów powstaje cywilizacja europejska
PLATON (V-IV w pne) ATENY
ZAWODOWI FILOZOFOWIE (OKRES SYSTEMATYCZNY)
- naprawdę nazywał się Arystokles (platon-człowiek o szerokich barkach), wychowany w bogatym domu, otrzymał staranne wychowanie
- uczeń Sokratesa
- założył Szkołę Platońską, nie założył rodziny
- bronił Sokratesa w swych 35 dialogach
a) dialogi sokratyczne - zajmują się postawą etyczną (np. Laches, Obrona Sokratesa, Protagoras)
b) dialogi konstrukcyjne - najbogatsze artystycznie (np. Fajkos, Uczta, Państwa)
c) dialogi dialektyczne - mało artystyczne (np. Parmenides, Sofista, Polityk)
Hierarchia Platona: państwem powinni rządzić kolejno filozofowie (władcy), wojsko, rzemieślnicy - idealne państwo jest stanowe, ascetyczne.
- świata nie poznajemy zmysłami, bo są zawodne (mit jaskini) ważny jest rozum, świadomość, poznajemy odbicie, cień.
- najwyższą ideą jest dobro, mamy wrodzone, odwieczne, niezmienne idee, które nie mają czasu, ani przestrzeni. Jest tylko 1 rodzaj bytu - idee, będące wzorami rzeczy.
- dusza jest niematerialna, niezależna od ciała, doskonalsza od niego, niepodzielna, nieśmiertelna
- wszechświatem rządzi rozum i ład. Boskim budowniczym świata był Demirug, budując go wziął za wzór idee, uczynił go możliwie najlepszym
ARYSTOTELES (384-388 pne) z STAGIRY
ZAWODOWI FILOZOFOWIE (OKRES SYSTEMATYCZNY)
- uczeń Platona, głosił koncepcję, że najpierw poznajemy zmysłami i są one tak samo ważne jak rozum
- był empirystą (człowiek poznaje świat przez doświadczenie, odczucia empiryczne)
- nauczyciel Aleksandra Macedońskiego przez 20 lat, ale odciął się od niego, gdyż nie uznawał jego niemoralnych zachowań
- „złoty środek” - umiar w życiu, nie fascynacje i negacje
- napisał 3 etyki: Nikomahejska, Eudemejska, Wielka
- miał potężny obszar zainteresowań, uporządkował nauki w sensie metodologicznym
- 4 rodzaje dóbr: bonum commune (wspólne), bonum honestum (godziwe), bonum utile (pożyteczne), bonum delectobile (przyjemnościowe)
- twórca teorii hilemorfizmu (jedne byty przechodzą w drugie)
- wprowadził pojęcie substancji tj. bytu (forma + materia) czyli tego co istnieje lub potencjalnie może istnieć
- podzielił filozofię na: praktyczną (etyka, polityka) i twórczą (fizyka, matematyka)
- Tomasz z Akwinu schrystianizował koncepcję Arystotelesa
- najwyższym dobrem nie jest cnota tylko szczęście
ŚW. AUGUSTYN (354-430) z TAGASTA
FILOZOFIA CHRZEŚCIJAŃSKA (OKRES POPRZEDZ. ŚREDNIOWIECZE)
- miał ojca poganina i matkę chrześcijankę, był nauczycielem retoryki
- niezdecydowany w poglądach, jego droga wyznaniowa: manicheizm - sceptycyzm - Platon - chrześcijaństwo
- targały nim sprzeczne poglądy, walczył z rzeczami, które sam niegdyś czcił
- „Confesione” (Wyznania) - spowiedź Augustyna pokazująca dramat człowieka
- szczęście jest celem człowieka, ale może dać je tylko Bóg, do szczęścia potrzebne jest poznanie Boga i własnej duszy - tylko to
- „Własna myśl jest faktem ze wszystkich najpewniejszym”, „Wejdź w samego siebie, we wnętrzu człowieka mieszka prawda”
- umysł nie jest wytwórcą prawd, a jedynie ich odbiorcą, umysł widzi prawdę, jak oczy widzą rzeczy dochodzimy prawdy intuicyjnie, bez rozumowania
- łaska oświecenia przypada dobrym
- Bóg ośrodkiem myśli filozoficznej
- przewaga duszy nad ciałem i uczucia nad rozumem
- Bóg jest najwyższym bytem, dobrem, celem życia
- dusza jest doskonalsza, bo bliższa Boga, znamy ją lepiej niż ciało
- świat jest dziełem boga i dlatego jest dobry
- zło nie jest realne, jest tylko brakiem dobra
- zło pochodzi od człowieka, dobro od Boga
ŚW. TOMASZ Z AKWINU (1225-1274)
FILOZOFIA ŚREDNIOWIECZNA
- wzorem dla niego był Arystoteles
- autor licznych pism („Suma filozoficzna”, „Suma teologiczna”)
- oddzielił wiedzę (rozum, filozofia) od wiary (objawienie, teologia)
- wszelka wiedza pochodzi z doświadczenia (empiryzm)
- pierwszeństwo intelektu w poznaniu i działaniu
- wyższość ogółu nad jednostką (uniwersalizm)
- jedność duszy i ciała (hilemorfizm)
- świat został stworzony z niczego, ale przez Boga
- Bóg kieruje światem
- celem życia jest szczęście - poznanie Boga
EMANUEL KANT
RODZENIE SIĘ OŚWIECENIA, XVIII w
a) Francuskie (przeciw kościołowi, rozdzielenie sacrum od proafnum, racjonalizm na czele z Kartezjuszem - rozum służy do poznania, przygotowanie do rewolucji francuskiej)
b) Angielskie (nacisk na empiryzm - poznawanie świata przez doświadczenie)
- wykładał na Uniwersytecie w Królewcu (dziś Kaliningrad, wówczas miasto pruskie), z którego nigdy nie wyjeżdżał
Mając 60 lat napisał:
- Krytyka Czystego Rozumu (jak poznajemy świat)
- Krytyka Praktycznego Rozumu (etyka)
- Krytyka Władzy Sądzenia (estetyka, piękno jest czymś bezinteresownym)
Był ekscentrykiem, nie miał rodziny, bardzo uporządkowany, poświęcił się dociekaniom filozoficznym. Zastanawiał się jak pogodzić racjonalizm (Kartezjusz) i empiryzm (J.Locke)
Wprowadza zagadnienia:
- sądy a posteriori (sądy empiryczne, doświadczenie, poznajemy zmysłami) i a priori (niezależne, założenia z góry ustalone, bez doświadczenia)
- sądy analityczne (orzeczenie nie odnosi się do podmiotu) i syntetyczne (orzeczenie rozszerza znaczenie podmiotu)
Pogodził dzięki wprowadzeniu sądów syntetycznych a posteriori i syntetycznych a priori (te ostatnie są konieczne i powszechne, aby móc poznawać świat, prezentują filozofie od rozumu do przedmiotu tj. od podmiotu poznającego do poznawanego).
Opierał się na nich i ujawniał je w matematyce i geometrii (są liczby i figury, których realnie nie widzimy)
- prowadził filozofię transcendentalną (transcendre = przekraczać) - przekraczanie zmysłów, dociekanie też rozumem, nie zatrzymywanie się w miejscu
- napisał „Traktat o pokoju” - uważa się, że popierał zjednoczenie Europy,
- nauka się ciągle rozwija
- rzeczy nie poznajemy takich, jakimi one są, ale jako fenomeny = zjawiska
- czas i przestrzeń to wytwory naszego rozumu
- nakaz: postępuj wg takiej tylko zasady, co do której chciałbyś aby była prawem powszechnym
- tylko człowiek wolny odpowiada za czyny
KARTEZJUSZ
Kartezjusz - chce stworzyć na nowo wizje rzeczywistości w której jest miejsce na filozofie ale żeby stanowiła fundament z przyrodoznawstwem. Nowy system wiedzy w formie drzewa jego pniem jest fizyka a inne nauki np. matematyka medycyna etyka to gałęzie tego drzewa. Chce aby każdy element wiedzy był udowodniony w sposób jasny i wyraźny. Intuicja nowy typ filozofii.
3 typy cnot wg Kartezjusza: wrodzone, nabyte, skonstruowane. Bóg istniej z samej idei jako istoty najdoskonalszej jeśli ma to być istota doskonała to musi istnieć my nie możemy być bo takie idee nas przerastają.Kartezjusz uważał że dusze ma tylko człowiek.
PASCAL
Pascal myśli po Augustyniańsku czyli Bóg i moja dusza tu niezbędna jest wiedza serca WIEDZA SERCA - to poznanie intuicyjne, bezpośrednie.
Kwestia uzasadnienia Boga - my jesteśmy zmuszenia odpowiadać za czyny dobre lub złe skoro tak to należy wybrać dobro i je czynić jeśli tak wybiorę to wygram ze złem. Mamy świadomość istnienia a przyroda nie.
LOCKE
w wieku XIX kształtuje się słowo OPINIA PUBLICZNA
Lock wizja integralnego zachowania obejmującego zachowanie umysłowe, fizyczne, moralne. Wychowanie jest ważniejsze od nauczania.
Filozofia społeczna i polityczna pytając o genezę państwa jako indywidualista przyjmuje umowę społeczną. Jest liberalistą podkreśla prawa jednostki. Akcentuje role jednostki, widzi się w nim ojca tolerancji
JAN JACOB ROUSSEAU
to krytyk cywilizacji, negatywnie ocenia koszty związane z ich osiągnięciem. Uważał że nierówności między ludźmi zostały zapoczątkowane przez rywalizacje na gruncie poznania. Bardziej dba się o opinie niż o autentyczne wartości niszczy to stosunki międzyludzkie. Ci co mają kasę mają wpływy. Idealne PAŃSTWO to demokracja bezpośrednia w której to wszyscy obywatele mają jednakowy wpływ na losy państwa, osiągnięcie tego jest możliwe jedynie w małych organizacjach w większości jesteśmy skazani na demokrację pośrednią . Wychowanie musi umożliwić rozwój dziecka zgodny z jego naturą - zakłada się że dziecko z natury jest dobre. ”WOLNOŚĆ RÓWNOŚĆ I BRATERSTWO ALBO ŚMIERĆ”