W Y T Y C Z N E
nawożenia dolistnego oraz stosowanych nawozów wieloskładnikowych o długim okresie działania w szkółkach kontenerowych i otwartych*
Główny autor: prof. dr hab. Wojciech Wesoły
Współautorzy: dr Irena Cichocka
dr inż. Maria Hauke
dr inż. Antoni Sienkiewicz
Poznań - Warszawa 2005
*Sfinansowano ze środków Generalnej Dyrekcji Lasów Państwowych, Nr 15/04
S P I S T R E Ś C I
1. WSTĘP …………………………………………………………………………….
2. JAKIE STOSOWAĆ NAWOZY ?.........................................................................
3. MAKROELEMENTY I MIKROELEMENTY STOSOWANE
W NAWOŻENIU DOLISTNYM………………………………………………...
4. ZAWARTOŚĆ SKŁADNIKÓW MINERALNYCH
W APARACIE ASYMIILACYJNYM SADZONEK DRZEW LEŚNYCH……
5. NAWOŻENIE NAWOZEM JEDNOSKŁADNIKOWYM (RATUNKOWE)…
5.1 PRZYGOTOWANIE CIECZY UŻYTKOWEJ……..…………………………..
5.2 STĘŻENIA NAWOZÓW I CZĘSTOTLIWOŚĆ ICH STOSOWANIA….…….
6. NAWOŻENIE NAWOZEM WIELOSKŁADNIKOWYM POPRZEZ
OPRYSKIWACZ………………………………………………………………….
6.1 DAWKI NAWOZU………………………………………………………………
6.2 CZĘSTOTLIWOŚĆ STOSOWANIA……………………………………………
7. NAWOŻENIE POPRZEZ DESZCZOWNIĘ Z ZASTOSOWANIEM
DOZOWNIKA ……………………………………………………………………
7.1 TERMINY NAWOŻENIA I KONCENTRACJE NAWOZÓW……………….
8. DODATKOWE NAWOŻENIE POTASEM PRZED ZIMĄ…………………..
9. STOSOWANIE NAWOZÓW WIELOSKŁADNIKOWYCH
O DŁUGOOKRESOWYM DZIAŁANIU ……………………………………...
10. ZASOLENIE GLEBY…………………………………………………………...
11. MIESZANIE NAWOZÓW DOLISTNYCH Z FUNGICYDAMI…………….
1. Wstęp
Stosowane w szkółkach leśnych doglebowe nawożenie mineralne wraz z okresowo stosowanym nawożeniem organicznym są zasadniczym źródłem składników pokarmowych dla siewek i sadzonek w szkółce. Produkcja w stałych szkółkach leśnych przy stosowanych obecnie intensywnych metodach produkowania wysoko jakościowych sadzonek wymaga stosowania uzupełniającego nawożenia w formie dolistnej. Znaczne ubytki składników pokarmowych z gleby w szkółce, głównie poprzez wyjmowanie sadzonek z korzeniami i częściami gleby powoduje, że niezależnie od nawożenia mineralnego do gleby, stosowanie sprawdzonego nawozu dolistnego, jako jedynej możliwej do zastosowania w praktyce, formie poza korzeniowego dokarmiania sadzonek, przynosi wymierne korzyści szkółkarzowi.
Często nawożenie takie stosowane jest w warunkach popełniania błędów w nawożeniu wiosennym i wtedy istnieje konieczność natychmiastowego dostarczenia brakującego składnika roślinie.
W przypadku gdy szkółkarz wiosenne nawożenie mineralne stosuje prawidłowo, stosowane dokarmianie dolistne uzupełnia niedobory pokarmowe intensywnie przyrastających, w warunkach dużego zagęszczenia sadzonek. Najlepszym uzupełnieniem jest stosowanie wielokrotnie, niskich dawek nawozów wieloskładnikowych.
Nawożenie w formie dolistnej jest konieczne także w przypadkach czasowego ograniczenia pobierania składników przez korzenie, jak np. po przemarznięciu lub podtopieniu systemu korzeniowego, po okresach silnego przesuszenia gleby wiosną lub latem, czy podczas przedłużającej się zimnej wiosny. Ważne jest także takie uzupełnienie składników pokarmowych po redukcji systemu korzeniowego, z chwilą, gdy siewki lub sadzonki rozpoczęły już okres wegetacji.
Niezwykle ważnym jest stosowanie właściwego nawozu, przystosowanego do potrzeb sadzonek drzew leśnych. Zbyt często, zwłaszcza w ostatnich latach, szkółkarze ulegają reklamie licznych firm nawozowych, których produkty są rzekomo panaceum na wszystkie problemy dotyczące wzrostu sadzonek.
Stosowanie nawożenia w formie oprysku, najczęściej łącznie z podlewaniem, w szkółkach kontenerowych, stanowi główne źródło pokarmu dla roślin (przy braku lub niewielkich dawkach nawożenia startowego).
Przedstawiana instrukcja uwzględnia także stosowanie nawozów wieloskładnikowych o długim okresie działania, które praktyczne zastosowanie w większej skali znajdują również w szkółkach kontenerowych, a także wykorzystywane są w szkółkach otwartych.
2. Jakie stosować nawozy?
Zastosowanie nawozów wieloskładnikowych, przy stosunkowo niskich wartościach azotu i odpowiedniej proporcji pozostałych składników jest najlepszą formą „dokarmiania” siewek i sadzonek w szkółce. Stosowanie nawozów jednocześnie z mikroelementami jest uzasadnione ponieważ:
jest to często najbardziej efektywna forma wprowadzania mikroelementów do rośliny;
wiadomo ponadto, że mikroelementy w roztworze glebowym ulegają nadmiernemu rozcięczeniu, dlatego stosowanie ich w formie dolistnej jest szczególnie korzystne;
optymalna zawartość niektórych mikroelementów w roślinie zwiększa także ich odporność na mróz i suszę.
Optymalne proporcje poszczególnych składników nawozu przedstawiono w tabeli 1.
Tabela 1.
Optymalny udział procentowy (azot = 100%) komponentów nawozu dla gatunków
produkowanych w szkółce
sosna zw. świerk modrzew brzoza buk
N 100 100 100 100 100
P 14 16 20 13 32
K 45 50 60 65 70
Ca 6 5 5 7 11
Mg 6 5 8,5 8,5 10
S 9 9 9 9 9
Fe 0,7 pozostałe pierwiastki - jak dla sosny
Mn 0,4
B 0,2
Cu 0,03
Zn 0,03
Cl 0,03
Mo 0,07
Na 0,03
Przedstawione w tabeli optymalne proporcje poszczególnych składników nawozu zawężają możliwości stosowania w kraju nawozu o optymalnym składzie. Przy widocznych odrębnościach poszczególnych proporcji pozostałych składników nawozowych w stosunku do azotu dla poszczególnych gatunków, 14 letnie badania i obserwacje autorów niniejszej instrukcji pozwalają zapewnić, że przyjęcie proporcji zestawienia składników nawozu zbliżonej do przedstawionej dla modrzewia, przy niewielkim zwiększeniu zawartości fosforu, daje gwarancję dobrego dokarmiania, zarówno gatunków iglastych, jak i liściastych.
Dobry nawóz stosowany w formie oprysku jako uzupełnienie dokarmiania w szkółce leśnej winien spełniać kilka podstawowych warunków:
skład o proporcjach zbliżonych do koniecznych dla sadzonek modrzewia (Tabela 1)
całkowicie rozpuszczalny w wodzie
nie powodujący zmiany wartości pH gleby po intensywnym nawożeniu dolistnym.
składniki mineralne winny występować w połączeniu ze związkami organicznymi (kwasy huminowe, węglowodany, hydrolizaty białkowe), co wpływa na lepsze ich przyswajanie przez rośliny.
Mikroelementy muszą być koniecznie schelatowane, najlepiej naturalnymi kompleksonami, przede wszystkim aminokwasami.
Zawartość azotu w nawozie tak dobrana (stosunkowo niska), by po sezonie nawożenia zawartość tego składnika w aparacie asymilacyjnym sadzonek mieściła się w dolnej strefie optimum przyjętego dla azotu (Tabela 2 i 3).
3. Makroelementy i mikroelementy stosowane w nawożeniu dolistnym
Azot
Należy do bardzo szybko przemieszczających się w roślinie dlatego jego działanie następuje już po 2 godzinach od podania nawozu poprzez opryskiwanie.
Bezwzględnie występuje konieczność uzupełniania azotu w przypadku długotrwałych opadów, kiedy następuje wypłukiwanie tego składnika w głębsze warstwy gleby. Zjawisko to jest szczególnie dotkliwe na lżejszych glebach, a takie są właśnie w szkółkach leśnych.
Jeżeli azotu nie podajemy w formie nawozu wieloskładnikowego, to najlepiej nawozić w formie mocznika, ponieważ rozluźnia on tkanki liści i wykazuje silniejsze właściwości przyczepne niż inne nawozy azotowe. Ponadto, powoduje znacznie mniejsze uszkodzenia roślin niż roztwory innych nawozów azotowych. Saletra amonowa lub siarczan amonowy zawierają amoniak powodujący silne uszkodzenia tkanek roślinnych. Efektywność azotu dostarczonego dolistnie może być około 2,5 razy większa niż zastosowanego doglebowo.
Fosfor
Najlepiej podawać w postaci fosforanu amonu lub superfosfatu ze względu na dobrą rozpuszczalność w wodzie. Uzupełnienie fosforu do stężenia optymalnego w razie niedoborów jest możliwe, ale należy pamiętać pobieranie tego składnika przez liście jest bardzo wolne. Po 5 dniach około 50% czystego składnika jest przyswajane przez sadzonki.
Potas
Symptomy braku potasu mogą występować w przypadku długotrwałej suszy, czy długiej zimnej wiosny, gdy sadzonki okresowo nie mogą pobierać tego składnika z gleby. Potas dość szybko przemieszcza się w roślinie i dlatego wykorzystywany jest w znacznej części już po 10 godzinach po oprysku. Najlepiej podawać w szkółce w formie siarczanu potasu
Magnez
Należy, podobnie jak potas, do szybko przemieszczających się w roślinie. Najlepiej podawać przez zastosowanie siarczanu magnezu. Występuje on w dwóch formach: siedmiowodny siarczan magnezu (MgSO4 x 7H2O) zawierający 16% MgO oraz jednowodny siarczan magnezu (MgSO4 x H2O) o zawartości 26% MgO. Uzupełnienie w roślinie magnezu poprzez opryskiwanie wymaga często kilkakrotnego zastosowania zabiegu. Do dolistnego dokarmiania nie należy stosować kizerytu, który w składzie oprócz siarczanu magnezu jednowodnego jako głównego składnika zawiera domieszki innych soli np. siarczanu wapnia i z tego powodu w zimnej wodzie nie rozpuszcza się w całości.
Najmniej kłopotliwe jest uzupełnianie zapotrzebowania sadzonek na mikroelementy poprzez stosowanie nawozów wieloskładnikowych, które mają w swoim składzie schelatowane (oprócz boru) pierwiastki z tej grupy. W zasadzie, przy utrzymywaniu w szkółce właściwego pH gleby (najlepiej 5,4-6,0) nie ograniczamy dostępności mikroelementów dla sadzonek. Przed wprowadzaniem osobno poszczególnych mikroelementów konieczne są stosowne analizy glebowe. Przy wyraźnym braku jakiegoś pierwiastka należy składnik ten uzupełnić poprzez kilkakrotne podanie w oprysku, przestrzegając ściśle stężeń podanych w instrukcji stosowania nawozów.
Bor
Bor praktycznie nie przemieszcza się z organów asymilacyjnych, gdzie jest wykorzystywany, stąd nawożenie doglebowe jest najważniejsze. Z części opryskiwanego roztworu padającego bezpośrednio na glebę, wykorzystują ten pierwiastek korzenie. Najczęściej będziemy opryskiwać Boraksem o stężeniu nie wyższym jak 0,4%. Można wykorzystać także inne nawozy jak Bortrak, Indol B, Wuxal Folibor itp. zgodnie z dawkami i stężeniami podanymi w instrukcjach.
Cynk
Tylko sporadycznie mogą występować niedobory tego pierwiastka. Pobieranie tego składnika może być ograniczone na glebach o wysokim pH i zbyt zasobnych w fosfor. Opryskiwanie dolistne najbardziej efektywnie zwiększa zawartość cynku w roślinach. Nadmiar tego składnika bywa bardzo szkodliwy, dlatego musi być wprowadzany w niskich dawkach. Możemy zastosować w formie dolistnej siedmiowodny siarczan cynku (ZnSO4 x 7 H2O) w stężeniu 0,2%. Z innych nawozów może być wykorzystany ZN-EDTA, Zintrak lub Indol Zn.
Żelazo
Objawy niedoboru tego pierwiastka mogą występować w zasadzie tylko na glebach przewapnowanych, co w szkółkach nie powinno się zdarzyć. Przyczyną niedoboru tego składnika w sadzonkach jest wtedy uwstecznienie żelaza przez nadmiar wapnia. Dlatego analizy glebowe i aparatu asymilacyjnego nie dają w przypadku żelaza dobrej informacji, wskazując najczęściej na optimum zawartości tego składnika. Jest to jednak żelazo niedostępne dla roślin. Przy konieczności uzupełnienia żelaza najlepiej zastosować syntetyczne Fe-EDDHA, Fe-EDTA, Indol - Fe, Mikrovit Fe. Mniej skuteczny, ale tańszy jest siarczan żelaza, w stężeniu 0,3%.
Mangan
Przyswajalność manganu (podobnie jak żelaza) maleje ze wzrostem pH gleby. Opryskiwanie dolistne jest znacznie efektywniejsze niż nawożenie doglebowe i dlatego uzupełniać ten pierwiastek trzeba poprzez 1-2 opryski siedmiowodnym siarczanem manganu (MnSO4 x 7 H2O) w stężeniu 0,2%. Można także wykorzystać Insol Mn lub Mantrac w stężeniu wg. instrukcji.
Miedź
Przyswajalność tego składnika w glebie jest ograniczana przez wysokie pH i wysoką zawartość fosforu. W szkółkach gdzie często stosujemy Miedzian - fungicyd oparty na związkach miedzi, nie spotyka się objawów niedoboru tego pierwiastka. W przypadku ewidentnego braku tego pierwiastka, należy wykonać oprysk siarczanem miedzi w stężeniu 0,1%.
4. Zawartość składników mineralnych w aparacie asymilacyjnym sadzonek drzew leśnych.
Całkowita zawartość składników mineralnych w aparacie asymilacyjnym jest wypadkową zawartości składników pokarmowych znajdujących się w profilu glebowym, zdolności systemu korzeniowego do pobierania i transportu ich do części nadziemnych, stopnia pobrania składników podanych dolistnie oraz wpływu czynników zewnętrznych, takich jak wilgotność, przepuszczalność, odczyn gleby, czy warunki w trakcie i bezpośrednio po opryskiwaniu nawozem.
Dla porównania uzyskanych podczas analiz wyników służą wartości składników pokarmowych zestawione w tabelach 2 i 3.
Tabela 2.
Całkowita zawartość składników mineralnych w sadzonkach i średnia, docelowa zawartość w aparacie asymilacyjnym sadzonek.
Element |
Symbol |
Całkowita zawartość składników mineralnych w sadzonkach (w % suchej masy) |
Docelowa zawartość w aparacie asymilacyjnym (w % suchej masy) |
|
|
|
|
Sadzonek ze szkółki otwartej |
Sadzonek kontenerowych |
Azot |
N |
37,5 |
1,20 - 2,00 |
1,30 - 2,20 |
Fosfor |
P |
5,0 |
0,10 - 0,20 |
0,15 - 0,30 |
Potas |
K |
25,0 |
0,40 - 1,20 |
0,50 - 2,00 |
Magnez |
Mg |
5,0 |
0,10 - 0,15 |
0,10 - 0,30 |
Wapń |
Ca |
12,5 |
0,20 - 0,50 |
0,20 - 0,80 |
Siarka |
S |
2,5 |
0,10 - 0,20 |
0,10 - 0,20 |
Tabela 3.
Wartości optymalne N, P, K, Mg w organach asymilacyjnych sadzonek produkowanych
w szkółkach
Składnik pokarmowy w % s.m. |
So 1/0 |
So 2/0 |
Św |
Md |
Brz |
Bk |
Db |
|
|
|
1/0 i 2/0 |
||||
OPTIMUM N P K Mg |
1,5-2,0 0,15-0,25 0,70-1,5 0,10-0,15 |
1,4-1,6 0,12-0,18 0,50-1,0 0,08-0,13 |
1,4-1,8 0,12-0,20 0,50-1,1 0,08-0,13 |
1,8-2,2 0,17-0,27 0,80-1,5 0,12-0,20 |
1,9-2,3 0,18-0,28 0,70-1,6 0,15-0,25 |
2,2-2,5 0,20-0,35 0,80-1,8 0,17-0,30 |
2,2-2,6 0,22-0,37 0,90-2,0 0,18-0,35 |
5. Nawożenie nawozem jednoskładnikowym (ratunkowe)
Stężenie nanoszonych nawozów na igły, a szczególnie na liście nie może być zbyt duże ze względu na ryzyko uszkodzenia tkanki roślinnej. W zależności od rodzaju składników pokarmowych lub mieszanek nawozowych używanych do wykonania zabiegu, zakres stosowanych roztworów waha się w od 0,05 do 0,5 % - mikroskładniki i od 0,25% do maksymalnie 5% - makroskładniki.
Gatunki iglaste tolerują wyższe stężenia roztworów nawozowych niż gatunki liściaste.
Ilość składnika pokarmowego wchłanianego przez liście zależy między innymi od czasu jego zwilżenia roztworem nawozu. Z tego powodu lepsze wyniki w przenikaniu składników pokarmowych stosowanych dolistnie osiąga się po pokryciu powierzchni blaszki liściowej cienką warstwą cieczy, którą uzyskuje się dzięki silnemu rozpyleniu i stosowaniu 2 przejazdów ciągnika.
Po nawożeniu dolistnym nie należy przez trzy dni stosować deszczowania, a w wariantach z fosforem, jeżeli to możliwe, przez pięć dni.
Zabieg dolistnego nawożenia należy wykonywać w dzień pochmurny lub wcześnie rano albo wieczorem, przy ograniczonej prędkości wiatru i temperaturze 10-20°C. Roślin nie można opryskiwać podczas dni upalnych i bezchmurnych, ponieważ szybkie odparowywanie wody prowadzi do zwiększenia stężenia nawozu i w konsekwencji do uszkodzenia tkanki sadzonek.
Decyzję o nawożeniu dolistnym, które ma na celu szybkie uzupełnienie brakujących składników (ratunkowe), winno się podejmować przede wszystkim na podstawie chemicznej analizy warstwy uprawnej gleby oraz morfologicznej ocenie wzrostu i wyglądu siewek i sadzonek. Szczególnie godne polecenia są decyzje o nawożeniu podjęte na podstawie wyników chemicznej analizy igieł i liści.
5.1 Przygotowanie cieczy użytkowej
Roztwory wodne podane w tabeli 5 przygotowujemy zalewając określoną ilość nawozu mineralnego wodą, po rozpuszczeniu nawozu uzupełniamy ilość wody do 400 litrów (pojemność zbiornika najczęściej używanych w szkółkach opryskiwaczy ciągnikowych). Przygotowany roztwór wystarcza na 1 ha powierzchni. Przygotowując roztwory należy je dobrze wymieszać, aż do całkowitego rozpuszczenia. Mikroelementy, jeżeli podajemy osobno, przed dodaniem do wodnego roztworu nawozu (nawozów) należy rozpuścić w wodzie, w oddzielnym pojemniku, a następnie dodajemy do pozostałych składników cieczy i uzupełniamy do wymaganej objętości, przy stale włączonym mieszadle. Ciecz użytkową należy przygotować bezpośrednio przed zastosowaniem, aby nie zachodziły w niej niepożądane reakcje chemiczne, w szczególności, jeśli przygotowujemy mieszaninę dwóch nawozów. Do rozpuszczania nawozów używa się czystej wody, tej samej, co do deszczowania. Przeliczenie czystego składnika z form tlenkowych i odwrotnie ułatwia tabela 4.
Tabela 4.
Przeliczniki form tlenkowych na beztlenowe i odwrotnie:
P2O5 x 0,44 = P P x 2,3 = P2O5
K2O x 0,83 = K K x 1,2 = K2O
MgO x 0,6 = Mg Mg x 1,66 = MgO
CaO x 0,71 = Ca Ca x 1,4 = CaO
5.2 Stężenia nawozów i częstotliwość ich stosowania
Tabela 5.
Jednorazowe dawki nawozów dolistnych na 1 ha powierzchni dla gatunków iglastych
Pierwiastek |
Nawóz
|
Ilość nawozu na 400 l roztworu w kg |
Ilość składnika w kg/ha |
|
IGLASTE |
Azot |
3,0 % roztwór mocznika |
12 |
5,52 N |
|
Fosfor |
0,5 % roztwór fosforanu amonowego 1% roztwór superfosfatu (granulowany) |
2 4 |
0,92 P2O5, 0,36N 1,52 P2O5 |
|
Potas |
0,5% roztwór siarczanu potasowego |
2 |
1 K2O |
|
Magnez |
1 % roztwór siedmiowodnego siarczanu magnezu 0,6 % roztwór jednowodnego siarczanu magnezu |
4
2,4 |
0,64 MgO
0,62 MgO |
LIŚCIASTE |
Azot |
2,0 % roztwór mocznika |
8 |
3,68 N |
|
Fosfor |
0,25 % roztwór fosforanu amonowego 0,5 % roztwór superfosfatu (granulowany) |
1 2 |
0,46 P2O5, 0,18 N 0,76 P2O5 |
|
Potas |
0,25 % roztwór siarczanu potasowego |
0,5 |
0,5 K2O |
|
Magnez |
0,5% roztwór siedmiowodnego siarczanu magnezu 0,3 % roztwór jednowodnego siarczanu magnezu |
2
1,2 |
0,32 MgO
0,31MgO |
W tabeli 5 ujęto tylko nawozy dobrze rozpuszczające się w zimnej wodzie. Szczególnie przy przygotowywaniu cieczy użytkowej z fosforanu amonu lub superfosfatu należy zwrócić uwagę, aby cały nawóz został rozpuszczony. Nawozy wymienione w tabeli 5 można łączyć ze sobą, za wyjątkiem fosforu i magnezu, ponieważ wytrącają się fosforany.
Dawki wymienionych wyżej nawozów należy powtarzać co około 10 dni w okresie od połowy maja do najpóźniej połowy lipca. Po tym terminie podawanie nawozów dotyczyć będzie nawozów wieloskładnikowych wg. zasad podanych w rozdziale 6.1.
Należy przestrzegać prawidłowego ustawienia belki opryskiwacza tak, aby opryski nie nakładały się na siebie, a belka podczas opryskiwania znajdowała się na wysokości 40—60 cm od opryskiwanej powierzchni roślin, (jeśli jest ona ustawiona zbyt nisko pozostają pasy nie opryskane, a jeśli zbyt wysoko rozpylona ciecz może być przenoszona przez prądy powietrzne). W przypadku silniejszego wiatru i konieczności podania nawozu, opryski nie powinny odbywać się w kierunku z wiatrem.
Uwaga:
Jeżeli szkółkarz dysponuje konduktometrem i elektrodą do pomiaru konduktywności, przy wyższych stężeniach nawozu, lepiej sprawdzić konduktywność wymieszanego roztworu. Jeżeli zmierzona konduktywność roztworu przekracza 1,5 mS należy postępować szczególnie ostrożnie.
6. Nawożenie nawozem wieloskładnikowym poprzez opryskiwacz.
6.1 Dawki nawozu
Stosujemy 1% stężenie nawozu wieloskładnikowego dla gatunków iglastych i 0,5% dla gatunków liściastych. W warunkach szkółki dysponujemy najczęściej opryskiwaczem o pojemności zbiornika 400 l i wtedy przygotowujemy roztwór nawozu 1% poprzez zmieszanie 4 litrów nawozu z 400 l wody na 1 ha kwatery szkółki. Najlepsze efekty uzyskujemy poprzez dwukrotny przejazd ciągnika z opryskiwaczem na tej samej kwaterze.
Dla gatunków liściastych postępujemy podobnie, zmniejszając dawkę nawozu o połowę (0,5%). Taki sposób nawożenia (dwukrotnie, niskimi stężeniami) daje najlepsze efekty. Stosowanie nawozu wieloskładnikowego o stężeniu powyżej 2% jest szkodliwe dla sadzonek.
6.2 Częstotliwość stosowania
Największe zapotrzebowanie na składniki pokarmowe u sadzonek występuje w okresie od połowy maja do końca czerwca. W tym okresie częstotliwość dokarmiania dolistnego nie powinna być niższa niż 1 x na 10 dni. W przypadku niekorzystnych warunków (zimna wiosna, długotrwałe opady, szkody po przymrozkach itp.), lub gdy nasza wizualna ocena sadzonek wskazuje na niedożywienie, należy stosować nawożenie dolistne 1 x w tygodniu.
W okresie od początku lipca do końca sierpnia zmniejszamy częstotliwość nawożenia dolistnego do 2 x w miesiącu. Należy pamiętać o zmniejszeniu dawki nawozowej w sierpniu do 0,5 % stężenia.
Nie rezygnujemy z nawożenia dolistnego sadzonek 2 i 3 - letnich. Sadzonki nawożone dolistnie dobrym nawozem w drugim i trzecim roku produkcji są bardziej proporcjonalne - grubsze w szyi korzeniowej. W przypadku starszych sadzonek wystarcza jednokrotny przejazd na kwaterze z roztworem nawozu w stężeniu podanym w podrozdziale 6.1.
Jeżeli sadzonki sosny zwyczajnej w drugim roku, po kwietniowym podcięciu korzeni, przyrastają zbyt mocno na wysokość (np. przy zbyt wysokiej zawartości azotu w glebie lub bardzo intensywnych opadach w maju i czerwcu), należy zmniejszyć częstotliwość stosowania nawozu wieloskładnikowego. Należy przyjąć jednak zasadę, że lepiej ograniczyć w przypadku sosny w drugim sezonie wegetacyjnym nawożenie doglebowe, a koncentrować się na nawożeniu dolistnym nawozem wieloskładnikowym o niskiej (do 10%) zawartości azotu. Mamy wtedy większą kontrolę nad przyrostem wysokości i nie głodzimy sadzonek. Podobnie należy postępować w przypadku nadmiernego wzrostu sadzonek innych gatunków w szkółce.
7. Nawożenie poprzez deszczownię z zastosowaniem dozownika
7.1 Terminy nawożenia i koncentracje nawozów
Nawożenie rozpoczynamy w 18-21 dniu po wysiewie w szkółce kontenerowej i po około 30 dniach w szkółkach otwartych. Stosujemy niskie, fizjologiczne koncentracje nawozów w każdym podlewaniu:
dla So, Św i Md (gat. iglaste) - 100 mg azotu/l (konduktywność 0,6 - 0,7 mS/cm - milisimensów) w pierwszych trzech tygodniach i 130 - 150 mg azotu/l (konduktywność 0,8 - 0,9 mS/cm) w nawożeniu późniejszym, które stosujemy do końca sierpnia. Należy jednak pamiętać, że od końca lipca dawki znowu zmniejszamy do 0,7 mS/cm. Maksymalnie można stosować dawki do około 1,0 mS/cm dla sadzonek poza namiotem.
dla gatunków liściastych utrzymujemy dawki w granicach 70 - 90 mg azotu/l (0,6 mS/cm). Konduktywność roztworu dla gatunków liściastych nie powinna przekroczyć 0,8 mS/cm.
Gwarancją podawania właściwych stężeń będzie stosowanie dozownika i sprawdzenia konduktywności wypływającej z dyszy wody poprzez konduktometr.
Wydajność deszczowania wraz z nawożeniem winna być ustawiona na 8 -12 l/m2 na każde podlewanie. Przy tej wydajności wprowadzamy w trakcie sezonu w szkółce kontenerowej 35 - 45 g azotu/m2 i proporcjonalnie pozostałe makro- i mikroelementy. W przypadku jednoczesnego zastosowania nawozu o długim okresie rozkładu, należy zmniejszyć dawkę całkowitą do 30 g azotu/m2.
Dla gatunków liściastych zwiększamy czas podlewania, umożliwiając wprowadzenie potrzebnego azotu i pozostałych składników przy niższych stężeniach dochodząc do 15 l/m2 powierzchni produkcyjnej. Częstotliwość podlewania uzależniona jest przede wszystkim od warunków zewnętrznych. W zasadzie w szkółkach kontenerowych podlewamy i jednocześnie nawozimy dwukrotnie w ciągu tygodnia, zwiększając częstotliwość w okresach wysokiej temperatury.
W szkółkach otwartych, w namiotach foliowych przy produkcji w substracie bez kontenerów i w inspektach nawozimy nie częściej jak 1 raz w tygodniu, przy założeniu, że wcześniej uzupełniliśmy nawozy doglebowo.
Kontrolowane warunki nawożenia dolistnego (dozownik działający na zasadzie podciśnienia i konduktometr) dają zdecydowanie większe efekty, przy ograniczeniu ryzyka popełnienia błędów w nawożeniu praktycznie do zera i przy jednocześnie zdecydowanie mniejszym nakładzie pracy. Dlatego w przypadku namiotów foliowych i inspektów podawanie nawozów przez dozownik winno być regułą. Dodatkowe wyposażenie szkółkarza w elektrozawory i zegar czasowy (konieczna energia elektryczna) pozwala na podlewanie i dawkowanie nawozów bez stałej kontroli tych czynności.
8. Dodatkowe nawożenie potasem przed zimą
Nie zaleca się stosowania w formie dolistnej oraz przez wysiew do gruntu dodatkowego nawożenia potasem jesienią, w celu zwiększenia odporności sadzonek na zagrożenia ze strony niskich temperatur. Stosowanie takie ma swoją długą historię i miało na celu poprzez znany wpływ potasu na stosunki wodne roślin, powodować większe odwodnienie przed zimą komórek sadzonek. Obecnie wiadomo, że w warunkach szkółki, większa zawartość potasu w aparacie asymilacyjnym zmniejsza odporność na mrozy sadzonek. Ponadto, nagła duża dawka potasu obniża żywotność sadzonek, co jest bardzo niepożądane w warunkach przygotowania się sadzonek do zimy. Dotychczasowe badania dotyczące tego zabiegu jednoznacznie wskazują, że takie nawożenie jest nieuzasadnione, powoduje tylko dodatkowe koszty produkcji.
9. Stosowanie nawozów wieloskładnikowych o długookresowym działaniu
W przypadku stosowania nawozów o długim okresie rozkładu w szkółkach kontenerowych lub namiotach foliowych, zaleca się stosować wariant z najkrótszym okresem rozkładu tzn. 3-4 miesiące. Zalecana dawka tego nawozu nie powinna przekraczać 2 kg, maksymalnie 3 kg na 1mp substratu. Konieczne uzupełnienie składników pokarmowych realizujemy poprzez nawożenie dolistne, które zaczynamy stosować od połowy czerwca, nawozem ze stosunkowo małą zawartością azotu (do 10%). Tylko taki sposób postępowania umożliwia kontrolę szkółkarza dotyczącą wzrostu siewek i sadzonek o właściwych proporcjach, przy zmiennych warunkach zewnętrznych produkcji w poszczególnych sezonach.
Zastosowanie nawozów o długim okresie działania ma duży wpływ na zawartość przede wszystkim azotu jesienią w aparacie asymilacyjnym. Wykorzystanie nawozu o dłuższym niż 3-4 miesiące działaniu, szczególnie przy długiej, ciepłej jesieni, powoduje, że składniki nawozu uwalniają się z otoczki w okresie przystosowywania się sadzonki do zimy. Duża zawartość azotu ma wpływ na intensywniejszy wzrost sadzonki w tym okresie, co stanowi zagrożenie, że sadzonki nie zdążą się zahartować do sezonu zimowego. Zdarza się także, że bardzo wysokie temperatury początku lata powodują szybsze uwalnianie związków mineralnych. Stosując te nawozy nie mamy możliwości ich kontroli i ewentualnej naszej reakcji w przypadku niekorzystnych warunków zewnętrznych. Zbyt duża zawartość azotu w aparacie asymilacyjnym sadzonek nie będzie miała wpływu na zewnętrzny wygląd (poza zwiększonym wzrostem), obniży jednak ich żywotność. Ponadto rośliny przenawożone są bardziej wrażliwe na mróz. Stan taki ma także bardzo ujemny wpływ na wzrost sadzonek w następnym sezonie, po wysadzeniu ich na uprawie, szczególnie na gruntach porolnych. Konsekwencją przenawożenia azotowego jest brak związków ektomikoryzowych, a tym samym sadzonka jest bardziej podatna na stres wodny i utrudnione pobieranie składników pokarmowych.
Stosowanie tego nawozu w szkółkach otwartych winno podlegać tym samym zasadą jak w szkółkach kontenerowych - stosować tylko warianty nawozów o możliwie krótkim okresie działania.
10. Zasolenie gleby
Jest to miara przewodnictwa elektrycznego wyrażanego w milisimensach (mS). Nie jest to pomiar wymagany, stanowi jednak dodatkowe źródło informacji o glebie, szczególnie w przypadkach stosowania nawozów w dużych stężeniach (5%). Pomiar taki w szkółkach dysponujących konduktometrami może być przeprowadzony we własnym zakresie przy wykorzystaniu specjalnej elektrody.
Przy nagromadzeniu w glebie nadmiernych ilości anionów (chlorkowych, azotanowych i siarczanowych) oraz kationów (sodowych, potasowych, amonowych, magnezowych czy glinowych) zasolenie gleb w szkółce, zwykle wynoszące 0,1-0,5 mS, może przekroczyć wartość 1,0 mS. Świadczyć to będzie o nadmiernej zawartości soli w glebie.
11. Mieszanie nawozów dolistnych z fungicydami.
Większość firm produkujących nawozy podaje, że można mieszać je z większością środków ochrony roślin. Zawsze jednak istnieje obawa, że nawozy, które przeważnie są solami mocnych kwasów lub zasad, w rożnych warunkach przyrodniczych mogą obniżać skuteczność substancji aktywnej fungicydu. Metoda mieszania środka ochrony roślin z nawozem i obserwacja w ciągu 1-2 godzin reakcji jest zawodna. Tylko czasami mogą pojawiać się tłuste plamy, osad, kłaczki, które są sygnałem, że nie wolno stosować tych związków łącznie. Dlatego zawsze lepiej sprawdzić działanie takiej mieszaniny na małej powierzchni szkółki.
PRZY PRZYGOTOWYWANIU CIECZY UŻYTKOWEJ I WYKONYWANIU ZABIEGÓW NAWOŻENIA DOLISTNEGO NALEŻY PRZESZCZEGAĆ PRZEPISÓW BHP DOTYCZĄCYCH PRACY Z NAWOZAMI MINERALNYMI.