Temat: Największa pustynia świata

Ar-Rub-al-Chali - największa pustynia piaszczysta na Ziemi położona w południowo-wschodniej części Półwyspu Arabskiego, głownie w Arabii Saudyjskiej. Zajmuje powierzchnię 650 tys. km², jej podłoże stanowią kredowe i trzeciorzędne wapienie pokryte czwartorzędowymi piaskami, z wydmami o charakterze barchanów (wys. do 300m). Klimat zwrotnikowy, suchy, średnia roczna opadów poniżej 100 mm.

Gobi - wyżynny obszar stepów, pustyń i półpustyń w Mongolii i Chinach o powierzchni 1.295 000 km² równinnej ,miejscami wznoszą się pasma górskie (wys. 200m) pokryta rumowiskiem skalnym i ubogą roślinnością pustynno-stepową. Duże obszary zajmują niskie, kopulaste wzniesienia oraz leżące miedzy nimi kotliny ze słonymi jeziorami, są też ruchome piaski, które zajmują niewielką część obszaru pustyni. Klimat kontynentalny, umiarkowany, ciepły suchy, roczna suma opadów 50-200mm. Występują tu często burze piaskowe, jak i skąpa roślinność- krzewy i półkrzewy oraz stepy piołunowe i karagonowe. Duże zasoby bogactw mineralnych: ropa naftowa, węgiel kamienny, sól kamienna, rudy żelaza i miedzi.

Takla Makan - piaszczysta pustynia w zachodnich Chinach, W odpowiedzi Kotlinie Kaszgarskiej, zajmuje obszar o powierzchni 327 tys. km², zbudowana ze skał krystalicznych przykrytych grubą warstwą piaszczystych osadów, tworzących wydmy rzędowe i barchany. Klimat umiarkowany, ciepły kontynentalny, skrajnie suchy, średnia rocznych opadów nie przekracza 100mm. Na pustyni występują silne wiatry i burze piaskowe. Przez pustynie płynie rzeka Tarym, na jej obrzeżu występuje skąpa roślinność pustynna: trawy, pozostała wewnętrzna część pustyni pozbawiona jest zupełnie roślinności.

Kara-Kum - piaszczysta pustynia w Turkmenistanie na Nizinie Turyńskiej o powierzchni 350 tys. km2, równinna, lekko falista, urozmaicona, w części północno-wschodniej występują wały piaszczyste na wschodnim skraju płynie rzeka Amu-daria, a na południowo -wschodnim Tedżen i Murgab. Klimat kontynentalny, umiarkowany, ciepły suchy, roczna suma opadów w granicach 60-150mm, wysokie dobowe wahania temperatur do 500C. Roślinność efemeryczna, zarośla złożone z białego i czarnego saksaułu, a nad rzekami lasy topolowe i bagna porosłe trzciną, bogate złoża gazu ziemnego.

Kalahari - pustynia w południowo - zachodniej części Kotliny Kalahari w Afryce Południowej. Zajmuje powierzchnię 932 400 tys. km2 , wypełniona głównie piaskami i piaskowcami pochodzenia kontynentalnego. W południowej części Kalahari występują długie wały piaszczyste i utrwalone wydmy, a w części środkowej płytkie zagłębienia nieckowate oraz suche koryta rzeczne. Klimat zwrotnikowy, kontynentalny, suchy, średnia roczna suma opadów 100-500mm. Skąpa roślinność trawiasta (sawanna) z pojedynczymi krzewami- akacje, baobaby, liczne zwierzęta (hieny, mangusty).

Wielka Pustynia Piaszczysta - w północno- zachodniej części Australii o powierzchni ok. 360 tys. km2, o podłożu kamienistym, żwirowym i gliniastym, a na północy rozległe pokrywy piaszczyste z podłużnymi i wysokimi wydmami. Klimat zwrotnikowy, suchy, suma rocznych opadów 200 -500 mm. Znajdują się tu okresowe, słone bagna, które z czasem zmieniają się w jeziora. Bardzo skąpa roślinność- po deszczu rozwijają się na krótko liczne rośliny jednoroczne. W zasolonych obniżeniach występują skupiska halofitów.

Sahara - największa na Ziemi kraina pustynna i półpustynna w północnej Afryce, o powierzchni powyżej 9 mln km2. Sahara jest częścią prekambryjskiej platformy; zbudowana głównie z archaicznych i proteozoicznych gnejsów, łupków krystalicznych i granitoidów (również piaskowce, wapienie i margli). W ruchach alpejskich silne działalność tektoniczna spowodowała wylewy lawy trzaskanie masywów krystalicznych. Powierzchnia wyżynna, tylko w części północnej niziny z depresjami. Na Saharze występują wszystkie typu pustyń: skalne- hamady, żwirowe - seriry i piaszczyste - ergi. Klimat zwrotnikowy, skrajnie suchy, średnia roczna suma opadów 100-200mm (mogą występować z kilku letnimi przerwami). Temperatura wykazuje silne wahania dobowe i roczne: maksymalna temp. Przekracza 50°C, a minimalna poniżej 0°C . Występują tu również suche doliny - wadi (wypełniają się woda po deszczach epizodycznych), słone jeziora i studnie artyleryjskie Roślinność śródziemnomorska (dzikie oliwki, pistacje, akacja), wnętrze pozbawione roślinności. Żyją tu głównie gazele, antylopy, hieny, strusie, sępy. Bogate złoża ropy naftowej, gazu ziemnego, wydobywa się tu również żelazo, miedĽ, sól kamienną. W oazach uprawia się palmy daktylowe, zboża i tytoń, hoduje się tu owce, kozy i wielbłądy.

Erg - pustynia piaszczysta w północnej części Afryki z masami lotnego piasku, na której znajdują się piaszczyste wydmy, lub tzw. piaskami zamarłymi (pokrytymi skorupą solną lub wapienną). Występuje m.in. na Saharze (Wielki Erg Zachodni i Wielki Erg Wschodni na terenie Algierii.).

Pustynia - teren pozbawiony zwartej szaty roślinnej na skutek małej ilości opadów (do 100-150 mm), wysokich temperatur powietrza (średnie około 30°C, ekstremalne do 50°C - nocą dochodzi do 0°C najwyższa temperatura to 58°C)) i znacznych ich amplitud.

Roślinność jest uboga, ale wiele roślin przystosowała się do tak skrajnych warunków klimatycznych, poprzez skrócenie okresu wegetacyjnego na okres pory deszczowej, gromadząc wodę (tzw. sukulenty) czy wydłużając system korzeniowy, tak by sięgał do zasobów wody podziemnej na znacznych głębokościach. Roślinność taka nie zajmuje jednak więcej niż 10% powierzchni. Większe płaty roślinność występują w oazach.

Pustynie właściwe występują głównie w strefie zwrotnikowej: w Afryce północnej i południowej, na Bliskim Wschodzie, w Ameryce Południowej i centralnej Australii, a także w strefie podzwrotnikowej, np. w Azji Środkowej czy Ameryce Północnej. Wyróżnia się również pustynie lodowe w strefie polarnej (Antarktyda, Grenlandia, Arktyka).

Ze względu na materiał budujący wyróżnia się następujące typy pustyń:

• kamienista,

• skalista (hamada),

• żwirowa (serir),

• piaszczysta (erg),

• ilasta (kewir, takyr, plaja).

• słona (np. Salar de Uyuni w Boliwii)

Półpustynia - teren o bardzo skąpej roślinności, pokrywającej od 10 do 50% powierzchni. Występują tu gatunki przystosowane do warunków dotkliwej suszy - podobnie jak w obszarach pustynnych są to suchorosty i sukulenty. Obszary półpustynne występują głównie w strefach brzeżnych pustyń.

Pustynie nie zawsze wyglądają jak rozległe morza piasku. W Mongolii w Azji Środkowej znajduje się rozległy suchy step zwany pustynią Gobi. Nocą temperatura spada tu czasem nawet do -40°C, jest to więc najzimniejsza pustynia na świecie. Nieco bardziej na zachód leży piaszczysta pustynia Takla Makan, co znaczy “nieprzebyta”. Stnaowi ona największy w Azji obszar pokryty piaskiem. W tym skrajnie suchym klimacie nie ma w ogóle roślin, woda w bardzo nielicznych zbiornikach jest słona, a w morderczych burzach piaskowych giną całe karawany

Jedne z najmniej poznanych terenów. Niegościnne, przerażające swoja pustką. Zachwycające otwartym horyzontem. Krainy wszechobecnego słońca i dotkliwych mrozów. Obszary, gdzie przeżywają tylko nieliczni. Ciągle niedostępne i tajemnicze. Ciągle fascynujące...

Słowo "pustynia" w języku polskim ma ten sam źródłosłów, co... puszcza, pustka i pustkowie. Początkowo więc chodziło o obszary niezamieszkałe, bezludne. Dopiero później zakres znaczeniowy zaczął się różnicować i słowo pustynia zaczęto wiązać znaczeniowo z terenem pozbawionym roślinności.

Powstawanie pustyń

Z powstaniem pustyń gorących i suchych wiąże się zawsze ujemny bilans wodny na danym obszarze - możliwości potencjalnego parowania wielokrotnie przewyższają skąpe opady (występujące czasami wręcz raz na kilka lat). Niedostatek wody oznacza skąpą roślinność jak i niemożliwość wykształcenia się pozostających w sprzężeniu zwrotnym z roślinnością gleb. Niskie opady atmosferyczne uwarunkowane są:

- wpływem zimnych prądów morskich (nie występują opady; występują mgły)

- barierami morfologicznymi (przeszkody typu pasma górskie zatrzymują wilgotne powietrze po jednej stronie)

- odległością od wielkich zbiorników wodnych ( w miarę oddalania się od zbiornika powietrze niesie coraz mniej wilgoci).

Występowanie pustyń

M.P. Pietrow w publikacji "Pustynie kuli ziemskiej" ocenia, iż pustynie i półpustynie kuli ziemskiej (bez pustyń lodowych) zajmują obszar około 31,4 mln km2, co stanowi 22% powierzchni lądów. Za pustynie i półpustynie uważany jest tutaj obszar o skrajnie suchym klimacie (poniżej 200 - 250 mm nieregularnych opadów rocznie i znacznie wyższych możliwościach potencjalnego parowania). Sieć rzeczna jest w zaniku, widać wyraźnie suche doliny rzeczne - zwane uedy lub wadi, czasami przez tereny pustynne przepływają rzeki tranzytowe np. Nil. Gleby często są zasolone lub pokryte skorupami solnymi. Rolnicze wykorzystanie gleb możliwe jest jedynie przy zastosowaniu skomplikowanych systemów nawodnień w rejonach oaz. Na pustyniach żyje tylko około 4% ludności świata, a pod uprawy rolne wykorzystywane jest do 3% ich powierzchni.

Rozmieszczenie pustyń w strefach przyrodniczych (powierzchnia w mln km2)

Erg

Przeciętnemu zjadaczowi chleba słowo: "pustynia" kojarzy się najczęściej z dużą piaskownicą usiana malowniczymi wydmami - takimi trochę większymi niż nad morzem. Jednak pustynia piaszczysta (zwana erg, areg) to tylko jeden z możliwych krajobrazów, jakie możemy zobaczyć na pustyni. Ergi zazwyczaj powstają w wielkich kotlinach, do których piasek zwiewany jest ze wzniesień terenu. Działalność wiatru tworzy malownicze wydmy przemieszczające się wraz z kierunkiem wiatru. Przy przewadze wiatrów z jednego kierunku powstają tzw. barchany - łagodne po zawietrznej i strome po nawietrznej części wydmy.

Hamada

Hamada to pustynia skalista powstająca szczególnie na wzniesieniach - cały drobny materiał ulega wywianiu, zaś na miejscu pozostaje swoisty bruk kamienny. Obszar pocięty jest stromymi dolinami erozyjnymi. Podobne w swym ponurym krajobrazie do pustyń skalistych są pustynie żwirowe zwane serir lub reg powstające np. na zlepieńcach. Ciągnący się kilometrami teren jest prawie idealnie płaski i pokryty kamiennym żwirem różnej grubości.

Wadi

Śladem po lepszych pod względem wody czasach są suche doliny zwane najczęściej wadi lub uedy. Latami pozostają suche, aby po życiodajnym deszczu gwałtownie i na krótko napełnić się wodą. Przy odrobinie "szczęścia" można więc i na środku pustyni utopić się rozbijając obóz na dnie takiej doliny.

Szoty i sebcha

Z żywiołem wody związane są także słone jeziora. Słone cały rok, nazywane szotami lub sebcha, jeziorami są tylko w porze opadów. Wypełniają duże obszarowo obniżenia terenu tworząc duże, płaskie przestrzenie pokryte skorupa solną.

Oaza

Magię tego słowa najlepiej rozumieją ci, którzy po długim marszu widzą jej zarys na horyzoncie. Miejsca starannie zaplanowanej gospodarki rolnej opierającej się na źródle (często artezyjskim) wody, która pozwala nawadniać roślinność. Wiele oaz to dziś całkiem spore miasteczka, w innych zagubionych na pustyni życie toczy się sennie jak dziesiątki lat temu. Prymitywne chatki, płoty z liści palmy – jakże to różni się od świata w którym żyjemy.

Pustynie świata

Obszary suche.
Pod pojęciem terytoriów suchych rozumie się obszary o suchym klimacie, włącznie ze stepami klimatu umiarkowanego, pampą i sawannami klimatu tropikalnego i subtropikalnego.
Obszary suche zajmują 33 - 36% powierzchni lądów na Ziemi.
Przyjmując, że do obszarów suchych zaliczmy tylko pustynie, ich powierzchnia wyniesie, wg Meigsa, tylko 29 mln km2, co stanowi jedynie 19% lądów na powierzchni Ziemi.
Na poszczególnych kontynentach udział pustyń jest zróżnicowany. W Australii zajmują one około 49% powierzchni; w Azji Środkowej i Kazachstanie - 55%, Centralnej - ponad połowę jej powierzchni, na Pół. Arabskim - 95%, w Indiach 11%, w Pakistanie - 88%; w Afryce Płn. - około 40%; w Ameryce Płn. - około 10% i w Ameryce Południowej - około 8% powierzchni. W Europie pustynie zajmują poniżej 1% powierzchni.

Jak powstają pustynie?

Podstawową przyczyną powstawania pustyń są czynniki klimatyczne. Suchość klimatu jest rezultatem wytworzenia się pasa wysokiego ciśnienia w strefie około 30 szerokości geograficznej. Sporadycznie tylko pojawia się układ niżowy przynoszący deszcz. Przykładem powstałej z tej przyczyny pustyni jest np. Sahara. Niektóre pustynie związane są z występowaniem zimnych prądów morskich, które u wybrzeży kontynentów schładzają zaległe nad nimi powietrze, nie dopuszczając do intensywnej kondensacji pary wodnej, co uniemożliwia skraplanie się jej i tym samym powoduje zanikniecie opadów. Do pustyń powstałych w związku z występowaniem zimnych prądów morskich należą: Atacama i Kalahari. Pustynie mogą się również tworzyć w tzw. „cieniu opadowym” ,po zawietrznej stronie gór na obszarach, gdzie panują suche wiatry lub na wybrzeżach, gdzie bryza morska, niosąca wilgotne powietrze, wyzwala wilgoć dopiero w głębi lądu.

Podział pustyń:
Podział pustyń ze względu na elementy składowe
- pustynie kamieniste (hamada) - całkowicie pozbawione drobnego materiału, który zostaje wywiany, a występują tylko nagie skały. Do tego rodzaju skał należą: znaczna część Sahary, zwłaszcza masywy Ahaggaru, Tibesti i Derfur oraz Hamada - el - Hamra, większa część pustyni arabskiej znaczne obszary Tybetu w Azji oraz Gór skalistych w Ameryce Północnej,
- pustynie żwirowe (serir) - zbudowane głównie z nieco grubszego materiału, mniej lub bardziej ogładzonego - taki charakter ma większość pustyń wchodzących w skład Sahary oraz większa część Gibsona w Australii,
- pustynie piaszczyste (erg) - pokryte piaskami, stale przemieszczanymi przez wiatry. Na obszarze tych pustyń występują suche doliny zwane wadi, którymi płynie woda w okresie rzadkich, ale gwałtownych opadów. Przykładem może być Wielki Erg Zachodni i Wschodni na Saharze, Nefud na Półwyspie Arabskim, pustynie australijskie - Wielka Pustynia Piaszczysta, Wielka Pustynia Wiktorii, pustynie azjatyckie - Karakum, Kyzył - kum, część Gobi, Takla Makan, pustynie amerykańskie - Słona, Mohwe, Atacama.

Podział pustyń ze względu na ukształtowanie powierzchni
- pustynie górskie
- pustynie wyżynne
- pustynie nizinne

Podział pustyń na podstawie klasyfikacji klimatyczno - regionalnej.
- pustynie lodowe (Grenlandia, Antarktyda)
- pustynie kontynentalne (Gobi, Takla Makan, Kyzył-kum, Kara-kum)
- pustynie obszarów strefy zwrotnikowej (Sahara, Wielka Pustynie Wiktorii)
- pustynie związane z zimnymi prądami morskimi (Atacama, Namib)

Tylko trzy cechy, tj. brak wody i roślinności oraz silny wiatr występują w obrębie wszystkich wymienionych typów pustyń.
Na pustyniach piaszczystych wiatr tworzy liczne wypukłe lub wklęsłe formy. Do największych należą wydmy piaszczyste, które rozwijają się na obszarach pustynnych, na piaszczystych wybrzeżach plażowych oraz na piaszczystych równinach sandrowych w klimacie peryglacjalnym.

Opady na pustyniach.
Środowisko przyrodnicze tak rozległych obszarów jak na przykład obrzeża pustyni Gobi, zapadlisko Afar w północnej Etiopii, czy też porośnięty zaroślami caatingi północny wschód Brazylii, różni się oczywiście pod wieloma względami. Nie można nawet powiedzieć, by wszędzie panował taki sam klimat, gdyż temperatury (zwłaszcza w zimie) mogą być na obszarach półsuchych bardzo zróżnicowany. Jednak niskie sumy opadów wyciskają wyraźne piętno na całym środowisku ziemi półsuchych: warunkują stosunki wodne, zwłaszcza jeśli chodzi o wody powierzchniowe i płytsze poziomy wód podziemnych, wpływają na gleby, ograniczają rozwój roślinności i świata zwierzęcego.
Przy skąpych opadach niezmiernie istotny jest ich rozkład w ciągu roku . Bywa zaś on bardzo różnorodny, choć prawie zawsze występuje krótka, wyraźnie wyodrębniona pora wilgotna i znacznie dłuższa sucha.

Temperatury
Obszary półsuche znajdziemy zarówno w bezpośrednim sąsiedztwie równika, jak i sześć tysięcy kilometrów od niego. Cechą wspólną tych terenów są wysokie temperatury latem. Na obszarach półsuchych, podobnie jak na pustyniach, w miesiącach letnich panują upały. Różnice wprawdzie występują, ale nie są one zbyt duże.

Życie na pustyniach
Ponieważ temperatura na pustyni w dzień przekracza 55 C, a nocą spada poniżej zera, zwierzęta i rośliny zamieszkujące pustynie, muszą sobie jakoś radzić z ekstremalnymi warunkami panującymi w miejscu ich zamieszkania. Muszą również umieć przetrwać długotrwałą suszę. Chociaż pustynie uważane są za zupełnie pozbawione życia, tak naprawdę tętnią nim.
Wyobrażając sobie pustynię, widzimy zazwyczaj rozległy teren, który zajmuje tylko piasek. Rzeczywiście są takie fragmenty pustyń, gdzie nie ma życia, a gdziekolwiek się nie spojrzy, widzi się piasek, ale takie pustynie występują tylko fragmentami na Saharze.
Rośliny żyjące na pustyni nie mogą schować się przed słońcem i upałem, są na nie skazane, musiały więc zdobyć jakieś przystosowania, które umożliwiłyby im życie w takich trudnych warunkach. Są to najczęściej przystosowania pozwalające na magazynowanie wilgoci. Typowymi roślinami pustynnymi są kaktusy, dostarczające pożywienia zwierzętom. Inne rośliny przeczekują okres suszy w postaci nasion, a później kiedy spadnie deszcz momentalnie kiełkują i rozwijają się.
Niektóre, pustynne zwierzęta spędzają najgorętsze godziny pod ziemią, wychodzą na powierzchnię tylko po pokarm, kiedy robi się chłodniej. Pod ziemią temperatura jest niższa, a poza tym, w wyniku oddychania zwierząt, powietrze w norze jest bardziej wilgotne. W przeciwieństwie do większych zwierząt, małe zwierzęta nie tracą wody na ochładzanie organizmu (np. pocenie się). Zwierzęta pustynne przystosowały się do życia w warunkach upału i suszy.
Wielu pustynnym roślinożercom wystarcza ta ilość wody, którą czerpią ze zjadanych roślin. Pustynne zwierzęta, takie jak pustynny szczuroskoczek, żywiący się bezkręgowcami, również zaspokajają pragnienie wodą zawartą w ciele swych ofiar. Koniec łańcucha pustyni zajmuje ryś pustynny, polujący na duże zwierzęra roślinożerne.
Obecnie głównym zagrożeniem dla roślin i zwierząt pustyń stał się człowiek. Wiele roślin pustynnych, w tym kaktusy, od dawna jest bezlitośnie niszczonych, gdyż są poszukiwane przez kolekcjonerów.

Formy przystosowania roślin pustynnych do czynników ograniczających.
Formy przystosowania Czynniki ograniczające
okresowość uwilgotnienia i przegrzewania stały niedobór wilgoci oraz wysokie temperatury powietrza i gleby zmienność substratu zasolenie substratu (solonczaki)
Formy życia i typy ekologiczne Jednoroczne i wieloletnie rośliny zielne. Mezofity, mezokserofity. Głównie krzewy i półkrzewy.
Kserofity: sklerofity, sukulenty Głównie drzewa i krzewy, niekiedy jednoroczne i wieloletnie rośliny zielne.
Kserofity - psammofity. Krzewy, półkrzewy, jednoroczne i wieloletnie rośliny zielne. Kserofity - halofity.
Biologiczne (rytm rozwoju) Efemerydy i efemeroidy. Wegetacja w okresie sprzyjającego uwilgotnienia, przy stosunkowo niskich temperaturach. W gorącym okresie suchym organy podziemne są w stanie długotrwałego, niekiedy wieloletniego , spoczynku. Ciągła wegetacja, zarówno w warunkach sprzyjających, jak i w gorącej oraz suchej porze roku. Latem opadanie liści i gałęzi. Zmiana liści wiosennych na bardzo drobne - letnie. Ciągła wegetacja, zarówno w sprzyjającej, jak i gorącej oraz suchej porze roku. Powstawanie korzeni przybyszowych na zasypywanych i pniach oraz pędów na odsłoniętych korzeniach. Przyspieszony wzrost gałęzi zasypywanych. Ciągła wegetacja, zarówno w sprzyjającej, jak i gorącej oraz suchej porze roku. Dobre zabezpieczenie potrzeb wodnych.

Fizjologiczne Małe ciśnienie osmotyczne. Przeważnie duża intensywność transpiracji. Odporność na skwar i suszę.
W komórkach występują związki zatrzymujące wodę, olejki tłuszczowe, substancje garbnikowe, alkaloidy. W przypadku sukulentów - duża lub zmniejszona intensywność transpiracji, małe ciśnienia osmotyczne. Podobnie jak u sklerofitów. Odporność na sól i wysokie temperatury. Duże ciśnienie osmotyczne. Zmniejszona transpiracja.
Wielkościowe Dosyć duże liście, długi okres wzrostu. Słabo rozwinięta tkanka mechaniczna i przewodząca, duże przestrzenie międzykomórkowe. Stosunkowo słabo rozwinięty system korzeniowy. Redukcja liści - mikrofilia, afilia. Powolny i krótki okres wzrostu liści. Gruba kutykula, nalot woskowy, okrycia lakopodobne, pokrycie puchem, zagłębione aparaty szparkowe, izopalisadowosć - komórki ściśle przylegające do siebie,
W przypadku sklerofitów silnie rozwinięta tkanka mechaniczna i przewodząca wodę; redukcja tych tkanek i silny rozwój tkanki wodochronnej w łodygach lub liściach sukulentów. Długie korzenie poziome i głęboko sięgające pionowe. Na korzeniach występują zgrubienia gromadząca wodę i substancje pokarmowe, osłony korzeniowe. System korzeniowy jak u sklerofitów, ale głównie ułożony poziomo. Osłony korzeniowe. Duża zdolność nasion do przenoszenia przez wiatr. Łodygowate i liściaste sukulenty halofilne. Mikrofilia i afilia. Izopalisadowość. Ścisłe przyleganie tkanek, w liściach w łodydze rozwinięta tkanka gromadząca wodę. Komórki lub tkanki wydalające sole.

Definicje pustynnienia
Pustynnienie to proces zachodzący w wyniku nadmiernej antropopresji na rozległych obszarach, a nie tylko na pograniczu pustyń. Jest to definicja przedstawiona przez A.M. Aubreville. Szczególną uwagę zwracał on na degradację lasów oraz na niszczenie drzew na sawannach. Opisywane przez niego procesy pustynnienia zachodziły więc przede wszystkim z dala od pustyń, nie miały bezpośredniego, łatwego do uchwycenia związku z pustyniami i z tym, co działo się na ich obrzeżu.
Być może tym właśnie wytłumaczyć można wprowadzenie do literatury terminu, tłumaczonego na polski najczęściej także jako pustynnienie - dezertyzacja. Dezertyzacja określona została przez H.N. Le Houerou jako proces redukcji, mniej lub bardziej nieodwracalnej, szaty roślinnej, co doprowadza do zwiększenia obszaru krajobrazów pustynnych w regionach, które nie miały wcześniej tego charakteru. Krajobrazy pustynne są to regi, pola wydmowe i hamady, a dezertyzacja zachodzi tylko w wąskim pasie na skraju pustyni.
Spośród wielu innych definicji szczególną popularność zyskały te, które przyjęto w oficjalnych dokumentach Konferencji ONZ w Nairobi bądź bezpośrednio po niej. Znamienne jest jednak, że nie udało się wypracować jednej definicji pustynnienia, ale szereg zbliżonych:
a) pustynnienie jest to zmniejszenie lub zniszczenie potencjału biologicznego ziemi, które może ostatecznie doprowadzić do warunków pustynnych;
b) pustynnienie jest procesem zubożenia aridowych, semi - aridowych i subhumidowych (suchych, półsuchych i półwilgotnych) ekosystemów w wyniku łącznego oddziaływania człowieka i posuch;
c) pustynnienie jest naturalnym lub antropogenicznym procesem nieodwracalnych zmian gleby i roślinności na obszarach suchych w kierunku ich aridyzjacji i zmniejszenia produktywności biologicznej. W skrajnych przypadkach proces ten doprowadzić może do całkowitej dezintegracji potencjału biologicznego i przekształcenia danego obszaru w pustynię;
d) pustynnienie jest to intensyfikacja lub / i rozszerzenie warunków pustynnych, który to proces prowadzi do zmniejszenia produktywności ekosystemów, przez co dochodzi do obniżenia zasobów pastwisk, produkcji rolnej i pogorszenia warunków życia ludzkiego.
e) pustynnienie jest to degradacja ziemi na obszarach suchych, półsuchych i suchych subwilgotnych, spowodowana różnymi czynnikami, włączając w to wahania klimatyczne i działalność człowieka.

Ziemia, którą w pustynię zmienia człowiek
Dyskusja o przyczynach i rozmiarach pustynnienia to jeden z najstarszych sporów geografii. Obecnie przyjmuje się, że jeśli nawet osuszanie klimatu rzeczywiści zachodzi, to jest to proces bardzo powolny. Czym więc można tłumaczyć częstsze i znacznie szybciej przebiegające procesy obniżania a nawet zanikanie wód podziemnych, wysychania źródeł i studni, rzek i strumieni, kurczenia się jezior i bagien, a nade wszystko zubożenia roślinności. Pustynnienie nie przebiega wszędzie z jednakową szybkością, nie istnieje „front” nasuwającej się pustyni. Ma ono raczej charakter „partyzancki” - w głębi terenów półsuchych, nieraz dziesiątki lub więcej kilometrów od najbliższych pólwydmowych, tworzą się szybo rozrastając się „wyspy” pustyni.
Szybkie tempo przebiegu tych procesów każe szukać ich przyczyn w działalności człowieka.
Trwał jeszcze XIX - wieczny podbój kolonialny, a już winnymi pustynnienia zarówno w Afryce Północnej, jak i w Palestynie, uznano koczowników. Ogarnięci pragnieniem posiadanie jak najliczniejszych stad mieli oni wyniszczyć roślinność stepów, a przede wszystkim lasów górskich, gdzie znajduję się źródła licznych rzek. Zwierzęta wyjadały trawę, każdy krzaczek, a gdy zabrakło pastwisk, pasterze mieli najeżdżać ziemie spokojnych rolników.

Walka z pustynnieniem
Walka człowieka z pustynnieniem trwa już tysiące lat. W górach Libanu, których cedry niemiłosiernie trzebiono począwszy od około 3000 lat p. n. e, rzymski cesarz Hadrian rozkazał w początkach II w. n. e, umieścić blisko setkę napisów wykutych w skale, głoszących, iż ocalałe resztki lasów stanowią domenę cesarską.
Większość bohaterów walki z pustynnieniem pozostała w cieniu. Nieznane są imiona tych, którzy na stokach górskich budowali terasy, wznosili niewielkie kamienne murki w poprzek suchych łożysk rzek epizodycznych, imiona starców pilnujących, aby zwierzęta nie wkroczyły zbyt wcześnie na wysokogórskie pastwiska.
Po wielu wiekach doświadczeń wypracowane zostały liczne techniki nie tylko możliwie trwałego gosdajnrowania na tych terenach, ale też zwiększenia wyości rolnictwa, a nawet odzyskiwania ziem zdałoby się, że już bezpowrotnie utraconych.

Namibia, pustynia Namib

Pustynia cechuje się: opadami rocznymi nie przekraczającymi 200 mm, a niekiedy wynoszącymi kilka mm rocznie, stałym deficytem wilgotności (ilość opadów jest do 30 razy mniejsza od parowania potencjalnego), silnym nasłonecznieniem, związanym z dużą liczbą dni bezchmurnych, dużymi dobowymi wahaniami temperatur, całkowitym lub prawie całkowitym brakiem wody i roślinności, brakiem cieków lub występowaniem cieków tylko epizodycznych, przeważającą rolą morfogenetyczną wiatru.

Pustynia jest obszarem nie nadającym się - w naturalnych warunkach - do celów gospodarki rolnej ani też w większości do hodowli. Pustynia występuje w obrębie różnych makroform rzeźby. Wyróżniamy pustynie: nizinne, wyżynne i górskie.

Sahara, pogranicze pustyni piaszczystej i kamienistej

Pustynia, rodzaj formacji roślinnej i równocześnie ważna strefa krajobrazowa na kuli ziemskiej.

Pustynie związane są z klimatem suchym i skrajnie suchym zwrotnikowym (np. północna Afryka, Półwysep Arabski, Australia), występują również w suchych wnętrzach kontynentów w klimacie podzwrotnikowym, a także umiarkowanym (Azja Środkowa, Ameryka Północna). Specyficznym typem są pustynie nadbrzeżne (Atacama, Namib), związane z wysuszającym oddziaływaniem chłodnych prądów morskich.

Typ pustyni	Nazwa lokalna	Charakterystyka	Objaśnienie	Roślinność	Przykłady
Pustynie obszaru wyżyn i przedgórzy
kamienista	hamada (arab.)	powierzchnia pokryta blokami skalnymi, porozcinana dolinami okresowych rzek, brak piasku, pyłów	obrywanie bloków skalnych wskutek wysokich dobowych amplitud temperatury (wietrzenie fiz.), gruz skalny ulega szlifowaniu, drobniejsze okruchy wywiewa wiatr	kolczaste suchoroślna, występujące tylko w szczelinach skalnych i wąwozach	Al-Hamada, Al-Hamra (Libia), płaskowyż Ustiurt
żwirowa	serir, azrir (arab.) gobi(mong.) reg(irań.)	płaski obszar pokryty obtoczonymi drobnymi kamieniami i żwirem, zwykle barwy czerwonawej	materiał pochodzi z wietrzenia skał i nanosów rzecznych; wiejące wiatry wygładzają okruchy skalne i wywiewają drobniejsze ich części	występuje głównie w dolinach wypełnionych piaskami	Gobi Mongolska (Azja Centralna), Pustynia Simpsona (Australia), Ałaszan (Azja Centralna)
Pustynie występujące na nizinach
piaszczysta	kum, barchan (tur.) erg, tomahak(arab.) szamo(chin.) elsiun(mong.)	obszar piaszczysty z licznymi wzniesieniami w postaci ruchomych wydm	rozległe obniżenia terenu wypełnione piaskami pochodzenia rzecznego i morskiego; piaski podlegają stałemu przemieszczaniu przez wiatr	w obniżeniach międzywydmowych (woda łatwo wnika w piaski, co hamuje parowanie)	Wielki Erg Zachodni, Wielki Erg Wschodni (pn. Sahara), Wielka Pustynia Piaszczysta (Australia), Kara-Kum(Azja)
pylasta	takyr(turkmeń.) szott, sebka, sabcha (arab.) kewir (iran.) sor, szor (turec.)	niewielka powierzchnia w czasie suszy pokryta spękanym iłem, z wytrąceniami wapienia, gipsu, soli kuchennej, po epizodycznych deszczach zmienia się w trzęsawisko	środkowa część kotliny wypełniona osadami ilastymi przyniesionymi przez wiatr oraz wody okresowel płytko zalegające wody gruntowe ulegają wysychaniu, dochodzi do wytrącenia soli	brak pokrywy roślinnej	niewielkie obniżenie w obrębie innych rodzajów pustyń np. Szatt al Dżarid (Tunezja), Szatt Malghigh (Algieria), Dasht-e Kawir (Wyż. Irańska), Minbułak (Kyzył-Kum)

Pustynie dzieli się też na:

1) pustynie piaszczyste (erg) z różnorodnymi formami wydmowymi,

2) pustynie ilaste (takyr, kewir, sebkha, playa), pokryte twardym, spękanym, silnie zasolonym iłem, stanowiące niekiedy dno okresowych jezior,

3) pustynie kamieniste, pokryte złomiskami skalnymi,

4) pustynie skaliste (hamada), pokryte wygładzoną, prawie płaską powierzchnią litych skał,

5) pustynie żwirowe (serir, reg, gibber), których powierzchnia zasłana jest materiałem żwirowym.

Do powiększania obszaru pustyń (a nawet powstawania nowych) często przyczynia się człowiek, prowadząc niewłaściwą gospodarkę, np. degradującą naturalną pokrywę roślinną.

Obszary miejskie lub przemysłowe, całkowicie pozbawione pokrywy roślinnej, nawet w formie parków czy zieleńców, określane są niekiedy jako: pustynia antropogeniczna, pustynia przemysłowa, pustynia miejska itp.

1

---