ORGANIZACJA I ZARZĄDZANIE

Wykład 09.10.2005 r.

Podstawy nauki o przedsiębiorstwie

Tematyka wykładów:

• Kierowanie i pojęcia pokrewne.

• Pojęcie organizacji.

• Przedsiębiorstwo jako organizacja.

• Model współczesnego przedsiębiorstwa.

Kierowanie - sztuka pracy poprzez innych ludzi. Oznacza także:

• Wskazywanie dróg i kontrolę

• Pobudzanie ludzi do działania, aby osiągnąć cel kierującego.

Ujęcia kierowania:

• Szersze - dotyczy ludzi i rzeczy

• Węższe - odnosi się tylko do ludzi.

Formy kierowania:

Kryterium: dominująca forma przymusu.

1. Administrowanie - kierowanie organizacją o charakterze niegospodarczym:

• Oparte na podległości (instrukcje i dyrektywy wydawane na przez instytucje zwierzchnie).

• Dominacja rutyny (dominują procedury np. akta prawne).

Rządzenie - łączy przymus ekonomiczny oraz kierowanie zwierzchnie.

Zarządzanie - dominacja przymusu ekonomicznego. Rodzaj kierowania, przy którym zarządzający ma uprawnienia zwierzchnie w stosunku do pracownika lub instytucji wynikające z własności środków produkcji lub nadane przez organa reprezentujące właściciela środków produkcji.

Przywództwo - oparte na przymusie pozaekonomicznym. Bazuje na:

• Specyficznych cechach osoby kierującej (cechy psychofizyczne) - osoba charyzmatyczna.

• Specyficznych źródłach władzy: władza nagradzania, czyli jest możliwość nagradzania członka zespołu.

Obszar tematyczny zarządzania:

Podstawy: istota, ewolucja, przedmiot, cele, formy, procedury.

Funkcja: planowanie, organizacja, motywacja, kontrola.

Struktury: organizacyjne, zasobów, techniczne.

Sfery zarządzania: personel, kapitał, technologia, informacja, wiedza.

Przyjęta struktura techniczna znajduje w praktyce odzwierciedlenie w strukturze organizacji poprzez różny układ komórek organizacji, np. wydziały mogą być zorganizowane w specjalizacji przedmiotowej lub technologicznej lub przedmiotowo - technologicznej.

Zakład a przedsiębiorstwo

Czynniki niezależne od systemu gospodarczego	Zakład	Przedsiębiorstwo	Czynniki zależne od systemu gospodarczego
Kombinacja czynników produkcji (praca, środki pracy, przedmioty pracy)					Zasada autonomii (samodzielne ustalanie planu gospodarczego)
Zasada gospodarności					Zasada dochodowości gospodarczej (maksymalizacja zysku)
Zasada równowagi finansowej					Zasada własności prywatnej

Funkcje przedsiębiorstwa:

Do głównych funkcji przedsiębiorstwa należą:

1. Łączenie, organizacja i maksymalizacja skuteczności pracy i kapitału w procesie produkcji i dystrybucji towarów i usług.

2. Maksymalizacja korzyści dla właścicieli (zarządzanie przedsiębiorstwem poprzez wartość).

3. Izolowanie osobistych aktywów właścicieli od ryzyka związanego z prowadzeniem działalności gospodarczej.

Właściciele, prowadząc określone zasoby materialne, mogą podejmować decyzje dotyczące:

1. Produkcyjnego użytkowania majątku.

2. Podziału nadwyżki na część konsumowaną i akumulowaną.

3. Zmiany kapitałowej formy majątku (z rzeczowej na bardziej ogólną i odwrotnie).

4. Zmiany podmiotu uprawnionego do decydowania majątkiem (sprzedaż, darowizna, dziedziczenie, zastaw, dzierżawa).

Funkcje zarządzania - zbiory czynności i okazji kierowniczych: typowych, powtarzalnych i częściowo zrutynizowanych.

Działania:

Rodzaj zachowania ludzi:

• Świadome

• Celowe

• Zaplanowane

Pożądane cechy działań:

• Skuteczność osiągania założonego celu w określonym stopniu.

• Sprawność: relacja między efektami a nakładami.

Miary sprawności działania:

• Korzystność - różnica między efektem a nakładem

• Ekonomiczność - stosunek efektu do nakładu.

Skuteczność - ustalanie celów powinno zawierać:

1. Wymiar ilościowy

2. Satysfakcjonujący poziom osiągnięcia celu

3. Prawdopodobieństwo osiągnięcia celu.

Przedsiębiorstwo jako organizacja działa na dwóch rodzajach rynków: realnym i finansowym.

Rynek realny - rynek surowców, materiałów, siły roboczej, energii.

Rynek finansowy - kupowane i sprzedawane są wyłącznie prawa, czyli wartości o charakterze niematerialnym, np. prawa do udziału w zyskach, prawa do odsetek z tytułu depozytu lub obligacji, prawo do poboru akcji nowej emisji.

Model czystej gospodarki rynkowej (zasady):

• Na rynku działają tylko gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa jako nabywcy i sprzedawcy.

• Podmioty te spotykają się na rynku dóbr konsumpcyjnych i rynku czynników produkcji.

• Podmioty działają na rynku doskonałej konkurencji.

• Poszczególni uczestnicy nie mają wpływu na ceny.

• Rynek jest przejrzysty.

• Istnieje swoboda zawierania transakcji.

• Istnieje swoboda wejścia i wyjścia.

• Producenci i konsumenci dążą do ograniczonej maksymalizacji swoich korzyści.

• Decyzje konsumentów są suwerenne i zależą od preferencji oraz cen relatywnych.

• Ceny to jedynie zewnętrzne informacje dla podmiotów gospodarczych.

• Więzi między uczestnikami rynku dotyczą jedynie transakcji kupna i sprzedaży.

• Przepływom towarów i pieniądza odpowiada przekazanie praw własności.

• Strumienie pieniądza są równoważone za pośrednictwem cen.

Współczesny model przedsiębiorstwa (cechy):

1. Bardziej opiera się na zasobach wirtualnych niż fizycznych.

2. Na równi z produktami fizycznymi sprzedaje informacje.

3. Informacje wykorzystuje dla stworzenia nowych rynków.

4. Znajduje nowe sposoby komunikowania się z klientami.

5. Dla zdobycia przewagi konkurencyjnej zbiera, przetwarza i wykorzystuje informacje.

Zasady sprawnej organizacji i zarządzania:

1. Gromadzenie środków do realizacji zadań (pozyskiwanie zasobów z rynków).

2. Podział pracy - specjalizacja.

3. Koordynowanie uczestniczących w zadaniach elementów (koordynowanie pracy).

4. Gospodarność:

6. Ekonomiczność: zestawienie wyników z nakładami.

7. Racjonalność: wyróżniamy dwa typy:

• Metodologiczna (formalna) związana z robieniem właściwych rzeczy. Umiejętność przewidywania końca i dróg do niego.

• Subiektywna (Simon) - kierownictwo przy podejmowaniu decyzji w praktyce zadowalają się rozwiązaniami zbliżonymi do najlepszych z 3 przyczyn:

• Czasu

• Kosztów

• Informacji

• Ciągłość:

• Tempo pracy - szybkość przesuwania się taśmy.

• Intensywność pracy - zależy od czasu, maleje w miarę jego upływu.

• Rytm pracy - istnieje tzw. rytm linii potokowej (czas, jaki upływa między spływem dwóch kolejnych linii).

• Porządek organizacyjny - procedura wymusza pewien porządek organizacyjny.

• Dyscyplina pracy - obowiązki prawne na danym stanowisku, zakres obowiązków.

• Elastyczność planów i programów - plan jest elastyczny, gdy zawiera alternatywę na wypadek niepowodzenia.

• Kreatywność.

• Doświadczenie.

• Ostrożność i przezorność.

• Przewidywalność - dotyczy planowania strategicznego sytuacji, w której posługujemy się prognozami. Okres planowania nie może być dłuższy niż okres, na jaki można zbudować sensowną prognozę.

Przedsiębiorstwo jako organizacja

Struktura wykładu:

• Pojęcie i funkcje organizacji.

• Uzasadnienie istnienia przedsiębiorstwa.

• Podmioty w przedsiębiorstwie.

Pojęcie organizacji:

Całość złożona z części, które:

• Współprzyczyniają się do powodzenia całości, a całość

• Współprzyczynia się do powodzenia części.

Ujęcia organizacji:

• Rzeczowa

• Czynnościowa

• Atrybutowa.

Funkcje organizacji:

• Adaptacji do warunków otoczenia

• Realizacja celów

• Integracja (scalanie) wokół celów, członków zespołu

• Zachowanie bazowego wzorca orientacji.

Uzasadnienie istnienia przedsiębiorstwa:

Przedsiębiorstwo może zaplanować i skoordynować działalność różnych podmiotów taniej niż w przypadku produkcji organizowanej przez indywidualne podmioty gospodarcze współpracujące ze sobą tylko przy użyciu mechanizmu rynkowego.

Udział przedsiębiorstwa w roli koordynatora:

• Mniejsze koszty transakcyjne.

• Korzyści skali.

• Korzyści zespołowego wytwarzania.

Podmioty w przedsiębiorstwie i ich funkcje

Funkcje przedsiębiorcy:

• Tworzenie wariantów i strategii przedsiębiorstwa.

• Długofalowe decyzje inwestycyjne i produkcyjne w ramach dalszej strategii.

• Operacje finansowe, zapewniające rozwój przedsiębiorstwa w długich okresach.

Funkcje zarządcy:

• Taktyka rozwoju przedsiębiorstwa w ramach wybranej strategii.

• Optymalizacja nakładów finansowych i inwestycyjnych.

• Wygospodarowanie zysku.

Funkcje wykonawcy:

• Doskonalenie zawodowe, rozwój warsztatu pracy.

• Wydajność pracy z celami firmy (różny czas pracy różnych maszyn i urządzeń).

• Przyspieszanie uzyskania korzyści w postaci płacy i świadczeń.

Efektywność organizacyjna

Wymiary pojęcia efektywności:

1. Efektywność rzeczowa

Kryteria:

• Produkt - porównywanie cech produktu z konkurencją.

• Realizacja planu - porównywanie planów z wynikami.

• Efektywność ekonomiczna

Kryteria:

• Wydajność - porównanie czy wydajność zależy od nowoczesności maszyn, czy od stopnia opanowania technologii.

• Produktywność - dotyczy to efektywności wykorzystywania poszczególnych czynników wytwórczych, np. środków trwałych.

• Zysk - wielkość produkcji wykorzystywanej na danej maszynie. Istnieje kilka sposobów wykorzystywania zysku: przyrost zysku, tempo (masa) zysku. Względny przyrost zysku.

3. Efektywność systemowa

Kryteria:

• Adaptacja

• Przetrwanie

• Rozwój

4. Efektywność „polityczna”

• Pozycja przetargowa zewnętrzna (duża czy mała siła przetargowa na zewnątrz).

• Pozycja monopolisty.

• Pozycja przetargowa wewnętrzna (często wzmacniana poprzez zatrudnianie pracowników, czyli poprzez zarządzanie zasobami ludzkimi).

5. Efektywność polityczna

Kryterium:

• Trwałość systemu politycznego.

6. Efektywność kulturowa

Kryteria:

• Tożsamość kulturowa (czy firma ma własną kulturę organizacyjną?).

• Adaptatywność kulturowa (czy firma potrafi adaptować się do zmiennych trendów kulturowych?).

7. Efektywność behawioralna

Kryteria:

• Morale (pracowników, jak wysoka jest satysfakcja z pracy).

	Potrzeby efektywności
Poziomy efektywności		Cele	Sposób zaprojektowania	Sposób zarządzania
		Poziom organizacji	Cele organizacji	Projektowanie organizacji	Zarządzanie organizacją
		Poziom procesu	Cele procesu	Projekt procesu	Zarządzanie procesem
		Poziom stanowiska pracy	Cele stanowiska pracy	Projektowanie stanowiska pracy	Zarządzanie stanowiskiem pracy

Cechy przedsiębiorstwa:

1. Odrębność organizacyjna - związana ze schematem organizacyjnym, statutem przedsiębiorstwa.

2. Odrębność terytorialna - różnie opisywana zależność od charakteru przedsiębiorstwa.

• Przedsiębiorstwa wydobywcze: kopalnie, które zachowują tę odrębność. Pole nadania (to, co pod ziemią, gdzie mogą wydobywać).

• Przedsiębiorstwa przetwórcze: to, co jest na powierzchni, teren zakładu, plany organizacyjne, rozmieszczenie wydziałów, dróg, bocznic kolejowych.

• Przedsiębiorstwa usługowe: obsługiwane obszary geograficzne, odsługiwany rynek.

3. Odrębność techniczno - produkcyjna - przedsiębiorstwo realizuje:

• Cały proces technologiczny.

• Kilka faz technologicznych.

• Jedną, wybraną fazą technologiczną.

• Część fazy technologicznej.

4. Odrębność ekonomiczna - zdolność przedsiębiorstwa do określania wyników swojej działalności. Cechy odrębności ekonomicznej:

• Pokrywanie wydatków z własnych przychodów.

• Sporządzanie bilansu i rachunku wyników.

• Posiadanie rachunku bankowego.

• Możliwość zaciągania kredytów.

5. Odrębność prawna.

• Pełna.

• „Ułomna” - zdolność procesowa.

Ewolucja nauki o organizacji i zarządzaniu

Fazy rozwoju zarządzania

Główny problem Niedostatki w:		Sposób rozwiązania
Gospodarka kadrami wykwalifikowanymi	1990	?
Dostosowanie do otoczenia	1980	Zarządzanie strategiczne
Orientacja strategii	1970	Planowanie/Strategia
Popytowej orientacji rynku	1960	Marketing/Sprzedaż
Stanie obecnym i pożądanym	1955	Controling/ Planowanie w przedsiębiorstwie
Orientacji kosztowej Ujęciu ilościowym	1950	Rachunek kosztów Ekonomika przedsiębiorstwa Racjonalizacja/Organizacja

Ewolucja procesu zarządzania:

2000	Organizacja inteligentna Fraktalna fabryka Reengeneering
1990	Organizacja ucząca się Kształtowanie kultury organizacji Zarządzanie kompetencjami Lean Mangement
1980	Zarządzanie jakością Just in time Kaze in TQM Kultura organizacyjna
1970	Planowanie strategiczne Analiza wartości Budżet o podstawie zerowej Zarządzanie partycypacyjne
1960	Zarządzanie przez cele Praca grupowa Wzbogacanie pracy
1950	Teoria X/Y Programowanie

---