FINANSE

WYKŁAD 5 11.12.2011

FINANSE UNI EUROPEJSKIEJ

Etapy tworzenia Uni Walutowej:

I etap (1.07.1990 - 31.12.1993) - usuniecie barier wewnętrznych umożliwiających swobodny przepływ osób, towarów i usług oraz kapitału, zintegrowanie rynków finansowych, zacieśnienie współpracy miedzy bankami centralnymi a rządami krajów członkowskich w celu wyeliminowania różnic w prowadzeniu polityki gospodarczej i pieniężnej

II etap (1.01.1994 - 31.12.1998) - przeprowadzenie najistotniejszych zmian organizacyjnych przed wprowadzeniem wspólnej waluty, utworzenie instytucji, norm prawnych, ujednolicenie założeń polityki gospodarczej państw członkowskich

III etap (1.01.1999 - 28.02.2002) - wdrożenie zasad Uni Gospodarczej i Walutowej i wprowadzenie waluty euro do obiegu gotówkowego i bezgotówkowego oraz ustanowienie jednej polityki pieniężnej dla całego obszaru UGW

Traktat z Maastricht (17 luty 1992):

I etap:

• Nieodwracalne usztywnienie kursów walutowych i wprowadzenie wspólnej europejskiej jednostki pieniężnej

• Uznanie, ze celem polityki pieniężnej i kursowej jest stabilność cen

• Prowadzenie przez kraje członkowskiej polityki gospodarczej mającej na celu poprawianie i umacnianie swobodnego przepływu osób, towarów i usług oraz kapitału

• Honorowanie zasad gospodarki wolnorynkowej i wolnej konkurencji

• Koncentracja na stabilności cen, zdrowe finanse publiczne, zrównoważony bilans płatniczy

• Zharmonizowanie statutów i zasad działania krajowych banków centralnych

II etap:

• Powołanie Europejskiego Instytutu Walutowego we Frankfurcie nad Menem, który docelowo przekształcony został w Europejski Bank Centralny

• Ustalenie nazwy dla wspólnej waluty - euro

• Podpisanie Paktu Stabilności i Wzrostu

Założenia → kryteria konwergencji (zbieżności):

• Kryterium stabilności kursu walutowego - utrzymanie przez co najmniej 2 lata wahań kursu wymiany waluty krajowej wobec euro w państwie +/- 15% wokół kursu centralnego. Celem było przygotowanie waluty krajowej do jej usztywnienia wobec euro, zabezpieczenie przed zmianami kursu walut krajów kandydujących

• Kryterium inflacyjne - utrzymanie stałego poziomu cen (polityka antyinflacyjna), średnia inflacja notowana w państwie w ciągu jednego roku poprzedzającego badanie nie może przekraczać więcej niż 1,5 p.p. inflacji z trzech państw członkowskich o najbardziej stabilnych cenach

• Kryterium długoterminowych stóp procentowych - średnia długoterminowa stopa procentowa nie może być wyższa niż o 2 p.p. od średniej stóp w trzech krajach członkowskich o najbardziej silnych cenach

• Kryterium deficytu budżetowego - wartość planowanego lub rzeczywistego deficytu budżetowego w relacji do PKB wyrażonego w cenach rynkowych nie może przekroczyć 3% (zapobieganie nadmiernemu deficytowi budżetowemu)

• Kryterium długu publicznego - maksymalna wartość zadłużenia publicznego w relacji do PKB w cenach rynkowych może wynosić 60%. Celem jest przeciwdziałanie zwiększaniu inflacji, ograniczenie skłonności rządów do nadmiernego zwiększania wydatków budżetowych

• Kryterium legislacyjne - bank centralny posiada instytucjonalną, finansową i personalną niezależność, legislacja kraju członkowskiego jest zgodna z traktatem z Maastricht. Prezes BC jest niezależny, powoływany na 5-letnią kadencje. Wyposażenie BC w narzędzia działania o charakterze administracyjnym i gospodarczym

III etap:

• Wprowadzenie wspólnej waluty - euro w obszarze 11 państw (Austria, Belgia, Finlandia, Francja, Hiszpania, Holandia, Irlandia, Luksemburg, Niemcy, Portugalia, Włochy; Dania i Wielka Brytania nie przystępowały do wspólnej waluty, a Szwecja i Grecja w 1998 nie spełniały warunków konwergencji)

Źródła finansowania UE:

• Budżet UE - uchwalany corocznie, objęty sześcioletnimi perspektywami finansowymi

• Europejski Bank Inwestycyjny - powstał w 1958. Jego zadaniem jest współfinansowanie projektów dotyczących poprawy infrastruktury w regionach opóźnionych w rozwoju. Średniorocznie do państw członkowskich trafia 85% pożyczek, pozostała część przeznaczona jest dla państw kandydujących

• Europejski Fundusz Rozwoju - powstał z bezpośrednich wpłat państw członkowskich wspólnoty a zgromadzone w nim środki wykorzystywane są głownie do finansowania współpracy wspólnoty z ponad 70 krajami Afryki, Karaibów i Pacyfiku

Budżet UE - struktura:

Budżet UE uchwalany jest na jeden rok kalendarzowy w oparciu o ogólnie obowiązujące w teorii zasady.

Dochody budżetu UE:

• Składki państw członkowskich (oraz opłaty cukrowe) 1,24 PKB - 50%

• Udział w podatku VAT (0,5%) - 25%

• Opłaty celne i opłaty graniczne 10%

• Podatki nałożone na produkty rolne

Wydatki budżetu UE:

• Wspólna polityka rolna 40%

• Działania strukturalne 30%

• Polityka wewnętrzna (edukacja, kultura, energia i środowiska, prace naukowe i rozwojowe) 7,5%

• Wydatki administracyjne 6,5%

• Działania zewnętrzne 5%

• Rezerwy 5%

Perspektywy finansowe:

• 1988 - 1992 - pakt Delorsa, zapewnienie środków na wprowadzenie I etapu UWG

• 1993 - 1999 - planowanie długookresowe potwierdzone sukcesem I perspektywy finansowej

• 2000 - 2006 - przygotowanie wspólnoty na kolejne rozszerzenie o kraje Europy Środkowo - Wschodniej

• 2007 - 2013 - wzrost zatrudnienia, zwiększenie roli UE, bezpieczeństwo i sprawiedliwość, umacnianie spójności europejskiej

• 2014 - 2020 - rozwój gospodarki oparty na wiedzy i innowacji, odnowa środowiska i konkurencyjność gospodarki, działania sprzyjające włączeniu społecznemu

Instrumenty finansowe UE:

• Fundusze przedakcesyjne - dla państw kandydujących

• Fundusze strukturalne - ulegają zmianie w zależności od celów

• Fundusz Spójności - dla państw członkowskich

Fundusze przedakcesyjne:

• PHARE - 1989 - dla małych i średnich przedsiębiorstw w celu dostosowania do nowych warunków i ułatwienia funkcjonowania, poznanie zasad ubiegania się o te środki

• SAPARD - 2000 - skierowany do obszaru związanego z rolnictwem (dla rolników), ubieganie się o dotacje

• ISPA - 2000 - finansowanie dużych inwestycji transportowo - drogowych; odpowiednikiem dla państw członkowskich jest Fundusz Spójności

Perspektywa finansowa 2004 - 2006:

Narodowy Plan Rozwoju był podwaliną (podstawą) dla Podstaw Wsparcia Wspólnoty

Do dyspozycji były 4 Fundusze Strukturalne UE:

• Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (edukacja, ochrona środowiska, ochrona zdrowia)

• Europejski Fundusz Społeczny (kursy, szkolenia, studia)

• Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej (subsydia dla rolników)

• Finansowy Instrument Orientacji Rybołówstwa

Fundusz Spójności

Perspektywa finansowa 2007 - 2013

Strategie Wytyczne Wspólnoty opracowane w lipcu 2005

Narodowe Strategiczne Ramy Odniesienia

Narodowa Strategia Odniesienia

Źródła finansowania:

• Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego

• Europejski Fundusz Społeczny

Fundusz Spójności

Priorytety polityki spójności:

• Poprawa atrakcyjności państw członkowskich, regionów i miast poprzez zwiększenie dostępności, zapewnienie odpowiedniej jakości i poziomu usług oraz zachowanie ich potencjału środowiskowego

• Wsparcie innowacyjności, przedsiębiorczości i wzrostu gospodarki opartej na wiedzy przez wspieranie zdolności w obszarze badan i innowacyjności, łącznie z nowymi technikami informacyjno - komunikacyjnymi

• Tworzenie większej liczby lepszych miejsc pracy przez zachęcanie większej liczby osób do podjęcia zatrudnienia lub rozpoczęcia działalności gospodarczej, poprawę adaptacyjności pracowników i przedsiębiorstw oraz zwiększenie inwestycji w kapitał ludzki

Podział funduszy europejskich:

Fundusze unijne (dla państw członkowskich UE):

• Fundusze Strukturalne: Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego i Europejski Fundusz Społeczny (Norwegia, Islandia)

• Fundusz Spójności

• Europejski Fundusz Rolny na rzecz rozwoju obszarów wiejskich

• Europejski Fundusz Rybacki

• Europejski Fundusz Gwarancji Rolnej

• Współpraca transgraniczna wspierana jest z Europejskiego Instrumentu Sąsiedztwa i Partnerstwa

Fundusze europejskie (kraje UE + kraje spoza)

• Mechanizm Finansowy EOG (Europejski Obszar Gospodarczy)

• Norweski Mechanizm Finansowy (Norwegia, Islandia, Lichtenstein)

• Szwajcarski Mechanizm Finansowy

Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (projekty twarde):

• Modernizacja i dywersyfikacja struktur gospodarczych w państwach członkowskich

• Rozwijanie i ulepszanie infrastruktury podstawowej

• Ochrona środowiska

• Wzmocnienie zdolności instytucjonalnej krajowej i regionalnej administracji zarządzającej funduszami europejskimi

Europejski Fundusz Społeczny (projekty miękkie):

• Poprawa funkcjonowania instytucji rynku pracy, systemów szkolenia i kształcenia oraz polityki społecznej

• Inwestycja w kapitał ludzki (wzrost poziomu wykształcenia, przystosowanie umiejętności pracowników do nowych, aktualnych wyzwań, zapewnienie wszystkim dostępu do rynku pracy

Fundusz Spójności:

• Transeuropejskie sieci transportowe

• Infrastruktura ochrony środowiska

• Połączenia kolejowe, morskie, śródlądowe

• Zrównoważony rozwój transportu miejskiego

• Inwestycje środowiskowe

Rolnictwo i rybołówstwo:

Instrumenty wspierające rolnictwo i rybołówstwo w latach 2007 - 2013

• Europejski Fundusz Rolny Rozwoju Obszarów Wiejskich

• Europejski Fundusz Rybacki

FINANSE UBEZPIECZEŃ (UBEZPIECZENIA)

Pojecie ubezpieczenia:

• Ubezpieczenie to urządzenie gospodarcze zapewniające pokrycie przyszłych potrzeb majątkowych, wywołanych u poszczególnych jednostek zdarzeniami losowymi, w drodze rozłożenia ciężaru na wiele jednostek, którym te same zdarzenia zagrażają.

• Jest to umowa cywilno - prawna, w której ubezpieczyciel zobowiązuje się w zakresie działalności swojego przedsiębiorstwa spełnić określone świadczenie w razie zajścia przewidzianego w umowie wypadku, a ubezpieczający zobowiązuje się zapłacić składkę.

• Celem ubezpieczeń jest realizowanie funkcji ochrony ubezpieczeniowej poprzez wyeliminowanie obaw związanych z finansowymi skutkami niepożądanych zdarzeń losowych

Klasyfikacja ubezpieczeń:

Podział systemowy (zasadniczy):

• Społeczne

• Gospodarcze

• Majątkowe

• Osobowe

Rodzaj swobody:

• Dobrowolne (gospodarcze) - fakultatywne

• Obowiązkowe

• Ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej

• Ubezpieczenie budynków gospodarstw rolnych od ognia i innych zdarzeń losowych

• Ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej rolników

• Ubezpieczenia wynikające z mocy ustaw i umów międzynarodowych

Zakres terytorialny

• Ubezpieczenia w obrocie krajowym

• Ubezpieczenia w obrocie międzynarodowym

Charakter ubezpieczenia

• Lotnicze

• Satelitarne

• Lądowe (Kodeks Cywilny + ustawy)

• Morskie (Kodeks Morski)

Ustawowa z mocy ustawy z dnia 22 maja 2003

• Dział I - ubezpieczenia na Zycie

• Dział II - ubezpieczenia majątkowe i osobowe

Podstawowe funkcje ubezpieczeń:

• Odszkodowawcza (kompensacyjna) - polega na wypłacie pewnej kwoty w postaci odszkodowania w razie zaistnienia zdarzenia, od którego podmiot był ubezpieczony

• Prewencyjna - dotyczy zapobiegania niepożądanym zjawiskom i uświadamiania zagrożeń, jest realizowana poprzez np. regulacje rzek, umacnianie walów, budowę piorunochronów, przepisy bhp

• Represyjna - polega na przeciwdziałaniu szkodzie w momencie jej powstania, aby nie dopuścić do jeszcze większych strat np. gaszenie pożaru, budowa wału ochronnego w czasie powodzi

Finansowe funkcje ubezpieczeń:

• Fiskalna - polega na dostarczeniu państwu lub innym podmiotom publicznym dochodów w postaci płaconych składek z tytułu ubezpieczenia społecznego osób zatrudnionych w sektorze ubezpieczeniowym

• Redystrybucyjna - wynika z istoty ubezpieczeń gospodarczych i polega na kumulowaniu i odpowiednim rozdzielaniu środków finansowych

• Lokacyjna - przejawia się w inwestowaniu chwilowo wolnych środków finansowych zgromadzonych przez zakłady ubezpieczeń w różne instrumenty finansowe (akcje, obligacje, lokaty bankowe) w celu osiągnięcia dodatkowych dochodów

• Interwencyjna - polega na stworzeniu przez ubezpieczalnie bodźców zmierzających do zmniejszenia stopnia zagrożenia ubezpieczonego podmiotu

• Kontrolna - sprowadza się do kontroli postępowania ubezpieczającego z ubezpieczonym przedmiotem. W przypadku nieodpowiedniego postępowania zakład może interweniować za pomocą różnych instrumentów techniczno - ubezpieczeniowych

Ubezpieczenia społeczne - obligatoryjne:

Źródła finansowania ochrony zdrowia w Polsce:

• Środki publiczne

• Środki prywatne (można się doubezpieczać)

Składka zdrowotna nie jest ubezpieczeniem społecznym, trafia do NFZ, na rachunek funduszu celowego.

Składki społeczne to zabezpieczenie na przyszłość, na nieprzewidziane zdarzenia losowe, mają zabezpieczyć po przejściu na emeryturę, trafiają na Fundusz Ubezpieczeń Społecznych, wypłacaniem zajmuje się ZUS.

Pracowniczy system ubezpieczeń społecznych:

Ustawa z 13 października 1998 o systemie ubezpieczeń społecznych.

Obowiązek ubezpieczenia społecznego obejmuje:

• Pracowników najemnych

• Prowadzących działalność gospodarczą

• Stypendia

• Zasiłki z ubezpieczeń społecznych (macierzyński, wychowawczy)

• Zasiłki dla bezrobotnych

• Zasiłki stale z pomocy społecznej

Działy ubezpieczenia społecznego:

• Ubezpieczenie emerytalne

• Ubezpieczenie rentowe

• Ubezpieczenie chorobowe

• Ubezpieczenie wypadkowe

Osoby podlegające obowiązkowi ubezpieczenia emerytalno - rentowego:

• Pracownicy (z wyłączeniem prokuratorów)

• Osoby wykonujące prace nakładczą

• Członkowie spółdzielni rolniczych

• Osoby wykonujące umowę - zlecenie

• Osoby prowadzące pozarolniczą działalność

• Posłowie i senatorzy

• Osoby pobierające stypendia sportowe

• Osoby pobierające zasiłek dla bezrobotnych

• Duchowni

• Żołnierze

• Pełniący służbę zastępczą

• Funkcjonariusze służby celnej

• Osoby na urlopie wychowawczym, pobierające zasiłek macierzyński

• Bez kandydatów na zawodowych żołnierzy

Osoby podlegające obowiązkowi ubezpieczenia chorobowego:

• Osoby obowiązkowo ubezpieczone: pracownicy, członkowie spółdzielni rolniczych, osoby odbywające zastępczą służbę wojskową

• Dobrowolnie ubezpieczone: osoby wykonujące prace nakładczą, umowę - zlecenie, duchowni

• Wyłączone z ubezpieczenia chorobowego: funkcjonariusze służb mundurowych, posłowie i senatorowie, ponieważ mają zapewnione prawo do wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy.

Osoby podlegające obowiązkowi ubezpieczenia wypadkowego:

• Osoby objęte obowiązkiem ubezpieczenia wypadkowego: zatrudniani i podlegający obowiązkowi emerytalno - rentowemu

• Osoby wyłączone z obowiązku ubezpieczenia wypadkowego: bezrobotni, osoby z umową - zlecenie, osoby pobierające świadczenie szkoleniowe wypłacane po ustaniu zatrudnienia.

Cechy składki na ubezpieczenie społeczne:

• Przymusowa

• Celowa

• Odpłatna (ekwiwalentna)

• Bezzwrotna

Podział i wysokość składki na ubezpieczenie społeczne, zdrowotne:

Wyszczególnienie	Składka	Część pracodawcy	Część pracownika
Ubezpieczenie emerytalne	19,52%	9,76%	9,76%
Ubezpieczenie rentowe	6%	4,5%	1,5%
Ubezpieczenie chorobowe	2,45%	-	2,45%
Ubezpieczenie wypadkowe (w zależności od branży, rodzaju pracy)	9%	-	9%
Ubezpieczenie zdrowotne	9%	-	9%
Fundusz Pracy	2,45%	2,45%	-
Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych	0,10%	0,10%	-

Świadczenia pieniężne w razie choroby i macierzyństwa:

• Zasiłek chorobowy od 34 dnia choroby (osoby powyżej 50 roku życia od 15 dnia choroby), przez 14 dni płaci pracodawca

• Zasiłek rehabilitacyjny

• Zasiłek macierzyński (20 tygodni na pierwsze dziecko, 31 tygodni na dwoje dzieci urodzonych jednocześnie)

• Zasiłek opiekuńczy

Rynek ubezpieczeń gospodarczych:

• Przepisy prawa (Ustawa z 22 maja 2003 o działalności ubezpieczeniowej)

• Firmy ubezpieczeniowe (spółki akcyjne, towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych)

• Produkty ubezpieczeniowe (polisy)

• Procedury ubezpieczeniowe (Komisja Nadzoru Finansowego, Ubezpieczeniowy Fundusz Gwarancyjny, Rzecznik Ubezpieczonych)

Podział ubezpieczeń gospodarczych:

Okres ubezpieczenia:

• Krótkoterminowe (do 1 roku) - jednorazowe

• Średnioterminowe - roczne

• Długoterminowe (powyżej 3 lat) - wieloletnie

Liczba ubezpieczonych ryzyk i sposób ich określenia:

• Pojedynczego ryzyka

• All risks (wszystkie ryzyka)

• Ryzyk nazwanych

• Scalone

• Blokowe

Liczba ubezpieczonych osób i przedmiotów:

• Jednostkowe (indywidualne)

• Zbiorowe (wielkość przedmiotów ubezpieczenia)

• Grupowe (wielkość ubezpieczonych osób)

Stopień oznaczoności ubezpieczenia:

• Imienne

• Bezimienne

• Na rzecz tego, kogo dotyczy

Obowiązkowe ubezpieczenia gospodarcze:

• Ubezpieczenie OC posiadaczy pojazdów mechanicznych powstałe w zawiązku z ruchem tych pojazdów

• Ubezpieczenie OC rolników z tytułu posiadania gospodarstwa rolnego

• Ubezpieczenie upraw (dotyczy rolników otrzymujących dopłaty bezpośrednie w wysokości 50% powierzchni upraw, drugie 50% pokrywa budżet państwa)

• Ubezpieczenie budynków wchodzących w skład gospodarstwa rolnego od ognia i innych zdarzeń losowych

• Ubezpieczenie wynikające z odrębnych przepisów np. grup zawodowych: adwokaci, notariusze, prawnicy, doradcy podatkowi, architekci, lekarze, rzeczoznawcy.

8

---