MIKROEKONOMIA ĆWICZENIA

KONSPEKT NR 4

Konsument - jest suwerennym podmiotem gospodarczym podejmującym decyzje odnośnie konsumpcji w oparciu o własne preferencje oraz istniejące ograniczenia obiektywne, w postaci dochodu konsumenta oraz cen rynkowych kupowanych dóbr. Celem konsumenta jest osiąganie maksymalnego, w ramach danych możliwości, zadowolenia z konsumpcji dóbr.

1. Użyteczność - jest sumą zadowolenia, jaką osiąga indywidualny konsument z konsumowania lub posiadania danego dobra. Dobra, które są dla konsumenta bardziej użyteczne dostarczają mu więcej zadowolenia aniżeli te, które konsument ocenia jako mniej użyteczne.

Użyteczności przypisuje się wartości porządkowe, które wskazują na relatywne znaczenie użyteczności w stosunku do siebie. W tym znaczeniu użyteczność odzwierciedla uporządkowany system preferencji.

W swoich wyborach konsument dąży do maksymalizacji użyteczności, czyli do wybrania takiej kombinacji konsumowanych dóbr, która daje mu możliwie największe zadowolenie.

Użyteczność całkowita - (UC) - jest sumą użyteczności konsumowanej ilości produktu lub usługi.

Użyteczność marginalna - (UM) - wyrażą zadowolenie konsumenta ze zwiększenia (zmniejszenia) konsumpcji danego dobra o kolejną, dodatkową jednostkę.

Prawo malejącej użyteczności marginalnej mówi, że zadowolenie z pierwszej konsumowanej jednostki dobra jest znacznie większe aniżeli z kolejnej drugiej jednostki. W rezultacie przyrosty zadowolenia z konsumpcji mierzone jako użyteczność marginalna zmniejszają się wraz ze wzrostem ilości konsumowanego dobra. Zależność ta jest odwracalna.

Można nawet przyjąć, iż po przekroczeniu pewnej wielkości konsumpcji dalsze zwiększenie konsumowania danego dobra zacznie przynosić konsumentowi zadowolenie negatywne (niezadowolenie). Użyteczność marginalna będzie wówczas ujemna, a użyteczność całkowita zacznie spadać. Konsument maksymalizujący korzyści (zadowolenie) z konsumpcji będzie ją zwiększał aż do momentu, w którym UM=0.

System preferencji konsumenta

Podstawą wyborów konsumenta jest uporządkowany system preferencji odnośnie kombinacji konsumowanych dóbr. Dla uproszczenia założymy, iż konsumpcja dotyczy dwóch dóbr, dobra X i Y. Istnieje wiele możliwych kombinacji ilości konsumowanych dóbr X i Y.

Założenia teorii wyboru konsumenta:

1. Założenie kompletności preferencji - zgodnie z tym założeniem konsument dokonujący wyboru między różnymi kombinacjami konsumpcji dóbr może określić swoje preferencje w stosunku do nich. Konsument potrafi określić, czy woli A od B, czy też preferuje B w stosunku do A, czy też kombinacje A i B są dla niego obojętne. Konsument jest zdolny do określenia, które kombinacje produktów preferuje, a które dają mu takie samo zadowolenie i w efekcie są dla niego obojętne. Jeśli konsument potrafi uporządkować w ten sposób wszystkie kombinacje dóbr wtedy oznacza to, iż preferencje konsumenta są kompletne.

2. Założenie przechodniości preferencji - Wybory konsumenta między różnymi kombinacjami dóbr są przechodnie. Jeśli konsument preferuje kombinację A od B i równocześnie określa, iż woli B od C oznacza to, iż konsument preferuje kombinację A w stosunku do C. Podobnie jeżeli kombinacje A i B oraz B i C są dla konsumenta obojętne, wtedy również A i C są kombinacjami obojętnymi.

3. Założenie nienasyconości zadowolenia konsumenta - Konsument zawsze woli więcej aniżeli mniej. Oznacza to, że konsument zawsze preferuje kombinację dóbr dostarczającą mu więcej zadowolenia (większej satysfakcji) od kombinacji dającej mniej zadowolenia.

Krzywa obojętności konsumenta - przedstawia wszystkie kombinacje konsumpcji dwóch dóbr, które są dla konsumenta obojętne. Każda z tych kombinacji daje konsumentowi takie samo zadowolenie. Oznacza to, że dana krzywa obojętności charakteryzuje się stałym poziomem zadowolenia.

Zwiększenie konsumpcji jednego dobra może odbywać się jedynie kosztem zmniejszenia konsumpcji drugiego dobra. Zmniejszenie konsumpcji jednego dobra musi być kompensowane wzrostem konsumpcji drugiego dobra.

Krzywa obojętności posiada nachylenie negatywne, które zmniejsza się w miarę zwiększania konsumpcji dobra, którego ilości odkładamy na osi rzędnych.

Krzywych obojętnych może być nieskończenie wiele, a ich wzajemne położenie wskazuje na różnice w poziomach zadowolenia konsumenta. Możliwe jest ustalenie porządku preferencji konsumenta w zależności od położenia krzywych obojętności.

Wszystkie kombinacje na danej krzywej obojętności odznaczania się takim samym poziomem zadowolenia konsumenta.

Cechy krzywej obojętności:

• Krzywe obojętności mają nachylenie negatywne

• Krzywe objętości nie mogą się przecinać

• Krzywe obojętności są wypukłe w stosunku do początku układu

• Krzywych obojętności jest nieskończenie wiele

Cechy krzywych obojętności wynikają z założeń odnoszących się do preferencji konsumenta, zwłaszcza do założenia o przechodniości preferencji oraz założenia o nienasyconości konsumenta.

Równowaga konsumenta przy ograniczeniach budżetowych

Do najważniejszych ograniczeń wyborów konsumenta należą:

• zasoby pieniężne, którymi w danym momencie dysponuje konsument

• ceny produktów i usług, z którymi konsument spotyka się na rynku

Ograniczenie budżetu:

Konsument podejmujący w określonym momencie czasu decyzje dotyczące zakupu różnych dóbr musi uwzględniać wielkość budżetu, który ma do swojej dyspozycji. Głównym elementem tego budżetu są dochody konsumenta.

Dochody płacowe (np. wynagrodzenie za pracę) są stosunkowo regularne.

Dochody pozapłacowe - mogą mieć charakter dochodów regularnych lub nieregularnych.

• dochody regularne pozapłacowe - np. dzierżawa, dywidenda z akcji, oprocentowanie lokat bankowych

• dochody nieregularne pozapłacowe (niespodziewane) - np. spadek, wygrana w totolotka

Ograniczenie budżetu konsumenta

DP=Q_x*P_x+Q_y*P_y

Q_x - ilości dobra X

Q_y - ilości dobra Y

P_x- ceny nominalne dobra X

P_y- ceny nominalne dobra Y

DP - stały dochód konsumenta w ciągu miesiąca

Uwzględniając swoje preferencje dotyczące kombinacji dóbr możliwych do osiągnięcia ze względu na posiadane zasoby, konsument poszukuje sytuacji optymalnej, która umożliwi mu osiągnięcie maksymalnych korzyści z konsumpcji. Sytuacja taka oznacza równowagę konsumenta - konsument nie jest wówczas zainteresowany w zmianie osiągniętej kombinacji konsumowanych dóbr.

Zgodnie z zasadą nienasyconości konsument zawsze chciałby znajdować się na możliwie najwyższej krzywej obojętności. Równocześnie napotyka on na ograniczenia w postaci dochodu oraz cen rynkowych konsumowanych dóbr, wyznaczonych przez linię budżetową.

Punkt, w którym konsument maksymalizuje zadowolenie z konsumpcji znajduje się na najwyższej krzywej obojętności możliwej do osiągnięcia przy danych ograniczeniach. Jest to punkt styczności linii budżetowej z krzywą obojętności.

Wpływ zmian dochodu na równowagę konsumenta

Zmiany dochodów konsumenta wpływają na przesuwanie się linii budżetowej. Przypuśćmy, że dochód pieniężny konsumenta wzrósł dwukrotnie. Jeżeli ceny dóbr P_x i P_y nie zmieniły się, wówczas podwojenie dochodu oznacza, że konsument może kupić dwa razy więcej dobra X i dobra Y aniżeli poprzednio.

W rezultacie wzrostu dochodu konsumenta linia budżetowa przesuwa się ceteris paribus, w górę i jest równoległa do linii początkowej. Spadek dochodu konsumenta przesuwa równolegle linię budżetową w dół.

Koszty produkcji - koszty wytwarzania

Przy każdych rozmiarach produkcji zależą od zastosowanej technologii, określającej ilość czynników produkcji niezbędnych do wytworzenia danej produkcji, oraz od cen poszczególnych czynników, decydujących o sumie wydatków przedsiębiorstwa na ich zakup.

Uzyskany ze sprzedaży produkcji utarg zależy od kształtowania się krzywej popytu na wyroby danego przedsiębiorstwa.

Krzywa ta określa cenę, przy której dana wielkość produkcji może być sprzedana, a tym samym decyduje o poziomie utargu przedsiębiorstwa.

Zyski stanowią nadwyżkę utargu nad kosztami. Celem wszystkich przedsiębiorstw jest maksymalizacja zysku. Analizując zmiany kosztów i utargu zachodzące pod wpływem zmian wielkości produkcji i sprzedaży, przedsiębiorstwa są w stanie ustalić taką wielkość produkcji, przy której osiągają maksymalne zyski.

Każde przedsiębiorstwo w momencie rozpoczynania działalności potrzebuje określonej wielkości kapitału w celu sfinalizowania rozwoju firmy, zakupu zapasów, maszyn lub przeprowadzenia kampanii reklamowej.

Utarg (przychód) przedsiębiorstwa jest to ilość pieniędzy uzyskana ze sprzedaży dóbr i usług w jakimś okresie czasu, na ogół jednego roku.

Koszty przedsiębiorstwa to wydatki poniesione na wytworzenie dóbr i usług w jakimś okresie czasu.

Zyski stanowią nadwyżkę przychodów nad kosztami.

Stosowana w ekonomii definicja utargu i kosztów odnosi się do wszystkich zdarzeń związanych z działalnością przedsiębiorstwa w ciągu roku niezależnie od tego, czy zdarzenia te znajdują odzwierciedlenie w faktycznych płatnościach pieniężnych, czy też nie.

Takie rozróżnienie między ekonomicznym ujęciem przychodów i kosztów, a faktyczna wielkością wpływów i wydatków powoduje konieczność wprowadzenia pojęcie przepływów pieniężnych (gotówkowych)

Przepływy pieniężne w danym przedsiębiorstwie jest to ilość pieniędzy netto faktycznie uzyskana wdanym okresie.

Kapitał i jego zużycie.

Kapitał rzeczowy - to maszyny, wyposażenie i budynki wykorzystywane w produkcji.

Termin kapitał stosowany jest przez ekonomistów do określenia dóbr, które nie zużywają się w całości w trakcie jednego cyklu produkcyjnego.

Amortyzacja - to utrata wartości dobra kapitałowego w ciągu roku, będąca rezultatem wykorzystania tego dobra w procesie produkcji.

Zapasy - są to dobra przechowywane przez przedsiębiorstwo na potrzeby przyszłej sprzedaży.

Kredyty - pożyczki zaciągnięte w celu sfinansowania wydatków związanych z założeniem przedsiębiorstwa, zakupem dóbr kapitałowych, opłatami itd.

Aktywa - posiadany przez przedsiębiorstwo majątek.

Pasywa - zobowiązania - nazywamy to, co firma jest winna innym.

Zyski.

Zyski nie podzielone - stanowią tę część zysków po opodatkowaniu, która zostaje zainwestowana w przedsiębiorstwie, a nie przeznaczona na wypłatę dywidend dla akcjonariuszy. Suma zysków nie podzielonych wpływa na bilans firmy.

Koszt alternatywny, a koszt księgowy.

Ekonomista definiuje koszt wykorzystania zasobu nie jako faktyczny wydatek na zakup określonych dóbr, lecz jako koszt alternatywny.

Koszt alternatywny - (koszt utraconych możliwości) jest to suma dochodów utraconych w wyniku niewykorzystanych posiadanych zasobów (pracy i kapitału) w najlepszym z istniejących alternatywnych zastosowań.

Każda osoba pracująca we własnym przedsiębiorstwie powinna uwzględniać koszt własnej pracy na rzecz tego przedsiębiorstwa.

Koszt alternatywny musi być również uwzględniany, gdy oblicza się wartość kapitału. Przyjmijmy, że do założenia przedsiębiorstwa jest niezbędna określona suma pieniędzy.

Przy obliczaniu zysku w ujęciu księgowym wykorzystanie własnego kapitału nie pociąga za sobą żadnych kosztów (w przeciwieństwie do kapitału pożyczkowego).

Pomija się więc fakt, że kapitał ten można by wykorzystać w inny sposób np. wpłacić na oprocentowany rachunek bankowy lub przeznaczyć na zakup akcji innego przedsiębiorstwa.

Koszt alternatywny naszego kapitału finansowego stanowi więc element kosztów ekonomicznych przedsiębiorstwa nie jest natomiast elementem kosztów w ujęciu księgowym.

Jeżeli właściciel przedsiębiorstwa mógłby osiągnąć stopę zysku w wysokości 10% angażując swój kapitał w inne przedsięwzięcie, to koszt alternatywny tego kapitału równa się 10% wyłożonej sumy.

Możliwa jest sytuacja, w której po potrąceniu kosztu alternatywnego firma wykazuje zysk. Ekonomiści określają to mianem zysku nadzwyczajnego.

Zysk nadzwyczajny - jest to zysk przekraczający dochód, który właściciel przedsiębiorstwa mógłby otrzymać w postaci odsetek, wypożyczając swój kapitał według rynkowej stopy procentowej.

Zysk nadzwyczajny jest prawidłowym wskaźnikiem rzeczywistej efektywności wykorzystania środków finansowych, zaangażowanych przez ich właścicieli w określoną działalność gospodarczą.

To zysk nadzwyczajny, a nie zysk w ujęciu księgowym, jest bodźcem skłaniającym do angażowania kapitału w dane przedsięwzięcie.

Powyżej są wskazane dwie najistotniejsze różnice między ekonomicznym i księgowym ujęciem zysków i kosztów. Pozostałe możliwe rozbieżności mają mniejsze znaczenie i dotyczą np. sposobu traktowania problemu zużycia dóbr kapitałowych, rzeczywistej wartości rynkowej istniejących przedsiębiorstw.

Różnice między kosztem księgowym, a ekonomicznym.

Koszty ekonomiczne wyrażają koszt alternatywny wykorzystania zasobów.

Koszty księgowe na ogół nie obejmują kosztu wynagrodzenia czasu pracy właściciela przedsiębiorstwa oraz kosztu alternatywnego kapitału finansowego zaangażowanego w przedsiębiorstwo.

Zysk ekonomiczny (nadzwyczajny) stanowi prawidłową miarę różnicy między kosztem ekonomicznym, a przychodem (utargiem).

Decyzje produkcyjne przedsiębiorstwa i analiza ogólna

Koszty produkcji w krótkim okresie czasu

Koszty całkowite - związane są z koniecznością utrzymania przedsiębiorstwa, a więc opłacenia funkcjonowania biura, wynajęcia telefonu itd.

Rozpoczęcie produkcji powoduje dalszy wzrost kosztów. Koszt całkowity rośnie wraz ze wzrostem produkcji- zmiany te nie są jednak proporcjonalne. Przy średnich rozmiarach produkcji koszty zwiększają się dość wolno, w miarę wzrostu produkcji.

Przy większych rozmiarach produkcji, następuje bardzo gwałtowny wzrost kosztów, może on być wynikiem ,np. konieczności zapłacenia pracownikom dodatkowego wynagrodzenia za pracę w soboty i w niedziele.

Utarg całkowity - Informacja o wysokości kosztów jest niewystarczająca do obliczenia wielkości zysków. Przedsiębiorstwo musi również uwzględniać przychody, które zależą od popytu na jego produkty.

Maksymalizacja zysków nie jest równoznaczna z maksymalizacją utargów.

Przedsiębiorca oblicza zyski dla każdych możliwych rozmiarów produkcji. W tym celu musi dysponować informacją o wysokości przychodów i kosztów dla różnych rozmiarów produkcji. Na tej podstawie oblicza zyski i wybiera taką wielkość produkcji, która pozwala zmaksymalizować całkowity zysk ekonomiczny.

Koszt krańcowy i utarg krańcowy

Koszt krańcowy jest to wzrost kosztów całkowitych wywołany wzrostem produkcji o jednostkę

Utarg (przychód) krańcowy - jest to wzrost utargu całkowitego wywołany zwiększeniem produkcji o jednostkę.

Dopóki utarg krańcowy jest większy od kosztu krańcowego, dopóty przedsiębiorstwo powinno zwiększać produkcję.

Jest to możliwe ponieważ każda dodatkowo wyprodukowana i sprzedana jednostka produktu bardziej zwiększa całkowite przychody niż koszty całkowite, co oznacza, że wzrastają zyski przedsiębiorstwa.

W sytuacji odwrotnej, gdy koszt krańcowy jest większy od utargu krańcowego, każda następna jednostka produktu zmniejsza sumę zysków.

Kategorie kosztu krańcowego i utargu krańcowego są wykorzystywane do obliczania wielkości produkcji pozwalającej zmaksymalizować zysk przedsiębiorstwa. Dopóki utarg krańcowy przewyższa koszt krańcowy dopóty należy zwiększać produkcję. W momencie gdy utarg krańcowy spadnie poniżej kosztu krańcowego produkcja powinna przestać wzrastać.

Koszty ekonomiczne obejmują zwłaszcza koszt czasu właściciela związany z prowadzeniem przedsiębiorstwa. Do kosztów ekonomicznych zaliczymy również koszt alternatywny wykorzystania kapitału finansowego przedsiębiorstwa.

Koszty w krótkim okresie czasu:

W krótkim okresie czasu pewne koszty produkcji są zmienne, inne zaś koszty są stałe. Można wyróżnić pięć rodzajów kosztów w krótkim okresie czasu, które będą przedmiotem szczegółowej analizy:

• koszty stałe całkowite (KSC)

• koszty zmienne całkowite (KZC)

• koszty całkowite (KC=KSC+KZC)

• koszty przeciętne (stałe, zmienne, całkowite)

• koszty marginalne

Koszty produkcji w krótkim okresie czasu

Nazwa	definicja	wzór	wykres
KOSZTY STAŁE
Koszty stałe całkowite KSC	Ponoszone są przez przedsiębiorstwo niezależnie od wielkości produkcji. Koszty te występują nawet wówczas, kiedy produkcja wynosi zero (koszty odnowy majątku, konserwacji urządzeń, spłata kredytów, koszty dzierżawy lokali i gruntów itp.). Jeżeli wszystkie koszty stałe wynoszą 10 jednostek pieniężnych wówczas koszt stały całkowity pozostaje niezmieniony, niezależnie od rozmiarów produkcji.	Nie ma wzoru bo jest to wielkość empiryczna	KSC Q

Koszty stałe przeciętne KSP	Nazywany jest również kosztem stałym jednostkowym, powstaje z podzielenia kosztu stałego całkowitego przez wielkość produkcji. Koszt stały przeciętny zmniejsza się nieustannie wraz ze wzrostem rozmiarów produkcji. Oznacza to, że na każdy produkt przypada coraz mniejsza cząstka całkowitych kosztów stałych. KSP spada w miarę wzrostu produkcji, jednak nie osiąga wielkości równej zero. Nawet przy bardzo dużej produkcji na każdy wytworzony produkt przypada jakaś część (choćby bardzo mała) kosztów stałych. Równocześnie wielkość produkcji nie może wzrastać w nieskończoność. Rozmiary produkcji są ograniczone przez maksymalne wykorzystanie zdolności produkcyjnych, na które pozwala dana technologia produkcji.				KSP Q
KOSZTY ZMIENNE Koszty zmienne związane są z wykorzystaniem w procesie procesie produkcji czynników zmiennych, których ilości wzrastają lub zmniejszają się w zależności od zmian rozmiarów produkcji.
Koszt zmienny całkowity KZC		KZC rośnie w miarę zwiększania rozmiarów produkcji, przy czym tempo wzrostu kosztów jest nierównomierne. Początkowo koszt zmienny całkowity rośnie wolniej (przyrosty kosztu są malejące) następnie zaś, po przekroczeniu pewnego poziomu produkcji, zaczyna wzrastać szybciej (przyrosty kosztu są rosnące).				KZC Q
Koszt zmienny przeciętny KZP		KZP otrzymujemy dzieląc koszt zmienny całkowity przez wielkość produkcji. Koszt zmienny przeciętny zmniejsza się wraz ze wzrostem produkcji, a następnie po przekroczeniu przez produkcję pewnej wielkości, zaczyna rosnąć.

KOSZTY CAŁKOWITE
Koszt całkowity produkcji KC	Jest sumą kosztów stałych całkowitych i kosztów zmiennych całkowitych. Krzywa kosztów całkowitych rozpoczyna się zawsze w punkcie krzywej kosztu stałego całkowitego, w którym Q=0. Następnie krzywa kosztu całkowitego rośnie w identyczny sposób jak krzywa kosztu zmiennego całkowitego (KZC).	KC=KSC+KZC	KC Q
Koszt całkowity przeciętny KCP	Jest kosztem całkowitym przypadającym na jednostkę produktu. Krzywa KCP kształtuje się podobnie jak krzywa kosztu przeciętnego, przy czym w stosunku do tej ostatniej jest przesunięta w górę.		KCP Q
KOSZT MARGINALNY KM
Koszt marginalny jest ważną kategorią ekonomiczną dla producenta, pozwalającą ocenić rentowność decyzji dotyczącej powiększenia produkcji o kolejną, dodatkową jednostkę. Koszt marginalny (KM) definiujemy jako zmianę kosztu całkowitego (ΔKC) wynikającą ze zmiany wielkości produkcji o dodatkową jednostkę (ΔQ). Wyznaczenie kosztu marginalnego (KM) na podstawie krzywej kosztu całkowitego przebiega inaczej, aniżeli w przypadku kosztu przeciętnego. Koszt marginalny - przyrost kosztu całkowitego w stosunku do przyrostu produkcji. Koszt marginalny wyznaczony jest przez nachylenie linii stycznej do wybranego punktu na krzywej kosztu całkowitego.

Przychód całkowity PCp	Sprzedając każdą jednostkę produktu po danej cenie P, sprzedawca osiąga przychód całkowity (PCp). Przychód całkowity wzrasta i po osiągnięciu maksimum zaczyna spadać.	PCp=P*QD P-cena dobra QD- ilość sprzedanych produktów	PCp QD
Przychód przeciętny PPp	Powstaje z podzielenia przychodu całkowitego przez ilość sprzedanych jednostek		PPp QD
Przychód marginalny PM	PM ze sprzedaży oznacza zmianę przyrostu całkowitego wywołaną zmianą sprzedaży o dodatkową jednostkę. Negatywne nachylenie krzywej popytu oznacza, że popyt rośnie wraz ze spadkiem ceny lub popyt spada wraz ze wzrostem ceny. Przychód marginalny zmniejsza się nieustannie. W maksymalnym punkcie przychodu całkowitego, przychód marginalny równa się zero, a następnie przybiera wartości ujemne.		PMp QD

Między przychodem przeciętnym, który równy jest cenie, a przychodem marginalnym istnieje taka zależność, że obydwie wielkości zmniejszają się, przy czym przychód marginalny spada szybciej aniżeli przeciętny. Wynika to z faktu, iż cena (równa przychodowi przeciętnemu) jest zawsze większa od przychodu marginalnego.

Koszty całkowite, krańcowe i przeciętne w długim okresie czasu.

Długi okres czasu to czas niezbędny do dostosowania nowych warunków wszystkich rodzajów czynników produkcyjnych w przedsiębiorstwie. W długim okresie mogą się zmienić rozmiary przedsiębiorstwa, może być wprowadzona inna metoda produkcji, przyjęci dodatkowi pracownicy lub wynegocjowane nowe umowy z dostawcami surowców.

Krótki okres czasu to czas w którym przedsiębiorstwo jest w stanie tylko częściowo dostosować czynniki wytwórcze do nowych warunków.

Przedsiębiorstwo może niemal natychmiast wydłużyć lub skrócić czas trwania zmiany roboczej itd.

Krzywa długookresowych kosztów całkowitych - opisuje minimalne koszty wytwarzania różnych rozmiarów produkcji wówczas, gdy przedsiębiorstwo jest w stanie dostosować wszystkie czynniki wytwórcze.

Długookresowe koszty całkowite muszą rosnąć wraz z powiększeniem produkcji.

Długookresowe koszty przeciętne - przeciętne koszty produkcji są równe kosztom całkowitym podzielonym przez większość produkcji.

Korzyści i niekorzyści ze skali produkcji

Korzyści ze skali produkcji (rosnące przychody ze skali) występują wtedy, kiedy długookresowe koszty przeciętne spadają wraz ze wzrostem rozmiarów produkcji.

Stałe przychody ze skali produkcji pojawiają się wówczas, gdy długookresowe koszty przeciętne są stałe przy wzroście produkcji.

Niekorzyści ze skali (malejące przychody ze skali), występują wtedy, kiedy długookresowe koszty rosną wraz ze wzrostem produkcji.

Istnieją trzy grupy przyczyn występowania korzyści ze skali produkcji:

1. konieczność ponoszenia przez przedsiębiorstwo określonego minimum nakładów niezbędnego do prowadzenia działalności i niezależnego od rozmiarów produkcji. Minimum to jest niekiedy nazywane kosztem stałym, ponieważ jego wielkość nie zmienia się wraz ze zmianami wielkości produkcji. Do prowadzenia działalności potrzebny jest menedżer, telefon itd. Firma nie może zatrudnić połowy menedżera i mieć pół telefonu, jeżeli zamierza zwiększyć produkcję. Przy niewielkich rozmiarach produkcji wymienione rodzaje kosztów początkowo się nie zwiększają wraz ze wzrostem produkcji. Jeden menedżer wystarczy, nie potrzeba drugiego telefonu. Występują korzyści skali, ponieważ koszty stałe rozkładają się na większą produkcję, obniżając przeciętny koszt wytworzenia jednostki produktu. Jednak przy dalszym wzroście rozmiarów produkcji, przedsiębiorstwo musi zatrudnić więcej menedżerów i zainstalować więcej telefonów , co oznacza, iż korzyści skali wyczerpują się. Krzywa kosztów przeciętnych przestaje opadać.

2. Specjalizacja - właściciel jednoosobowego przedsiębiorstwa jest zmuszony zajmować się wszystkimi sprawami związanymi z prowadzeniem firmy. W miarę jak przedsiębiorstwo rozwija się i zatrudnia coraz więcej ludzi, każdy pracownik może skoncentrować się na wykonywaniu pojedynczego zadania i zwiększyć dzięki temu swoją efektywność.

3. Produkcja na dużą skalę jest na ogół niezbędna, aby móc zastosować lepsze maszyny. Skomplikowane i jednocześnie drogie maszyny charakteryzują się pewną niepodzielnością. Mimo, że zrobotyzowana taśma montażowa jest bardzo wydajna, nie miałoby sensu jej zainstalowanie do składania 5 samochodów tygodniowo. Koszty przeciętne byłyby bowiem w tym przypadku niesłychanie wysokie. Natomiast przy dużych rozmiarach produkcji koszty maszyn mogą być rozłożone na dużą liczbę jednostek produktu i wtedy ta metoda wytwarzania samochodów może się okazać tania.

KONKURENCJA DOSKONAŁA

Sytuacja rynkowa określana mianem konkurencji doskonałej charakteryzuje się tym, że żaden z kupujących i sprzedających nie ma wpływu na cenę. Cena kształtuje się na rynku jako wypadkowa oferty wszystkich producentów i zapotrzebowania wszystkich odbiorców na dany produkt. Zarówno dla producenta jak i dla konsumenta cena jest wielkością daną.

Założenia modelu konkurencji doskonałej

1. Założenie jednorodności produktu - produkty każdego z producentów są identyczne. Każdy z wielu producentów sprzedaje taki sam produkt. Równocześnie kupujący traktują i oceniają produkty oferowane jako identyczne - kupujący nie odnosi żadnej korzyści z wyboru sprzedającego. W rzeczywistości gospodarczej odnajdujemy produkty spełniające powyższe założenia. (niektóre płody rolne - określony gatunek pszenicy ; akcje danego przedsiębiorstwa itp.). Większość produktów przemysłowych nie spełnia założenia jednorodności produktu.

2. Założenie pełnej mobilności czynników produkcji - na rynku doskonale produkcyjnym nie istnieją żadne przeszkody (ekonomiczne, prawne, społeczne) wchodzenia i wychodzenia przedsiębiorstw do i z danej gałęzi produkcji. Czynniki produkcji mogą być przesuwane bez przeszkód między różnymi ich zastosowaniami. Nie istnieją ograniczenia dotyczące wielkości nakładów inwestycyjnych związanych z rozpoczęciem działalności gospodarczej lub z przeniesieniem jej do innej branży. Dlatego w przemysłach doskonale konkurencyjnych nie potrzeba dużych kapitałów dla uruchomienia przedsiębiorstwa - możliwości wejścia na rynek są otwarte dla wielu podmiotów gospodarczych.

3. Duża liczba sprzedających i kupujących - rynek doskonale konkurencyjny składa się z wielu producentów (sprzedających) i z wielu kupujących. W rezultacie udział każdego producenta w globalnej podaży oraz udział każdego kupującego w globalnym popycie są stosunkowo niewielkie. Oznacza to, że jakakolwiek zmiana wielkości podaży pojedynczego producenta lub jakakolwiek zmiana popytu pojedynczego nabywcy jest zbyt mała, aby spowodować zmianę ceny rynkowej. Dlatego też na rynkach doskonale konkurencyjnych zarówno sprzedający jak i kupujący są podmiotami akceptującymi cenę rynkową.

4. Założenie doskonałej informacji o rynku - wszyscy sprzedający i kupujący posiadają pełną informację o produkcie i jego cenie, zarówno w danym momencie jak i w przyszłości. Zgodnie z tym założeniem, nie występuje niepewność i ryzyko odnośnie kształtowania się tych elementów rynku w wyniku czego producent zawsze może określić rozmiary produkcji maksymalizujące zysk, natomiast kupujący zawsze może określić wielkość swojego popytu. W rzeczywistości podmioty gospodarcze nie posiadają doskonałej wiedzy o rynku. Zdobywanie informacji pociąga za sobą dodatkowe koszty a osiągnięcie informacji pełnej wymagałoby ogromnych nakładów.

MONOPOL PEŁNY

Monopol pełny występuje wówczas, kiedy na danym rynku istnieje jedno przedsiębiorstwo wytwarzające produkty lub usługi nie posiadające bliskich substytutów. Monopol poszukuje takiej wielkości produkcji lub ceny sprzedaży, które przy danych kosztach maksymalizują jego zysk. Producent monopolistyczny może stosować dyskryminację cenową, czyli stosować różne ceny na ten sam produkt na różnych rynkach. Monopole świadczące usługi publiczne są przedmiotem ingerencji organów administracji rządowej w zakresie kształtowania cen monopolowych.

Założenia modelu monopolu pełnego:

1. Produkty jednorodne lub zróżnicowane - monopol pełny może wytwarzać i sprzedawać produkty jednorodne bądź zróżnicowane. Zakłada się, że na rynku nie istnieją bliskie substytuty tych produktów.

2. Brak możliwości wejścia do działalności opanowanej przez monopol pełny - ograniczenia możliwości wejścia innych producentów lub sprzedawców do działalności monopolu pełnego mogą wynikać z uwarunkowań technicznych, ekonomicznych oraz administracyjno -prawnych (np. ochrona patentowa, ogromne nakłady i koszty początkowe możliwe do odzyskania w bardzo długim okresie czasu - gaz, woda, prąd). Monopol pełny wynika niekiedy z przepisów administracyjno-prawnych ustalonych przez państwo w celu kontroli produkcji danego wyrobu i powstających z niej dochodów

3. Jeden sprzedający i wielu kupujących

4. Założenie doskonałej informacji o rynku

Równowaga przedsiębiorstwa w monopolu

Krótkookresowa równowaga monopolu - biorąc pod uwagę koszty produkcji oraz kształtowanie się przychodów monopol poszukuje optymalnej kombinacji między ceną i wielkością produkcji, tzn. takiej kombinacji, która maksymalizuje zysk monopolu w krótkim okresie czasu.

Monopolista dążąc do maksymalizacji zysku może podnosić cenę lub wielkość produkcji tak, aby różnica między przychodem całkowitym ze sprzedaży (PC_p) i kosztem całkowitym (KC) była największa.

W wielu interpretacjach ekonomicznych przyjmuje się, że monopol może decydować zarówno o wielkości produkcji, jak i o cenie. Faktycznie jednak swoboda wyboru monopolu ogranicza się do wielkości produkcji lub do ceny, a nie do obydwu wielkości równocześnie.

Warunki maksymalizacji zysku monopolu pełnego:

1. Warunek konieczny: PM_p=KM

2. Warunki wystarczające: KM rosnący, lub KM malejący, lecz wolniej aniżeli PM_p

ZAŁOŻENIA MODELU OLIGOPOLU

Na rynku oligopolistycznym istnieje silna zależność między przedsiębiorstwami. Możliwości wyznaczania ceny i wielkości produkcji przez dane przedsiębiorstwo uzależnione są od postępowania przedsiębiorstw konkurencyjnych.

Jeżeli przedsiębiorstwo oligopolistyczne podniesie cenę sprzedaży swoich produktów, wówczas zmieni się wielkość sprzedaży przedsiębiorstwa

Podstawowe założenia modelu oligopolu:

1. Produkty jednorodne lub zróżnicowane - na rynku oligopolistycznym przedsiębiorstwa mogą sprzedawać zarówno produkty jednorodne, jak i produkty zróżnicowane. W rzeczywistości gospodarczej więcej jest przypadków przedsiębiorstw oligopolistycznych wytwarzających i sprzedających produkty zróżnicowane, będące w stosunku do siebie dość bliskimi substytutami. Typowym przykładem jest rynek samochodów osobowych, na którym poszczególne rodzaje samochodów są, w mniejszym lub większym zakresie, substytutami.

2. Niewielka liczba sprzedawców i wielu kupujących - rynek oligopolistyczny danego produktu opanowany jest przez niewielką liczbę producentów. Każdy z producentów posiada znaczącą część rynku. W rezultacie każda decyzja przedsiębiorstwa wpływająca na zmianę wielkości produkcji i sprzedaży jest zauważona przez konkurentów, którzy mogą podejmować odpowiednie kroki dostosowawcze. Konieczność liczenia się z reakcjami przedsiębiorstw konkurencyjnych jest istotną cechą oligopolu. Nie istnieje górna granica wyznaczająca maksymalną liczbę przedsiębiorstw wskazującą na to, że dany rynek ma charakter oligopolu. Szczególnym przypadkiem jest duopol, tzn. rynek opanowany przez dwa przedsiębiorstwa.

3. Ograniczony dostęp do rynku - dostęp na rynek opanowany przez kilku znaczących producentów (sprzedawców) jest utrudniony, głównie przez czynniki natury technologicznej, a także czynniki związane z kosztami produkcji.

4. Pełna informacja o rynku - podobnie jak w poprzednich modelach rynku także w odniesieniu do oligopolu przyjmuje się, że podmioty posiadają doskonałą informację o rynku.

Yc

Yb

Ya

Ilość dobra Y

Xc

Xa

Xb

C

A

B

Ilość dobra X

Kombinacje konsumowanych dóbr

Punkty A, B i C są kombinacjami dóbr X i Y. W punkcie A konsument konsumuje Xa jednostek dobra Y. W punktach B i C kombinacje ilości konsumpcji X i Y są inne.

Konsument podejmuje decyzje odnośnie preferowanych kombinacji dóbr.

Ilośc dobra Y

Ilość dobra X

l_l

l₂

l₃

Krzywe obojętności konsumenta

Budżet konsumenta

Dochody konsumenta

Wydatki konsumenta

• dochody płacowe

• dochody pozapłacowe

• wydatki na konsumpcję produktów i usług

• oszczędności konsumenta

Koszty produkcji

Koszty zmienne

-płace pracowników produkcyjnych

-koszty surowców, materiałów, półproduktów

-koszty energii, wody

Koszty stałe

-płace pracowników administracji i obsługi

-koszty zużywania się budynków, maszyn, urządzeń

-koszty użytkowania ziemi, wynajmu lokali

-koszty kredytów, niektóre podatki

---