PKwil.of.pl
1. Wymień główne rodzaje skał budujących skorupę ziemską i omów ich zastosowanie.
W budowie skorupy ziemskiej uczestniczą trzy genetycznie odmienne grupy skał różniące się
składem chemicznym:
• magmowe - skały będące produktem zastygnięcia krzemianowego stopu magmy,
• osadowe - skały powstające na powierzchni skorupy ziemskiej w wyniku nagromadzenia
(sedymentacja), a później diagenezy różnego rodzaju osadów,
• metamorficzne - skały powstające z przeobrażenia skał magmowych lub osadowych, w wyniku
procesów metamorfizmu.
Wybrane skały magmowe - zastosowanie:
Gabra mają zastosowanie w przemyśle materiałów budowlanych i przy budowie dróg jako tłuczeń
drogowy. Odmiany labradoryzujące służą do wyrobu pomników i płyt polerowanych.
Diabazy stosowane są głównie w budownictwie drogowym jako materiał drogowy, tłuczeń, kliniec,
kamień łamany, a także jako grysy do nawierzchni bitumicznych.
Melafiry mają zastosowanie głównie w budownictwie drogowym jako kamień podkładowy przy
budowie dróg, kruszywo zwyczajne, grysy granulowane do produkcji mas betonowych, do budowy
fundamentów.
Bazalty są dobrymi materiałami do budowy warstwy ściernej nawierzchni oraz jako tłuczeń do
budowy tras kolejowych. Leizna bazaltowa odznacza się szczególną odpornością na ścieranie, dużą
odpornością na przebicie prądem elektrycznym oraz własnościami ługo- i kwasoodpornymi.
Sjenity są bardzo cenionym kamieniem budowlano architektonicznym (płyty okładzinowe, schody,
posadzki, pomniki, nagrobki). Odpady przerabiane są na grysy twarde do wysokiej klasy betonów.
Dioryty wykorzystywane są jako materiał budowlany, drogowy oraz dekoracyjny podobnie jak
sjenity.
Andezyty w budownictwie stosowane są jako płyty okładzinowe, ciosy na pomniki, elementy
murowe, schody, krawężniki, bruki, kostki, tłuczeń. Jako materiał kwasoodporny i zasadowo odporny
mogą być używane do wyrobu zapraw i betonów kwasoodpornych.
Porfiry maja zastosowanie w budownictwie drogowym jako kostka, brukowiec, kamień łamany,
kliniec, tłuczeń i grysy. Różowe porfiry wykorzystywane są jako budulec kamienny (licówka do
podpór mostowych, oporniki).
Granity mają duże znaczenie jako materiały budowlane (elementy budowlane murowe, płyty
wykładzinowe ozdobne, schody, materiały i elementy drogowe jak bruk, krawężniki, także tłuczeń,
kliniec, kruszywa, wypełniacze). Jako materiał odporny na działanie wody używane są do regulacji
potoków i rzek oraz budowy zapór.
Wybrane skały osadowe - zastosowanie:
Piaskowce używane są jako kamień łamany i tłuczeń do budowy podkładów nawierzchni
drogowych, jako tłuczeń pod progi torów kolejowych, do wyrobu krawężników, płyt itp. Z
piaskowców buduje się mury oporowe, zapory przeciwrumowiskowe, przyczółki i filary mostów oraz
fundamenty i podmurówki budynków mieszkalnych. Bloki piaskowców służą jako wykładziny koryt
rzecznych przy regulacji potoków górskich. Z ławic piaskowców buduje się także cokoły pomników,
pomniki i nagrobki. Również są surowcem kwasoodpornym i ogniotrwałym.
Wapienie używane są do produkcji materiałów wiążących (wapno, cement), wykorzystywane są
jako surowce do wyrobu szkła, jako topnik w przemyśle metalurgicznym, jako surowiec przemysłu
hutniczego, chemicznego i spożywczego (produkcja nawozów sztucznych, karbidu i sody, wybielanie
papieru, rafinacja cukru itp.). Wapienie używane są również jako kamień łamany podkładowy i
tłuczeń drogowy, a także w formie ciosanych bloków do budowy podmurówek, budowy cokołów
pomników, zabudowań gospodarskich itp. Również wapienie znajdują zastosowanie jako materiał
dekoratorski (okładziny, parapety, schody, posadzki) - słynne „marmury” chęcińskie, kieleckie i
dębnickie.
Dolomity znajdują liczne zastosowanie w przemyśle, m.in. jako jeden z surowców do produkcji
zapraw ceramicznych i wyrobu szkła, dodatek schładzający podczas wypalania materiałów
ceramicznych, kamień łamany i tłuczeń, także jako kamień ciosowy (budowle monumentalne, cokoły
pomników, krawężniki itp. oraz jako topnik w procesach stalowniczych.
Margle stosowane są do wyrobu cementu oraz jako nawóz sztuczny.
Wybrane skały metamorficzne - zastosowanie:
Gnejsy wykorzystuje się jako drogowe materiały kamienne (kamień łamany, tłuczeń drogowy,
brukowiec, krawężniki), także jako kamień ciosowy.
Amfibolity wykorzystuje się do produkcji tłucznia drogowego.
Łupki krystaliczne:
• łupki łyszczykowe używane są jako posypki papowe, domieszki do tynków elewacji
budynków, wypełniacze mas plastycznych oraz w przemyśle izolacyjnym,
• łupki fyllitowe używane są do produkcji dachówek, nośników plastycznych,
• łupki kwarcytowe są materiałem ogniotrwałym,
1PKwil.of.pl
• łupki talkowe są materiałem izolacyjnym i kwasoodpornym.
Kwarcyty używane są w budownictwie drogowym, mieszkaniowym (fundamenty, podmurówki), do
produkcji narzędzi szlifierskich oraz jako materiał ogniotrwały i kwasoodporny.
Marmury mają zastosowanie jako kamień budowlany dekoracyjny, blok płyty, kolumny, schody,
nagrobki, grysy lastrikowe, mączki, kamień łamany oraz używany jest do produkcji wapna.
2. Wymień główne ery w historii Ziemi.
Ery w historii Ziemi poczynając od najstarszej:
• Archaik
• Proterozoik
• Paleozoik
• Mezozoik
• Kenozoik
Tabela stratygraficzna:
Era Okres Wiek
w mln
lat
Zarys
paleogeografii
Świat roślinny Świat zwierzęcy
C
Z
W
A
R
T
O
R
Z
Ę
D
2 Ukształtował się zbliżony do
dzisiejszego rozkład lądów
i oceanów; silne ochłodzenie
klimatu; w połowie plejstocenu
nastąpiło wielkie kontynentalne
zlodowacenie; w związku z tym
kilkakrotnie zmianom ulegał
poziom oceanu światowego.
W holocenie ukształtował się
obecny rozkład lądów i mórz, po
zmianach poziomu morza
wywołanych zlodowaceniem;
trwały fałdowania i ruchy
wypiętrzające na obszarach
młodych gór i dzisiejszych
strefach subdukcji, nastąpiły
zmiany klimatu wywołane
działalnością człowieka.
Zmiany w rozkładzie szaty
roślinnej na świecie, związane
ze zmianami klimatu
i zlodowaceniami; przesuwały
się strefy roślinne, np. kurczyły
się wilgotne lasy równikowe,
które ulegały rozdzieleniu na
niewielkie wyspy-ostoje (tzw.
refugia); następowały migracje
całych flor; na niektórych
obszarach znaczna ich część
wymierała.
Szybki rozwój istniejących
zbiorowisk roślinnych; zmiany
w poszczególnych
zbiorowiskach wywołane
działalnością człowieka -
wycinanie wilgotnych lasów
równikowych, eksploatacja
lasów strefy umiarkowanej,
niszczenie roślinności stref
suchych powodujące
przesuwanie się granic pustyni;
wskutek tych działań wymierają
pojedyncze gatunki roślin.
Żyły, wymarłe już dziś,
zwierzęta zasiedlające strefę
tundrową wokół lądolodów
(m.in. nosorożce włochate,
mamuty, tygrysy szablozębne,
hieny i niedźwiedzie
jaskiniowe); pojawiły się formy
ludzkie m.in. neandertalczyk
(Homo sapiens
neanderthalensis), a pod
koniec epoki
świat opanował człowiek
rozumny (Homo sapiens
sapiens), który szeroko
rozprzestrzenił się na
wszystkie lądy; udomowienie
kilkudziesięciu gatunków
zwierząt (m.in. kury, świnie,
krowy, psy); w związku
z przemianami siedlisk życia
zwierząt i nieracjonalną
gospodarką człowieka
wymierają liczne gatunki
(m.in. tur, dodo, krowa
morska).
K
E
N
O
Z
O
I
K
T
R
Z
E
C
I
O
R
Z
Ę
D
70 Rozszerzały się Oceany
Atlantycki i Indyjski, zmniejszały
Oceany Tetydy i Spokojny;
subkontynent indyjski zderzył
się z Azją, a Australia oderwała
się od Antarktydy; zbliżanie się
lądów Afryki i Europy
spowodowało wypiętrzanie się
łańcuchów górskich, wskutek
ruchów górotwórczych
orogenezy alpejskiej;
rozczłonkowanie lądów wpłynęło
na aktywniejszą cyrkulację wód
oceanicznych, czego efektem
było ochłodzenie się klimatu; na
Antarktydzie rozwinęła się
pokrywa lodowa. Ostateczne
zamknięcie Oceanu Tetydy,
a dalsze zbliżanie się Afryki
i Europy spowodowało
wydźwignięcie się wielu
łańcuchów górskich (np.
Kaukazu, Alp, Karpat,
Pirenejów, Gór Betyckich,
Atlasu); od Afryki oddzielił się
blok Arabii; nastąpiło połączenie
Ameryki Pn. z Pd.; zbliżony do
dzisiejszego (lub niewiele
cieplejszy) klimat, z końcem
neogenu uległ wyraźnemu
ochłodzeniu będącemu
zapowiedzią zbliżającej się epoki
lodowcowej.
Szybki rozwój roślin
okrytonasiennych; szczytowy
rozwój zielenic z rodziny
Dasycladaceae. Powszechne
panowanie roślin
okrytonasiennych;
wyodrębnianie się wielkich
zbiorowisk roślinnych tzw.
geoflor trzeciorzędowych.
W morzach szeroko
rozpowszechnione były
otwornice (gł. numulity),
koralowce, mięczaki (gł.
ślimaki i małże), a ze
szkarłupni - jeżowce i liliowce;
w środowisku lądowym bardzo
szybka radiacja ssaków (m.in.
koniowate, trąbowce,
naczelne), które zajmowały
opuszczone po wymarłych
gadach nisze ekologiczne.
Szybka radiacja adaptatywna
wśród ssaków łożyskowych,
które opanowały wszystkie
nisze ekologiczne i prawie
wszędzie (poza Australią)
całkowicie wyparły stekowce;
ewolucja ssaków drapieżnych;
pojawiły się pierwsze małpy
człekokształtne.
2PKwil.of.pl
K
R
E
D
A
140 Trwał proces otwierania się
Oceanów Atlantyckiego
i Indyjskiego; rozdzielenie się
Ameryki Pd. i Afryki
spowodowało otwarcie się pd.
części Oceanu Atlantyckiego,
a subkontynent indyjski, który
przesuwał się ku pn.,
powodował zawężanie się
Oceanu Tetydy, a jednocześnie
coraz bardziej otwierał Ocean
Indyjski; z końcem kredy dolnej
rozpoczął się największy znany
dotychczas zalew morski, który
swoje maksimum osiągnął
w kredzie górnej.
Silne zmiany w roślinności;
panujące w kredzie dolnej
rośliny nagonasienne w kredzie
górnej zostały zdominowane
przez rośliny okrytonasienne,
które po raz pierwszy pojawiły
się z początkiem kredy;
znaczenie straciły sagowce,
paprocie i miłorzębowe;
w dolnej kredzie wymarły
benetyty.
Panowanie gadów; znane są
zarówno formy roślinożerne
(np. Iguanodon), jak
i drapieżne (Tyrannosaurus);
powietrze opanowały gady
z rodzaju Pteranodon, a także
liczne już ptaki (m.in.
Ichthyornis, Hesperornis);
w kredzie górnej pojawiły się
ssaki łożyskowe; w morzach
duże znaczenie miały
otwornice, małże (m.in.
inoceramy) i głowonogi
(belemnity, amonity);
z końcem okresu wymarła
przeważająca część gadów
(dinozaury), a także amonity
i belemnity.
J
U
R
A
195 Dalszy rozpad superkontynentu
Pangei (II); w znacznym stopniu
otwarła się pn. część Oceanu
Atlantykiego; od Afryki oddzielił
się blok australijskoantarktyczny; odrywające się od
brzegu Gondwany pojedyncze,
niewielkie bloki lądowe
wędrowały przez Ocean Tetydy
i zderzając się z pd. brzegami
Laurazji powodowały
wypiętrzanie się pasm górskich;
silne ruchy górotwórcze miały
też miejsce w zach. części
Ameryki, powodując
wypiętrzenie się Kordylierów.
Panowanie roślin
nagonasiennych; duże
rozprzestrzenienie benetytów,
bujny rozkwit sagowców, nadto
miłorzębowe, iglaste, a także
paprocie nasienne, które
z końcem okresu wymarły;
wśród paprotników duże
znaczenie paproci
cienkozarodnikowych;
w morzach dominacja glonów;
pojawiły się okrzemki.
W morzach największe
znaczenie mają otwornice,
gąbki, koralowce, mięczaki,
ramienionogi (rynchonelle,
terebratule) i szkarłupnie (gł.
liliowce i jeżowce),
a z kręgowców ryby; rozwój
amonitów i belemnitów;
rozkwit gadów, które zajęły
wszystkie nisze ekologiczne;
w morzach dominowały
plezjozaury i ichtiozaury, na
lądzie dinozaury,
a w powietrzu pterodaktyle
(Pterodactylus,
Rhamphorhynchus); w jurze
górnej pojawiają się ptaki
(Archeopteryx).
M
E
Z
O
Z
O
I
K
T
R
I
A
S
230 Zaczął ulegać rozpadowi,
uformowany w permie
superkontynent Pangei (II) co
zaznaczyło się powstaniem kilku
stref ryftowych; zapoczątkowało
to proces powstawania Oceanów
- Atlantyckiego i Indyjskiego,
a jednocześnie zamykania
zbiornika Oceanu Tetydy; silne
procesy wulkaniczne
doprowadziły do powstania
wielkich pokryw bazaltowych
(trapów).
Dominowały rośliny
nagonasienne - paprocie
nasienne, drzewa iglaste,
sagowce oraz benetyty, które
pojawiły się w triasie
środkowym; mniejszą rolę
odgrywały paprocie
zarodnikowe, skrzypy i widłaki;
w morzu duże znaczenie miały
glony, szczególnie zielenice
z rodziny Dasycladaceae.
W morzach pojawiły się
koralowce sześciopromienne;
rozpowszechnione były
głowonogi (szczególnie
amonity, ceratyty),
ramienionogi (gł. terebratule),
szkarłupnie (liliowce
i jeżowce), a także ryby; na
lądzie szybki rozwój gadów
ssakokształtnych, pojawiły się
pierwsze dinozaury -
tekodonty; z końcem triasu
wymarły labiryntodonty
i kotylozaury.
P
A
L
E
O
Z
O
I
K
P
E
R
M
280 Zamknięcie się Oceanu
Uralskiego między powstałym
w karbonie lądem a Syberią
spowodowało uformowanie się
po raz drugi wielkiego
superkontynentu Pangei (II);
Pangea rozciągała się między
biegunami i stanowiła zwarty
ląd, w który tylko w strefie
równikowej wcinała się zatoka
Oceanu Tetydy; w permie
dolnym trwały procesy
niszczenia gór wypiętrzonych
podczas fałdowań; w permie
górnym na niektórych obszarach
utworzyły się płytkie,
epikontynentalne morza; zmiany
rozkładów lądów, a przy tym
cyrkulacji wód oceanicznych
były przyczyną zmiany klimatu
z wilgotnego na bardziej suchy.
Zmiany klimatyczne wywołały
ogromne zmiany roślinności;
straciły znaczenie i wymarły
odgrywające dużą rolę
w karbonie wilgociolubne
paprocie, drzewiaste skrzypy
i widłaki; wymarły także
kordaity; dominującą rolę
zaczęły odgrywać rośliny
nagonasienne - iglaste
i sagowce, pojawiły się pierwsze
miłorzębowe (m.in. Trichopitis).
Szczytowy rozwój osiągnęły
kotylozaury i gady
ssakokształtne; na początku
permu wyodrębniła się grupa
gadów ssakokształtnych;
w morzach ważną rolę
odgrywały ramienionogi,
otwornice i głowonogi (gł.
goniatyty); w końcu okresu
wiele grup zwierząt wymarło,
wśród nich: korale
czteropromienne, trylobity,
niektóre grupy
ramienionogów, a z otwornic -
fuzuliny.
3PKwil.of.pl
K
A
R
B
O
N
345 Zbliżanie się do siebie bloków
lądowych Euroameryki
i Gondwany zakończyła faza
silnych ruchów górotwórczych,
która spowodowała powstanie
wielkiego lądu i regresję morza;
wypiętrzyły się wtedy m.in. Góry
Kantabryjskie, Góry Iberyjskie,
Sudety i Rudawy; w karbonie
górnym w wielu rejonach
nagromadziły się osady
zawierające szczątki organiczne,
które utworzyły pokłady węgla;
przerwanie tego procesu pod
koniec karbonu związane było
z kolejnymi fazami
górotwórczymi; na leżących
w strefie okołobiegunowej
obszarach Gondwany rozwinęły
się potężne czasze lądolodów.
Bujny rozwój flory lądowej,
mającej duże znaczenie
w powstawaniu złóż węgla;
dominowały ogromnych
rozmiarów (20-40 m) widłaki
(lepidodendrony i sygilarie)
i skrzypy (kalamity); liczne były
paprocie zarodnikowe
i nasienne; z nagonasiennych
pojawiły się szpilkowe
i kordaity; wśród grzybów
występowały już workowce
i glonowce.
W morzach najliczniej
reprezentowane były
koralowce czteropromienne,
otwornice, ramienionogi
(szczególnie Productida);
szeroko rozpowszechnione
były głowonogi (goniatyty,
łodzikowate), pojawiły się
pierwsze belemnity;
w karbonie dolnym wymarły
graptolity; na obszarach
lądowych dominowały płazy
(np. Eogyrinus, Miobatrachus),
w karbonie górnym pojawiły
się pierwsze gady (m.in.
Romeriscus, Petrolacosaurus,
Hylonomus) pochodzące od
należących do płazów
antrakozaurów.
D
E
W
O
N
395 Zwężeniu uległa Paleotetyda,
w wyniku zbliżenia się do siebie
dwóch bloków kontynentalnych -
Euroameryki i Gondwany; do
Euroameryki przybliżył się także
trzeci wielki blok lądowy -
Syberia, oddzielony Oceanem
Uralskim; w wielu miejcach
znajdowały się płytkie morza,
w obrębie Gondwany (obszar
dzisiejszej Afryki Środk. i Pd.)
miało miejsce kolejne
zlodowacenie.
Dalszy rozwój roślin lądowych;
wśród ryniofitów, które
wymarły w dolnym dewonie
występowały m.in.: rynia
(Rhynia), hornea
(Horneophython) i aglaofiton
(Aglaophyton); pojawiły się
pierwsze rośliny widłakowe
(m.in. drepanofiskus)
i skrzypowe (hienia,
kalamofiton), a także
prymitywne rośliny
nagonasienne - paprocie
nasienne; w morzach
dominowały glony.
W morzach znaczącą rolę
odgrywały otwornice,
koralowce, ramienionogi
i głowonogi (gł. goniatyty
i klimenie); ważną grupę
stanowiły również trylobity
i konodonty; silna radiacja
kręgowców; powszechnie
występowały szczękowce,
pojawiły się ryby dwudyszne
i trzonopłetwe; pod koniec
okresu po raz pierwszy
zwierzęta opanowały
środowisko lądowe; są to
meandrowce (labiryntodonty),
m.in. ichtiostega.
S
Y
L
U
R
435 Dobiegł końca proces zamykania
się Oceanu Iapetus, powstał
jeden ląd - Euroameryka, który
od znajdującej się na biegunie
pd. Gondwany rozdzielała
Paleotetyda; następstwem tego
było ostateczne wydźwignięcie
się pn. Appalachów, Gór
Skandynawskich i gór
Spitsbergenu; w tym czasie
wypiętrzyły się również
kaledonidy środk. Azji (np.
Sajany); na obszarach
dzisiejszej Afryki nastąpił rozwój
lądolodów; w sylurze dolnym
miała miejsce wielka
transgresja, którą dopiero na
przełomie syluru i dewonu
zakończyły ruchy górotwórcze
fazy ardeńskiej.
Przez cały okres środowiskiem
życia roślin były zbiorniki
wodne, dopiero w końcu syluru
górnego środowisko lądowe
opanowały prymitywne rośliny -
ryniofity, m.in. kuksonia
(Cooksonia).
Szybka ewolucja fauny;
dominującymi grupami były:
otwornice, gąbki, trylobity,
mszywioły, małże, staroraki,
graptolity, konodonty;
z kręgowców znane były
bezszczękowce (Birkenia,
Jamoytius), a w sylurze
dolnym pojawiły się żyjące
zarówno w morzach, jak
i w zbiornikach słodkowodnych
ryby - szczękowce (np.
Climatius, Acantholepis,
Bothriolepis, Dinichthys).
O
R
D
O
W
I
K
500 Gondwana stosunkowo szybko
zbliżała się do bieguna pd., a po
jego osiągnięciu na obszarze
dzisiejszej Sahary (Ahaggar,
Tibesti) pojawiły się lądolody;
w ordowiku dolnym miała
miejsce duża transgresja
morska; w ordowiku górnym
zamykanie się Oceanu Iapetus
między Europą i Ameryką Pn.
spowodowało ruchy górotwórcze
fazy takońskiej, podczas których
zostały wypiętrzone Góry
Skandynawskie i pn. część
Appalachów.
Bujny rozwój flory, zwł. sinic,
zielenic i krasnorostów; duże
znaczenie skałotwórcze miały
też glony tworzące stromatolity.
Najliczniej reprezentowane
były: trylobity, graptolity,
głowonogi (łodziki),
ramienionogi, szkarłupnie;
ważną rolę skałotwórczą
odegrały też: radiolarie, korale
czteropromienne, liliowce oraz
gąbki; pojawiły się pierwsze
kręgowce - bezszczękowce.
K
A
M
B
R
570 Lądy powstałe po rozpadzie
Pangei znajdowały się między
zwrotnikami i rozdzielone były
głębokimi oceanami, a w wielu
rejonach pokrywały je płytkie,
epikontynentalne morza;
największym lądem była
Gondwana, którą otaczały dwa
wielkie oceany - Paleopacyfik
i Paleotetyda; między blokami
Europy i Ameryki Pn. znajdował
się Ocean Iapetus.
Prymitywne bakterie, sinice,
glony (m.in. Collenia) i grzyby
żyły wyłącznie w środowisku
morskim.
Silna radiacja zwierząt;
wykształciły się wszystkie
żyjące obecnie typy zwierząt;
fauną najbardziej
charakterystyczną były
archeocjaty (żyjące wyłącznie
w kambrze dolnym i środk.)
oraz trylobity.
4PKwil.of.pl
P
R
O
T
E
R
O
Z
O
I
K
~2600 Powiększyły się bloki
kontynentalne, na skutek
następujących po sobie faz
górotwórczych i okresów
sedymentacji, w których
wypiętrzone górotwory ulegały
niszczeniu; początkowo
utworzyły się kratony
stanowiące zalążki przyszłych
kontynentów; w proterozoiku
górnym nastąpiło połączenie się
istniejących wówczas bloków
w jeden, wielki superkontynent
Pangeę (I); przez całą erę trwał
proces formowania się
atmosfery.
Bakterie, prymitywne grzyby,
glony oraz sinice tworzące
stromatolity.
Bardzo prymitywne organizmy
morskie - jamochłony,
pierścienice, stawonogi i formy
podobne do koralowców znane
gł. ze skał osadowych pd.
Australii (tzw. fauna
z Ediacara), a także pd. Afryki,
pn. i wsch. Europy.
A
R
C
H
A
I
K
~4500
do
~7000
Trwały procesy formowania się
skorupy ziemskiej; erupcje
wulkaniczne, silne
bombardowanie powierzchnia
Ziemi przez meteoryty;
powstały tzw. strefy (pasma)
zieleńcowe; oraz pierwsze skały
osadowe.
Najstarsze ślady życia
organiczego (bakterie, sinice,
glony) pochodzące sprzed 3500
mln lat obejmują pojedyncze
komórki, nitkowate twory oraz
stromatolity, znane ze skał
osadowych pn.-zach. Australii
(grupa Warrawoona), pd. Afryki
(formacja Fig Tree), Ameryki
Pn. (formacja Soudon Iron)
i zach. Grenlandii.
3. Wymień i omów skały będące „słabym” podłożem budowlanym.
Grunty budowlane są to utwory geologiczne zewnętrznej warstwy skorupy ziemskiej, znajdujące
się w zasięgu obciążeń od obiektów budowlanych bądź używane do wykonania budowli ziemnych
(zapór, nasypów itp.). Rozróżnia się grunty naturalne (powstałe w wyniku procesów geologicznych) i
antropogeniczne (utworzone jako grunty nasypowe z produktów gospodarczej lub przemysłowej
działalności człowieka).
Grunty rodzime organiczne (naturalne) na ogół nie stanowią nośnego podłoża gruntowego i nie
nadają się do posadowienia na nich obiektów budowlanych.
Na terenie występowania piasków próchniczych i torfów interglacjalnych (uprzednio obciążonych i
skonsolidowanych przez lodowce) można posadowić w wyjątkowych wypadkach niektóre lekkie
budynki niewrażliwe na nierówne osiadanie.
Przydatność gruntów nasypowych do posadowienia fundamentów obiektu budowlanego zależy
głównie od rodzaju gruntów występujących w nasypie i możliwości ich zagęszczenia.
Nasypy budowlane z gruntów spoistych mogą stanowić podłoże tylko obiektów budowlanych
lekkich, niewrażliwych na osiadanie.
Nasypy z gruntów organicznych nie nadają się do bezpośredniego posadowienia żadnych obiektów
budowlanych.
4. Zjawiska krasowe - wyjaśnij zjawisko i podaj obszary występowania w Polsce.
Krasowe procesy, krasowienie są to procesy rozpuszczania skał (wapieni, dolomitów, gipsów,
soli kamiennych) przez wody powierzchniowe i podziemne; najbardziej rozpowszechnionymi skałami
ulegającymi krasowieniu są wapienie, przy czym najłatwiej krasowieją wapienie czyste, ponieważ
domieszki iłów i innych substancji nierozpuszczalnych hamują procesy krasowe przez zamulanie dróg
krążenia wody; węglan wapnia CaCO3 rozpuszcza się stosunkowo słabo w zwykłej wodzie, natomiast
w wodzie zawierającej dwutlenek węgla CO2 rozpuszczalność jego wzrasta wielokrotnie (przechodzi
w łatwo rozpuszczalny wodorowęglan wapnia); źródłem CO2 jest atmosfera oraz gnijące resztki
organiczne. Procesy krasowe zachodzą na obszarach, gdzie skały rozpuszczalne mają dużą miąższość
i są silnie spękane, co umożliwia cyrkulację wody w głębi masywu skalnego. Duży wpływ na rozwój
procesów krasowych ma klimat, także wysokość i ukształtowanie terenu. Procesy te szczególnie
intensywnie zachodzą w klimacie wilgotnym, na obszarach położonych wysoko oraz na obszarach
płaskich i słabo nachylonych (prawie cała woda opadowa wsiąka w głąb). Procesy krasowe prowadzą
do powstania charakterystycznych form terenu.
5PKwil.of.pl
Kras - formy powierzchni Ziemi powstałe w wyniku procesów krasowych, a także obszar, na
którym te procesy i formy występują. Formy krasowe tworzą się zarówno na powierzchni terenu
(formy powierzchniowe), jak i w głębi masywów skalnych (formy podziemne). Do form
powierzchniowych należą: żłobki krasowe — bruzdy występujące na pochyłych powierzchniach
wapieni, przedzielone podłużnymi garbami — żebrami krasowymi; leje krasowe — płytkie zagłębienia
w kształcie leja lub misy, o średnicy do kilkuset metrów; uwały — zagłębienia bezodpływowe
powstałe przez połączenie kilku lejów krasowych; polja — duże zagłębienia kotlinowe (o powierzchni
do 200 km2
i głębokości 100-800 m), utworzone m.in. przez połączenie się dużej liczby lejów
krasowych i uwałów; pagórki i wzgórza krasowe, zwane mogotami. Cechą charakterystyczną
obszarów krasowych jest brak powierzchniowej sieci wodnej; potoki i rzeki wpływają pod ziemię
szerokimi szczelinami (ponorami), a wypływają na powierzchnię (wywierzyska) na dnie największych
obniżeń danego obszaru (zwykle polji). Do podziemnych form krasowych należą studnie i kominy
krasowe oraz jaskinie.
Typowym obszarem krasowym są wapienne pasma G. Dynarskich. W Polsce kras występuje gł.
na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej i w Tatrach Zachodnich. Niewielkie rejony krasowe znajdują
się też w Górach Świętokrzyskich i Sudetach, a kras gipsowy — w dolinie Nidy koło Buska-Zdroju.
5. Wymień główne metody rozpoznawania podłoża, co powinna zawierać dokumentacja
geologiczno - inżynierska obiektu.
Celem badania gruntów budowlanych (podłoża gruntowego) jest przede wszystkim określenie ich
parametrów geotechnicznych, umożliwiających prawidłowe zaprojektowanie posadowienia obiektu
budowlanego, z uwzględnieniem wzajemnego oddziaływania na siebie podłoża i obiektu budowlanego
w czasie jego wykonania a następnie użytkowania.
Badania gruntów dzieli się na: polowe (terenowe) i laboratoryjne (badania próbek gruntu).
Badania polowe powinny być poprzedzone pracami rozpoznawczymi, do których zalicza się
wstępne rozpoznanie terenu na podstawie map geologicznych, danych hydrogeologicznych,
dokumentacji archiwalnych itp.; oględziny terenu oraz stanu istniejących obiektów i instalacji
podziemnych znajdujących się w sąsiedztwie, wywiady dotyczące posadowienia obiektów sąsiednich
itp.; ewentualne badania wstępne, uzupełniające wyniki prac rozpoznawczych.
Najczęściej badania stanowią:
• wiercenia badawcze
• sondowania gruntu
• wykopy badawcze
• badania makroskopowe.
Wiercenia badawcze umożliwiają ustalenie układu warstw gruntów, poziomów wody gruntowej
oraz dokonanie oceny rodzaju i właściwości gruntów.
Sondowania gruntu stanowią najczęściej uzupełnienie wierceń badawczych. Maja na celu
określenie stopnia zagęszczenia gruntów niespoistych (piasków) i stanu gruntów spoistych.
Wykopy badawcze (doły próbne) pozwalają ocenić rodzaj i stan gruntów na podstawie obserwacji
ścian i dna wykopu.
Celem makroskopowych badań gruntów jest wstępne określenie rodzaju, stanu wilgoci i spoistości
gruntów.
Badania laboratoryjne próbek gruntu pobranych w trakcie badań polowych mają na celu
dostarczenie dodatkowych niezbędnych danych do obliczeń posadowienia projektowanego obiektu
budowlanego. W badaniach laboratoryjnych oznacza się właściwości fizyczne, mechaniczne oraz
stany gruntów niespoistych (sypkich) i spoistych.
Dokumentację geologiczno - inżynierską opracowuje się na podstawie przeprowadzonych
badań geotechnicznych.
W wypadku obiektów pierwszej kategorii geotechnicznej dokumentacja geologiczno - inżynierska
składa się z części opisowej, planu sytuacyjnego zawierającego lokalizację projektowanego obiektu
budowlanego i ewentualnie punktów badawczych, a także profili i przekrojów geotechnicznych (z
naniesionymi danymi o gruntach i poziomach wód gruntowych) archiwalnych i wykonanych podczas
badań polowych.
Część opisowa dokumentacji powinna obejmować:
- opis stanu działki i jej otoczenia w okresie badań,
- informacje o wcześniejszym sposobie użytkowania terenu,
- opis projektowanych obiektów i - jeżeli to możliwe - opis ich oddziaływania na podłoże
gruntowe,
- opis wyników wykonanych badań,
- analizę warunków geotechnicznych oraz ustalenie geotechnicznych warunków
posadowienia i zalecenia dotyczące fundamentów i robót ziemnych,
- zestawienie źródeł informacji oraz stosownych norm i przepisów,
6PKwil.of.pl
7
- wskazania dotyczące związanych z geotechniką prac sprawdzających i czynności, które
powinny być wykonane podczas budowy.
Dokumentację geotechniczną obiektów drugiej kategorii geotechnicznej opracowuje się na
podstawie analizy materiałów archiwalnych oraz wyników badań terenowych i laboratoryjnych,
których wynikiem jest ustalenie warstw geotechnicznych i charakteryzujących je parametrów.
Dokumentacja to powinna zawierać niezbędne dane ilościowe potrzebne do projektowania. Składa się
ona z części opisowej i graficznej.
Część opisowa omawianej dokumentacji powinna zawierać:
- kartę tytułową z nazwą inwestora, nazwiskiem projektanta, wykonawcy badań
geotechnicznych itp.,
- określenie zadania i celu badań oraz lokalizacji terenu objętego badaniami,
- charakterystykę projektowanego obiektu budowlanego (wymiary, przewidywane
obciążenia),
- zakres badań i typy stosowanych urządzeń badawczych,
- terminy wykonywania prac terenowych i laboratoryjnych,
- analizę materiałów archiwalnych i zakres ich wykorzystania,
- charakterystykę terenu badań i warunków geotechnicznych, zawierającą przede
wszystkim charakterystykę wydzielonych warstw geotechnicznych i omówienie wartości
parametrów gruntów wchodzących w skład tych warstw,
- wartości parametrów uzyskane na podstawie wykonanych badań,
- wnioski i zalecenia dotyczące realizacji i eksploatacji obiektu budowlanego, w tym ocenę
podłoża określającą możliwość zrealizowania projektowanego obiektu oraz ocenę
projektowanej głębokości posadowienia lub kryteria właściwego doboru tej głębokości,
- inne dane i zalecenia, dotyczące np. piezometrycznych poziomów wód gruntowych i ich
wahań, agresywności tych wód w stosunku do materiałów konstrukcyjnych, sposobów
odwodnienia okresowego lub trwałego, sposobu wykonania robót ziemnych, szczególnie w
sąsiedztwie obiektów istniejących itp.
Część graficzna dokumentacji dotyczącej obiektów kategorii drugiej powinna zawierać:
- plan sytuacyjno-wysokościowy w skali na ogół 1:500, z lokalizacją wykonanych i
archiwalnych punktów badawczych, przekrojów geotechnicznych oraz projektowanego
obiektu budowlanego,
- profile architektoniczne wierceń i sondowań (wykonanych i archiwalnych),
- rysunki wykonanych wykopów badawczych i odkrywek fundamentów,
- przekroje geotechniczne i ewentualnie problemowe mapy geotechniczne (np. mapa
zasięgu i miąższości gruntów słabych).
W wypadku obiektów trzeciej kategorii geotechnicznej opracowuje się dokumentację geologiczno
- inżynierską, uwzględniając wymagania prawa geologicznego i górniczego.