Kamila Kijowska

KrDUFr1014

Rola złota w światowej polityce pieniężnej

1.System waluty złotej (goldstandard) - „ złota epoka finansów międzynarodowych”

Pierwszym międzynarodowym systemem walutowym, który funkcjonował od ok. 1870r. do wybuchu I wojny światowej był system waluty złotej, tzw. gold standard.

ROLA ZŁOTA W SYSTEMIE WALUTY ZŁOTEJ

1. każda waluta miała parytet wyznaczony w złocie, (parytet - urzędowo ustalona relacja pieniądza krajowego do złota)

2. złoto pełniło wszystkie funkcje pieniądza (środek cyrkulacji, środek płatniczy, środek tezauryzacji i miernik wartości)

3. Bank Centralny danego kraju zobowiązany był do wykupu każdej formy pieniądza krajowego za złoto po stałej cenie wynikającej z parytetu. Oznaczało to pełną wymienialność wszystkich form pieniądza na złoto.

4. istniała swoboda transferu złota między krajami systemu - w stosunkach z zagranicą istniała swoboda przywozu i wywozu złota

5. w krajach funkcjonował system monetarny, w którym podaż pieniądza krajowego była uzależniona od zmian w poziomie rezerw złota - emisja banknotów (zwiększenie podaży pieniądza) odbywać się mogła tylko przy proporcjonalnym zwiększeniu rezerw złota. Rezerwy te decydowały o podaży danej waluty.

6. Banki centralne zmuszone były do utrzymywania odpowiedniego zabezpieczenia obiegu pieniężnego w formie rezerw złota.

W całym okresie funkcjonowania gold standardu cena uncji złota wyrażona w walutach krajowych była stała ( Np. 1 uncja = 20,67 USD, i 4,25 funta). Z tych relacji wynikały stałe kursy walut poszczególnych państw. System waluty złotej załamał się w następstwie I wojny światowej. Stosowane w czasie jej trwania finansowanie za pomocą waluty papierowej nie opartej na kruszcu doprowadziło do inflacji.

2. Doświadczenia okresu międzywojennego - od standardu złota do systemu waluty dewizowo- złotej (1914-1944)

Po zakończeniu I wojny światowej sytuacja ekonomiczna większości państw europejskich uniemożliwiła reaktywowanie systemu waluty złotej. Wydatki wojenne wymagały wprowadzenia do obiegu banknotów w sumach znacznie przekraczających możliwości pokrycia ich zapasem złota, który w krajach prowadzących wojnę zmniejszał się znacznie w związku z zakupami wojskowymi za granicą. Zawieszono wymienialność banknotów na złoto oraz zniesiono swobodę importu i eksportu złota, zawieszono również krajowe obroty złotem. Monety złote zniknęły z obiegu przechodząc do skarbców banków emisyjnych. W ten sposób krajowy obieg pieniężny faktycznie oderwał się od złota, a miejsce waluty złotej zajęła waluta papierowa.

Jedynie USA w 1919 r. przywróciły obieg złotych monet, co oznaczało poddanie się rygorom systemu waluty złotej. Z powodu złej sytuacji walutowej na świecie, kraje podjęły próbę przywrócenia ładu w finansach światowych. Efektem międzynarodowej konferencji która odbyła się w Genui w 1922r. było:

1) przywrócenie monetarnej roli złota 2) zniesienie reglamentacji dewizowej, 3) zwiększenie niezależności banku centralnego.

        Zalecenia te stopniowo wprowadzano w życie. W latach 1925-1931 w większości krajów Europy reaktywowano system waluty złotej w zmodyfikowanej formie. Były to dwa systemy, które miały za zadanie przywrócenie podstawowych zasad goldstandardu. Pierwszy to :

1) SYSTEM SZTABOWO - ZŁOTY - stwarzał możliwość wymiany waluty na złoto, ale od pewnej wartości (równowartość sztaby złota). Przy tym systemie nie wymieniano banknotów na monety złote, ani też nie było faktycznego obiegu monet złotych. Można było swobodnie importować i eksportować złoto.

Drugą bardziej rozpowszechnioną formą złotej waluty stała się waluta dewizowo - złota.

2) SYSTEM DEWIZOWO - ZŁOTY - parytet waluty ustalany był w złocie a pieniądz krajowy wymienialny jest nie na monety czy sztaby złota ale na dewizy, które były wymienialne na złoto. Obok rezerw złota część rezerw gromadzono w dewizach, opiewających na waluty sztabowe.

Pierwszym krajem, który poza USA przywrócił system waluty złotej, była Wielka Brytania (w 1925r.) Polska wprowadziła system dewizowo - złoty w 1925r. w ramach reformy monetarnej W. Grabskiego. Okres funkcjonowania w Europie zmodyfikowanego systemu goldstandardu nie trwał długo. W latach 1931- 1933 najbogatsze kraje świata (Wielka Brytania, Niemcy) dotknięte wielkim kryzysem odeszły od założeń systemu i zlikwidowały parytet złota.

3. Kryzys lat 30. a rola złota.

Kryzys rozpoczął się w Stanach Zjednoczonych, po tzw. czarnym czwartku czyli po tzw. panice na giełdzie nowojorskiej na Wall Street 24 października 1929, kiedy to, zgodnie z zachowanymi informacjami, gwałtownie spadły ceny praktycznie wszystkich akcji, pociągając za sobą łańcuch bankructw i zadłużenia, które rozprzestrzeniły się stopniowo na prawie wszystkie kraje.

Okres wielkiego kryzysu - załamanie się cen i produkcji pociągnęło za sobą masowe bezrobocie, niewypłacalność wielu dłużników i wycofanie wkładów z banków handlowych. Równocześnie nastąpiła ucieczka kapitałów z niektórych krajów bardziej zagrożonych, która spowodowała spadek zapasów złota w ich bankach emisyjnych.

W sytuacji kryzysu poszczególne kraje podejmowały drastyczne zarządzenia walutowe, przy czym każdy kraj podejmował je na własną rękę.

W latach 30. wszystkie państwa z wyjątkiem Stanów Zjednoczonych odeszły całkowicie od złota. W USA dolar cały czas był zdefiniowany jako pewna wielkość wyrażona w złocie i było to 20,67$ za uncję złota. W czasie Wielkiego Kryzysu w 1934r. wobec katastroficznej sytuacji gospodarczej kraju prezydent Franklin Roosevelt zdewaluował dolara do 1/35 uncji złota. Przeprowadził ustawę, na mocy której osoby prywatne i firmy zobowiązane były do wymiany złota monetarnego pozostającego w ich posiadaniu na pieniądz papierowy. Ustawa jednocześnie zabraniała posiadania złota monetarnego. Monety złote zostały wycofane z obiegu i przetopione w sztaby trafiły do skarbu państwa. Ta regulacja faktycznie oznaczała zawieszenie wewnętrznej wymienialności dolara na złoto. Parytet 35$ za uncję stosowano jednak nadal w rozliczeniach międzynarodowych. Takiej wymiany dokonywało jedynie MF, tylko w dużych sumach, na żądanie zagranicznych banków centralnych.

4. Założenia powojennego systemu walutowego - Bretton Woods - geneza, funkcjonowanie, rola złota w systemie.

Powojenny międzynarodowy system walutowy został utworzony na konferencji w Bretton Woods w 1944r. W konferencji uczestniczyło 45 państw (w tym Polska).

Podczas Konferencji Walutowej i Finansowej utworzono Międzynarodowy Fundusz Walutowy, do którego przystąpiło 40 państw. W statucie Funduszu sprecyzowano zasady, których zastosowanie miało doprowadzić do stabilizacji kursów walut i do powszechnej wymienialności, a także miało stworzyć warunki swobodnych obrotów handlowych.

Ustalone w Bretton Woods zasady dotyczące kursów walutowych obowiązywały w większości do początku lat 80. XX w. Oto one:

• Każdy kraj powinien wyznaczyć parytet własnej waluty w dolarze lub złocie

• Wahania rynkowe kursów walutowych od parytetu mogą wynosić +/- 1%;

• Zmiany parytetu (dewaluacja, rewaluacja) dokonywane były rzadko i powinny były być uzgadniane z Funduszem Walutowym,

• Zalecane było stosowanie jednolitych kursów walutowych, stosowanie różnorodnych kursów było traktowane jako działanie dyskryminujące kraje członkowskie,

• W obiegu wewnątrz kraju funkcjonowała waluta papierowa (niewymienialna na złoto)

• W obrotach płatniczych z zagranicą waluta krajowa nie była wymienialna na złoto ( z wyjątkiem dolara USA) lecz tylko na waluty obce

• Rozmiary emisji pieniądza nie zależały od zapasu złota i dewiz, lecz kształtowane były przez władze monetarne

• Rezerwy walutowe banków centralnych składały się głównie ze złota oraz obok niego w coraz większym stopniu z dolarów

ROLA ZŁOTA W SYSTEMIE Z BRETTON WOODS

Wg ustalonych w Bretton Woods zasad, złoto stanowiło podstawę systemu walutowego. Jeśli chodzi o stosunki walutowe z zagranicą to był to system waluty dewizowo- złotej. W praktyce powojenna rola złota stawała się jednak coraz bardziej ograniczona.

System kursów walutowych był do początku lat 70. XX w oparty na dolarze. Nominalnie miernikami wartości były na równi złoto i dolar. Oznaczało to, że kraje mogły zdenominować swoje waluty, ustalić parytet albo w złocie albo w dolarze. Wszystkie kraje wybierały walutę amerykańską, ze względu na to, że ustalenie parytetu tylko w złocie było niepraktyczne. Oznaczało to, że wartości parytetowe będą ustalane w dolarze. Co prawda część państw nominalnie ustalała parytet w złocie, lecz nie miało to znaczenia praktycznego - raczej prezentacyjno - przeliczeniowe.

Złoto jako miernik wartości systemu kursów nie odgrywało żadnej roli (z wyjątkiem relacji dolar-złoto). Utrzymanie tego stanu było z jednej strony nawiązaniem do goldstandardu, z drugiej zaś sprawiało wrażenie, że oprócz dolara jest inny denominator systemu kursów.

Ponieważ w całym okresie powojennym niemożliwa była oficjalna wymiana dolarów na złoto, prywatne banki, firmy i osoby zaopatrywały się w złoto na wolnym rynku, głównie do celów tezauryzacyjnych, płacąc za nie często więcej niż 35$ za uncję.

Podstawowym symptomem kryzysu były napięcia cenowe w relacjach złoto - dolar, które pojawiły się na początku lat 60. XX w. Zgodnie z zasadami przyjętymi w Bretton Woods, USA były jedynym kreatorem rezerw, co oznaczało, że rozmiar deficytu USA wpływał na wielkość rezerw monetarnych reszty świata. Tak się stało, że od początku działania systemu odbudowujące się kraje europejskie i Japonia potrzebowały dolarów. Dlatego na początku 1950r. USA zaczęły notować deficyt bilansu płatniczego.

Rosnący deficyt bilansu płatniczego oraz pogłoski o nieuniknionej dewaluacji dolara, spowodowały ogromny wzrost popytu na złoto na rynku prywatnym. Pojawiło się niebezpieczeństwo rozwarstwienia się ceny oficjalnej i ceny rynku. Aby temu zapobiec utworzono tzw. pool złota, którego celem była stabilizacja ceny złota przez interwencje na rynku, na poziomie oficjalnego parytetu dolara 35 $ /uncję.

Kryzys na rynku złota wystąpił z całą siłą w 1968r. na tle powtarzających się deficytów bilansu płatniczego USA, które spowodowały spadek zapasów złota w USA i ogromny wzrost zobowiązań dolarowych. Wzrost ceny złota był tak silny, że interwencje banków centralnych nie były w stanie zaspokoić popytu na złoto. Sztuczna „cena” złota na wolnym rynku (35$ za uncję) stała się niemożliwa do utrzymania. W konsekwencji w 1968r. zlikwidowano pool złota i w gospodarce światowej zaczęły funkcjonować dwie jego ceny - prywatna (kształtowana pod wpływem popytu i podaży oraz oficjalna (parytet złota), która miała już tylko znacznie symboliczne. Cena ta była stosowana w transakcjach z bankami centralnymi oraz z MFW. W ten sposób zapas złota, który był w posiadaniu banków centralnych, został zamrożony i złoto nie mogło już przeciekać do na rynek złota w celach tezauryzacyjnych.

W ten sposób zlikwidowany został formalnie jeden z istotnych elementów systemu waluty złotej - równość ceny złota na rynku i w jednostce monetarnej.

Pomimo omówionych wyżej ograniczeń w Systemie z Bretton Woods, złoto nadal spełniało funkcje pieniądza światowego, który przechowuje się w rezerwach monetarnych i w którym dokonuje się płatności międzynarodowych pomiędzy bankami centralnymi.

Warto jeszcze przeanalizować jaką rolę w rezerwach monetarnych odgrywało złoto.

ZŁOTO W REZERWACH MONETARNYCH

Na mocy statutu MFW zdecydowano, że funkcje aktywu rezerwowego będą pełniły na równi złoto i dolary USA. Do połowy lat 60. XX w. dolar bardzo dobrze wywiązywał się z funkcji aktywu rezerwowego. Po wojnie kraje chętniej przechowywały swe rezerwy w dolarach niż w złocie. Zapasy złota monetarnego w rezerwach walutowych krajów kapitalistycznych w praktyce przestały od roku 1963 wzrastać, a w latach 1967 i 1968 nawet się zmniejszyły.

TABELA 1 Rezerwy złota monetarnego w latach 1963 i 1968 (mln. $).

Opis do tabeli : Pomimo znacznej produkcji złota ( ok. 1,4 mld ton w 1964r.), ogólne zapasy złota monetarnego nie tylko nie wzrosły ale zmalały o ok. 1,4 mld $ w okresie od 1963 do 1968. Powodem tego była prywatna tezauryzacja, która wzrastała coraz bardziej wobec stałej deprecjacji walut oraz spekulacji na dewaluację dolara, a tym samym zwyżkę ceny złota. Stany Zjednoczone i Wielka Brytania straciły razem 5,7 mld $ a MFW 100 mln $.

Zatem zapasy złota monetarnego zmalały, natomiast rezerwy dewizowe w posiadaniu banków centralnych w tym samym okresie poważnie wzrosły.

TABELA 2 Rezerwy dewizowe banków centralnych i handlowych w 1963 i 1968(mln $)

Opis do tabeli: Należy zauważyć, że przed II wojną światową, w roku 1938, dewizy stanowiły zaledwie 6% rezerw monetarnych. W roku 1963 udział ten wynosił już 35%. W roku 1968 przekroczył 44%, a wartość rezerw dewizowych była już niewiele niższa niż rezerw złota.

5. Załamanie systemu walutowego z Bretton Woods

Lata 1970-1971 przyniosły dalsze zmiany w funkcjonowaniu systemu walutowego z Bretton Woods, które ostatecznie doprowadziły do jego załamania. Najważniejsze zmiany to: wzrost rezerw dolarowych w zagranicznych bankach centralnych, zniesienie wymienialności dolarów na złoto, oraz dewaluacja dolara.

Deficyt bilansu płatniczego USA, który w 1970 osiągnął on najwyższą sumę ok. 10,7 mld $ sprawił, że dolary zalały głównie Europę i Japonię, co działało zniżkowo na kurs dolara w tych krajach. Banki centralne obowiązane do utrzymywania kursu swych walut w granicach odchyleń 1%, skupowały dolary. W efekcie ich rezerwy dolarowe znacznie wzrosły. Banki centralne niektórych krajów europejskich zaczęły od końca 1970r. ponownie wymieniać dolary na złoto w ministerstwie USA, na skutek czego rezerwy złota USA zmniejszały się. W tej sytuacji amerykańskie zobowiązania wobec BC były dużo większe od zapasu złota.

Dlatego w 1971 roku USA zawiesiły wymienialność dolara na złoto i od tego czasu aktualne stały się tylko ceny rynkowe. Z tą chwilą usunięta została formalnie podstawa, na której opierał się powojenny system waluty dewizowo - złotej. Żadna waluta od tego momentu nie jest już wymienialna na złoto, nawet pośrednio poprzez dolara.

Złoto zaczęło pełnić funkcję „pieniądza w spoczynku”, tzn. wchodziło w skład rezerw walutowych, lecz operacje nimi były przeprowadzane bardzo rzadko. W tym czasie trwały dyskusje na temat przyszłej roli złota.

18 grudnia 1971 zostało zawarte tzw. porozumienie Smithsońskie, na którym dolar został zdewaluowany o 7,89%, z 35$ do 38$/oz. Na początku 1973 roku, kiedy ogłoszono, że deficyt bilansu płatniczego za rok 72 przekracza 10 mld $, rozpoczęła się nowa fala spekulacyjna na dewaluację dolara. 12 lutego 1973 ogłoszono ponowną dewaluację, urzędowa cena złota została podniesiona do 42$ za uncję. Wymienialność dolara nie została przywrócona. Cena złota na wolnym rynku w 1972r. osiągnęła poziom wyższy niż cena urzędowa i było to ok. 67$/oz. Po drugiej dewaluacji podskoczyła do ok. 100$/oz.

U podstaw wszystkich opisanych zmian leżał ogromny wzrost deficytów amerykańskiego bilansu płatniczego w latach 1969 - 1972.

REZERWY MONETARNE

Wydarzenia walutowe lat 1968 i 1971 wprowadziły ogromne zmiany w rozmiarach i rozmieszczeniu rezerw złota i dewiz w poszczególnych krajach.

TABLICA 31. Rezerwy złota monetarnego w latach 1968 i 1971.

Ogólna ilość złota w posiadaniu banków centralnych i instytucji międzynarodowych wzrosła w ciągu tych 3 lat zaledwie o 287 mln SDR. Spadły rezerwy banków centralnych o 2840mln, a wzrosły o 3127 mln SDR rezerwy instytucji a głównie MFW z powodu wpłaty złota przez kraje członkowskie, które powiększały swój udział w tej instytucji. Wartość ogólnych zapasów złota w dol. wzrosła o 3820mln SDR. Nieporównywalnie większe zmiany nastąpiły w rezerwach dewizowych- pojawiły się ogromne sumy dolarów. Ilustruje to tablica 32. W ciągu 3 lat rezerwy dolarowe wzrosły o 45,4 mln dol., podczas gdy w okresie 1964-1968 tylko o 8,7 mld dol.

TABLICA 32 Rezerwy dewizowe banków centralnych.

Skład rezerw walutowych oficjalnych instytucji monetarnych uległ ogromnej zmianie, co widać w tabeli 3.

TABELA 3 Skład rezerw walutowych oficjalnych instytucji monetarnych w latach 1968 i 70.

Opis do tabeli: Tabela pokazuje uderzający spadek znaczenia złota w rezerwach. Jeszcze w roku 1963 stanowiło ono 60% rezerw; pięć lat później w 1968r. już tylko 40,3%, a po trzech następnych latach zaledwie 30,2%. Podstawowym składnikiem rezerw banków centralnych w tym okresie stały się dewizy. Obok nich pojawiły się w skromnych rozmiarach SDRy.

„System z Bretton Woods, mimo że w bardzo niedoskonały i pośredni sposób związany był ze złotem, zapewnił gospodarce światowej 20 lat bezprecedensowej prosperity. Odejście od złota spowodowało największą inflację, jakiej gospodarka światowa doświadczyła kiedykolwiek w czasach pokoju”.

6. LATA 70. XX w. - inflacja i I kryzys naftowy.

Lata 70. były okresem największej w dziejach świata powszechnej inflacji. Doprowadziły do niej następujące wydarzenia:

1. dewaluacje dolara w 71 i 73 - doprowadziły do osłabienia dolara, dolar stracił siłę nabywczą w efekcie ceny rosły,

2. dodatkowo w roku 1973 rozpoczyna się wojna na bliskim wschodzie, kraje OPEC w odpowiedzi na słabnącego dolara pod pretekstem konfliktu nakładają embargo na USA i Kraje Europy Zachodniej, które w wojnie udzieliły poparcia Izraelowi. Ceny ropy naftowej zwiększyły się 4 krotnie z poziomu 3$ do 12$, co dla krajów uzależnionych od jej dostaw ropy oznaczało wzrost poziomu cen. Rys. 1 Cena ropy naftowej w $/ za baryłkę.

„Często wskazuje się na kryzysy naftowe jako przyczynę niespodziewanego wzrostu inflacji w latach 70.

Pojawienie się kryzysu naftowego nie pozwala jednak w pełni wyjaśnić przyczyny i intensywności inflacji w latach 70. W tym okresie rosły ceny wszystkich dóbr a wzrost ceny ropy nie był początkiem tego procesu. Rosnące ceny żywności spowodowały wyniesienie inflacji z pierwszego poziomu 3-4%, natomiast dalszy wzrost wystąpił dzięki cenom energii.

W wyniku dewaluacji dolara w 71 i 73 roku również Arabowie odnieśli straty. Za otrzymywane dolary mogli nabyć coraz mniej dóbr dlatego zażądali wyższych cen.

Taki obrót rzeczy w przypadku dewaluacji dolara, był nieunikniony, możliwy do przewidzenia i rzeczywiście został przewidziany. Mundell przewidział dramatyczny wzrost cen ropy naftowej, dzięki cenie złota. Zarówno Mundell jak i Wanniski uważali że najlepszy miernik w ekonomii stanowi złoto. Mundell sugerował się tym, że jeżeli przez 30 lat za 1 uncję złota można było nabyć 12 baryłek ropy, kiedy dolar był zdefiniowany jako 1/35 uncji złota, to jeśli dolar może nabyć 4 razy mniej złota, to tym samym, będzie kupował 4 razy mniej ropy. Robert Mundell obserwując rosnącą cenę złota zobaczył nadchodzącą inflację zanim zdążyła się ona odbić w indeksach cen. Pozostałe zmiany nastąpiły później. Zmiany pozostałych cen wahały się tak samo jak CPI tylko osiągnięcie tej amplitudy zajęło im więcej czasu. Rys.2 Złoto a CPI

Analizując wykres można zobaczyć, że zmiany cen złota dokładnie odpowiadają wahaniom indeksów cen, jednak zawsze je wyprzedzają. Można z tego wywnioskować, że złoto jest czulsze, bardziej wrażliwe na inflację niż indeksy cen, gdyż amplituda wahań ceny złota jest większa niż zakres zmian CPI”. Wynika z tego, że złoto jest dobrym wskaźnikiem, który niejednokrotnie pozwala przewidzieć sytuację panującą w gospodarce.

W latach 70. w większości krajów kapitalistycznych na skutek inflacji rosły realne ciężary podatkowe. Dochody wchodziły w coraz wyższe progi podatkowe. Skutkiem tego procesu mogło być tylko bezrobocie. Wzrost opodatkowania miał też wpływ na inflację. Struktura opodatkowania jest najważniejszym czynnikiem wpływającym na popyt na pieniądz. Im gospodarka jest bardziej hamowana przez nadmierne podatki, tym mniej potrzeba też pieniądza. Inflacja zwiększa koszty transakcji, ponieważ posiadanie pieniądza gotówkowego wiąże się z utratą realnych dóbr. W czasie inflacji prędkość obiegu pieniądza rośnie, ponieważ podmioty gospodarcze pozbywają się tracącego na wartości pieniądza”.

7. Lata 80. XXw. - walka z inflacją, recesja w USA, restrykcyjna polityka Volcera, umocnienie dolara, deflacja, ekspansja USA.

„Po wydarzeniach lat 70. w 1979r. szef FED Paul Volcker rozpoczął walkę z inflacją, która miała polegać na podniesieniu stóp % i zmniejszeniu podaży pieniądza zgodnie z teorią monetarystyczną. Nie spodziewano się, że polityka dezinflacyjna okaże się tak kosztowna. Rok 1982 był najtrudniejszy od czasów Wielkiego Kryzysu. Amerykańska gospodarka wpadła w głęboką recesję, a bezrobocie osiągnęło poziom blisko 10%.

Podażowcy dowodzą, że deflacja to zjawisko analogiczne do inflacji. Rosnąca wartość waluty znajduje odbicie w cenie złota, za którą następnie podążają wszystkie pozostałe ceny.

Rys. 3 Cena złota w okresie 1980-1984.

Począwszy od lat 1977 do lat 1980 wartość złota rosła z 140$ za uncję złota. Cena złota zanotowała historyczny rekord w lutym 1980 r. przekraczając poziom 850$ za uncję. Kombinacja restrykcyjnej polityki FED oraz zapowiedzi radykalnych obniżek podatków wzmocniła dolara. Podaż pieniądza utrzymywała się na stałym poziomie ale popyt na pieniądz rósł w oczekiwaniu na obniżki podatków. W efekcie wartość dolara zaczęła rosnąć, na co wskazywała bardzo szybko spadająca cena złota. W przeciągu 18 miesięcy cena spadła z 850$ do 300$ za uncję. W 1983 r. gospodarka nagle odżyła, bezrobocie zaczęło spadać. W 1985 cena złota spadła do poziomu 300$ za uncję i od tego czasu utrzymywała się na poziomie ok. 350$ za uncję”.

Rosnący w wartość dolar i wysokie nominalne stopy nakładały ogromny ciężar na dłużników, którzy zaciągnęli kredyty w dolarach nie tylko w Stanach Zjednoczonych, ale na całym świecie.

Pod koniec lat 70. Meksyk zaciągnął ogromne kredyty licząc, że łatwo spłaci je drożejącą ropą. W 1982 r. kiedy dolar bardzo szybko się wzmacniał, a cena ropy spadła w ślad za złotem Meksyk ogłosił, że nie jest w stanie obsługiwać swojego długu. Amerykańskie banki będące w posiadaniu meksykańskich obligacji stanęły przed perspektywą ogromnych bankructw. Dlatego postanowiono zmienić kierunek polityki i zgodnie z zaleceniami „zwolenników złota” zdecydowano porzucić monetaryzm i zwiększyć podaż pieniądza wykupując za nią część meksykańskiego długu. W ciągu tygodnia cena złota wzrosła o 50$. Monetaryści obawiali się powrotu do inflacji, jednak tak się nie stało, a recesja zakończyła się z dnia na dzień. Niższe podatki i zakończenie dramatycznej deflacji wystarczyły, aby umożliwić dynamiczny rozwój gospodarki. Zaczęła się najdłuższa ekspansja w historii Stanów Zjednoczonych.

W tym momencie należy przyznać rację przedstawicielom szkoły podażowej. Wanniski wskazuje na słaby punkt monetaryzmu, tłumacząc przebieg inflacji w latach 70. Luźna czy restrykcyjna polityka monetarna nie zależy jedynie od podaży pieniądza. Rolę odgrywa także to, czy bank wycofuje pieniądz z gospodarki kiedy popyt na walutę się zmniejsza. W latach 70. pieniądz był bardzo łatwy, dlatego, że banki nie wycofały niepotrzebnych w gospodarce pieniędzy i to popchnęło gospodarki w wyższe podatki, a to znów obniżyło popyt na pieniądz. Przyczyną sukcesu w latach 80. było postąpienie zgodnie z zaleceniami podażowców, odpowiednia interwencja władz monetarnych (zwiększenie podaży pieniądza) odniosła pozytywny efekt.

Deflacja i inflacja mogą być wynikiem zaniechania zmiany ilości pieniądza, kiedy odpowiednio rośnie lub maleje na niego popyt”

8. Deflacja 1997-2001- polityka monetarna Greenspana,

„Po inflacyjnych doświadczeniach lat 70 r. i fatalnym początku lat 80. nastąpił okres stabilizacji dolara. W latach 1988-1996 wartość złota utrzymywała się na względnie stałym poziomie 350$. W latach 1985 i 1987 podpisano dwa porozumienia. Pierwsze zawarto w Plazie we wrześniu 1985 r. między głównymi bankami centralnymi, które wprowadzało maksymalny pułap (sufit) dla dolara, którego wartość wahała się w granicach 330$ za uncji. Drugim porozumieniem było Porozumienie z Luwru, podpisane w lutym 1987 r., zmierzające do ustalenia poziomu minimalnego - podłogi pod dolarem, którego wartość wówczas spadła do około 400$ za uncję.

W 1987r. Reagan mianował Greenspana na Przewodniczącego rezerwy federalnej. Greenspan prowadzi politykę monetarną kierując się złotem jako wskaźnikiem. Od 1989 r. do 1996 r. dolar pozostaje w granicach 330 - 400$ za uncję wyznaczonych przez porozumienia z Plazy i z Luwru. W przesłuchaniu przed Kongresem Greenspan mówi, że złoto jest najlepszym wskaźnikiem inflacji. Równocześnie wiele krajów, chcąc uskutecznić swoją walkę z inflacją związały swoje waluty z dolarem przez mechanizm currency board przez co importowały stabilność dolara. Rys.5 . Cena złota w 1997r.

Począwszy od 1997 r. w przeciągu krótkiego okresu cena złota spadła z 380$ do, w najniższym punkcie, 250$ za uncji sygnalizując znaczny wzrost wartości dolara. Według interpretacji podażowców popyt na pieniądz wzrósł w wyniku obniżki podatków, która została uchwalona w 1997r. przez Kongres.

Obserwując spadek ceny złota ekonomiści strony podażowej zaczęli ostrzegać, że, jeżeli władze monetarne nie dostarczą pieniądza, nastąpi deflacja bo wszystkie ceny będą musiały się dostosować. Skutki te odczują także inne kraje, ze względu na powiązanie walut krajowych z dolarem. W roku 1997 dla krajów posiadających currency board, sztywne związanie z dolarem zaczęło oznaczać import deflacji. Producenci surowców ucierpieli z powodu kombinacji deflacji dolara i spadku popytu. Szczególnie odczuły to rynki wschodzące. (np. Argentyna, która posiadała duży dług i związała peso z dolarem najbardziej ucierpiała ponieważ eksportuje m.in. żywność. Ceny żywności szybko dostosowują się do zmian, a skoro dolar wzrósł ceny w peso staniały. Argentyna eksportowała dużo żywności za marne pieniądze, a posiadała ogromne długi w dolarach).

Amerykańska gospodarka szła jednak ostro do przodu dzięki obniżkom podatków 1997.

Deflacja przyczyniła się do znakomitej kondycji amerykańskiej gospodarki w ostatnich latach XX wieku. Wanniski powiedział, że: pod koniec lat 90. USA stały na szczycie zapadającej się góry. Deflacja początkowo działała na korzyść amerykańskiej gospodarki, bo taniały importowane surowce, a dostosowanie do zmian wartości pieniądza trwało dłużej. Jednak w 2000 i 2001 r. spadek cen dosięgnął najważniejsze sektory amerykańskiej gospodarki”. W tym momencie należy wspomnieć o sektorze nowych technologii. Z powodu mody na spółki internetowe kursy akcji wielu dot-comów poszybowały w górę mimo tego, że wiele z nich nigdy nie zdołało osiągnąć poważniejszych dochodów. Do powstania „bańki internetowej” w dużym stopniu przyczyniły się duże inwestycje funduszy venture capital, które oferowały swój kapitał przedsiębiorcom, często bez poważniejszego doświadczenia, dysponującym jedynie „pomysłem na biznes w sieci”. Nowa Gospodarka, nie dysponując własnym kapitałem jak dojrzałe sektory, finansowała swoje inwestycje kredytami lub emisji akcji. Na skutek wzrostu wartości dolara dobrze pomyślane inwestycje na masową skalę okazywały się chybione. To, co obserwowaliśmy w 2000 roku nie było pęknięciem bańki spekulacyjnej, lecz nieuchronnym skutkiem deflacyjnego dostosowania.

9. Rok 2001 - Rynki po zamachu na WTC 11 września 2001

Niewątpliwie zmiany cen dolara i złota w okresie począwszy od 2001r. trzeba odnieść do ataku na WTC 11 września 2001.

Atak na WTC bardzo szybko przełożył się na panikę na rynku walutowym.
Wydarzenia z 11 września przyśpieszyły i spotęgowały trwający od jakiegoś czasu proces słabnięcia dolara do głównych walut światowych. W kilka dni po zamachu cena euro wzrosła w okolice 0,9250 dolara, zaś kurs dolara do jena spadł poniżej 117,00.

Zamach na World Trade Center miał także wpływ na rynki surowców, zwłaszcza rynek ropy naftowej oraz złota. Cena ropy przed zamachem utrzymywała się w okolicach 25 dolarów za baryłkę. Kilka tygodni po ataku cena spadła poniżej 20 dolarów, a pod koniec 2001 r. baryłkę można było kupić już za mniej niż 18 dolarów. Spadek notowań ropy naftowej spowodowany został przewidywanym przez analityków nasileniem się recesji. Mniejsze tempo wzrostu gospodarczego przekłada się na zmniejszone zapotrzebowanie na ropę naftową - stąd spadek ceny tego surowca. Rys. 6. Cena złota we wrześniu 2001.

Rynek złota nie zareagował w większym stopniu na atak terrorystyczny. Cena uncji złota przed atakiem znajdowała się nieco powyżej 274 dolarów. Po 11 września jej notowania wzrosły w okolice 290 dolarów, ale już w drugiej połowie października złoto straciło na wartości i jego cena powróciła do poziomu sprzed ataku. Wpływ ataku terrorystycznego na rynki surowców w porównaniu z rynkiem walutowym i giełdą wydaje się więc ograniczony.

Drugi kwartał roku 2002 przyniósł ponowny gwałtowny wzrost cen ropy naftowej związany z narastającym ryzykiem wybuchu wojny pomiędzy Stanami Zjednoczonymi a Irakiem. Cena baryłki zbliżyła się do 30 dolarów, czyli powyżej poziomu po ataku  na  WTC. Kolejny wykres pokazuje kształtowanie się ceny złota w 2002r. Widzimy tutaj, systematyczny wzrost złota, jako konsekwencję słabnącego dolara. Rys. 7. Cena złota w 2002r. Drugim argumentem, który tłumaczy spadek wartości dolara w stosunku do euro jest wprowadzenie euro w 1999r, do jedenastu krajów w obrocie bezgotówkowym. Pojawienie się nowej waluty zjednoczonej Europy miało przynieść znaczące zmiany na światowym rynku walutowym, a wielu analityków prognozowało, że nachodzi kres panowania dolara. Aż do połowy 2002 r. euro przegrywało w stosunku do dolara. Dopiero od połowy roku 2002 euro zaczęło odrabiać straty. Rok 2003 okazał się dla wspólnej waluty punktem zwrotnym. W ciągu dwóch miesięcy europejska waluta znacznie się umocniła a 27 maja 2003 roku osiągnęła swój historyczny szczyt.

10. Lata 2003-2007 i początki kryzysu

           Począwszy od 2003 r. dolar tracił względem wszystkich światowych walut. Wykres ilustruje średniomiesięczne kursy USD/PLN i EUR/USD. Rys. 8. Średniomiesięczne kursy USD/PLN i EUR/USD. Bezpośrednią przyczyną tego było zalanie USA tanimi towarami pochodzącymi z Chin. Chiny prowadząc politykę słabej waluty i atrakcyjności swojego eksportu osiągały olbrzymi wzrost gospodarczy i mogły szczycić się wysoką dynamiką eksportu. USA natomiast z każdym rokiem powiększały gigantyczny deficyt handlowy.
             Za dalszy rozwój wypadków odpowiada FED kierowany przez Alana Greenspana. W 2001 roku po pęknięciu internetowej bańki giełdowej ceny akcji mocno spadały, co rodziło obawy o wzrost gospodarczy. FED postanowił obniżać stopy procentowe, w wyniku czego w roku 2002 osiągnęły one poziom 2%. W sytuacji inflacji wyższej od oficjalnych stóp procentowych, pieniądz znalazł lepszą lokatę w postaci nieruchomości. Ich ceny zaczęły stopniowo piąć się w górę. Jednocześnie niskie stopy procentowe, pozytywnie motywowały do zaciągania kredytów hipotecznych. Jak wiemy były to narodziny kryzysu.

11. Kryzys 2007-2009

a) Cena złota

Kryzys na rynku finansowym i bessa na giełdach spowodowały, że inwestorzy coraz więcej pieniędzy inwestują w złoto. Zobaczmy jak kształtowała się cena złota na rynkach finansowych od 2000r. Rys. 9. Cena złota od 2000r. do dziś. Rys. 9a. Cena złota od 1970r. do dziś. Jak widać cena złota po 1971r. musiała odnaleźć się na wolnym rynku. W roku 1980 cena złota osiągnęła rekordową wartość 850 $/oz. Później ceny złota zaczęły stopniowo spadać aż do roku 1999 kiedy to osiągnęły poziom 253$ /oz. Począwszy do 2000r. ceny złota stopniowo rosły. Od dołka z 2001 r. do połowy 2007 r. podrożało ono trzykrotnie. O ile latem 2000 r. uncja złota kosztowała 273 dolary, to w sierpniu 2005 r. już 517 dolarów. 17 marca 2008r. cena złota przekroczyła magiczny poziom 1000 $/oz . Rys. 10. Kształtowanie się ceny złota w okresie od 06.2008 do 05.2009 (w USD za 1 oz.) W październiku i listopadzie 2008 r. cena złota obniżyła się do około 700 dolarów, Bezpośrednią przyczyną tego był upadek Lehman Brothers- 4 tego największego banku inwestycyjnego. Od tamtego okresu cena złota cały czas rośnie. Ciekawa sytuację przedstawia poniższy wykres. Rys. 11 Cena złota 18 marca 2009. Wykres przestawia sytuację jak kształtowała się cena złota 18 marca, krótko po ogłoszeniu przez FED decyzji o dodrukowaniu 1 bln USD. Czerwonym kolorem zaznaczony został moment oczekiwania na komunikat a zielonym to co się stało chwilę po nim. W przeciągu kilku minut złoto zdrożało o blisko 50 dolarów. Zobaczmy jak kształtowała się cena złota w przeciągu ostatniego miesiąca. Rys.12 Cena złota w okresie od 01.11.2009- 22.11.2009. Jak widzimy 1 listopada cena złota wynosiła około 1060 $. Od tamtego momentu cena złota cały czas pnie się w górę. W ostatnich tygodniach bije rekordy, 22 listopada osiągnęła poziom 1150 $/oz. Wczoraj (25.11.09) cena złota osiągnęła poziom 1186$/oz. W obecnym czasie mówi się, że cena złota osiąga poziomy najwyższe w historii. Nie jest to jednak do końca prawda. Zobaczmy na wykres. Rys. 13. Cena złota nominalnie i cena złota w USD w sile nabywczej z 2009 w latach 1963-2009. Jak pamiętamy w 1980r. cena złota wynosiła 850$/oz. 13 października br. cena złota wynosiła 1064,2. Jeżeli przeliczylibyśmy ceny złota według inflacji i uzyskalibyśmy ceny historyczne złota wyrażone w obecnej wartości nabywczej dolara to okazałoby się, że aby wyrównać rekord z 1980 roku, złoto musiałoby wzrosnąć do ponad $1750. Na koniec zobaczmy jeszcze jak kształtowała się cena złota tuż po załamaniu indeksów giełdowych w historycznych momentach. Rys. 14 Złoto w USD/uncję. Zmiana procentowa od dnia załamania indeksów giełdowych. Zyski z inwestycji w złoto w ciągu pierwszych 180 dni po załamaniu się indeksów giełdowych były ograniczone i nie wskazują stałej zależności. W 1973 roku można było na takim kroku zyskać bardzo dużo, ale już powtórka tego kroku w 1987 i 2000 przyniosła straty. We współczesnym świecie istnieje wiele czynników stymulujących wzrost cen złota. Należy tu wskazać w pierwszej kolejności : - osłabienie dolara trwające od 2001 roku - złoto jest negatywnie skorelowane z dolarem,
- wzrost zapotrzebowania ze strony nowoczesnych technologii,
- wzrost zamożności wielu społeczeństw,
- niestabilna sytuacja polityczna na świecie,
- wzrost popytu na wyroby jubilerskie bogacących się społeczeństw. O ile gwałtowny wzrost notowań złota od listopada 2008 r. do połowy lutego tego roku można wytłumaczyć obawami przed narastaniem kryzysu (ceny złota podskoczyły w tym okresie o ponad 35 proc., dolar nieznacznie się umocnił, a indeks S&P500 spadł o około 20 proc.), o tyle zwyżka cen złota w ostatnich miesiącach miała już miejsce w sytuacji rosnących indeksów giełdowych, generalnej poprawy nastrojów i wzrostu optymizmu w kwestii perspektyw gospodarczych. Najbardziej prawdopodobnym scenariuszem w średnim terminie wydaje się dalszy wzrost cen złota. Sprzyjać temu będą oczekiwania wzrostu inflacji, ale również obawy o trwałość poprawy koniunktury. Są jeszcze dwa czynniki, na które warto zwrócić uwagę, mogące pomóc w podtrzymaniu trendu wzrostowego cen złota. Według danych Światowej Rady Złota motorem zwyżki cen złota jest obecnie popyt inwestycyjny (wzrost o 46 proc. w II kwartale 2009 r. w porównaniu z analogicznym kwartałem ubiegłego roku), a popyt zgłaszany przez branżę jubilerską, która ma decydujący udział w popycie na złoto ogółem (przed wybuchem kryzysu około 70 proc., obecnie 56 proc.), pozostaje pod presją ze względu na globalną dekoniunkturę (spadek o 22 proc. w II kwartale w porównaniu z II kwartałem 2008 r.). Z uwagi na poprawę sytuacji gospodarczej na świecie można się zatem spodziewać, że popyt na biżuterię będzie dodatkowym czynnikiem oddziałującym w kierunku wyższych cen złota. Wreszcie na wzrost cen kruszcu mogą wpływać coraz częściej kwestionowana, w związku z obawami o wypłacalność USA i możliwość sfinansowania gigantycznego deficytu, rola dolara jako waluty rezerwowej i spodziewana stopniowa dywersyfikacja rezerw walutowych przez banki centralne na świecie.

b) Jak kształtuje się udział złota w rezerwach walutowych państw?

Rys. 15. Oficjalne rezerwy złota w latach 1970, 2000, 2008 (w tonach)

 Obecnie łączna ilość złota zgromadzona w zagranicznych rezerwach wszystkich państw świata i organizacji międzynarodowych wynosi ok. 30,7 tys. ton. Polskie rezerwy złota to zaledwie 102,9 ton tego kruszcu. Banki centralne Stanów Zjednoczonych, Włoch i Japonii od lat nie zmieniają stanu posiadania złota. USA posiadają najwięcej tj. 8.133,5 ton, Włochy 2.451,8 ton a Japonia 765,2 ton tego kruszcu.  Zapasy Niemiec plasują się tuż za amerykańskimi i wynoszą 3.412,6 ton.  Zobaczmy teraz jak obecnie wygląda sprawa rezerw złota w tych krajach.

Rys. 16 Posiadacze największych rezerw złota w 2009r. (24.06.09r.).

Ilość złota w porównaniu z rokiem poprzednim pozostaje niezmieniona w prawie wszystkich krajach . Wyjątkiem są Chiny, które w przeciągu roku prawie podwoiły swoje rezerwy w złocie. Chiny postanowiły zwiększyć swoje rezerwy w złocie o 454 tony, a obecnie w skarbcu posiadają ich 1.054 tony. Jest to jednak niewiele więcej niż jeden procent ich rezerw walutowych. Należy dodać, że kraj ten jest aktualnie największym producentem złota na świecie. Ciągle dwie trzecie chińskich - największych na świecie rezerw (2 biliony $) - to dolary. Trzy lata temu Chiny zerwały związek swojej waluty z dolarem, a całkiem niedawno ogłosiły, że nie chcą, by amerykańska moneta odgrywała dominująca rolę w świecie. Chińska wojna z dolarem przyczyniła się do wzrostu ceny złota i umocnienia jego wizerunku jako dobrej lokaty na ciężkie czasy.

Warto zwrócić też uwagę na udziały % rezerw złota w rezerwach państw.

Rys. 17. Rezerwy złota oraz ich udział % w rezerwach państw.

Największy udział złota w swoich rezerwach posiadają: Nigeria Grecja Portugalia.

c) Popyt na złoto O tym jak wielki jest popyt na złoto świadczą wyniki mennic, które nie nadążają z produkcją złota. Hossa na złocie sprawia, że popyt na sztabki w Polsce bije rekordy. Mennica Polska w I połowie roku sprzedała o 250 % więcej złota niż rok wcześniej. W pierwszym kwartale 2009 roku globalny popyt na złoto wyniósł 1 016 ton, o 38% więcej niż w analogicznym okresie 2008 roku. Wyrażony w dolarach, popyt na złoto wyniósł $29,7 mld, o 36% więcej niż rok wcześniej.Za wzrost zapotrzebowania na złoto odpowiadają niemal wyłącznie inwestorzy traktujący je jako inwestycję. Według danych Światowej Rady Złota, kupili oni aż 596 ton ze wspomnianych wyżej 1 016 ton złota.

Koniec

J. Bilski, „Międzynarodowy system walutowy. Kierunki ewolucji”, PWE, Warszawa 2006, s. 102

Ibidem, s. 109

M. Kucharski, „Pieniądz i kredyt w kapitalizmie”, PWN, Warszawa 1973, s. 156-158

J. Bilski, „Międzynarodowy system walutowy. Kierunki ewolucji”, PWE, Warszawa 2006, s. 109

M. Kucharski, „Pieniądz i kredyt w kapitalizmie”, PWN, Warszawa 1973, s. 160

http://www.nbp.pl/publikacje/materialy_i_studia/ms168.pdf - s. 11 oraz M. Kucharski, „Pieniądz i kredyt w kapitalizmie”, PWN, Warszawa 1973, s. 165

M. Kucharski, „Pieniądz i kredyt w kapitalizmie”, PWN, Warszawa 1973, s. 168

M. Kucharski, „Pieniądz i kredyt w kapitalizmie”, PWN, Warszawa 1973, s. 169

Ibidem. 185

J. Bilski, „Międzynarodowy system walutowy. Kierunki ewolucji”, PWE, Warszawa 2006, s.116-117

M. Kucharski, „Pieniądz i kredyt w kapitalizmie”, PWN, Warszawa 1973, s. 185-190

Ibidem, s. 191-194

M. Kucharski, „Pieniądz i kredyt w kapitalizmie”, PWN, Warszawa 1973, s. 195 -202

J. Bilski, „Międzynarodowy system walutowy. Kierunki ewolucji”, PWE, Warszawa 2006, s. 124-125

M. Kucharski, „Pieniądz i kredyt w kapitalizmie”, PWN, Warszawa 1973, s. 211-212

K. Nędzyński, „ Rola złota w polityce pieniężnej. Teoria monetarna w modelu teorii ekonomii podaży”, Materiały i studia - zeszyt nr 168, Warszawa, grudzień 2003

K. Nędzyński, „ Rola złota w polityce pieniężnej. Teoria monetarna w modelu teorii ekonomii podaży”, Materiały i studia - zeszyt nr 168, Warszawa, grudzień 2003.

K. Nędzyński, „ Rola złota w polityce pieniężnej. Teoria monetarna w modelu teorii ekonomii podaży”, Materiały i studia - zeszyt nr 168, Warszawa, grudzień 2003.

K. Nędzyński, „ Rola złota w polityce pieniężnej. Teoria monetarna w modelu teorii ekonomii podaży”, Materiały i studia - zeszyt nr 168, Warszawa, grudzień 2003.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Ba%C5%84ka_internetowa

http://wiadomosci.onet.pl/548148,10,item.html

http://www.money.pl/pieniadze/komentarze/artykul/euro;dolar;najwyzej;w;historii,42,0,32042.html

http://www.bankier.pl/wiadomosc/Dlaczego-dolar-jest-tak-slaby-1739644.html

http://www.bankier.pl/wiadomosci/print.html?article_id=1982990

http://www.skarbiec.biz/zloto/inwestycje.htm (24.06.2009)

http://blog.parkiet.com/goettig/2009/09/17/goraczka-zlota/

http://www.skarbiec.biz/zloto/inwestycje.htm ( 24.06.2009)

http://www.skarbiec.biz/inwestycje/24_06_2009_zloto.htm (24.06.2009)

http://manager.money.pl/news/artykul/chiny;w;sekrecie;zwiekszaja;rezerwy;zlota,54,0,447030.html (2009-04-27)

http://gospodarka.gazeta.pl/Gielda/1,94782,7121744,Hossa_na_zlocie_sprawia__ze_popyt_na_sztabki_w_Polsce.html (2009-10-07)

10

---