TKANKA NERWOWA

UKŁAD NERWOWY

Podział anatomiczny

- układ nerwowy ośrodkowy (mózg i rdzeń kręgowy)

- układ nerwowy obwodowy (nerwy i zwoje nerwowe)

Podział czynnościowy

- włókna czuciowe

- włókna ruchowe

- włókna autonomiczne

TKANKA NERWOWA

• buduje centralny i obwodowy układ nerwowy,

• specjalizuje się w odbieraniu bodźców, które są przekształcane na odpowiednie impulsy i przekazywane do odpowiednich ośrodków w organizmie,

• jest zbudowana z:

komórek nerwowych (zwanych zwyczajowo neurocytami),

wypustek komórek (denrytów i aksonu),

zakończeń nerwowych,

komórek glejowych

• jednostką morfologiczno-funkcjonalną jest neuron czyli neurocyt z wypustkami i wyspecjalizowanymi zakończeniami nerwowymi,

• tkance nerwowej towarzyszy tkanka glejowa.

KOMÓRKA NERWOWA (NEURON)

- perykarion + wypustki (dendryty i pojedynczy akson)

- wyróżnia się obecnością:

substancji zwanej tigroidem (dawniej ziarnistości Nissla), obecnych w perykarionie i dendrytach

srebrochłonnych włókienek nerwowych - neurofibrylii, obecnych w perykarionie i wszystkich wypustkach

KLASYFIKACJA NEURONÓW

1. na podstawie kształtu perikarionu,

- kuliste,

- trójkątne

- wieloboczne,

- piramidalne,

- gruszkowate,

- gwiaździste,

- owalne

b) na podstawie ilości wypustek

- jednobiegunowe - przeważnie w życiu płodowym

- rzekomojednobiegunowe - (zwoje czuciowe),

- dwubiegunowe - jedna wypustka to dendryt, druga akson (w siatkówce oka),

- wielobiegunowe - najliczniejsze, jeden akson i wiele dendrytów

c) na podstawie długości wypustek

- neurony wielobiegunowe z długim aksonem (Golgi I) - do 1 m,

- neurony wielobiegunowe z krótkim aksonem (Golgi II) - kilkanaście mikrometrów (interneurony)

d) w klasyfikacji czynnościowej wyróżnia się neurony

- ruchowe (eferentne) - nadzorują działanie np. mięśni, narządów,

- czuciowe (aferentne) - odbierają bodźce z zewnątrz lub wewnętrzne,

- wstawkowe (interneurony) - łączą różne rodzaje komórek nerwowych.

Powiązanie komórek nerwowych w czynnościową całość nosi nazwę SIECI NEURONALNEJ

Perikarion - centrum metaboliczne komórki nerwowej

jest bogaty w organelle - szczególnie dobrze rozwinięta jest siateczka szorstka, która wraz licznymi rybosomami cytoplazmatycznymi nazywa się tigroidem (ciałka Nissla).

W neuronach występuje charakterystyczny CYTOSZKIELET

- neurofilamenty (filamenty pośrednie zbudowane z neurokeratyn),

występują w perikarionie i wypustkach,

nadają kształt i wzmacniają mechanicznie

- neurotubule

wiążą ze sobą elementy cytoszkieletu,

główne białka to tubulina i białka MAP

Zaburzenia stabilizacji neurotubul prowadzące do zaburzeń w transporcie aksonalnym - uważa się za jedną z przyczyn choroby Alzheimera.

WŁÓKNO NERWOWE

- jest wypustką komórki nerwowej zwaną włóknem osiowym,

- jest to akson lub długi dendryt,

- jest otoczony osłonkami (jedną lub dwoma):

rdzenną - mielinową (włókna rdzenne - mielinowe)

glejową - neurolemmą

- nieliczne włókna są bezosłonkowe

- Osłonki wytwarzają komórki glejowe.

WYPUSTKI CYTOPLAZMATYCZNE NEURONÓW TO:

- dendryty - wypustki silnie rozgałęzione, najczęściej liczne

- akson - pojedyncza wypustka osiowa.

Dendryty

- do ich powierzchni dochodzą zakończenia aksonów innych komórek tworząc synapsę,

- w obrębie synapsy powierzchnia aksonu tworzy część presynaptyczną a powierzchnia dendrytu część postsynaptyczną.

Akson

- długość do 1.5m,

- na całej długości ma tą samą średnicę,

- nieliczne odgałęzienia (kolateralia) odchodzą od aksonu pod kątem prostym,

- na końcu rozgałęziają się w telodendron a ich zakończenia wchodzą w skład synaps,

- zawiera neurotubule i neurofilamenty odpowiedzialne za transport substancji wytwarzanych w perikarionie,

- transport związków jest dwukierunkowy (do komórki lub z komórki ) i nazywa się transportem aksonalnym.

TKANKA GLEJOWA

pełni funkcję podporową i ochronną dla tkanki nerwowej

W ośrodkowym układzie nerwowym występują:

- astrocyty (neuroglej gwiaździsty):

protoplazmatyczne - istota szara,

włókniste - istota biała

- oligodendrocyty (glej skąpowypustkowy) - są odpowiedzialne za wytwarzanie osłonek mielinowych,

- ependymocyty (komórki wyściółki) - wchodzą w skład bariery płyn mózgowo-rdzeniowy - mózg,

- Komórki mikrogleju (mezoglej) - makrofagi mózgowe

W obwodowym układzie nerwowym występują:

- komórki glejowe zwojów (satelitarne) - tworzą torebkę wokół komórek nerwowych w zwojach nerwowych,

- komórki Schwanna (neurolemocyty) - wytwarzają osłonki mielinową i neurolemę we włóknach obwodowych.

GLEJ OŚRODKOWEGO UKŁADU NERWOWEGO

Astrocyty

Funkcja

- podporowa,

- udział w mechanizmach barierowych (krew - mózg oraz płyn mózgowo-rdzeniowy - mózg) - odżywianie komórek nerwowych,

- rola reparacyjna,

- regulacja miejscowego przepływu krwi,

- kształtowanie odpowiedzi immunologicznej

Komórki wyściółki

pokrywają ściany komór mózgu oraz kanału środkowego rdzenia kręgowego

Funkcja:

- udział w transporcie substancji z płynu mózgowo-rdzeniowego do mózgu

Komórki mikrogleju

- pochodzenie mezenchymatyczne,

- obecny w istocie szarej i białej,

- obok monocytów stanowi podstawowe źródło makrofagów

Komórki Schwanna

(lemocyty) towarzyszą wszystkim włóknom nerwowym obwodowym

Funkcja:

- wytwarzanie osłonek mielinowych,

- właściwości żerne - uczestniczą w uprzątaniu produktów rozpadu aksonu i osłonki mielinowej,

- udział w regeneracji nerwów,

- produkcja włókien kolagenowych

KLASYFIKACJA WŁÓKIEN NERWOWYCH

Układ nerwowy obwodowy:

- rdzenne (osłonka mielina-Schwann),

- bezrdzenne (osłonka z komórek Schwanna) - drobne włókna czuciowe o ø < 1 µm oraz włókna autonomiczne zazwojowe

- układ nerwowy ośrodkowy:

- rdzenne (osłonka mielinowa),

- bezrdzenne (nagie)

Obwodowy układ nerwowy

- włókna nerwowe, aż do najdrobniejszych rozgałęzień są okryte osłonką Schwanna (neurolemmą),

- włókna o średnicy przekraczającej 1µm (rdzenne) mają drugą osłonkę leżącą pod neurolemmą tzw. osłonkę mielinową,

- obydwie osłonki są utworzone przez komórki Schwanna.

Centralny układ nerwowy

- osłonka rdzenna, mielinowa jest produktem oligodenrocytów

wypustki komórki owijają się wokół aksonu,

tworzy się osłonka zbudowana z wielu blaszek

obecna pomiędzy blaszkami cytoplazma oligodendrocytów zanika

• liczba blaszek osłonki jest różna ale szerokość blaszek jest stała,

• osłonka rdzenna nie jest ciągła - składa się z segmentów,

• każdy segment jest mielinizowany przez odrębną komórkę glejową

• przerwy pomiędzy osłonkami to odcinki bezmielinowe, tzw. przewężenia Ranviera

MECHANIZM PRZEWODZENIA IMPULSÓW

- błona całego neuronu cechuje się polaryzacją elektryczną spowodowaną nierównym rozmieszczeniem jonów sodu i potasu po obu jej stronach

(na zewnątrz są jony sodowe, wewnątrz komórki jony potasowe),

- za przewodzenie są odpowiedzialne kanały sodowe, leżące

- śródbłonowo

• pod wpływem bodźca kanały się otwierają,

• następuje nagły przepływ jonów sodowych do aksolemy,

• wywołana zostaje lokalna depolaryzacja przenoszącą się w postaci fali (0.5-3m/sek) na sąsiednie obszary.Jest to tzw. przewodnictwo ciągłe charakterystyczne dla włókien bezmielinowych (w układzie obwodowym).

- pompa sodowo/potasowa przywraca pierwotną polaryzację.

SYNAPSA

- jest połączeniem czynnościowym w którym impuls nerwowy jest przekazywany z jednej komórki do drugiej,

- składa się z dwóch części - presynaptycznej i postsynaptycznej

We włóknach mielinowych (w układzie centralnym) osłonka mielinowa jest „izolatorem” a kanały dla jonów sodowych znajdują się w przewężeniach Ranviera.

Pole elektryczne powstałe w przewężeniach przenosi się skokowo do następnego przewężenia z dużą prędkością, 15-120m/sek. Jest to tzw. przewodnictwo skokowe.

Synapsa

1. ze względu na sposób przekazywania i charakter bodźców synapsy dzieli się na:

- chemiczne (z udziałem neutoprzekaźnika),

- elektryczne (bez udziału neuroprzekaźnika)

2. ze względu na lokalizację synapsy dzieli się na:

- aksono- dendrytyczne (AD),

- aksono-somatyczne (AS),

- aksono-aksonalne (AA)

Budowa:

1. część presynaptyczna → buławka końcowa aksonu:

- pęcherzyki synaptyczne (neuroprzekaźniki) - ø 60 nm,

- mitochondria,

- lizosomy,

- SER,

- nieliczne neurotubule (brak neurofilamentów)

2. szczelina synaptyczna (20 nm),

3. część postsynaptyczna

- receptory,

- kanały jonowe

W błonie odcinka postsynaptycznego występują receptory wiążące neuroprzekażniki.

Pomiędzy odcinakami pre- i postsynaptycznymi występuje szczelina synaptyczna wypełniona mostkami. Mostki tworzą glikoproteidy (kadheryny) w błonach.

impuls nerwowy dociera do części presynaptycznej, do pęcherzyków

błony pęcherzyków łączą się z błoną, aksolemmą

w wyniku egzocytozy mediator (poprzez szczelinę w synapsie) dociera do błony postsynaptycznej

mediator reaguje z odpowiednimi receptorami

otwierają się kanały jonowe

w synapsach pobudzających następuje przepływ jonów

depolaryzacja i powstanie impulsu

w synapsach hamujących otwierają się kanały chlorowe

napływające jony chlorowe wywołują hyperpolaryzacje i zmniejszenie wrażliwości na bodźce

Synapsa chemiczna

- Uwalnianie neuroprzekaźnika do szczeliny synaptycznej zachodzi wtórnie do aktywacji kanałów Ca2+,

- Transmitery pobudzające

acetylocholina,

adrenalina,

noradrenalina,

dopamina,

serotonina,

kwas glutaminowy,

glicyna,

- Transmitery hamujące:

GABA (kwas gamma-aminomasłowy)

Synapsa chemiczna

- Uwalnianie neuroprzekaźników do szczeliny synaptycznej może być dodatkowo modyfikowane obecnością neuromodulatorów:

endorfiny,

enkefaliny,

motylina,

oksytocyna,

wazopresyna

Pień nerwowy

Zwój nerwowy

---