FINANSE

WYKŁAD 4 26.11.2011

SYSTEM BANKOWY

Odpowiada za bezpieczeństwo pieniądza znajdującego się w obiegu gospodarczym. Konieczne jest funkcjonowanie i stworzenie odpowiednich ram o charakterze organizacyjno - instytucjonalnym.

Zgodnie z metodologia GUS i banku centralnego (NBP) system finansowy jako jeden z elementów obejmuje instytucje finansowe. W ramach instytucji finansowych występują:

• Banki - system bankowy

• Zakłady ubezpieczeniowe

• Fundusze emerytalne

• Fundusze inwestycyjne

• Podmioty prowadzące działalność maklerską

• Spółdzielcze kasy oszczędnościowo - kredytowe (SKOK-i)

Te instytucje pełnią kluczową rolę w pośrednictwie pomiędzy kredytodawcami (pożyczkodawcami) a kredytobiorcami (pożyczkobiorcami). W tych akcjach pośrednictwa finansowego dominują banki, ich udział jest szacowany przez NBP na około 73% wszystkich usług pośrednictwa; II sektor to zakłady ubezpieczeniowe 10,3%, OFE 10,2%, fundusze inwestycyjne 5,43%, podmioty prowadzące działalność maklerską 0,8%, spółdzielcze kasy oszczędnościowo - kredytowe 0,6% udziałów w rynku pośrednictwa finansowego.

Bankowość - proces, który rozpoczął się w XVI wieku w związku z podróżami i ekspansją usług; rozkwit usług bankowych - kupcy deponowali u złotnika środki pieniężne, a w zamian otrzymywali weksle. Główny rozkwit - XVIII - XIX wiek - nazwa pochodzi z Włoch (Bianko - ławka na której kupcy wystawiali kwity do zapłaty). Główny rozwój środków finansowych przypada na XVIII - XIX wiek.

BANK - przedsiębiorstwo bankowe, które:

• Zaciąga kredyty

• Udziela kredytów

• Świadczy usługi w obrocie pieniężnym, kredytowym, kapitałowym.

Bank to z jednej strony instytucja finansowa, a z drugiej - przedsiębiorstwo usług finansowych.

Bank jako instytucja finansowa - wszystkie operacje pieniężne, których dokonuje bank: przyjmuje depozyty i lokaty, udziela kredytów

Bank jako przedsiębiorstwo usług finansowych - usługi związane z doradztwem, weryfikacja zdolności kredytowej, od polowy lat 90 tych usługi z pośrednictwa bankowo - ubezpieczeniowego

Trzy grupy funkcji systemu bankowego:

• Związana z koncentracją kapitałów finansowych - polega na gromadzeniu lokat pieniężnych i wkładów oszczędnościowych i przekształcaniu ich w kapitał inwestycyjny

• Związana z transformacją pieniądza w czasie - lokowane depozyty przekształcane są w kredyty, których działalność obciążona jest ryzykiem (w bankach znajdują się odpowiednie komórki zarządzające tym ryzykiem)

• Związana z realizacją rozliczeń finansowych - dotyczy ona powiązań miedzy różnymi podmiotami będącymi uczestnikami rynku; instytucje dokonują pośrednictwa w rozliczaniu zobowiązań miedzy podmiotami np. przedsiębiorstwo - US (prowadzenie działalności gospodarczej), przedsiębiorstwo - przedsiębiorstwo (transakcja kupna - sprzedaży), pracodawca - pracownik (rozliczenia za prace).

Rolą systemu finansowego jest zapewnienie bezpieczeństwa tych transakcji. Nad całym systemem finansowym kontrolę sprawuję Komisja Nadzoru Finansowego (organ powołany w 2006r) - sprawuje nadzór nad:

• Bankami

• Firmami ubezpieczeniowymi

• Funduszami inwestycyjnymi

• Giełdą Papierów Wartościowych

W Polsce system bankowy jest systemem dwuszczeblowym - od momentu transformacji gospodarki narodowej (1989) a właściwie od 1990 roku; obecna dwupoziomowość to:

NBP

(pełniący funkcje banku centralnego)

↓

Banki komercyjne

(o różnorodnym charakterze)

Aktami prawnymi, które powołały instytucje bankowe nazywamy prawo bankowe:

• Ustawa z 21 lipca 2006 o nadzorze nad rynkiem finansowym

• Ustawa z 29 sierpnia 1997 - prawo bankowe

• Ustawa z 27 lipca 2002 - prawo dewizowe

• Ustawa z 14 grudnia 1994 o bankowym funduszu gwarancyjnym

• Ustawa z 29 sierpnia 1997 o NBP

• Ustawa z 12 września 2002 o elektronicznych instrumentach płatniczych

• Ustawa z 29 sierpnia 1997 o listach zastawnych i bankach hipotecznych

• Rozporządzenia i zarządzenia

Instytucje systemu bankowego:

• Bank centralny

• Banki komercyjne

• Instytucje tworzone przez banki

Instrumenty w systemie bankowym:

• Polecenie zapłaty

• Polecenie przelewu

• Polecenie pobrania (np. telefonia komórkowa, telewizja kablowa)

• Rachunki rozliczeniowo - oszczędnościowe

• Rachunki związane z obsługą kredytu (subkonta tworzone do kont)

• Lokaty

• Karty płatnicze, kredytowe, debetowe

• Krótkoterminowe papiery wartościowe

Czynności bankowe - zespół różnych operacji, które mają doprowadzić do wykonania zadania zleconego instytucji bankowej np. przelanie środków pieniężnych, wpłata gotówki, otwarcie konta, przyjęcie wniosku kredytowego, ocena zdolności kredytowej, wyplata transzy kredytu itp.

Rynki finansowe

Bank centralny - jest głównym podmiotem rynku pieniężnego, prezesem NBP jest prof. Marek Belka, odpowiada za emisję pieniądza gotówkowego oraz politykę pieniężną państwa - politykę monetarną państwa.

RZĄD	NBP
POLITYKA FISKALNA	POLITYKA MONETARNA

NBP - jest w 100% bankiem państwowym i posiada osobowość prawną; w całym systemie finansowym sprawuje funkcję nadzorczo - kontrolną. Zasady i ramy prawno - organizacyjne funkcjonowania banku centralnego określa Konstytucja w art. 227 oraz ustawa o NBP i ustawa Prawo bankowe.

Bank centralny pełni w kraju 3 funkcje (dotyczy tylko banków centralnych):

• funkcja emisyjna - NBP jest jedynym bankiem w państwie, który ma wyłączność na emisje pieniądza gotówkowego (emisje znaków pieniężnych) - emituje bilony i banknoty oraz emituje pieniądz okolicznościowy (monety - ostatnio 15.11 wyemitował 20zl z podobizna Marii Skłodowskiej - Curie). Określa wielkość emisji. Ilość pieniądza w obiegu określają agregaty pieniężne. Organizuje obieg pieniądza w gospodarce.

• funkcja banku banków - bank centralny jest bankiem dla banków komercyjnych - organizuje system rozliczeń pomiędzy bankami, prowadzi rachunki międzybankowe, aktywnie uczestniczy na międzybankowym rynku pieniężnym zarówno w obszarze państwa ale także międzynarodowym (zagranicznym). Każdy bank ma rachunek w banku macierzystym, natomiast każdy bank macierzysty ma rachunek w banku centralnym. Odpowiada za stabilizacje i bezpieczeństwo systemu bankowego poprzez wprowadzanie procedur ostrożnościowych, limitów kredytowych, określanie maksymalnych stóp procentowych dla depozytów. W stosunku do banków komercyjnych sprawuje funkcje nadzorcze: to oznacza ze ma prawo dokonywania kontroli, jest kredytodawca dla banków komercyjnych - kredytodawcą ostatniej instancji - w sytuacji zachwiania płynności finansowej NBP ma prawo uruchomić narzędzia finansowe za pomocą których przywrócona zostanie płynność finansowa banków komercyjnych.

• funkcja banku państwa - obsługuje naczelne organy władzy i administracji państwowej (Sejm, Senat, rząd, prezydenta, ministerstwa). Nie obsługuje pozostałych jednostek sektora finansów publicznych (np. jednostek samorządu terytorialnego). Bank centralny dokonuje wszelkich operacji rozliczeniowych budżetu państwa, prowadzi rachunek budżetu państwa (tzw. centralny bieżący rachunek budżetu państwa), prowadzi wszystkie subkonta do tego konta. Dokonuje realizacji wszystkich zgłoszonych zleceń. NBP obsługuje wszystkie rozliczenia związane z długiem publicznym. Gospodaruje rezerwami pieniężnymi państwa oraz odpowiada za politykę kursową i dewizową państwa. Jest to instytucja, która gwarantuje zawsze wypłacalność, nigdy nie upadnie, a zdeponowane w niej depozyty są pewne. Najbardziej wiarygodny podmiot systemu bankowego.

Narzędzia Banku Centralnego - Bank centralny ma specjalne narzędzia polityki monetarnej NBP:

1. Narzędzia bezpośrednie (uniwersalne, o charakterze ogólnym, rynkowym)

• operacje otwartego rynku - interwencja banku centralnego na rynku pieniężnym odbywa się poprzez kupno lub sprzedaż krótkoterminowych papierów wartościowych. Na rynku pieniężnym krótkoterminowe papiery wartościowe określa się mianem bonów pieniężnych NBP. Sprzedaż tego instrumentu odbywa się na warunkach rynkowych - to znaczy, że wysokość ceny kształtuje się w wyniku popytu i podaży na ten instrument. Bank centralny może kupować papiery wartościowe od banków komercyjnych i ta operacja powoduję zmianę struktury aktywów banku komercyjnego (z rzeczowej na pieniężną). Zakup papierów wartościowych od banku komercyjnego powoduje ze zwiększa on (bank komercyjny) swój zasób pieniężny, a mając go więcej, może zaoferować jeszcze większa ilość kredytów. Zwiększenie ilości tych kredytów prowadzi do zwiększenia podaży pieniądza na rynku. Przy operacji związanej z kupnem papierów wartościowych przez NBP następuje zwiększenie płynności finansowej banku komercyjnego. Gdy bank centralny sprzedaje papiery wartościowe to również prowadzi to do zmiany podmiotowej w aktywach banku komercyjnego, zamiana następuje ze środków pieniężnych w majątek rzeczowy. Zakup papierów wartościowych przez bank komercyjny ogranicza jego płynność finansową (ogranicza podaż pieniądza na rynku gdyż nie kreuje pieniądza). Do tych operacji NBP wykorzystuję stopę referencyjną (4,5%) - stopa do operacji otwartego rynku.

• operacje kredytowo - depozytowe - narzędzia banku centralnego, które pozwalają refinansować działalność banków komercyjnych w sytuacji przejściowych kłopotów związanych z utrzymaniem bieżącej płynności finansowej. Formy (instrumenty) refinansowania:

1. kredyt redyskontowy - udzielany na podstawie przedstawionych bankowi centralnemu przez bank komercyjny weksli wcześniej zdyskontowanych. Na tej podstawie bank centralny udziela finansowania do wysokości co najwyżej ¾ wysokości weksla (wartości). Bank komercyjny uzyskuje środki, które pozwalają przywrócić mu płynność finansową. Instrumenty: stopa redyskontowa weksli 4,75 %.

2. kredyt lombardowy - najdroższe narzędzie w relacji BC - BK. Jest to kredyt krótkoterminowy, udzielany pod zastaw papierów wartościowych, do wysokości ¾ wartości nominalnej zastawianych papierów wartościowych. Bank komercyjny korzysta się z niego w sytuacji zagrożenia finansowego. Rozlicza się go za pomocą stopy lombardowej 6%.

W ramach operacji otwartego rynku i operacji kredytowo depozytowych bank może prowadzić politykę:

- restrykcyjną (ostra) -przejawia się wysokimi stopami procentowymi kredytu lombardowego, redyskontowego, refinansowego oraz obniżeniem akcji kredytowej przez bank komercyjny

- łagodną - przejawia się poprzez niskie stopy procentowe, szerokie akcje kredytowe.

Głównym czynnikiem wpływającym na wysokość stóp procentowych jest stopień realizacji celu inflacyjnego (obecny poziom inflacji na koniec III kwartału - 4,3 %)

• polityka rezerw obowiązkowych - rezerwa obowiązkowa to taka kwota środków pieniężnych, którą banki komercyjne muszą obligatoryjnie przechowywać na rachunku w banku centralnym. Podwyższenie stopy rezerw obowiązkowych powoduje zmniejszenie się ilości środków do dyspozycji, czyli zmniejszane są akcje kredytowe. Jeżeli maleje stopa rezerw to większa ilość środków zostaje w banku komercyjnym i rozszerza się akcję kredytową. W latach 90tych przy bardzo dużej inflacji (hiperinflacji) stopa rezerw obowiązkowych była zróżnicowana dla depozytów: a'vista 15%, terminowych 10%, długoterminowych 5%. Gdy to się ustabilizowało, NBP ujednolicił stopę rezerw obowiązkowych i obecnie wynosi 3,5%. Dla środków zdeponowanych w ramach stop rezerw obowiązkowych oprocentowanie wynosi 4,27%.




2. Narzędzia sterowania bezpośredniego

3. Wytyczne i sugestie co do pożądanych kierunków polityki banków komercyjnych

Instrumenty o charakterze administracyjnym przejawiające się w formie wytycznych, kontroli, określenia, opracowania procedur, określenia limitów maksymalnych stóp procentowych dla depozytów. Stopa depozytowa - 3,5%




I narzędzia NBP

Narzędzie	Opis	Rodzaj stopy procentowej	Wysokość stopy
Operacje otwartego rynku	Skup i sprzedaż krótkoterminowych papierów wartościowych	Stopa referencyjna	4,5
Operacje kredytowo - depozytowe	Kredyt redyskontowy Kredyt lombardowy	Redyskontowa Lombardowa	4,75 6,00
Stopa prezerw obowiązkowych	Rezerwy obowiązkowe	Stopa rezerw obowiązkowych	3,5

Organizacja NBP:

• Na czele NBP jest prezes NBP (kadencja trwa 6 lat) - jest on zarazem przewodniczącym Rady Polityki Pieniężnej.

Obecnie Prezesem NBP jest Marek Belka

• Rada Polityki Pieniężnej (RPP) - składa się z 9 członków oprócz przewodniczącego, wybieranych po 3 przez prezydenta, sejm i senat. Kadencja Rady Polityki Pieniężnej trwa 6 lat.

Członkowie RPP: Andrzej Bratkowski, Elżbieta Chojna-Duch, Zyta Gilowska, Adam Glapiński, Jerzy Hausner, Andrzej Kaźmierczak, Andrzej Rzońca, Jan Winiecki, Anna Zielińska-Głębocka

• Zarząd NBP - kieruje bieżącymi zadaniami NBP, realizuje uchwały przyjęte przez Radę Polityki Pieniężnej.




Bank komercyjny - forma przedsiębiorstwa usług bankowych, którego działalność zorientowana jest na gromadzeniu środków, udzielaniu kredytów, dokonywaniu rozliczeń, które w rezultacie prowadzą do osiągnięcia zysku. Są samodzielnymi i samofinansującymi się podmiotami rynku finansowego. Mogą działać w formie spółek prawa handlowego (S.A.) lub jako spółdzielnie.

Banki komercyjne różnią się od innych podmiotów gospodarczych:

• wszystkie posiadają osobowość prawną,

• ich działalność wymaga uzyskania odpowiednich zezwoleń,

• czynności bankowe obciążają ryzykiem bankowym środki powierzone przez klientów.

Jako instytucje zaufania publicznego musza spełniać zaostrzone kryteria w zakresie wiarygodności i zabezpieczenia powierzonych im środków. Wkład założycielski to minimum 5 mln euro a dla banków spółdzielczych 1 mln euro.

Cele banków komercyjnych:

• Ciągłe zwiększanie dochodów (aby osiągnąć zysk, oferowanie nowych produktów i rozszerzanie akcji kredytowej)

• Zapewnienie rozwoju banku (poprzez umocnienie pozycji na rynku)

• Bezpieczeństwo usług (poprzez odpowiednie systemy zabezpieczeń)

• Maksymalizacja wartości banków (wzrost wartości akcji) - dotyczy banków na giełdzie

• Umacnianie pozycji rynkowe

Funkcje banków komercyjnych:

• kredytowa - jej celem jest odpowiedni poziom i możliwości kreacji pieniądza bankowego (akcja kredytowa)

• depozytowa - przyjmowanie depozytów, zarządzanie aktywami finansowymi i rzeczowymi klientów banku

• rozliczeniowa - 4 rodzaje operacji:

1. operacje depozytowe - polegają na ściągnięciu środków pieniężnych w celu realizacji zadań statutowych banku, przedmiotem operacji depozytowych jest przyjmowanie depozytów krótkoterminowych (do roku), długoterminowych (powyżej roku) oraz emisja papierów wartościowych;

2. operacje płatnicze - obejmują rozliczenia gotówkowe i bezgotówkowe na rzecz klientów, przedmiotem operacji płatniczych są: polecenie zapłaty, polecenie przelewu, wypłata w formie gotówkowej i elektronicznej za pomocą różnych instrumentów płatniczych, bankowość elektroniczna

3. operacje aktywne - operacje kredytowe związane z udzielaniem kredytu i lokowaniem wolnych środków finansowych na rynku międzybankowym, przedmiotem operacji aktywnych jest: udzielanie kredytów, lokowanie wolnych środków finansowych na rynku międzybankowym, może również lokować w instrumenty finansowe

4. operacje zabezpieczające - są zabezpieczeniem dla części realizowanych operacji bankowych, przedmiotem tych operacji jest: udzielanie gwarancji, poręczeń, monitorowanie ryzyka

W ramach banków komercyjnych wyróżniamy następujące banki:

• Uniwersalne (operacyjne) - są to banki, które świadczą usługi niezbędne z punktu widzenia klienta. Umożliwiają klientom korzystanie z różnych usług (rozliczeniowe, lokacyjne, kredytowe, doradztwo). Nie ograniczają się one do określonego terytorium, nie skupiają się na jednej grupie klientów.

• Specjalne - banki, które specjalizują się np. w określonych obszarach (obszar - terytorium) lub skupiają się na jednej grupie klientów (grupa klientów - rolnicy)

1. Spółdzielcze - małe, działają w środowisku lokalnym, grupy klientów są określone i przedmiot działania również, np. małe i średnie firmy.

2. Hipoteczne - przeznaczone tylko dla kredytów hipotecznych, mogą działać jako odrębne grupy banków albo są w ramach wyodrębnionej grupy banków uniwersalnych

3. Inwestycyjne - udzielają kredyty na duże inwestycje infrastrukturalne, związane są z bezpośrednim transferem oszczędności na rynek pieniężny i kapitałowy

4. Kasy oszczędnościowo - kredytowe - członkowie tej kasy wpłacają wkłady pieniężne a później są udzielane z nich kredyty lub pożyczki.

Kredyt - zdefiniowany przez Prawi Bankowe, produkt oferowany przez banki, ma charakter pisemny, zawsze jest to kwota pieniężna, przeznaczona na określony cel.

Pożyczka - w systemie pozabankowym, zdefiniowana przez Kodeks Cywilny, nie musi mieć charakteru pieniężnego, może mieć charakter rzeczowy; może mieć charakter zarówno pisemny jak i ustny.

FINANSE UNI EUROPEJSKIEJ

UE powstała w 1993 na mocy traktatu w Maastricht podpisanego w 1992 roku.

• 1951 - na mocy traktatu paryskiego podpisanego przez 6 państw członkowskich: Francję, Niemcy, Włochy, Holandię, Belgię i Luksemburg powołano Wspólnotę Węgla i Stali

• 1958 - na mocy traktatu rzymskiego podpisanego przez te same państwa stworzono EWG (Europejska Wspólnota Gospodarcza), w ramach systemu EWG walutą rozliczeniową był dolar

• 1973 - rozszerzenie EWG - Dania, Irlandia, Wielka Brytania

• 1979 - tworzona jest Europejska Jednostka Walutowa ECU

• 1981 - do EWG przystępuje Grecja (i od tego momentu jest bardzo wspierana finansowo)

• 1986 - do EWG przystępują zdewastowane państwa: Hiszpania i Portugalia

• 1992 - traktat z Maastricht - powołuje UE (od tego czasu prace znacznie przyspieszają)

• 1995 - do EWG przystępują Austria, Finlandia i Szwecja; podpisany zostaje układ Schengen w pierwszym rzucie, podpisują: Belgia, Francja, Hiszpania, Luksemburg, Niemcy, Portugalia, Holandia (wolność granic dla tych państw)

• 1999 - następuje rozpoczęcie prac przygotowujących do wprowadzenia Euro; powołuje się Unię Gospodarczą i Walutową - wzory poszczególnych banknotów i bilonów; przygotowanie procedur wprowadzający Euro; do Uni Gospodarczej i Walutowej nie przystąpiły Wielka Brytania, Szwecja, Dania

• 2002 - wprowadzenie Euro

• 2004 - bardzo duże rozszerzenie UE (o 10 państw), przeszły statut kandydata do UE: Estonia, Litwa, Łotwa, Słowacja, Czechy, Węgry, Polska, Malta, Cypr, Słowenia.

• 2007 - dołączyły do UE Bułgaria i Rumunia

• 2011 - statut kandydata mają: Turcja, Chorwacja, Islandia, Macedonia.

Przesłanki utworzenia Uni Gospodarczej i Walutowej:

• Polityczna

• Gospodarcza (ekonomiczna)

1. Osłabienie roli Niemiec

2. Są państwa, które są potęgami gospodarczymi …

7

---